Открытое занятие на тему: "Трудолюбивая собака"
план-конспект занятия по развитию речи (средняя группа)

Кичээлдин чорудуу

#1054;рганизастыг кезээ:

Башкы: Уруглар, шупту тогерик кылдыр турупкаш, мендилежиптээлинерем.

Алдын хунум

Ак-кок дээрим

Ие черим.

Эжим-оорум,

Амыр-ла, амыр!

Башкы: Эр-хейлер, уруглар!

(Эжик соктаар)

Башкы: Бо хун бисте кым аалдап келген ол, уруглар?

Уруглар: Долаана аалдап келген.

Башкы: «Долаана» деп шупту каттаптап адаптаалынарам, уруглар.

Башкы: Дыл сайзырадыр мергежилгени Д-д-д Долаана.

Долаана: Экии, уруглар! Мени Долаана дээр. Тоолдар, чечен чугаалар дыннаарынга дыка ынак мен, ынчангаш силерден дилеглиг келдим. Бир чечен чугаадан чугаалап бээр силер бе, уруглар?

Уруглар: Ийе.

Башкы: Долаана дилеглиг келген-дир. Бо хун Белек-кыс Монгуштун «Кежээ ыт» деп чечен чугаазын ооренир бис. Уруглар, Долаананы сандайга олуртуп каалынар.

Уруглар: Ийе.

Башкы: Сандайларже олурупкаш кичээнгейлиг дыннаар силер, уруглар. Сандайга шын олурар бис, ооргазы дорт, буттарын шын салыр, уруглар.

Башкы: Чечен чугааны номчуп берейн дыннанар, уруглар.

(Башкы презентацияда чуруктарны коргузуп тургаш, чечен чугааны чугаалап бээр.)

«Кежээ ыт»

Омак деп оол кавказ уксаалыг Казбек болгаш Черликпен деп ыттарлыг чуве-дир. Казбектин мага-боду улуг, шыырак, ынчангаш улус ону коргеш, корга бээр.

Омак ыттарынга чемни денге улештирип бээр. Ынчап турда-ла Казбек бодунун чемин чикпеш, Черликпеннин чемин база чий берген турар. Чамдыкта чем былаашкаш, сегиржип алган-даа турарлар. Бистин огбелеривистин улугер домаа дыка шын-дыр: «Ийи кижи аразынга хоп дажывас, ийи ыт аразынга соок октавас».

Казбек чааскаан артып калгаш, бажынны кадарбышаан, хаваннарын база карактап турар. Ынчангаш бажыннын ээлери Казбекке дыка ынак, а Черликпен бажынны орта кадарбас, чер кезииринге сундулуг. Казбек бажын-балгатче оске кижилерни чагдатпайн, ээрип-ле турар. Ындыг коданчы боорга, Омак бо ыдын ургулчу тоттур чемгерип турар. «Ажыл кылырга, хырын тодар» деп улегер домакты утпаалынар ,уруглар.

Башкы: Чуу деп чечен чугаа номчудум, уруглар?

Уруглар: Чечен чугаа «Кежээ ыт»

Башкы: «Ажыл кылырга, хырын тодар» деп улегер домакты катаптаалынарам.

Каракка мергежилге «Эдерти кор»

Башкы: Уруглар, бо мээн холумда чуу-дур?

Уруглар: Ыт

Башкы: Ытты карактарывыс дузазы-биле эдерти коор бис. Оору коор, куду коор, солагай талазынче коор, он талазынче коор. (2катап катаптаар)

Башкы: Ам сула шимчээшкинден кылыптар бис бе, уруглар?

Сула шимчээшкин «Семдер хава»

Дуу чыдар хаваны кор,

Дурлуп алган чытканын кор,

Чудек оожум оттурупкаш,

Чуу боорун корээлем че. (Оюну 2 катап ойнаар).

Башкы: Тыныш быжыглаар мергежилгеден кылыптаалынар, уруглар.

Башкы: Шыырак киир тынгаш, куштуг ундур тынар

Башкы: Эр-хейлер, уруглар, ам сандайларже шын олуруптаалынар.

Башкы: Уруглар, ам бистер Белек-кыс Монгуш-тун «Кежээ ыт» деп чечен чугаазын чуруктар дузазы-биле чугаалаптаалынар, уруглар.

(Уруглар самбырада азыпкаан чуруктар дузазы-биле чечен чугааны

чугаалаар)

Башкы: Чечен чугаада Омак чуу деп ыттарлыгыл?

Уруглар: Омак Казбек болгаш Черликпен деп ыттарлыг.

Башкы: Казбектин мага-боду кандыгыл?

Уруглар: Казбектин мага-боду улуг, шыырак.

Башкы: Омак ыттарынга чемни канчаар улештирер турганыл?

Уруглар: Омак ыттарынга чемни денге улештирип бээр.

Башкы: Казбек бажынга чааскаан арткаш, чуну канчаар турганыл?

Уруглар:Казбек бажынга чааскаан арткаш бажынын, хаваннарын кадарар.

Башкы: Черликпен бажынны кадарар турган бе?

Уруглар: Черликпен чер кезип чоруптар.

Башкы: Эр-хейлер, уруглар.

Башкы: Ам оюндан ойнаптаалынар, уруглар

Оюн «Шын тып»

Башкы: Бо чуу-дур, уруглар?

Уруглар: Ыт.

Башкы: Ыттын толун чуу деп адаарыл, уруглар?

Уруглар: Ыттын толун эник дээр.

Башкы: Ыт кандыг дириг амытаныл, уруглар?

Уруглар: Ыт азырал дириг амытан.

Башкы: Эр-хейлер, ыттын толун карандаш-биле дорт шыяр бис.

Башкы: Сандайга шын олурар, ооргазы дорт, буттарын шын салыр. Карандашты шупту шын тудар.

Башкы: Эр-хейлер, уруглар!

Туннел кезээ:

Башкы: Биске кым аалдап келгенил уруглар?

Уруглар: Долаана ааалдап келген.

Башкы: Чечен чугаада чунун дугайында бижээн болду, уруглар?

Уруглар: Ийи ыт.

Башкы: Казбек деп ыт чалгаа бе, кежээ бе?

Тыва улустун аас чогаалынын бир хевири улегер домаан катаптаалынар уруглар. «Ажыл кылырга, хырын тодар». Шупту денге катаптаалынар, уруглар

Башкы: Эр-хейлер, уруглар!

Башкы: Долаана бистин кичээливисти дыка сонуургап, амырап корген, ынчангаш Долаана четтиргенин илередип турар-дыр, уруглар. Долаана биске куруг эвес хуулгаазын хапчыгаштыг келген. Ында чуу барын коруптер бис бе, уруглар?

Башкы: Долаана силерде чигирзиг белектерлиг келген-дир. (Уругларга улеп бээр)

Башкы: Долаана-биле байырлажыылынар

Долаана: Байырлыг уруглар!

Башкы: Эр- хейлер! Шупту эки ажылдаан. Кичээливис моон-биле доозулду

Кичээлдин бот сайгарылгазы

Ортумак болук уругларынга тыва – дылга «Кежээ ыт» деп темага кичээлди эртирген мен.

Кичээлдин сорулгалары :

Ооредиглиг сорулгазы: Уругларга чечен чугааны чурук дузазы-биле таныштырып, чечен чугаанын утказынга хамаарышкан бодуун айтырыгларга харыылап ооредиир.

Сайзырадылгалыг сорулгазы: Уругларнын сос курлавырын байыдар. Уругларнын дыл-домаан, угаан-медерелин, кичээнгейин болгаш чуве сактып алырынга болгаш Салаа- сайгыдын сайзырадыр сайзырадыр.

Кижизидилгелиг сорулгазы: Уругларны ытка ынак болурунга, ажылгыр кежээ болурунга кижизидер.

Ооредиглиг сорулганы чедип алыры-биле уругларга чечен чугааны экранга коргузуг материалынын дузазу-биле уругларга оореткен мен.

Сайгзырадылгалыг сорулганы чедип алыры- биле самбырага чуруктар дузазы-биле чечен чугааны уруглар – биле денге чугаалап, салаа-сайгыдын сайзырадып уруглар –биле бот – тускайлан ажылды кылып чоргускан мен.

Кижизидилгелиг сорулганы чедип алырда уруглар –биле тудуш харылзаа айтырыгларны салып, «Ажыл кылырга, хырын тодар» деп улегер домакты билиндирип, чечен чугаада Казбек деп ыт ышкаш ажылгыр кежээ болурунга кижизидилге ажылын чоргускан мен.

Кичээл эки байдалга эрткен. Кичээлдин сорулгаларын чедип алган мен.