Терек бурузу, шиви бурузу база Ава - Кыш".
материал (средняя группа) на тему

МБДОУ д\с «Солнышко» с. Морен Эрзинского кожууна

(Чаа чыл байырлалынын сценарийи)

Кижизидикчи башкы:

Дамдын А.С.

Морен

2014 г.

«Чаа чыл байырлалынын сценарийи»

Болур чери: Морен сумузунун уруглар сады «Хунчугеш».

Тургузукчулары: Мон Р.Б.

                                Дамдын А.С.

Сорулгазы:  Уругларны чараш, хоглуг, солун чаа чыл байырлалынче хаара тудар. Оларны оюнга, хогжумге сонуургалын бедидер. Уругларны байырлалга идепкейлиг киржирин чедип алыр.

Дерилгези: Байырлал болур орээлди чараштыр шариктер, илчирбелер, мишуралар – биле каастап дериир. Орээл ортузунга чараш шиметтинген шивижикти тургузар. Ада – иелерге, аалчыларга олуттарны дескиндир салыр. Байырлал киржикчилеринин кедер хевин белеткээр.

Киржикчилери: Башкарыкчы

                            Койгунчугаш

                            Дилгижигеш

                            Адыгжыгаш

                            Терек бурузу

                            Шиви бурузу

                            Ава – Кыш

Башкарыкчы: Экии, чаптанчыг бичии чаштар, ада – иелер, башкылар, аалчылар! Силер бугудеге кел чыдар 2015 хой  чылы – биле байыр чедирбишаан, хой – хой чедиишкиннерни, аас – кежикти, кадыкшылды кузедивис.

Четтикпейн манаанывыс

   Чаа чыл ам моорлап келди,

   Хуулгаазын аннар, куштар

                                             Уругларны хоглединер.

Ынчангаш бичии болуктун чаа чыл байырлалын эгелээр – дир бис. Богун силерге болуктун белеткеп алганы «Терек бурузу, шиви бурузу база Ава – Кыш» деп оюн коргузугну  бараалгаттывыс.

Башкарыкчы: Шаг шаанда  биске, кыш хар чок аалдап кээр турган. Кыш кээр мурун Соок – Ирей бугу-ле чуулду дош кылдыр хуулдуруп каар чувен иргин. Ынчангаш дириг амытаннарга, унуштерге база долгандыр турар бойдуска дыка берге турган. Дириг амытаннар – унгур, ижээн казып шыдавас, а ыяштар шимчевес, дона бээр апарган.

     Орай кустун бир –ле хунунде, кыш келир мурун бугу -ле унуштер, дириг амытаннар чыылгаш чугаалашкан. Соок, доштуг кыштан бисти камгалаар кылдыр Ава – Кыштын ордузунга чедип дилегден кылырын шиитпирлеп турлар оо. Анаа кым чедип шыдаарын шилип тывар, кымнарны чорударын шиитпирлээр болганнар.

Койгунчугаш: Кышкы тонум харга оннеш,

                           Чайгы тонум черге оннеш

                            Кым-дыр мен?

Уруглар: Койгунчугаш.

Койгунчугаш: Шын –дыр, эр – хей силер, уруглар.

     Кыш кээрге, мен манган ак тонум кедип алгаш, кымдан – даа кортпас, дыка дурген маннап чорааш, чаштына бээр мен, менээ кым – даа суруп четпес болдур ийин. Силерге дузалаар дээримге, арай дош кырынга маннап шыдавас мен, ынчангаш мен чорбас – дыр мен.

Дилгижигеш: Дугде кызаш, мында кызаш,

                          Дугу кызыл, боду кызыл

                          Кым –дыр мен?

Уруглар: Дилгижигеш.

Дилгижигеш: Шын –дыр. Мен база ынаар чоруксавайн тур мен. Чуге дээрге мээн дугум алдын – сарыг, черге душкен алдын сарыг бурулерге оннеш болгай мен. Ынчангаш шак мынчаар билдиртпейн маннап чоруурумга, менээ кончуг эки – дир. Мен база чорбас – дыр мен.

Адыгжыгаш: Чараш ак хар хаарып кээрге,

                         Чаштына бээр майтакпан мен.

                         Кым – дыр мен, тывынар че.

Уруглар: Адыгжыгаш.

Адыгжыгаш: Шын – дыр, уруглар. Мен куштуг, шыырак – даа болзумза, маннап шыдавас болгай мен, кылаштаарым шуут оожум. Мен анаа чедип чадап турумда, Соок – Ирей шупту чуулду дошталдыр уруп кааптар болгай.

Башкарыкчы: Ам канчаар бис. Кым биске дузалаар ирги?

Терек бурузу: Мен улуг, чиик болгаш каяа – даа дыка дурген ужуп, эжиндирип шыдаар болгай мен. Ава – Кышка мен чедип, силернин дилээнерни дамчыдып корейн.

Башкарыкчы: Ынчал харын. А, Ава – Кышка чедер орукту билир сен бе? Чааскаан канчап чедер сен, сенээ эштен тып берээли.

Инежигеш (Шивинин ине бурузу): Ой, дыннанар. Кажан мен бичии турумда, Соок – Ирей шивижигеш – биле кады мени, манаа эккеп каан чуве, бичии – даа болзумза, келген оруумну утпаан мен. Ынчангаш  Ава – Кышче баар орукту менден оске кым – даа тыппас. Мен терек бурузу – биле кады чорууйн. Ийилээн чоруурувуска орук эрткени билдинмес, хоглуг болур болгай.

Башкарыкчы: Чопшээрежир силер бе? Чуу деп бодап тур силер? (Харыы).

Терек бурузу – биле ине буружугеш Ава – Кышче чорупканнар. Оларнын оруу узун болгаш шаптараазыннарлыг болган. Инежигеш орукту эки билир болгаш терек буружугежин бодундан улуг ыратпайн эдертип алгаш чораан. Бо – ла болгай Ава –Кыштын кончуг чараш ордузу. Олар Ава – Кышка могейгеннер.

Ава –Кыш: Экии, Инежигеш, буружугеш! Чуу дээш чернин ыраандан, менээ аалдап келдинер.

Инежигеш: Кончуг соок хаарып келди. Соок – Ирей бугу – ле чуулду дошталдыр уруп каар-дыр. Ынчангаш силер, Ава –Кыш черни хоюг, ак хар – биле шуглап, чылыглаарынарны дилеп келдивис. Харлыг кыш бугу –ле чуулге чылыг болур болгай. Уруглар ойнап хоглээрге, чунгулаарга, кончуг эки деп билип тур бис, дузалап корунерем, Ава – Кыш.

Ава – Кыш: Силернии – биле болзунам! Силерге экини мен, эки чуул – биле харыылап бээр мен. Бо ак, хоюг харлыг чоорганны ап алынар. Ол силерни, соок, каржы доштуг кыштан, камгалаар болзун.

Башкарыкчы: Ол уеден бээр шак – ла мынчаар хоюг ак хар черни шып, сооктан камгалап эгелээн. А Соок – Ирей чугле хем болгаш холду дошталдыр хуулдуруп каар апарган чувен иргин. Харлыг кыш ыяштарга болгаш аннарга коргунчуг эвес апарган. Оларга хоглуг, оорунчуг байырланчыг болган иргин. Ам тоолдун маадырлары – силерни хоглуг байырланчыг танцыже чалап тур.

Инежигеш: Солун чараш каткы –хогже,

                     Шуптунарны чалап тур бис.

Музыкалыг оюн: «Мээн чангыс угбам бар».

Мээн чангыс угбам бар

Мээн угбам – хоглуг баштак

Онза чараш угбам,

Ол мынчаар танцылаар.

(Ава – Кышты чалаар. Уруглар дескиндир холдарын четтинчип алгаш, аялга аайы – биле чараш шимчээшкиннерни кылыр. А Ава – Кыш ортузунга уруглар –биле кады танцылап ойнаар).

Ава –Кыш: Чараш хоглуг байырлалче,

Чалаанынар дээш четтирдим.

Чаа чылдын байырлалы,

Чалай берди хогленер – ле!

Мээн чанар уем келди. Эки ойнап хогленер, уруглар. Менди Чаагай!                (Ава –Кыш байырлашкаш, унуп чоруптар).

Шупту: Байырлыг, Ава –Кыш!

Башкарыкчы:                                                                                                                                     Чоон ыяштыг арга кезип,

Соок –Ирей чоруп орган.

Шивилерге чинчи баглап,

 Шимеп дерип каастап чораан.

Суурларнын садиктерин,

Соок – Ирей кезип чораан.

Уткуй унген чаа чылда,

Уругларга белээн соннээр.

        - Ам байырлалывысты уламчылаары – биле Соок – Ирей биле уруу Харжыгашты чалап аалынар.

Чалап тур, манап тур бис.

Чаа чыл дурген чедип келем.

Солангылыг Харжыгаш,

Соок – Ирей келинерем!

Шупту: Соок-Ирей, Соок-Ирей, Соок-Ирей!                                                                  (Соок – Ирей, Харжыгаш кирип кээр).

Соок – Ирейге сос: Экии, уруглар, ада –иелер база башкылар! Чаа чыл байырлалы каткы –хоглуг, хой - хой оюн – тоглаалыг чараш болзун, уругларым. Бо чаа унуп орар 2015 чыл, силерге аас – кежикти, чедиишкиннерни кадыкшылды соннээр болзун! Озуп орар бичии чаштарга, бугу –ле чуулдернин эн –не чаражын, амданыын кузедим.

Башкарыкчы: Соок –Ирей кырган –ачай база Солангылыг Харжыгаш, силер ырак  орук чораан болгаш шылаан боор силер, бичии дыштанып олурунар. Бис силерге шулуктеп, танцылап, ойнап берээли.

Башкарыкчы: Ырлап шулуктеп хогледивис. Ам мында келген  ада – иелер, уруглары дээш байырлалга киржип, бисти деткип келгенинге ооруп четтирбишаан, оларны оюн – тоглааже чалап тур бис.

Тывызыктажыр:

1. Кажан – даа,

Каяа –даа,

Озалдавас кымыл ол? (Новый год).

2. Тоол бодалга «Аскан улус».

Чалча биле Кожай

Арга ишти кирген

Аза берген иргин.

Чалча ынчан дораан

Ыяш салгаш от салган

Ламалардан ооренгени

Дагылганы кылгаш,

Аалче оруун тыпкан.

(Бодалганы дыннааш, бодамчалыг коргеш,  кажан аскан улус тур).

3.  Бажынныг Соок – Ирейи кымыл? (Холодильник).

Оюннар: «Харжыгашты чыыр».

Соок – Ирейнин уруу Харжыгаш, саазындан кескен харжыгашты корзинкадан алгаш, орээл иштинге долдур чажып каар. Хоглуг музыка ойнаар. Уруглар болгаш ада – иелер харжыгашты чыыр. Кым эн –не хойну чыып алырыл, ол тиилекчи болур.

Башкарыкчы: Соок – Ирей кырган – ачайнын

                            Солангылыг Харжыгаштын

                            Чанар уези чедип келди

                            Чараш ырдан ырлап берээл.

(Ыры: «Маленькая елочка»).

Башкарыкчы:

Койгун, дилги аннар бо – дур,

Холдарындан четтинчивит,

Даянгыыжын дынзыг туткаш,

Танцы – ла, кырган – ачай.

Башкарыкчы: (Чаа чыл йорээлин номчуур).

Кылын – кылан харжыгаштар

Кырывыска саарылзын –на

Чалалгалар, кузээшкиннер

Чаа чылда будер болзун!

Соок – Ирей: Уруглар, силер – биле ойнап – хоглеп дыштанып алдывыс. Шынап – ла чоруур уевис келди. Бо чараш байырлалга  ырлап, шулуктеп, ойнап хоглээнинер дээш четтирдивис. Че, уруум Харжыгаш, ам –даа хой – хой садиктерге барып, бичии чаштарга белектер чедирип бээр болгай бис, оруувус уламчылап чоруулу.

Харжыгаш: Кырган – ачай, бо бичии чаштарга эккелген белектерин кайыл, башкыларга хулээдип бээр сен бе?

Соок – Ирей: - Ой, хамык белектерим кайыл? Канчап барган чоор. Уруум бээр дынна.

                                     Кокпа орук аайы – биле

Кончуг оожум базып чордум

                                     Сонгу чуктен хадаан хатка

                                     Белектерим алзып алдым.

- Ам канчаар бис, уруум Харжыгаш.

Башкарыкчы: - Уруглар, Соок – Ирейнин биске эккелген белектерин хат алгаш барган тур. Кайда барганын дилеп корээлинер. Соок – Ирейге дузалажыптаалы.

(Белектер шиви дозунге турар).

- Соок – Ирей белектер мында тур.

Соок – Ирей: Четтирдим, уруглар! Корга бердим. Бо белектерни, ам башкыларынар улеп бээр. Мен уруум Харжыгаш – биле чоруптайн. Байырлыг, Менди –Чаагай!

Башкарыкчы: Байырлыг Соок –Ирей, Харжыгаш! Бисти ойнап хоглеткеннинер дээш четтирдивис! Чараш солун, байырлалывыс адакталып келди, уруглар, ада – иелер, башкылар. Ам маскарад кеткен уругларга Соок – Ирейнин, Харжыгаштын артырып каан белектерин улеп бээр – дир бис.

                                  Байырлыг! Чаа чыл – биле!