Кичээл тыва дыл "Суттуг шай" улуг болук
план-конспект занятия по развитию речи (старшая группа)

Ооржак Айыраа Артуровна

Кичээл_Айыраа

Скачать:

ВложениеРазмер
Microsoft Office document icon kicheel_oorzhak_a.a.doc248 КБ

Предварительный просмотр:

Муниципалдыг бюджеттиг школа назыны четпээн уругларнын ооредилге албан чери

 «Сайзанак» уруглар сады Барыын-Хемчик кожууннун «Шекпээр» сумузу

Улуг  болукке тыва дылга ажык кичээлдин конспектизи

Темазы: «Суттуг шай тыва чоннун хундуткелдиг чеми» 

C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\INetCache\Content.Word\2021-01-28-22-11-56.jpg


                                                                                        Кижизидикчи башкы: Ооржак Айыраа Артуровна

с. Шекпээр-2024 чыл

Болук:  улуг болук  уругларынга

Хары: 5-6

Темазы«Суттуг шай тыва чоннун хундуткелдиг чеми»

 Кичээлдин хевири: коргузуглуг беседа

Сорулгазы: тыва чоннун  хундуткелдиг чеми суттуг шайнын ёзу чурумун таныштырар.

Мергежилгелер:

Ооредиглиг: шагдан тура огбелеривистен дамчып келген чанчылдарын бичии чаштарга дамчыдып таныштырып  билиндирери;
Сайзырадыр:  шай дугайында улустун аас-чогаалын ажыглавышаан, оюннар дамчыштыр уругларнын аас-чугаазын сайзырадыры; 
Кижизидилгелиг: хундулээчел чорукту уругларга оттурары, кижизидери.

Билиглер адырынын холушкаа: «Чугаа сайзырадылгазы», «Билигни шингээдиринин сайзырадылгазы», «Уран –чуул эстетиктиг сайзырадылгазы», «Ниитилелге харылзажырын сайзырадыры», «Куш-культура сайзырадылгазы»

Словарьлыг ажыл: Шай,  шай согаажы, дус хавы, тос-карак, хонек (аскы, эмистии, тудазы).
Дерилгези: Шай, дус хавы, шай согаажы-биле оон дажы, тос-карак,   хонек,  аяк,  хымыш, ожук, хайындырган суттуг шай.

Ажыглаар аргалары: коргузуглуг беседа, оюн-коргузуглуг,  айтырыг-харыылар, тайылбыр.

Кичээлдин этаптары:

Ооредиглиг кичээлдин чорудуу:

Башкынын ажыл чорудуу:

Уругларнын ажылы:

Уези

1.

Организастыг кезээ:

Башкы: 

- Уруглар богун  аалчылар келгендир, аалчылар биле мендилежип , чолукшуптар бис бе?

Башкы:     Хун ачам!

Чер ием!        

Хемчиим бажы!

Суг кежиим!

Торел чонум!

Торээн садигим!

А-мыр!  Амыр! Оршээ!

Санчай:

Амыр, амыр, ада-ием!

Амыр, амыр мээн башкым!

Амыр, амыр мээн эжим!                      

Амыр дээрге «Экии!» дээн-дир        

Амыр дээрге  кадык дээн-дир,

Амыр дээрге тыва чоннун

Арыг-чараш сеткили-дир!

Уруглар кирип келгеш, чолукшуур, оон  долгандыр туруп алырлар.

Уруглар холдарын оору кодургеш, бот -боттарынче хулумзургеш чолукшуур.

Бирги уруг шулук чугаалаар.

2 мин.

2.

Киирилде кезээ

Башкы: Тывызык бардыла, тывынарам уруглар!                          

                  Хурен аскыр

                  Хунун кусту  (хонекте шай)

Башкы: «Аалга келген кижи аяк эрии ызырар,

                   арга кирген кижи саат дайнаар»

-деп тыва чоннун ол улегер домаа кончуг-ла шын соглээн.

 - Шынап–ла, бистин улуг улузувус, ада-огбелеривис огге кирген аалчыны дорже чалап, изиг суттуг шайын кудуп, сунуп хундулээр болгай.

 - Тыва улус бот-боттарынче,  аалдажып киреринге ынак чораан улус.

 - Бистин улуг улустарывыс амданныг-чаагай шайын хайындыргаш, кожа оглернин ээлерин чалап, ол хун кылган ажыл-ижин чугаалажып арга- сумезин алчыр чораан.

Уруглар: хонекте шай

 

2 мин.

3.

Чаа билигнин кезээ

 

(Дериг херекселдер-биле ажыл)

Башкы: Уруглар! суттуг шайны канчаар хайындырар чувел,  канчаар тыптып кээрил?

(Уругларнын харыызы)

-Ийе шындыр уруглар! шайны бис хайындырып ижер бис. Баштай тыва кыс херээжен улустун эдилелдери –биле таныжып алыылынар.

-Бо чуу чувел уруглар? Эр-хейлер!

-Шай согаажы, оон дажы - ыдыктыг эт-эдилел (кургаг шайны шай согаажынын иштинге чуура, хоюглап соктаар).

- А огге шай, дусту каяаа шыгжаарыл?  (тускай хапка, ынчангаш ону «шай, дус хавы» деп адаар).

- Ынчангаш шай, дус хавын  кажанда-даа, каяа-даа ол ийини  кезээде кожа, кады, бедик черге азар ужурлуг бис. Огнун эн-не хундуткелдиг эди бооп турар.

-Шайывысты соктап белеткеп алдывыс уруглар, ам шайдан хайындырып ижээлинер.

 (Башкы шайнын хайындырар ёзу-чурумун коргузуп тайылбырлаар):

  1. Ожукка отту салыр
  2. Пашты отка тигер
  3. Пашче сугну кудар
  4. Шай-чемин салгаш, дузун база каап аар (урар)
  5. Сутту кудар

-Шай  амданыг боор кылдыр, шайнын  чемин  чедиштир каар, шаары куду бадып, чыды унгуже 10-20 катап саарар ужурлуг.

ШАЙ –ог-буленин, аас-кежиин удээр, эн-не хундуткелдиг  чем бооп артканын кажанда-даа утпанар уруглар.

- Шаандан тура Тывага кээп чораан эртемдээннер Тыва шайны делегейнин кандыг-даа ресторанарынга, столоваяларга  ынчаар хайындырып шыдавас деп унелеп демдеглээн бооп турар.

Башкы:- Шайывыс дугайында ырыдан ырлаптар бис бе уруглар.

Уруглар: сугну куткаш хайындырар, шайны каар, суттээр.

Уруглар : шай согаажы

Уруглар: шай, дус хавы

5 мин.

4.

«Кадыкшылдын минутазы»

Тыва ыры «Суттуг шайым»

Уруглар ырлаар

2 мин.

Кол кезээ

- Бо Тыва улустун этди-дир, чуу деп адаар бис? (тос- карак деп эт-тир)

-А тос–карак биле чуну канчаарыл? (чаа хайынган шайнын устун чажары)

Башкы: Ынчангаш чаа хайынган суттуг шайынын устун огнун херээжен ээзи тос-карак–биле чалбарып чажар турган.

 (Башкы шайын чажып, йорээлин чугаалаар)

Эрбенниг чувеге амзатпадым,

Эки чемим дээжизи-дыр!

Аастыг чувеге амзатпадым,

Ак чемим  усту-дыр!

Оршээ хайыракан, оршээ!

- А хайынган шайны кайнаар кударыл уруглар? (Хонекче кудар)

- Хонектин кезектерин адаптынарам? (аскы, эмистии, тудазы).

-Хонекти анчаар салырыл? (Хонектин эмистиин эжикче корундурбес, бажын иштинче корундурер).

Ак чемивис суттуг шайнын дугайында кончуг солун ажыктыг чуулдерни билип алдывыс.

- Ам бичии ойнаптар бис бе руглар! Аякты 2 холу биле сунгаш «Эки кузээшкиннер» деп чугаа состерлиг оюнувус ойнап коргузуптээлинерем.

Башкы: -  «Кадык бол» деп состерден эгелээйн а силер улаштырынар уруглар:

                  Аас чогаал оюну «Эки кузээшкиннер!»

- Кадык бол!

- Чараш бол!

- Эки бол!

- Угааныг бол!

- Кежээ бол!

- Арыг-силиг бол!

- Хундулээчел бол!

- Ажылгыр бол!

- Чукгаакыр бол!

- Оорениичел бол!

- Куштуг бол!

- Дыннангыр бол!

- Шынчы бол!

-( дээш оон – даа оске состерни адап болур)

Башкы: Эн-не эки кузээшкиннер дээш, эр-хейлер уруглар!

Уруглар: Тос-карак

Уруглар: хонек

Уруглар: Аскы, эмистии, тудазы

Уруглар: тогерик кылдыр туруп ааш, ойнаарлар

5 мин.

Башкы: Уруглар, оон ынай тыва чоннун шайга хамаарыштыр кандыг улегер-домактарын билир силер?

Уругларнын шайга хамаарышкан аас – чогаалы:

- Аалга келген кижиге аяк шайын сунмас болза, ол кижини харам дижир болгай (Арзылан)

-Шайны аякаа эмин эттир долдур кутпас, чуге дээрге далашпазынам база бирээни эжей ишсин дээни ол  (Долаан)

- Аяк шайны кижиге канчаар сунарыл? (чангыс холлу биле сунмас, а ийи холдап сунар бооп турар, улуг эргээн аяк иштинче киирсукпас)  (Саян)

- «Аалга келген кижи аяк эрии ызырар

Арга кирген кижи саат дайнаар»  (Айгуль)

- Сут-биле суттээн шайнын устун оран чуртунче, мал-маганынче менди чаагай оссун дээш чажар турган.  (Ариадна)

- Шай кайы даа уеде огге кезээде белен турар, ынчангаш хонек кажан-даа куруглатпас. (Алтынтуя)

- Ынчангаш шайны кудар сава-хонек хундулуг савага санадып чораан,ону хирлиг тургуспас ужуру-даа ол. (Лилия)

Уруглар улегер домактар чугаалаар.

5 мин.

5.

Сула шимчээшкин

Уругларнын  самы  «Аяк – шайым!»

3 мин.

6.

Туннел кезээ:

Башкы:  Бо хунгу кичээливис солун болду бе уруглар! хундуткелдиг чемивис шайнын дугайында эн-не солун, ажыктыг, чуулдерни ооренип билип ап, «шайны» алгап-йорээп, танцы самывысты бараалгадып, хоглуг ойнап кичээлдедивис уруглар.

Башкы: Кичээлге шупту кызымак ажылдаан  эр – хейлер, четтирдим уруглар!

Уруглар харыылаар.

Ийе!

1 мин


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Ажык кичээл «Тоол оранынче аалдашкын» (ийиги бичии болук уругларынга чугаа сайзырадылгазынын кичээли)

Тема: Тоол оранынче аалдашкын.Сорулгазы: Азырал куш дагаа дугайында болгаш оон оолдарынын дугайында бидиндирип ооредири.Азырал кушту танып, оон онзагай шын шынарларын билирин сайзырадыры.Уругларнын то...

Кичээл «Тыва хептин онзагай хевирлери»

Сорулгазы: Тыва хеп – тыва кижинин чоргааралы, оон шаанда сезон аайы-биле даарап, кедип чораанынын онзагай хевирлери-биле таныштырар.Дерилгези: Тыва хептин онзагай хевирлеринге чуруктар, улегер ...

Ажык кичээл Тыва хогжум херексели - Игил

Тыва хогжум херексели - Игил.Сорулгазы: Ооредиглиг кезээ: уругларга тыва хогжум херексели игилдин дугайында таныштырып, кандыг ун ундурерин дыннап ооредири, тыва тоолчургу чугаанын утказын билинд...

Ажык кичээл темазы «Тыва хээлер дузазы биле чаваганы каастаары» ортумак болук

Ажык кичээл темазы  «Тыва хээлер дузазы биле чаваганы каастаары» ортумак болук...