теве чуге чараш эвес апарганыл?
план-конспект занятия по развитию речи (младшая группа)

Ийиги бичии болуке ажык кичээл

Тема «Теве чуге чараш эвес апарганыл »

Ооредиглиг сорулгалары:

- Тоолду дыннааш, утказын билип, сактып алырынга ооредиир.

Кижизидикчи сорулгалары:

- Уругларны мал- маган болгаш дириг амыттаннарга хумагалыг болурунга кижизидер.

Сайзырадыр сорулгалары:

- уругларнын дыл домаан сайзырадыры.

- чурулга уезинде уругларнын салааларынын моториказын сайзырадыры.

Херек чуулдер: слайдыда чуруктар (теве, хараган, аът,сыын)  сарыг гуашь, салфеткалар, ватманда хараган чуруу,

Словарлыг ажыл: байыр-найыр, тайга, хараган, бодаган.

Кичээлдин чорудуу: 

Уруглар башкы биле долгандыр туруп алгаш мендилежир:

- Алдын хунум менди-менди

Ак-кок дээрим менди-менди.

Эжим оорум башкыларым

Шуптунарга экии-экии!

1 кезээ:

(Уруглар сандайларже оожум олуруп алырлар)

-Мен силерге тывызыктайн ыдыптайн, кичээнгейлиг дыннанарам уруглар.

Дудуш эзерлиг

Дуга моюннуг

(Теве)

Слайдыда «Тевенин» чуруун коргускен:

-Уруглар, чурукта чуу деп амытан-дыр? (Теве)

Теве малым-

Тергиин малым.

Чаажы аажок

Чараш малым

- Теве онзагай азырал дириг амытан.

- Теве кандыг-дыр, уруглар? (улуг, куштуг, могеннерлиг, селбегер, угаанныг). Ол ховуларга болгаш элезинниг черлерге чоруур. Тевенин толун бодаган деп адаар бис. Шупту адаптаалынарам «бодаган»

Элээн каш хонуктарда суг ишпейн, оъттавайн барып болур кайгамчык шыдамык дириг амытан. Теве дайнаныр дириг амытан. Ол хараганнар баштары чиир

Слайдыда хараганнар чуруун коргускен.

-Хараганнар шиштерлиг сарыг чечектерлиг болур.

2 кезээ: Слайдыга аът, сыын чуруун когузер.

- Уруглар, силерге бо хун тыва улустун тоолу «Теве чуге чараш эвес апарганыл?» деп тоолду чугаалап берейн. (Башкы тоолду чугалаар).

Шаанда шагда теве кончуг чараш дириг амытаннарнын бирээзи чораан: бажында чараш, шыргай, улуг мыйыстыг-даа, сырый чаагай кудуруктуг-даа.

Бир-ле катап теве суг ижип алыр дээш, хемче кылаштап бар чорда, анаа сыын уткужуп келгеш:

-Мен байыр-найыр корупкеш келирим ол, акым, мыйызынарны ачыладып кор, кежээ эккеп бээр мен- дээш чаннып туруп берген.

Теве мыйызын сыынга уштуп бергеш, боду эрике суг ижип туруп алган

Ол-ла хун арыгга тевеге аът ужуражып келгеш, база-ла дилег кылган:

-Акым, теве, мен байыр- найыр барып корупкеш келийн, кудуруунну бичии када менээ ачыладып корем- деп-дир.

Теве аътка кудуруун берипкеш, ону манап туруп калган.

Аът биле сыын тевенин кудуруун-даа, мыйызын-даа олчаан эгидип бербээннер. Сыын тайгаже дезип, маннап уне берген, аът теве коргенде хоюп, дурген-не оон чанындан ыраарын кызыдар апарган.

Ол уеден эгелээш, теве хамык дириг амытаннарнын аразындан дурзузу эн-не багай амытан болу берген дижир.

- Бо тоолда чунун дугайында чугаалап турар-дыр? (теве, аът, сыын)

- Шаг шаанда теве кандыг дириг амытан турган-дыр, уруглар? (теве чараш, кучулуг (куш-шыдалдыг) мыйыстарлыг, хоюг узун кудуруктуг).

- Бир-ле катап теве кайнаар чедип келгенил? (хем кыдыынга). Ол анаа чуу-биле ужурашканыл? (сыын-биле).Сыын тевенин чузун ачылап-дилээнил? (мыйызын). Оон ынай хем кыдыынга чуге ужурашканыл? (Теве аътка ужурашкан). Аът тевенин чузун дилээнил? (кудуруун).

- А теве кандыг апарганыл? (чараш эвес). Уруглар, аът биле сыын эки чуул кылган бе, азы багай бе? Чуге?

-Бир кижинин херек чуулун ачылап алгаш, албан эгидип бээр, мегечи болбас. (Чуге дизе тоолда сыын биле аът мегелеп тургаш, тевенин мыйызы биле кудуруун апарган).

- Тевенин чеже-даа даштыкы хевири чараш эвес болза, ол эки амытан. Бис оон дугу-биле кылган чылыг уктарны, чени-чоктарны кедип турар бис. Шаанда бистин огбелеривис аал-оранын кожурерде, аар чугун тевеге чудуруп ап чорааннар.

-Ам шылай берген боор бис, сула шимчээшкинден кылыптаалынар.

Сула шимчээшкин «Ойнаалы»

Башкым-биле кылаштаал

Бажывысты донгайтыыл

Холдарывыс чакап-часкап,

Кончуг дурген кодурээл

Черже куду бадыргаш,

Четинчипкеш ойнаалы

Дээскиндир халыылы

Дегийт тура душпээли.

- Дыштанып алган бис, кичээливисти уламчылаалынар.

3-ку кезээ:

-Теве чуну чиир болган ик, уруглар? (хараганнар баштарын)

- Бис ам тевеге хараганнарнын сарыг чечээн чуруп берээлинерем. Айтыр салаавысты краскаже суккаш, мээн чанымга чедип келгеш хараганнын сарыг чечектерин чуруптаалынар. Чурупкан кижи холунда красканы салфеткага аштап кааптар.

(Калбак улуг саазында хараган чуруп каан, уруглар оон сарыг чечээн салаалары-биле чуруур)

Туннел:

-Бис тевеге чуну чуруп бердивис, уруглар?

-Чечектеринин ону кандыг-дыр?

- Четтирдим уруглар, шупту эки кичээлдээн бис.

- Моон-биле кичээливис доозулган. Эр-хейлер!