Брошюра. Телдән исәпләү.
книга по алгебре (5 класс) на тему

Шушмабаш урта гомумбелем мәктәбе

Телдән

исәпләү

Системалы рәвештә исәпләүләр башкару математика предметына кызыксыну, игътибарлылык, күзәтүчәнлек тәрбияли, логик фикерләүне үстерә. Биредә телдән исәпләү күнекмәләре аеруча мөһим. Телдән исәпләү, баганалап исәпләүгә караганда үзенең төрлелеге, фикерләүнең интенсивлыгы белән дә аерылып тора. Укучы биредә иҗади эшли. Гамәлләрнең үзлекләрен куллана, исәпләүнең уңайлы юлын эзли.        

        Кагыйдә буларак, телдән исәпләүгә  дәрес башында 6-8 минут вакыт бирелә. Ләкин ул дәрес уртасында да, ахырында да уңышлы кулланылырга мөмкин. Ярыш формасында барса, эш тә  нәтиҗәлерәк була.

   Телдән исәпләү буенча кайбер күнегүләр:

1. Ишетүгә генә нигезләнгән телдән биремнәрне үтәү;
2. Кулланма әсбаплар буенча исәпләү;
3. Гади мәсьәләләрне телдән исәпләү;
4. Плакат яки таблицалар буенча исәпләү;
5. Тизлеккә исәпләү; һ.б.

    Математик диктант та телдән исәпләүнең бер төре булып тора. Бу очракта укучылар бары тик исәпләүнең җавабын гына язып баралар.

     Әзер җаваплы математик диктантлар да дәрестә кулланырга уңайлы. Укучылар җавапларның дөреслеген тикшерәләр. Эшне төгәлләгәч, партадашының эшен тикшереп билге кую да дәрескә уен элементы буларак кулланылырга мөмкин.

    Телдән исәпләү күнегүләре дәреснең аерым этабы булганга, аның үз бурычлары да бар:

1. Укучыларны мөстәкыйль эшкә күнектерә;
2. Укытучыга укучының белем дәрәҗәсен контрольдә тотарга ярдәм итә;
3. Укучыларны яңа материалны кабул итүгә әзерли һәм хәтерен яхшырта.

Шушы максаттан чыгып, мин дәресләремдә телдән исәпләү күнекмәләрен гаять  әһәмиятле дип саныйм. Бу китапчыкта 5 класс укучылары белән эшләү өчен телдән исәпләү күнегүләре тәкъдим ителә.

Автор: Нуриева Рәмлә Равиловна, Шушмабаш урта мәктәбенең                            I квалификацион категорияле физика һәм математика укытучысы.

2010-2011 уку елы

“Тигезләмәләр” темасы буенча телдән исәпләү

Вариант-1

8 + х = 10

Вариант-2

m + 16 = 37

16 ۰ у = 48

45 : b = 3

с – 18 = 23

15 + р = 62

64 : х = 4

х + 23 = 55

у ۰ 2 = 34

р : 3 = 27

81 : с = 3

р – 29 = 91

67 + а = 72

11х = 66

0 : n = 6

98 – а = 45

с ۰ 13 = 39

р – 10 = 36

х ۰ 0 = 0

36х – 19=17

17 + у = 39

р : 16 = 5

с ۰ 21 = 84

55а + 6 = 61

3 + 12t = 27

100 : р = 4

х ۰ 11 = 0

110 – z = 110

56 + с = 60

z ۰ 5 = 85

а : 7 = 140

р – 34 = 51

33 – 9b = 15

9 ۰ с = 999

k : 3 = 19

2а – 7 = 5

р + 5 = 74

3с ۰ 4 = 0

16 : х = 2

36х – 19=17

17 + у = 39

р : 16 = 5

с ۰ 21 = 84

55а + 6 = 61

3 + 12t = 27

100 : р = 4

х ۰ 11 = 0

110 – z = 110

56 + с = 60

z ۰ 5 = 85

а : 7 = 140

р – 34 = 51

33 – 9b = 15

9 ۰ с = 999

k : 3 = 19

2а – 7 = 5

р + 5 = 74

3с ۰ 4 = 0

16 : х = 2

36х – 19=17

17 + у = 39

р : 16 = 5

с ۰ 21 = 84

55а + 6 = 61

3 + 12t = 27

100 : р = 4

х ۰ 11 = 0

110 – z = 110

56 + с = 60

z ۰ 5 = 85

а : 7 = 140

р – 34 = 51

33 – 9b = 15

9 ۰ с = 999

Вариант-3

11 – с = 5

р – 10 = 36

k : 3 = 19

2а – 7 = 5

р + 5 = 74

3с ۰ 4 = 0

16 : х = 2

36х – 19=17

17 + у = 39

р : 16 = 5

с ۰ 21 = 84

55а + 6 = 61

3 + 12t = 27

100 : р = 4

х ۰ 11 = 0

110 – z = 110

56 + с = 60

z ۰ 5 = 85

14= 7t

x : 10=110

37 = 37z

9= 18 - k

54b =0

150 : n =1

254= m -1

12= z + 5

2 p = 36

5t – 1= 9

76 +8z=100

40a – 6 =74

6= 2b – 14

z ۰ 5 = 85

х · 30 = 0

х : 10 =8

14= 7t

x : 10=110

37 = 37z

9= 18 - k

54b =0

150 : n =1

254= m -1

12= z + 5

2 p = 36

5t – 1= 9

76 +8z=100

40a – 6 =74

6= 2b – 14

Вариант 4

63 : n + 23= 24

р : 9 + 12 = 12

(6 – х) + 1 =7

а – 13 = 39

(m+40) : 2= 20

10 – х + 9 = 29

4 ۰ р – 15 = 25

(с+2 ) : 5 = 4

2(8 –у) = 3

с : 3 + 15= 15

16d –  9= 7

69–(5 + р)= 60

х۰ 4 + 6 = 26

(с–3): 4= 3

(100–z) –4= 96

(50+а)+30=100

11z + 18=29

(b–9) ۰16=32

100– 54:n=100

m:11 + 5=5

33 – 9b = 15

9 ۰ с = 999

k : 3 = 19

2а – 7 = 5

р + 5 = 74

“Кушу үзлекләре” темасы буенча телдән исәпләү

Вариант 1

81 + х + 13

16 + m  - 7

23 + с - 5

78 + 10р - 58

у – 15 - 35

16 + у +48

45 – (b + 3)

с – 18 - 23

15р + 47 - 9

6  - х + 4

(х + 23) – 5

17 + 2у + 14

(р + 33) - 27

81+ с + 3

х – 9 - 61

61 + а - 27

111 – (66+х)

а + 115 + 39

56 – а - 38

(47 – х) – 39

n + 29 - 24

19 + 2р -2

69 – (х + 17)

(6а + 13) - 3

7m - 40 -29

10 + х + 29

4р + 55 +25

19 + 29 - 5с

(8 + у) + 36

с + 3 +515

16 – 9d -7

(5z + 44) - 15

х + 16 + 19

41 – 32с - 7

100 + z –4

50а + 30 + 10

11 + х - 8

b – 9 - 32

(100 + 4n)-100

135 + 5+5m

          ***

477 – х – 370,

  әгәр х = 27

с + 200 – 8,

  әгәр с = 10

3  + 12t +27,

  әгәр t = 0

66+ 12а +34,

  әгәр а = 2

р + 160 – 60,

  әгәр р = 200

85 – к - 15,

  әгәр к = 55

33- 15 + 9b,

   әгәр b = 0

6+17k -5,

   әгәр k = 7

р + 5 + 74,

  әгәр р = 11

16+ х + 2,

   әгәр х = 42

“Гади вакланмалар”темасы буенча телдән исәпләү

 не 9 ваклаучысына

 не 15 ваклаучысына

 не 56 ваклаучысына

 не 39 ваклаучысына

 не 68 ваклаучысына

 не 99 ваклаучысына

2_ не  9 ваклаучысына

3

5_  не18 ваклаучысына

9

 33  не  200 ваклаучысына  китерергә.

100

8+7

16+9

28+16

19+5

37+0

11-3

16-7

12-5

15-9

21-0

35+5

59+3

87+3

44+7

28+12

43-6

51-4

27-8

24-7

83-39

26-7

72-8

43-17

100-7

200-6

30-18

40-17

20-8

50-14

153+7

284+6

238+3

327+9

118+17

62-27

95-37

100-8

94-19

47+25

71+19

88-19

46+18

15*6

100-19

80-16

60-11

90:18

69:23

81:3

64:16

7*15

8*11

88+22

28+32

90-34

25*8

12*5

39:3

91*8

52*6

202*3

2*33

4*505

202*4

69+31

977+23

438-238

93+8

24*5

20*5

75:3

1000:40

45+55

16*5

90:5

80:16

450:9

300:20

180:20

39:3

87:3

55:5

9*8

8*7

9*9

6*8

7*0

45:9

64:8

49:7

30:6

48:8

6*7

9*4

8*8

5*9

9*6

64*10

16*5

14*5

25*4

85*0

90:90

80:4

120:20

250:5

44:2

24*2

15*3

17*3

18*4

19*3

82:4

32*2

102*3

43:8

52*8

32*5

0,3*3

0,7*5

0,06*4

8*0,04

0,55*0

0,125*8

0,04*5

0,25*4

1,5*6

0,18*5

2,7*10

0,1*3

0,69*100

15*0,01

3,8*1000

25,5:5

1,5:3

4,7:10

0,42*4

0,9:100

9*0,2

10*0,1

16*0,01

24*0,3

0,5*26

0,3:2

2:5

17,17:17

25,5:25

0,8:16

6,7-2,3

6-0,02

3,08+0,2

2,54+0,06

2-0,7

0,42:7

3,18-1,09

2,06+1,04

5,4*0,1

4,08:4

5,7+0,13

2,85-1,5

0,5:2

0,42

0,32

0,052

1,013

7+0,2

10,9-1

6-2,4

40*0,4

4,2+4,8

7,2:9

8,1-0,9

0,62-0,4

4,8:6

7:100

1,25*2

2,8+0,7

6-1,2

8,7:3

0,4:5

14:70

1-0,2

4,9+1,4

0,4*20

63:90

15:2,5

1,45+0,15

9,8-5,9

30*0,01

0,2*50

8*0,2

10:2,5

3+2,4

1,6:0,8

39:1,3

1,2+0,8

80:0,8

1,8*2

0,9:0,1

11,2+1,9

4,7+0,2

16,5+24

13+19,3

4,59-3,01

0,8+0,2

1,5-0,5

24,3-0,3

44,2-4,2

4-0,2

4-0,5

3-0,9

4*0,5

3*0,3

0,01*100

2,7*0,1

3*0,01

0,2*77

23*0,1

44*0,01

34-0,4

“Аңлатмалар” темасы буенча телдән исәпләү

Вариант 1

8 + х + 10

m + 16 + 37

11 + с - 5

р + 10р - р

х ۰ 0  

16 + у +48у

45 - b - 3

с – 18 - 23

15р + р - 6

6х - х + 4

х + 23х – 5х

у + 2 + 34у

р + 3 + 27

81+ с + 3с

р – 29 - 91

67 + а - 7

11х – 66+х

0 : n - с

98 – а - 45

11с – 9с +с

36х – 19х+х

17у + у - 39

р+ 16 + 5

с + 21 - 8

55а + 6а - 61

3 t + 12t +27

100р – 4р+р

х + 11 +3х

z – 1 +9 z

56 + с + 60

12z - 8z - 5

а+ 7 – 1 + а

3р + 3 +5- р

33- 15 + 9b

с + 999 с -1

6k+19-5k+2

Вариант 2

2а – 7 - 5

р + 5 + 74

3с - 4 - с

16+ х + 2

0n + 2 n - 24

р + 9 а +2р -2а

6 – х + 17

а – 13у + 3а

7m+40 -2 m-9

10х – х + 29

4р – р +25 р

11с+2 -5с+ 4

8 +у+ 3- у

с + 3 +5с +15

16d –9 d +7 d

 5z + р+ 6р- z

х+ 6+ 5х +19

41с–32 с+7 с

100+z –4+96z

50а+30-10а

11z + z - 0z

b – 9 +32b

100– 54n-100

m + 5+5m

14- 7t+13

x – 10+11х

37- 37z-z

9k +8 - k

5b +3z- b-z

n - 1+10n

2m – р- m

17z+n-5z+n

2p + 36- р

5t- 1+9t

76 +8z+10

40a– 6а+7а

Телдән исәпләү өчен мәсьәләләр

1. Укытучы 67 дәфтәрне 32 укучыга өләште.  Һәр укучыга  ничә дәфтәр эләкте? Ничә дәфтәр артып калды?
2. Билгесез санны 5 кә бүлделәр. Җавапта 3 чыкты һәм 2 калдык калды. Бу нинди сан?
3. Дәфтәр 60 битле. Һәр көнне 7 битенә язсалар, дәфтәр ничә көнгә җитәр?
4. 100 сумга 13 сумлык ничә конфет алып була?
5. Кибеттәге тәртипләр буенча 12 сумлык 3 шоколад алган кешегә 4нче шоколад бушлай бирелә. 100 сумга ничә шоколад алып була?
6. Туристлар елга аша кабартылган көймәдә чыгарга булалар. Бер көймәгә 4 кеше сыя, ә группада 18 турист булса, аларга ничә көймә кабартырга туры килер?
7. Ашханәдә 23 литр кайнатма ясадылар. Аларны бушату өчен ничә 2 литрлы банка кирәк булыр?
8. Бию түгәрәгендә 6 малай һәм 3 кыз бар. Ничә ысул белән биюче пар төзергә мөмкин?
9. Турист 0,3 сәгать дәвамында 3 км/сәг тизлек белән барып күпме юл үткән?
10. Бер банкада 2,5 кг буяу. 10 банкада күпме?
11. Туп 4,5 сум тора. 100 туп алыр өчен күпме акча түләргә кирәк?
12. Китап кибетенә 460 китап китерделәр. Шуның дүрттән бере беренче көнне сатылып бетте. Кибеттә ничә китап калган?
13. 100 дәфтәр 300 сум тора. 6 дәфтәр күпме торыр?
14. Класста 21 укучы. Шуның җидедән икесе кызлар. Класста ничә малай бар?
15. Яклары 6см һәм 4 см булган турыпочмаклыкның периметрын һәм мәйданын тап.
16. Ике санның аермасы 12гә тигез. Бу нинди саннар. Ничә пар табырга мөмкин?
17. 2,8,0 цифрларыннан ничә икеурынлы сан төзеп була?