«Тыва оюннар»
проект на тему

Киирилде сос

       Оюн бичии уругларнын  дыл-домаан, угаан-медерелин сайзырадыр, чараш чуулге болгаш найыралга ооредир. Ынчангаш бо киирип турар оюннар ада – огбелеривистин бурун шагдан бээр бодап тыпканы, оларнын амыдыралы-биле чарылбас холбаалыг оюннар болур. Ол оюннар чус-чус  чылдарны дамчып эрткеш, бистин уевиске чедип келген. Бурунгу кижилернин  оюн-тоглаазы оларнын амыдыралынын кандыг – бир хевирин улегерлээни боор.  Чаа адар, кара адар деп оюннарда  анныырнын болгаш чаа – дайыннын улегер хевирлери  илеретингени ол.  Шала соолзуредир тывылган «кажык  адар», «баг кагар» деп оюннарны анныыр ажылынга тураскаатканын оюнда кирип турар.

       Оюнну кижи торуттунуп кел-ле ойнап эгелээр  болгаш  ол оюн кижини  бугу назынынын иштинде  удеп кээр. Оюннун  кижиге ужур – дузазын  санап четпес. Оюн кижини, ылангыя, озуп олурар  аныяк  кижилерни  куш ажылга кижизидер. Алдарлыг  педагог  А. С. Макаренконун шинчилели-биле алырга  «Уругларга ургулчу-ле  ойнаксаар  кузел  турар,  оларнын ол кузелин хандырары чугула, оларга ойнаар уе – шакты бербишаан, оюнну оларнын амыдыралынга ажык – дузалыг болдурары чугула».

      Оюннун база бир онзагай байдалы болза «кижилер, ылангыя, биче чаштар ойнап тургаш, бодун долгандыр турар делегейни шингээдип, билип ап турар, оон кижизидилгелиг утка – шынары кижинин чугаа – домаан, угаан – сайзыралын сайзырадырынга, амыдырал – чуртталгага идепкейлиг болуп, кижиде бар-ла эки чуулдерни шингээдип алырынга тергиин дузалаар».

      Оюннарны чугле уруглар ойнаар эвес, ону улуг – аныяк-даа кижилер ойнаар. Ынчалза-даа оюннарнын хевирлери улустун назы – харынын, эртем – ажылынын аайы-биле ылгалып, нарыыдаар.  

       К. Маркстын чугаалааны-биле алырга «материал-предметтиг оюн уезинде кижинин медерели сайзыраар, чугле оюннарнын ынчан утка – шынары кижизий бээр». Чаш уруг ойнаарда оюнну езулуг-ла бодунун амыдыралы хевээр кылдыр ойнаар. Уруг шала озе бергенде оюн кагдынмас, оюнну бодунун назы-хары, медерелинге дууштур сайзырады чогаадып ойнай бээр.