Конспект занятия в средней группе по тувинскому языку "Кежээ ыт"
план-конспект занятия по развитию речи (средняя группа)

Муниципалдыг автономнуг школа назыны четпес уруглар албан чери

Чадаана хоорайнын «Хээлер» уруглар сады

Ортумак болук уругларынга тыва дылда

ажыл кичээл конспектизи 

Темазы:

Б.Монгуштун «Кежээ ыт»

деп чечен чугаазын номчуп бээри

Кижизидикчи  башкы:

Куулар Олча Опал-ооловна

Чадан-2022г.

Тема «Кежээ ыт» деп чечен чугаа.

Кичээлдин чорудуу.

1.     Организастыг кезээ.

- Экии,уруглар!

-Мендилежиптээлинерем

                                          Алдын хунум, менди-менди!

                                          Ак-Кок дээрим, менди-менди!

                                          Эжим-оорум, башкыларым,

                                           Шуптунарга экии-экии!  

Тывызык ыдайн, тывынарам

Долганып-долганып

Топ диди. (ыт)

(Эжик соктаан соонда бичии Кудерек(ойнаарак) кирип келир.)

Кудерек: Экии, уруглар! Мен хунзедир Черликпен дээр ыдым дилээш тыппаадым, чидирип алдым. Кижи корбээнде бо-ла халып чоруй баар. Тыпчып берип корунерем.Чуге ургулчу Черликтеп чоруй баар ирги аан.

Башкы: Экии, Кудерек! Ыдынга дыка ынак сен бе? Чаражын Кудеректин. Ыдын дилеп чоруур. Ыт кижинин оннуу дээр болгай чуге бажынындан ырай берген дээр силер. Бистин чанывыска бичии дыштанып ор че.

II – ги кезээ. Кол кезээ. Чечен чугааны номчуп бээри.

Башкы: Уругларга кончуг таптыг дыка солун Белек-Кыс Монгуш деп авторнун «Кежээ ыт» деп чечен чугаазын номчуп бээрим. Оон соонда агаарлап унгеш бис сээн ыдын тыпчып бээр бис. 

Сен база Кудерек манаа кичээнгейлиг оруп алгаш дыннап кор даан. Силер база олуруптунар уруглар.

 (Башкы «Кежээ ыт» деп чечен чугааны сюжеттиг чуруктар дузазы-биле уругларга номчуп бээр)

Омак деп оол кавказ уксаалыг Казбек болгаш Черликпен деп ыттарлыг чуве-дир. Казбектин мага-боду улуг, шыырак, ынчангаш улус ону коргеш корга бээр.

         Омак ыттарынга чемни денне улештирип бээр. Ынчап турда-ла Казбек бодунун чемин чипкеш, Черликпеннин чемин база чий берген турар. Чамдыкта чем былаашкаш, сегиржип алган-даа турарлар. Бистин огбелеривистин  улегер дома дыка шын-дыр: «Ийи кижи аразынга хоп дажып болбас, ийи ыт аразынга соок октап болбас».

         Казбек чааскаан артып калгаш, бажынны кадарбышаан, хаваннарын база карактап турар. Ынчангаш бажыннын ээлери Казбекке дыка ынак, а Черликпен бажыннын орта кадарбас,чер кезииринге сундулуг. Казбек бажын – балгатче оске кижилерни чагдатпайн, ээрип-ле турар. Ындыг коданчы боорга, Омак ыдын ургулчу тоттур чемгерип турар. «Ажыл кылырга, хырын тодар деп улегер домакты утпаалынар уруглар».

- Оолдун адын кым дээр болду?

У: Омак

- Оолдун чулери бар болду?

У: Ыттары

-Омактын ыттарынын аттары кымнар болду?

У: Казбек биле Черликпен

- Омак кайы ыдынга ынак болду?

У: Омак Казбек деп ыдынга ынак

-Казбек кежээ борга,ытты канчаар турган-дыр?

У: Экидир чемгерер турган.

- А Черликпен кандыг турган-дыр?

У: Казбек Черликпенге чем бербеске,чем тып чиир дээш чоруптар.

- А бир эвес Черликпенни база эки чемгерип турган болза ол кандыг боор турган-дыр?

У: Черликпенге чемнм берип турган болза, ол черликтевес.

- Бир эвес силер 2 ыттыг турган болзунарза оларны канчаар чемгерер  силер?

У: Чемни ден кылдыр каап бээр.

«Ажыл кылырга хырын тодар» деп улегер домак бар уруглар. Ажылгыр кежээ борга кым-даа, чуу-даа ынак боор. Аванарга, ачанарга ажыл кылырга дузалажып турар силер уруглар.

Сула шимчээшкин «Ыт»

-Ыт, Ыт! Адын кымыл?

-Хог-хог, хог-хог!

Чуну кылып тур сен ыт?

-Хог-Хог, хог-хог!

-Ынчаарга чем херек бе?

-Хог-хог, хог-хог!

Практиктиг кезээ. Уругларга «Чуну канчап тура рыт барыл» депоюн- пазлды чыгдырар. Уруг бурузу эптээн пазлында чурук дугайында чугаалаар.

Башкы: Бо чурукта чуну канчап турар ыттар бар-дыр?

(Уруглар ол ыттар дугайында чугаалаар)

Чижээ: Ээзин суг иштинде уштуп камгалап турар.

Ээзин хортук хар аразындан ушта тырттып турар.

Ээзинге орук айтып берип чоруур….

Ээзинге хой кадарарынга дузалажып чоруур.

Башкы: Шынап-лы ыт бистин эживис. Оннуувус шежигей. Ытты эки чемгерип азыраарга ол биске дузалажыр, камгалаар.

Быжыглаашкын кезээ. Оюн «Ыт кандыг боорул?» Башкы уругларга бомбукту октап бээрге уруг ытка хамааржыр состу адаар. Чижээ: Кандыг ыт- кежээ ыт, кандыг ыт- ээрги ыт, черлик ыт, бичии ыт, улуг ыт, томааныг ыт, мангыр, ыт, анчы ыт, кадарчы ыт, камгалакчы ыт, чытчы ыт.

Башкы: Ыт дугайында шулук билир силер бе, уруглар?

(Уруглар ыт дугайында билир шулуун чугаалап бээр)

(Ынчап турда Черликпен сыынайып кирип келир)

Кудерек: Мээн Черликпеним бо шежигей. Четтирдим, уруглар. Мен ыдым база бажынга баргаш эки чемгерип турайн. Кайнаар-даа черликтевес кылдыр. Бажынны эки кадарар, бисти камгалаар кылдыр. Тыныш органынга мергежил «Черликпеннин мунун соодуп бээри»

Башкы: Черликпенни чемгерип каар бис бе. Ам бо муннер арай соок-дур. Дурген соодур уруп берээлинерем. (Черликпенге уруглар мунун бээр)

Кудерек: Байырлыг, уруглар. Силерден дыка хой чуулдерни билип алдым. Че чоруул Черликпен. Сени баргаш чемгерейн

Башкы болгаш уруглар: Байырлыг, Кудерек!

Кичээлдин туннели.

-Бистин  кичээливиске  кым  аалдап  келди?

-Ол чуну канчап  келгенил?

-Силернин бажыннарынада ыттарынар бар бе уруглар? Ыттарынарнын аттарын чуу дээрил?

-Силер ыттарынарны чемгерип турар силер бе?

Дыка-ла угаанныг чараш уруглар-дыр силер. Бистин кичээливис моон-биле доозулган. Эки кичээлдээнинер дээш четтирдим, уруглар. 

Кичээдин самоанализи.

Кичээлдин темазы «Кежээ ыт»

(ортумак болук)

Кичээлдин 1-ги кезээ, организастыг кезээ. Кичээлди  эгелээрде мендилеэиишкин-биле эгелээн мен. Уруглар бот-боттарынче корунгеш хулумзуруп мендилешкен. Улаштыр ыт дугайында тывызык салган мпен. Оон эжик соктаан соонда Кудерек кирип келир. Ытчыгаш кирип келгеш уруглар – биле менждилешкеш чуну канчап келгенин чугаалап берген.

Кичээлдин 2-ги кезээ. Кол кезээ. Кичээлдин кол кезээнде  уругларга белек-кыс Монгуштун «Кежээ ыт» деп чечен чугаазан номчуп берип ,ыттар кандыг болурунун дугайында беседаны кылган мен.

Чечен чугааны номчаан соонда уруглар-биле чечен чугаанын дугайында беседаны кылган мен.

Сула шимчээшкин база-ла темага дууштур алгаш эрттирген мен.

Практиктиг кезээнде оюн аргазы ажыглаан мен. «Чуну канчап тура рыт барыл» депо юн-пазлды эрттирген мен. Уруглар пазлдарны эптээш, ында ыт бурузу чуну канчап туарын чугаалаан.

Кичээдин быжыглаашкынында база оюн эрттрген мен. Оюн «ыт кандыг боорул?». Уруг бурузунче бомбукту октааш «Ыт кандыг боорул?» деп айтырарымга уруг бурузу ыт дугайында чугаалап турган.

Оон хенертен Кудеректин ыды чедип келир. Улаштыр ону ажыглап дыхательная упражение кылдырган мен. Изиг муннерни соодур урдургеш бичии ытты чемгерген бис. Кудерек четтиргенин илереткеш ыды-биле кады чорупкан.

Кичээлдин туннел кезээнде. Айтырглар дузазы-биле кичээлде кым аалдып кээп чораанын, чунун дугайында чугаалашканывыс бааза кандыг оюннар ойнаанывыс бажыглап чугаалашкан бис.

Кичээлимнин салдынган сорулгазын болгаш даалгазын чедип алган мен деп бодап турар мен. Кичээлим уругларга солун болгаш таарымчалыг болган.