Конспект открытого занятия по речевому развитию(тувинский язык) «Шаг чаазы, шагаа чаагай!»
план-конспект занятия по развитию речи (старшая группа)

Муниципалдыг автономнуг школа назыны четпээн уруглар албан чери

Чадаана хоорайнын «Хээлер» уруглар сады

Улуг болук уругларынга

«Шаг чаазы, шагаа чаагай!» деп темага

тыва дыл кичээлинин конспектизи

Белеткээн башкы:

Монгуш Аялга Монгун-ооловна

Чадаана, 2025ч.

Темазы: Шаг чаазы, шагаа чаагай!

Сорулгазы: Шагаа дугайында уругларнын билиин байыдар.

Даалгалар:

#1054;оредиглиг даалгазы: Уругларга тыва чоннун ыдыктыг байырлалын билиндирип таныштырар, Шагаа байырлалын канчаар ойнап-хоглеп чораанын кысказы-биле оюн дузазы-биле коргуспушаан уругларнын билиин быжыглаар.

#1057;айзырадылгалыг даалгазы: Тыв улустун аас-чогаалын, ыры-шулук таварыштыр уругларнын тыва чугаазын сайзырадыр.

#1050;ижизидилгелиг даалгазы: Оюн дузазы-биле луг улусту хундулеп, мендилежип билиринге кижизидер.

Дерилгези: 4 стол кырынга бичии оглер макеттери, ойнаарактар: Кудерек, Долаана, кырган-ава, кырган-ача, кажыктар (уруг бурузунге 2-2, уруг бурузунге мунар «аъттар»,

Арга-методтар: оюн аргазы, коргузуг, беседа, ТСО,

Словарьлыг ажыл: чолукшуур, шооча, аъттанып,

Ооредиилгенин оске адырлары-биле холбаазы: билигни шингээдирин сайзырадыры, куш-дамыр сайзыраыдары, уран-чуул, эстетиктиг сайзырал

Кичээлдин чорудуу

I Организастыг кезээ

Башкы: Экии, уруглар!!! Мени Аялга Монгун-ооловна дээр, Чадаана хоорайнын «Хээлер» уруглар садынын башкызы мен. Силерни дыка чечен-мерген, хоглуг-омак уруглар деп дыннааш аалдап чедип келдим. Чолукшуптаалынарам. Шаандан тура тыва улус канчаар мендилежир чораан ийик, уруглар. (Башкы канчаар чолукшуурун коргуспушаан уруглар-биле чолукшуур) Бичии кижилер улуг кижилерниң холдарын адаандан дозуп, шенектеринден тудуп чолукшуп, амырлажыр. Хар аайы - биле чаңгыс хүн-даа улуг кижини «улуг» деп хүндүлээр. Амырлажырының утказы –менди - чаагай, тодуг - догаа амыдыралды, кадыкшылды, кежик - буянны бот - боттарынга күзежири - дир.

II Киирилде кезээ

-Уруглар, удавас чуу байырлалы келир ийик?

-Шагаа – дээрге кандыг байырлал чувел?

Шагаа дугайында шулуктен чугаалап беринерем.

(Башкы Шагаа дугайындаа уругларга кысказы-биле телевизорга коргуспушаан таныштырар.)

III Кол кезээ

Уруглар, Шагаада тыва улус шаандан тура кожа чыдар аалдарже аалдажып, ойнап-хоглеп шагаалаар турган. Ынчангаш бис база кожа чыдар аалдарже Шагаалаалынарам. (Башкы уругларны аъттаныпкаш чоруурун сумелээр. Залды бир кылдыр «аъттарлыг» шаап халыткаш 1-ги аалга келгеш доктаарлар)

1-га аал Кырган-аванын аалы.

-Экии, кырган-авай!

-Экии, уругларым! Оой, Шагаалап чоруур уругларнын чаражын, солунун. Бо аалга келген улус мээн тывызыктарым тыпкаш улаштыр чоруур болур.

Тывынгырлар кымнар эвес, тывынарам, уруглар?

#1040;ъдым демир, бодум демир, кымчы чокка дүшпес-даа мен.(Шооча биле дүлгүүр).

2. Артап болбас алдын өрген,дээп болбас демир өрген.(Чылан)

3. Тии чок торгум, дизии чок чинчим. (Дээр болгаш сылдыстар)

4 Кышкы хеви харга домей, чайгы хеви черге домей (кодан)

2-ги аал Кудеректин аалы.

-Экии, Кудерек!

-Экии, уруглар! Шагаалап чоруур уругларнын чаражын. Бо аалга келген улус узун-тынышка чижип моорейлешкеш чоруур боор. Кым кончуг узун-тынышка тын тынмайн чугаалаптар эвес, уруглар? Бо чуу-дур? (бала) Бала дугайында узун-тыныштан кым чугаалаптарыл? (1бала, 2 бала, 3 бала, 4 бала….)

Сула шимчээшкин.

3-ку аал, Долаананын аалы.

-Экии, Долаана!

-Экии, уруглар! Шагаалап чор силер дедаан, солунун. Тыва улустун «Челер-ой» деп танцы-самын танцылап-самнап бээрин дилеп тур мен, уруглар.

(Уруглар «Челер-ойну» музыка аайы-биле танцылап-самнаар)

Тыныш органынга мергежил «Суттуг шай»

-Шылап калган боор силер, уруглар. Аалга келген кижи аяк эрии пактаар дээр болгай, изиг суттуг шайдан аартап ижип аалынар. Шай изиг, баштай соодур уруп аалынар. Агаарны думчуктан киир тынгаш аскывыстан ундур урер бис. (3 катап). Секперей берди ышкаш. Ам оожум амданныг суттуг чаагай шайны аартап ижип аалынар.

Практиктиг кезээ

4-ку аал, Кырган-ачанын аалы.

-Тыва улустун кандыг оюннарын билир силер, уруглар? Ынчаарга тыва улустун бир оюну Аскак-кадайны ойнапталынарам.

-Мен Аскак-кадай боор мен, кым авазы боор? Долума авазы боор, артканнары ажы-толу боор. Аванар соондар туттунуптунар шымда.

(Башкы «Аскак-кадай» деп оюнну кысказы-биле ойнап коргузер) Эр хейлер!

-Уруглар, кырган-ачавыска «Шагаа» дугайында ырыдан ырлап берээлинерем.

(«Шагаа» деп ырыны уруглар ырлап кууседир.

Тончу кезээ.

-Уруглар, Бо чооку аалдарны кезип аянныг кылдыр Шагаалап, ойнап-хоглеп алдывыс.

Дедир садигивисче чанар уе чоошкулап келди, аъттаныпкаш чоруур-дур бис.

(Залды бир кылдыр аъттарлыг халыткаш чедип келир. Аъттарын аайлай салдыргаш, уругларны башкы чадыгларже олурткаш кичээлди туннээр)

-Богун чуну канчап турдувус?

-Шагаа дээрге чуу чувел?

-Кандыг-кандыг оюннар ойнап турдувус?

-Силерге чуу солун болду?

-Боогун шупту дыка эки кичээлдединер, уруглар. Эр хейлер! Кичээл тонген.

Кичээлдин самоанализи

Темазы: Шаг чаазы, шагаа чаагай!

Сорулгазы: Шагаа дугайында уругларнын билиин байыдар.

Даалгалар:

#1054;оредиглиг даалгазы: Уругларга тыва чоннун ыдыктыг байырлалын билиндирип таныштырар, Шагаа байырлалын канчаар ойнап-хоглеп чораанын кысказы-биле оюн дузазы-биле коргуспушаан уругларнын билиин быжыглаар.

#1057;айзырадылгалыг даалгазы: Тыв улустун аас-чогаалын, ыры-шулук таварыштыр уругларнын тыва чугаазын сайзырадыр.

#1050;ижизидилгелиг даалгазы: Оюн дузазы-биле луг улусту хундулеп, мендилежип билиринге кижизидер.

Арга-методтар: оюн аргазы, коргузуг, беседа, ТСО,

Словарьлыг ажыл: чолукшуур, аъттанып, шагаалап

Ооредиилгенин оске адырлары-биле холбаазы: билигни шингээдирин сайзырадыры, куш-дамыр сайзыраыдары, уран-чуул, эстетиктиг сайзырал

Кичээлдин хевири: аян-чорук

Аалдар кезип чорааш тыва улустун Шагаа байырлалында канчаар шагаалап, ойнап-хоглеп чораанын кысказы-биое коргускен. Тыва улустун унген-кирген чонунга эвилен-ээлдек, хундулээчел чоруун коргузуп, чораан-на аалга аяк-шайны аартаарын киирген мен. Аалга келгеш мендилежип, чоруурда аалдын ээлеринге четтиргенин илереткеш байырлажырын чедип ап чораан мен.

Кичээл 5 кезектен тургустунган.

Организастыг, киирилде, кол кезээ, практиктиг кезээ, туннел кезээ.

Организастыг кезээнде уруглар-биле мендилешкеш, бодумну таныштыргаш, чолукшудга езулалын коргускен мен.

Киирилде кезээнде Шагаа деп чул деп айтырны салбышаан, Шагаа дугайында кысказы-биле тайылбырлавышаан телевизорга коргускен мен.

Кол болгаш практиктиг кезээнде 4 аалче аян-чорук кылган бис. Аал-бурузунге бир-ле даалганы кууседип чораан бис. Тыва улустун аас-чогаалын болгаш тыва оюннарын ойнап коргускен бис.

Кол кезек уезинде тыныш органынга мергежил база эрттирген бис «Изиг суттуг шай» деп. Физминутка орнунга тыва улустун «Челер-ой» деп танцы-самын коргускен бис.

Туннел кезээнде айтырыглар дузазы-биле кичээлди туннеп чугаалашкан бис.

Кичээл уезинде тонген. Уруглар кичээлде шупту дыка эки идекпейлиг киришкеннер. Салган сорулгам чедип алган мен деп бодаар мен.