Беседа
методическая разработка (средняя группа)

Куулар Зоя Минчиир-ооловна

Ада-иелер биле ажылым- ажылымнын бир кол озээ.

Скачать:

ВложениеРазмер
Microsoft Office document icon работа с родителями192.5 КБ

Предварительный просмотр:

    Доклад                                                      «Ажы-тол кижизидери оюнчук эвес»

                                             я/с «Сайзанак» кижизидикчи башкы

                                   Куулар Зоя Минчиир-ооловна.

                  с.Суг-Аксы 2017-2018 чч.

                            Уругларны кижизидери.

  Бистин амыдыралывыстын эн чугула кезээ болур. Ог-булеге чаш уруг торуттунуп келген хунунден эгелээш, кижизидилге эгелээр. Ада-ие ажы-толун кижизиг болурун чедип алырда, борта боданыр апаар.

  Сураглыг педагог А.С.Макаренко мынчаар чугалаан: «Шын кижизидилге-бистин аас-кежиктиг кырган назынывыс, багай кижизидилге  бистин келир уеде  човуланывыс, караавыс чажы оске улустун  болгаш бугу чурттун мурнунга бистин буруувус болур.» улусчу педагогиканын кол сорулгазы-мозу-будуштуг , угаан-сарыылдыг, топтуг-томаанныг, ажылгыр, биче сеткилдиг, хундулээчел болурунга уругларны кижизидери.

  Кижизидилгени чедиишкинниг чорудары ада-иенин уругларынга ынакшылындан, оларнын куш-ажылгыр, кежээ кижилер болурундан  ангыда тускай педагогиктиг билиглерни чедип алыры негеттинип турар. Кижизидилгенин  база бир негелдези-уругларнын аажы-чанында, сагылга-чурумунда эки чуулдерни эскерери, ону ажыглаары болур. Оон ангыда уругларнын хар-назынынын аайы-биле оларнын аажы-чанынын оскерилгелерин эскерип коору  кончуг чугула. Озуп олурар бичии кижи бурузу-ле тускай аажы-чанныг болу бээри таврылга эвес.

  Мозу-будуштуг,уган-сарыылдыг, топтуг-томаанныг, ажылгыр, биче сеткилдиг кылдыр чедип алырда ада-огбелирнин, дуржулгазынга даянгаш, ажы-толду  херек кырында адылче ооредип, анаа чанчыктырар.

  Кайы-даа уеде кижилер улусчу педагогика-биле харылзаалыг болуп келген. Кижи бурузу  ыяап-ла бир кижинин  толу болуп торуттунгеш, Оон соонда  адазы азы иези , кырган-ачазы азы кырган-авазы болуп кижизидикчи ужур-дузалыг , хундулуг хулээлгелерин кууседир апаар. Оскээр чугаалаарга , баштай боду кижизиттирер , а чоорту боду кижизидикчи болу бээр.  

  Бурунгу тываларнын чаш толдун кижизиг болурунун дугайында билиишкиннери улуг уткалыг. Оларныы-биле  чаш кижинин келир уеде аажы-чаны торумелинден илереп келир. «Кижи болуру чажындан» деп чугаалажырынын  утказы ханы.  Чаш кижинин озуп келгеш  кандыг болурун, Оон мага-бодунун  шимчээшкиннеринден, мочу-соогуннун будуш хевиринден  баш удур билип кааптар чорааннар.

  Шагдан тура бичии улусту ок, бижек-биле ойнавас, оон чидиг бажын кижиже удурландыр тургуспазын  кыс улуска хамаарыштыр хачы ажык соганнатпас деп чагып-сургап чораан.

  Амгы тыва ог-буледе, ылангыя аныяк хоорайжаан  база интелигенция  ог-булелерде салгалдар холбаазы дыка кошкаан, уруглар огбелерин, доргул-торелин барык билбес, оларнын-биле торелдежип чурттаардеп чувени билбес апарган. Сос домакты бака-сокка-даа бол эдип турар уезинде  ада-ие ынаар болза кичээнгей салыр. Чугаа утказын билип турар кылдыр уруг-биле ургулчу чугаалажыр. Бо уезинде  уругларны тыва оюннар ойнадп, сайзанактап оредири улуг ужур-дузалыг.

  Биче сеткилдиг сагыш-човаачал кылдыр кижизидер. Уруг бодун билип алыда, оон арын-шырайынын, аажы-чанынын оскерлирин ада-иези ургулчу чугаалап брип турар болза эки.

  Уругга ада-иезинин тоогузун, ук-ызыгуурун, доргул торелин билир,  сактып чоруур кылдыр чугаалап берип чоруур болза эки.

  Уругларнын ог-булеге тыважыдар кижизидилгези ада-иенин черле  улуг улустун  чоннун чанчылдарын  эки билиринден  улуг хамааржыр.  Тыва улус база-ла оске аймак-соок ажыл-ишчи чоннар-биле  домей, боттарынын кижидилге  талазы-биле  дуржулгазын, педагогиктиг культуразын сайзырадып чорааны чугаажок. Манаа хамаарыштыр тываларнын чамдык чанчылдарын, аас-чогаалдарын, куш-ажылчы билиг мергежилдерин ооренип кору солун болгаш ажыктыг.

               «Кижи болуру -чажындан»

   Кандыг аажы-чанныг, мозу-будуштуг болгаш арын-нуурлуг  кижини доруктуруп остурерил?

  Ол дугайын, чоннун сагыш-сеткилинге  болгаш угаан-бодалынга  таарышкан кижизиг кижинин эки шынарларын  илереткен состер тодаргайы-биле чугаалап  турар. Кижизиг кижини остурер сорулганы  ада-иелер, улуг  салгалдын улустары  бодап, ону херек кырында амыдыралынга  шиитпирлээрин оралдажып келген. Оон  мозу-будужун илередирде – томааныг, толептиг, мозулуг, будуштуг,эвилен-ээлдек, ак сетикилдиг, корум-чурумнуг, сагыш-човангр, дыннангыр, кежээ, оюн-баштак, тура-соруктуг, эрес-дидим, коргуш чок, шоваа, шудургу болгаш оске-даа эки шынарларны ажыглап турар.

  Бо шынарлар аразында торелдешкек  чоок-даа болза, кандг бир онзагай талалары-биле чер-ле ылгалдыг. Чижэлээрге: топтуг-томаанныг дээрге , колдуунда кижини корум-чурумунга хамаарышкан. Опчок, бодал чок, оодежок кылдыныглар уулгетпес, амыдыралдын, ажыл-иштин доктааттынган дурумнерин, сагылга чурумда урей бербес дээни ол.

   Мозулуг дээрге, барык-ла кара чажындан тура ак сеткилдиг, эш-оору-биле эп-найыралдыг, ажыл-ишке-даа, корум чурумга-даа оореничел,  чанчыгыычал дээн уткалыг.

  Ынчангаш мозулуг кижини кижизидери дээрге, чугле эки аажы-чанны дамчыдып чанчыктырары эвес, а алызындан, чажындан-на толептиг, чаагай арыг-нуурлуг  болурун чедип алыры  ол.

  Будуштуг дээрге,  эки кижизидилгени алган,  бодунун  сос-домаандан, ажыл-херээнден-даа белени-биле  ойталавас , амыдыралга туруштуг кижини чугаала турар.  

  Чон аразынга аажок хундуткелдиг кижилерге ба сеткил чок, барын эш-оору-биле денге улежир, берге таварылгаларда оске улуска дуза чедирерин кызар кижини буянныг кижи дээр.

  Топтуг-томаанныг кижини буянныг, будуштуг  кижини кижизиг, ажыл-ишке кежээ кижини  мозулуг де база  болур. Ынчангаш состернин  утказы бот-боттарынга  чоок болганындан  бот-боттарн солун-даа турар.

  Тываларнын , «кижи экизи-хун, кижи багы чылан». дээр улегер  домаан  ап коор болза, чон кижизиг кижини, моз будуштуг  чанны хунге домейлеп чорааны билдингир. Чырык ортемчей кырынга  бугу амылыг  бойдуска хунден  артык ачы-дузалыг чуу турар деп?

  Эки кижи ог дег , кижилерге , чонунга  чылыгны-даа , чырыкты-даа шаннаар ог дег, ачылыг авыралдыг болур. Ындыг кижи улустун кузели. Уруг-дарыын  ындыг болдурар  дээш кижилер оралдажып кызып чораан.

  Кижинин арын-нуурун толептиин, кижизиин оон таныш-коруш , эш-оорун, ырак –чоок кижилер-биле харылзааларындан били пап болурун  «эки аътка ээ хой , эки кижиге  эш хой, будуктуг ыяшка куш чыглыр, буянныг огге улус чыглыр»  деп улегер домактар чугаалап турар.

  Оске кижилер дугайында сагыш-салыры, оларга дузалажыры , улустун оорушкузун ооскудер, мунгаралын  чавылдырып, чиигедир  дээн оралдажыышкыннар  чаагай  аажы-чаннын херечизи болур.

  «Эзер чок дэш кыжырбас,  ие чок дээш базынмас, чавыдак дээш кыжырбас, чаш дээш базынмас » дээрге  база-ла эвилен-ээлдек , биче сеткилдиг  болурунга, уругларны  чанчыктырып  турганы моон косту бээр.

  «Оттунчээ ошку-ле, оттунчек ооренир , ожеш-оонделевес»  деп домактар бичи уругларнын психологиязынын онзагай шынарын илереткен. Ынчангаш улуг улус аажы-чанныг, мозу-будуштуг , эки талаларыын уругларга коргузуп,  шак ынчалдыр оттунуп кылырынга  оорелип чанчыктырар . чижелээрге:ог-буленин кежигуннери, чоок доргул-торелдери  улуг назылыг кижилерни адавас, аразында  акый, дунмай, угбай, даай, кууй, честей, чаавай, ирей, кадай деп чугаалажыр.

  Уруглар бичезинден  тура ол чанчылдарны шингээдип  алыр. «Улуг улус адын адавас  чоор» деп  бичи уругларга  чугаалаарга  «чуге?» деп харыылаар.

  Чер-ле ындыг чанчыл болганда, ону  маргыш чок сагыыр апаарын  уруглар биле бээр.  Уругларынга  ада-ие улегер  чижек, оларнын  кижизиг  болурунга  дорт  салдар- хамаарылгалыг дээрзин  бадыткап келген: «Иелиг кыс шевер, ада оол томаанныг» .  Ынчангаш  ада-иезинин  чагг,  сумезин аныяк оскен  уттуп болбас  ужурлуг. «Ада созун ажырып ьолбас, ие созун ижип болбас».  Топтуг томаанныг шынчы арын-нуурлуг кижилерни доруктуруп остуреринге чоннун чечен-мерген аас чогаалы, чагыг , сумезин янзы-буру чанчылдары  болгаш ёзулалдары  улуг салдарлыг. Мозу-шынар кижзидилгезинче уругларны хундулээринге биче еткилдиг болгаш шынчы  болурунга  кжизидер.

  Тыва улус  «Кжи болуру  чажындан, аът болуру кулунундан» дээр болгай. Кижизидилгеге чоннун чаагай чанчылдарын  амгы уенин  байдалы-биле  дууштур ажыглап  ооренири канчаар-даа  аажок чугула , дээштин чепсектин бирээзи. Мозу-будуш  болгаш аажы-чан  кижизидлгезинин  колдуу маадырлыг  тоолдарда, шулуктерде,   тоолдун маадырынын  овур-хевири , арын-нууру уругларнын  кижизидеринге  салдарлыг.

  Ынчангаш уруглар  чогаалы  чус-чус  чыджарнын  иштинде  бичи  чаштарнын  эстетиктиг,  угаан-бодал, куш-шыдал, мозу-будужу болгаш  аажы-чан  кижизидилгезинге  улуг саолдарны  чедирип турар.

   «Кижи болуру чажындан…».  Чаш кижинин  бугу тала-биле хевирлетиннеринге , оон  угаан-бодалынын  сайзыраарынга , сос  домааннын  байырынга  болгаш билиг-мергежилинин ханылаарынга  тыва улустун  аас чогаалы  улуг салдарны  чедирип  турар.  

 

                                 

                           

                             

            Ажыглаан литература:

  1. «Тыва улустун чанчылдары  болгаш ёзулалдары .» М.Х.маннай-оол., 1991 чыл
  2. «Тыва улусчу педагогиканын хогжулдези.» К.Б.Салчак., Л.П.Салчак., 1984 чыл.

По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Конспект обобщающей беседы в старшей группе. Тема: беседа “О нашей пище”.

Вспомните, чем отличается обед от завтрака, ужина. Объясните, почему для первого и второго блюда нужны разные тарелки и столовые приборы. Чем же всегда отличается первое блюдо? (ответы детей). Далее р...

Конспект беседы с детьми на тему: «Беседа о дне Победы»

Закрепить знания детей о том, как защищали свою Родину русские люди в годы Великой Отечественной войны, как живущие помнят о них. Активизировать словарь по теме, обогащать речь детей. Воспитывать горд...

Конспект беседы «Мы идём в гости и принимаем гостей» (этическая беседа) в подготовительной группе.

Цель: помочь детям углубить интерес к социальному миру, привить оптимальные формы поведения в обществе. Помочь детям во взаимодействии с другими и уверенно чувствовать себя в любой ситуации.Задачи: на...

Цикл бесед по ПДД. Беседа: "Светофор", "Опасность на дороге"

Беседы которые можно проводить в детском саду по ПДД....

Конспект беседы с детьми подготовительной к школе группе на тему: «Беседа об искусстве вышивания. Вышивание детьми салфетки». Подготовила воспитатель МБДОУ д/с №3 Патутина Анна Алексеевна

Тема: «Беседа об искусстве вышивания. Вышивание детьми салфетки». Программные задачи: продолжать знакомить детей с народным творчеством. Воспитывать уважение к мастерам и людям труда, интерес к искус...

Консультация для педагогов «Методика проведения экологических бесед с дошкольниками» Экологические беседы Экологические беседы принято делить на следующие виды: установочные, эвристические и итоговые Установочная беседа помогает воспитателю собрать вниман

Консультация для педагогов «Методика проведения экологических бесед с дошкольниками»Экологические беседыЭкологические беседы принято делить на следующие виды:установочные, эвристические и итоговыеУста...

Конспект ООД на тему: «Беседа о дне Победы» Беседа в подготовительной группе МБДОУ Д/С 13 г. Белореченска воспитатель Русских Т.А.

Гражданско-патриотическое воспитание  сегодня – одно из важнейших звеньев  системы  воспитательной работы.«Что такое патриотизм?» Так,  С.И. Ожегов определял патр...