Открытое занятие на тему: "Путешествие в зимний лес"
план-конспект занятия по развитию речи (средняя группа)

Муниципалдыг школа назын четпээн ооредилге албан чери

Тыва Республиканын Чоон-Хемчик кожууннун Чадаана хоорайнын «Чечена» аттыг урурглар сады

Ортумак болук уругларынга

Ажык кичээл: «Кышкы аргаже агаарлаашкын»

Тургускан башкы: Ондар В.Б

Чадаана-2025ч.

Кичээлдин темазы: «Кышкы аргаже агаарлаашкын»

Эртирер болук: ортумак болук уругларынга

Кол сорулгазы: арга болгаш оон чурттатакчыларынын дугайында уругларнын билиин быжыглаар.

Ооредиглиг: уругларга аргага канчаар бодун алдынарын билиндирер.

Сайзырадыр: арга болгаш оон чурттакчыларынын дугайында билиндирбишаан, уругларнын чугаа домаан сайзырадыр.

Кижизидиглиг: оюн дузазы-биле уругларны бойдуска хумагалыг болурун кижизидер.

Ажыглааан методтар: оюн, чугаа

Ажыглаар материалдар: салфеткалар, самбыра, телефон, арга чурупкаан чурук, белеткеп каан черлик дириг амытаннар чуруу, фломастер, чуруктар, кубик.

Дерилгези: телевизор, ыры-хогжум.

Словарлыг ажыл: бииден (видео), унгур, шырыш, ижээн.

Кичээлдин чорудуу:

1. Организастыг кезээ.

(Башкы –биле уруглар кирип келгеш аалчылар-биле мендилежир).

 Башкы:    Экии,  эргим  уруглар  болгаш  хундулуг аалчылар.домакты

Бо хун   долгандыр турар ниитилел- биле таныштырылга  кичээлин эрттирер  бис.  

Кичээлдин темазы:   «Кышкы аргаже агаарлаашкын»

Башкы: Аалчыларывыс-биле мендилежиптер бис бе, уруглар!

- Эр-хейлер, ам шупту чартык тогерик кылдыр турупкаш, бот-боттарывыс-биле мендилежип корээлинер!

(уруглар чартык тогерик кылдыр туруптар)

  Эртен унер хунум-биле

      Эткир уннуг куштар-биле

Аяс чаагай эртен-биле,

Амыр, амыр.

2. Сюрпризтиг кезээ

(Телефон алгыра бээр)

Башкы: Ойт, мээн телефонумда Долума долгап келди уруглар. Адыр дыннаптаалынарам.

«Экии, уруглар-оолдар. Мени Долума дээр. Силерден дилээм болза менээ арга дугайын, оон чурттакчыларын болгаш анаа канчаар алдынарынын дугайында чугаалап берип корунерем, уруглар. Силернин харыынарны чектикпейн манап артым».

Башкы: Канчаар бис, уруглар? Долумага дуза кадар бис бе?

Уруглар: Ийе

Башкы: Долумага дузалажырда кышкы арга иштинче агаарлааш, бииденге тыттыргаш чортуп бээр бис бе, уруглар?

Уруглар: Ийе, башкы.

Башкы: Кышкы аргага агаарлап чорувуста, бисти тыттырып турар кылдыр коску черге телефонну салып каайн, уруглар.

Каракка мергежилге «Эдерти кор»

Башкы: Уруглар, бо мээн холумда чуу-дур?

Уруглар:Койгун

Башкы: Койгунну  карактарывыс дузазы-биле эдерти коор бис. Оору коор, куду коор, солагай талазынче коор, он талазынче коор. (2катап катаптаар)

3.  Кол кезээ

Башкы: Аргаже агаарлаар бертинде арга иштинге канчаар алдынарынын дурумнерин сактыптаалынарам, уруглар.

Дидактиктиг оюн «Дириг чуулдерни камна»

Башкы: Мен силерге дурумнерни номчуп бээримге, силер анаа хамаарышкан экологтуг дурумнерни тывар силер, уруглар.

Теректернин будуун,

Уреп болбас!

Будук бурузу,

Теректин толу-дур!

Амдыызында бичии сен

Ынчалза-даа угаанныг бол!

Арганы покталдырба

Погун аштап чор!

Аргага шимээргевенер, уруглар!

Арганын чурттакчылары кайгай бээр

Оожургалды сагынар

Дааш-шимээн кымга-даа херек чок.

Аргага от салбас,

Арганы орттен камна!

Отту салган болзунза,

Чоруурда ожурерин утпа!

Башкы: Эр-хейлер, уруглар. Бо хун  шупту кышкы аргаже агаарлаар бис. Ынчангаш баштай чылыг хептеривис кедиптээлинер. Кидис идиктеривис, борттеривис, чылыг курткаларывыс, хол-хаптарывыс. (кеттинип турарын коргузер). Чаа, ам шупту чылыг кылдыр кеттинип алдывыс, чоруулунар. Карактарывыс шийип алгаш, уш катап долганыптаалынарам, уруглар. (ыры ырлай бээр).

Башкы: Уруглар, кышкы аргада чедип келдивис, карактарынар ажыдыптынар. Долгандыр корунердаан чаражын, агаарынын аяныын, хуннун херелдери чылыдып турар. Дыннааланып корунерем шып-ла шыпшын, чугле буттарывыс адаанда хар даажы дынналып турар

Черлик дириг амытаннар дугайында тайылбыр (кубик)

Башкы: Аргада чуулер чурттап турарыл?

Уруглар: Дириг амытаннар болгаш кушкаштар.

Башкы: Шын, эр-хейлер! Чуу деп  дириг амытаннар чурттап турарыл, уруглар?

Уруглар: Койгун, адыг, бору, дилги…д.о.о

Башкы: Бо хамык дириг амытаннарны чангыс сос-биле чуу деп адаар ийик бис, уруглар?

Уруглар: Черлик дириг амытаннар.

Башкы: Ам силерни бээр чалап тур мен уруглар. Бичии сула-шимчээшкиннерден кылыптаалынарам, утпаалынар уруглар, арга шимээргеп болбас.

Башкы: Ой уруглар, аргавыста поктун хойун. Мунгаранчыын, канчаар бис, уруглар?

Уруглар: Покту аштаар бис.

Башкы: Шын-дыр. Поктарны аштап, аргавысты арыглавышаан сула шимчээшкинден кылыптар бис бе, уруглар?

Сула шимчээшкин

Сула-шимчээр уе келди

Херлип алгаш аштаалынар,

Чалгаапайга алыспайн.

Чараш кылдыр аштаныылынар.

Башкы: Тыныш быжыглаар мергежилгеден кылыптаалынар, уруглар.

Башкы: Шыырак киир тынгаш, куштуг ундур тынар.

Башкы: Эр-хейлер, уруглар, ам сандайларже шын олуруптаалынар.

4.   Практиктиг быжыглаашкын

Башкы: Уруглар, ам бистер самбырада чуруп каан чурукта кайы дириг амытан кайда чурттап турарын тыпкаш, чышпырыптаалынарам, уруглар.

(Самбырада белеткеп каан чурукка черлик дириг амытаннарны уругларга чышпыртыр.)

Башкы: Эр-Хейлер. Долумага кайы дириг амытан, кайда чурттап турарын чугаалап бээлинерем, уруглар.

Оюн «Чуу кайда чурттап турарыл?»

-Унгурде чуу чурттап турарыл?         (чараа чечен, дилги, куске)

- Ижээнде чуу чурттап турарыл?       (бору, адыг)

- Шырыш артында чуу сиринейнип турарыл?    (койгун)

- Конгулда чуу чурттап турарыл? (диин)

Башкы: Эр-хейлер, уруглар!

Оюн «Шын тып»

Башкы: Сандайга шын олурар, ооргазы дорт, буттарын шын салыр. Фломастерни шупту шын тудар.

Башкы: Мурнунарда чурукта черлик дириг амытаннарнын кудуруктарын тыпкаш, фломастер-биле тудуштур шыяар бис, уруглар.

Башкы: Эр-хейлер, уруглар. Удавас ам карангылаар. Дедир болуувусче чоруулунар. Долума бистин тыттырган бииденивисти коргеш, арга дугайында болгаш оларнын чурттакчыларынын дугайында дыка-ла хойну билип алыр боор. Карактарывыс шийипкеш, уш катап долганмышаан, арганын чараш даажы-биле байырлажыылынар, уруглар (ыры ырлай бээр).

Башкы: Болуувусте чедип келдивис уруглар, карактарынар ажыдыптынар. Долумага аргаже агаарлап чораан бииденивисти чоргустум, уруглар.

V.    Туннел

Башкы: Бис кымга дузалаштывыс, уруглар?

Уруглар: Долумага дузалаштывыс.

Башкы: Бис кайнаар барып чордувус, уруглар?

Уруглар: Кышкы аргаже чордувус.

Башкы: Аргада чуу деп дириг амытаннар чурттап турар болду?

Уруглар: Адыг, бору, койгун, диин,....

Башкы: Аргаже агаарлаашкын силерге солун болду бе?

Уруглар: Ийе

Башкы: Менээ база дыка солун болду уруглар. Долумага база тытырган бииденивис дыка ажыктыг медээлерни бээр-ле боор.

 Башкы: Кичээливис моон-биле тонген. Байырлыг, уруглар!

Кичээлдин бот сайгарылгазы

Ортумак болук уругларынга долгандыр турар ниитилелге «Кышкы аргаже агаарлаашкын» деп темага кичээлди эртирген мен.

Кичээлдин сорулгалары :

Кол сорулгазы: арга болгаш оон чурттатакчыларынын дугайында уругларнын билиин быжыглаар.

Ооредиглиг: уругларга аргага канчаар бодун алдынарын билиндирер.

Сайзырадыр: арга болгаш оон чурттакчыларынын дугайында билиндирбишаан, уругларнын чугаа домаан сайзырадыр.

Кижизидиглиг: оюн дузазы-биле уругларны бойдуска хумагалыг болурун кижизидер.

Ооредиглиг сорулганы чедип алыры-биле уругларга  Экологтуг демдектернин дугайында коргузуг материалынын дузазу-биле уругларга оореткен мен.

Сайгзырадылгалыг сорулганы чедип алыры- биле самбырага чуруктар дузазы-биле,  уруглар – биле денге чугаалап, салаа-сайгыдын сайзырадып, уруглар –биле  бот – тускайлан ажылды кылып чоргускан мен.

Кижизидилгелиг сорулганы чедип алырда уруглар –биле тудуш харылзаа айтырыгларны салып, билиндирип, сула шимчээшкиннин дузазы-биле кижизидилге ажылын чоргускан мен.

Кичээл эки байдалга эрткен. Кичээлдин сорулгаларын чедип алган мен.