Балалар бакчасында “Әкият  ялган, ә  нигезендә  дөреслек  ята” проекты

Проектны эшләүче:

Ютазы муниципаль районы

                                                          Ютазы авылы“Кояшкай”балалар

                                                   бакчасының татар теле тәрбиячесе:

                                                  Күчәрбаева Зинфирә  Әнәс  кызы

Проектның паспорты

Актуальлеге:

Бүгенге   җәмгыятьтәге  актуаль  бер проблемаларның  берсе – яшь   әти -әниләр  арасында  матур  әдәбият белән  кызыксыну кимү. Әдәби  әсәрләр, шул  исәптән  әкиятләр  укуны компьютер, планшет  һәм  телефон уеннары  алмаштырды, «смурфиклар», «фиксиклар», «смешариклар», «лунтик», «супергероилар»  кебек  персонажлы    мультфильмнар-  карау  балалар  тарафыннан  халыкның  рухи  байлыгын, аның  мәдәни-тарихи тәҗрибәсен үзләштерүне  кимүгә таба илтә. Сораштыру  нәтиҗә  балаларның  әкиятләр  белән   җитәрлек  күләмдә таныш  булмавын,  гаиләдә  китап  уку традициясенең югалуга  баруын күрсәтте,ә бит китап  укыганда  өлкәннәр  белән  бала  арасында  җылы элемтә  урнаша, моннан  чыгып, шуны  әйтергә  була  мәктәпкәчә яшьтәге балаларда  әкиятләр  турында  белем җитәрлек түгел.

     Проект алдындагы проблемалар 

    Кем генә яратмады икән  әкиятне балачакта? Балачакны әкиятләрдән һәм яраткан  балалар  китапларыннан башка күз алдына да китереп булмый ! Әкият кечкенә яшьтән үк бала тормышына керә һәм аның белән гомер буе яши. Әмма иң мөһиме, әкиятләр күңел ачу өчен генә түгел, ә баланың сөйләмен үстерү һәм укыту өчен дә кирәк. Әкият аша бала бу дөньяда үз урынын таба, яхшылык һәм явызлык, дуслык һәм тугрылык, батырлык һәм куркаклык турында беренче күзаллаулар ала. Нәкъ менә әкиятләр балаларга аңлаешлы итеп нәрсәнең яхшы һәм начар булуын аңлаталар, әхлакый һәм социаль кыйммәтләргә нигез салалар. Әкиятләр уку-иң мөһим педагогик, тәрбияви моментларның берсе. Һәр әкият сабыйны нәрсәгә дә булса өйрәтә. Әкият баланы еларга, көлергә, борчылырга һәм өметләнергә, кыскасы, хис итәргә мәҗбүр итә. Ә бит нечкә хис итүче кеше үзе иҗатка сәләтле. Шуңа күрә әкиятләрне сабыйларга укырга гына түгел, ә аның белән бергә укыганнарын аңларга, анда билгеле бер сыйфатларны тәрбияләргә һәм үстерергә кирәк. Һәр укылган әкияттән соң әкиятне тәрбияләү һәм үстерү мәсьәләләрен уңышлы хәл итү өчен, укылган һәм иҗади биремнәр турында сораулар куярга, бала белән бергә әкияткә анализ ясарга, намуслылык, игелеклелек һәм, киресенчә, аның геройларының батырлыгы турында уйланырга өйрәнергә кирәк. Биремнәр, әкиятләр буенча сораулар балаларны һәм өлкәннәрне тормыш тәҗрибәсе, тирә-юньдәгеләр белән мөнәсәбәтләр турында уртак уйлауга этәрә; балаларга үзләренең яшьтәшләре белән аралашу, гаиләдә аңлау проблемаларын хәл итәргә ярдәм итә; уңай үз-үзләрен бәяли.

                           Балалар бакчасында әкиятләрнең мөһим үзенчәлеге   

     Шулай итеп, бала белән өлкәннәр арасында тыгызрак диалог барлыкка килә, ул тәрбия, үсеш процессына якынайта һәм ярдәм итә. Бу методикада төп момент-балада иҗади фикер йөртү, әйләнә-тирә дөньяны анализлау, үз-үзеңне игелек, гаделлек, мәхәббәт позицияләреннән өйрәнергә кирәк. Әкиятләрдә балаларга ышанычлы, сабыр булырга, тирә – юньдәгеләрне тыңларга һәм ишетергә, дөньяның каршылыклы һәм күптөрлелеген кабул итәргә өйрәтүче материал табарга мөмкин, чөнки әкиятләр-аңлы ризык. Сүзләр онытыла - хис-кичерешләр кала. Һәм бу хисләр генә түгел, ә әкият геройларының үз-үзләрен тотышына бәйле кичерешләр дә. Әкият баланы битараф калдырмый, ул  аны геройлар белән бергә һәр уңышсызлыкны, һәр җиңүне кичергән вакыйгада актив катнаштыра. Баланы әкият ярдәмендә тәрбияләргә мөмкин: * ихтыяр – катлаулы һәм күпкырлы шәхес сыйфат Үз-үзеңә ышаныч-уңышсызлыкка каршы тора белү. · Кыюлык – үз-үзеңне тоту, кыюсызлык, критик хәлләрдә үзеңне лаеклы тота белү. · Хезмәт сөючәнлек – эшсез утырырга теләмәү, файдалы эшкә омтылыш. · Үҗәтлек – максатка ирешкәндә сабырлык һәм түземлек. * Мәҗбүрилек – сүз тота белү. · Оптимизм – уңышка ышаныч, мавыгу, рухи күтәрелеш. · Максатчанлык – максатны билгели белү һәм аның казанышларына үҗәтлек белән ирешү. · Игелек һәм намус. Әкият әхлак дәресен укыта, яхшы кешелеклелек сыйфатларына өйрәтә, әмма моны күңелсез остазлардан башка эшли, бары кеше начар эшли икән, намуссыз эшли ала, дип күрсәтә.

Проектның функцияләре:

- күрү-ишетү сәләтен үстерүне, мәгълүматны үзләштерүне күздә тоткан белем бирү;

 -экология һәм экологик объектлар белән кызыксынуны стимуллаштыра торган уку-укыту программасы кысаларын киңәйтә торган дидактик материаллардан файдалану;

 -фикерләүне активлаштыру, интеллектуаль хисләрне, хәтерне,  сүзлек запасын баету, үстерү;

 - белем, күнекмәләр һәм ала торган мәгълүматка адекват, аңлы мөнәсәбәт формалаштыру:

- тәрбия эше, аның кысаларында тәрбияләнүчеләрнең шәхси сыйфатларын, карашларын, формалаштыру, аларны тәрбияләү мөнәсәбәтләре системасына кертү;

Әкиятләрнең тәрбияви функциясен, аларның үсеп килүче буынга әхлакый, хезмәт, эстетик һәм экологик тәрбия бирүдә әһәмиятлелеген ассызыкларга кирәк. Еш кына, нәкъ менә әкиятләр танып-белү белән кызыксыну чыганагы булып тора, аның нигезенә балаларда тере һәм тере булмаган табигатькә, аңа сак караш кирәклеге турында экологик белемнәр салына.

Проектның максаты, бурычлары

Максат:

Укылган  әкиятләр турында  балаларның  белемнәрен  гомумиләштерү. Татар    әкиятләренә  мәхәббәт  тәрбияләү.   Әкиятләр  белән  танышу  юлы  аша   балаларда  иҗат  потенциалы  ачу.

Бурычлар:

Тәрбияви: Балаларда  әкиятне кызыксынып  тыңлау, театр эшчәнлегендә катнашу теләге булдыру;

Үстерешле: Балаларнын сөйләм телен үстерү, театральләштерү аша диалогик сөйләмне дөрес һәм сәнгатьле итү;

Өйрәтү: Балаларны  укыган  әкиятне  тынларга,сәхнәләштерергә  өйрәтү, хәрәкәт- мимика аша фикер җиткерергә өйрәтү.

 - балаларны әкиятләр белән таныштыру өчен шартлар тудыру;

 -иҗади , коммуникатив  күнекмәләрне  үстерү

- балаларны, ата – аналарны  әкиятләр  белән  танышу  буенча  уртак  эшчәнлеккә  җәлеп  итүне  дәвам  итәргә, балаларның  һәм  ата – аналарның  уртак  иҗатының  кыйммәтен  һәм  әһәмиятен  күрсәтү  ;

 -гаиләдә  китап  уку  традициясенең  үсүенә  ярдәм  итү;

 - үзара  аңлашу  һәм  ярдәм  итүдә  эмоциональ  уңайлыклар  тудыру;

 -сүзлек запасын баету һәм активлаштыру;

 -балаларда әкиятнең драматизациясендә катнашу теләге уяту, ышаныч тәрбияләү;

 -ата-аналарны балалар һәм тәрбиячеләр белән бергә хезмәттәшлек итәргә җәлеп итү;

 - балаларның танып белү сәләтен, кызыксынучанлыгын, иҗади карашын, хәтерен, фикерләүне үстерү;

- балаларның төрле эшчәнлек төрләрендә иҗади сәләтләрен үстерү;

 - әдәби иҗатка кызыксыну һәм мәхәббәт, китапларга сакчыл караш тәрбияләү;

- әкиятләр нигезендә балаларда шафкатьлелек, миһербанлылык,дуслык,гаделлек,әдәплелек хисләре,өлкәннәргә карата игътибарлы  булу сыйфатларын ,туган якка мәхәббәт  хисләре тәрбияләү.

         Көтелгән нәтиҗәләр 

1. Балаларның белем дәрәҗәсен күтәрү;

2. Әйләнә-тирә дөньяны танып белүдә, экспериментлауда балаларның танып-белү активлыгын арттыру;

3. Иҗади эшләр булдыру аша балаларның креативлыгын үстерү ;

 4. Әти-әниләрнең бала белән бергә танып-белү һәм иҗади эшчәнлектә актив катнашуы.

 5. Ата-аналар, балалар, педагоглар арасында үзара мөнәсәбәтләрне яхшырту;

 6. Ата-аналар арасында мәктәпкәчә белем бирүнең абруен күтәрү.

               Проектның этаплары 

1 этап - әзерлек этабы. Максат: куелган бурычларны уңышлы тормышка ашыру өчен шартлар тудыру; ата-аналарны төркемдә костюмнар, җиһазлар ясауда ярдәм итүләрен сорау.

2 этап-гамәли. Максат: куелган бурычларны тормышка ашыру, балаларны әкиятләр белән таныштыру.

3 этап – йомгаклау этабы. Максаты: проектны яклау, нәтиҗәләр ясау, педагогик советта эш тәҗрибәсен тәкъдим итү.

Мәктәпкәчә белем бирү учреждениеләрендә “Әкият  ялган, ә  нигезендә  дөреслек  ята”проектының педагогик тәҗрибәсен тәкъдим итү

     Әлеге инновацион технология безне, педагогларны гына түгел, балаларны да, ата – аналарны да кызыксындырды, алар төркемнәрдә театраль түгәрәк булдыру идеясенә бик теләп карадылар. Шулай ук “Балалар бакчасында балаларның турыдан-туры белем бирү эшчәнлегендә әкиятләрне файдалану» темасы буенча педагогик осталык атналыгы үткәрелде. Әлеге проектны тормышка ашырып, мин шулай ук уку елына перспектив чаралар планын эшләдем.                                           

Эшчәнлекне планлаштыру һәм оештыру 

I этап – әзерлек этабы

II этап – төп этап

III этап – йомгаклау

Нәтиҗә

Әкият дөньясы һәрвакыт баланы үзенә тартып тора. Әкият-ул баланың үз тормышында очрый торган беренче сүз жанрларының берсе. Әкиятне өйрәнеп, бала яхшылык һәм явызлык төшенчәләре, үз халкының традицияләре һәм тарихы белән таныша, хыялланырга өйрәнә, әкият сюжетына эмоциональ рәвештә җәлеп ителә, аның геройларбелән бергә борчыла. Әкият дөньясына сәяхәт вакытында нәни тикшеренүчеләрне берничә гаҗәеп үзгәреш, әкият персонажлары, табышмаклар, иҗади биремнәр көтә.

Йомгаклау

    Балачакны әкиятләрдән башка күз алдына да китереп булмый. Иң кечкенәдән үк балалар бер үк төрле, кызыклы кызыксыну белән рус әкиятләре, Шарль Перро, Бертуган Гримм, әкиятләрен тыңлыйлар һәм укыйлар. Әкият белән бала китапларда гына түгел, кинода, театрда да, телевизион экранда да очраша. Могҗизалы дөнья баланы мавыктыра, әкияткә кызыксыну кимеми. Әкиятләр бала өчен үзенчәлекле дөнья, аны балалар актив кабул итә. Әкият-баланы кешеләр тормышына, кеше язмышына, тарих дөньясына җәлеп итү чарасы, ул: «Мин һәм башкалар», «Мин һәм әйберләр», «чын һәм уйлап чыгарылган әйберләр»дигән элемтәләр урнаштыра. Әкият балаларга киңлек турында («ерак-якын») һәм вакыт турында («күптән - хәзер», «башта - аннары», «Кичә – бүген – иртәгә») күзаллаулар булдыру өчен кирәк. Моннан тыш, әкият иҗатның беренче өлкәләреннән берсе булып тора, анда бала үзенең сәләтен раслый, үзен таный, беренчесен кичерә

Моннан тыш әкият, бала үзенең сәләтен раслый, үзен таный, нәрсә дә булса булдырудан беренче горурлык хисләре кичерә торган иҗатның беренче өлкәләреннән берсе булып тора. Балалар әкиятләрне тыңларга ярата, тик, кагыйдә буларак, аларны иҗат итә һәм сөйли дә белми. Әкиятне укыганнан соң баланы гаҗәпләндергән нәрсәләр турында фикер алышырга тырышыгыз. Әкияткә иллюстрацияләр ясагыз, геройларны, әкияти илне ясагыз. Әкиятнең икенче ахыры, геройларның яңа маҗаралары, кызыклы сюжетлар уйлап табыгыз.

    Кулланылган әдәбият: 

1.Ф.М.Зиннурова “Үз илемдә,үз телемдә” методик кулланма “ Мәгариф” нәшрияте,2009 ел

2. Г.Х.Измайлова Бергәләп тәрбиялибез. Казан Из-во”Мәгариф” 2006 ел

3.Нурзия Сергеева.Бизәкләргә аңлатмалар, үрнәкләр. Татар балалар фольклоры.

4.Гаиләдә һәм балалар бакчасында әхлак тәрбиясе

К.В.Закирова, Р.Ә.Кадыйрова, Р.А.Низамова Казан”Мәгариф”нәшрияты 1999ел.