"Сөмбелә бәйрәме!" Максат: Туган җиребезгә,туган телебезгә мәхәббәт,игенче хезмәтенә,икмәккә хөрмәт,халкыбызның милли йолаларына ихтирам тәрбияләү,белемнәрне шигырьләр,җырлар,табышмаклар, мәкальләр аша ныгыту. Балаларда күңел күтәренкелеге булдыру.
материал (старшая группа) по теме

“Сөмбелә бәйрәме!”

Ал. бар.   Бар кунеллелек ботен доньяда бар бер ямь буген

                 Нэрсэдэн бу мин белэм, бэйрэм буген, бэйрэм буген!

Хэерле кон, дуслар!

Тышта алтын коз! Болай эйткэн вакытта без табигаттэге буяу –бизэклэрне генэ куздэ тотмыйбыз. Кознен алтынлыгы, анын кадере хэм куркэмлеге кэзге муллык белэн билгелэнэ. Борын заманда бер авыл агайеннан:

-Синенчэ ничек, коз яхшымы, эллэ язмы?- дип сораганнар

Ул, хич тэ аптырап тормыйча:

-Куз очен яз яхшы,  авыз очен коз яхшы – дип жавап биргэн.

Менэ шундый авыз очен яхшы булган, табигатьнен ин асыл фасылы- алтын коздэ килэ  инде халкыбызнын онтыла  башлаган матур бэйрэме-Сомбелэ. Без  дэсезнен белэн  буген бергэлэшеп “Сомбелэ” бэйрэмен уздырырбыз.

Сөмбелә бәйрәме көн белән төн тигезләшкән дә, дөресерәге 22 сентәбердә бәйрәм ителгән. Ул вакытта инде ботен урып –жыю эшлэре тэмамлана, козге чэчу дэ ахырына якынлаша. Уныш келэтлэргэ, амбарларга тутырылып беткэч   бэйрэм килэ.  Ул кон гэ алдан ул мул итеп рыйзык эзерлэнэ. Камыр ашлары пешерелэ.Кешелэр ойдэн-ойгэ йореп кунел ачалар.Бэйрэмнен хужабикэсе С алтын  сары толымлы булан.

   Кызлар ана алтын сары башаклардан такия уреп кидерткэннэр. Ил агалары С не колтэлэр белэн бизэлгэн тэхетткэ утыртканнар. Кыскасы халык мэгънэле, матур итеп кунел ачкан. Бэйрэм иткэн. Без дэ буген  сезнен белэн бергэлэшеп   С бэрэмен уткэрербез, кунел ачарбыз. Бэйрэмне ачып жибэру эчен сузне ; сыйныф укучыларына бирэм.

 1 бала.  Бэйрэм белэн сезне якын дуслар, унган- булган, олы- кечегез.

                Чын йорэктэн чыккан бу сузлэрне, сэлам итеп кабул итегез!

2 бала.   Хэерле кон, дуслар, хаерле кон,котлы булсын уныш бэйрэме!

                Сэхнэбезгэ олы ямьнэр биреп, бизэп торсын кэлтэ бэйлэме!

Башаклар кутэреп ( музыка уйный) коз керэ. Кулында кэрзин , анда табышмаклар хэм  торле уеннар.

Көз. Дусларым мине таныдыгызмы?

         Табышмаклар алып килдем сезгэ,

         Буш кул белэн килмэдем.

         Коз байлыгын барладым мин,

         Бердэ бушка йормэдем! 

                Табышмаклар эйтэ.

Табышмаклар.   Алсу битле кыз усте, кызарып жиргэ тоште.

                              Озын, яшел- тутэлдэ, сары, тозлы –кисмэктэ.

                               Жир астында- жиз букэн, хэркон ашыйсын иркэм.

                               Жир астында алтын казык, алдык без аны казып.

                             Усеп утыра бер чулмэк . остенэ кигэн йоз кулмэк.

                             Итлэч, йомры , яшелен, озеп алдым, яшердем,

                             Гажэплэндем бераздан , кояшсыз да кызарган.

Катлы –катлы булып усэ, жир остендэ ул нэрсэ.

          Йодрык-йодрык булып усэ, алма кебек кызарып пешэ.

         Узе бик матур аны кем эйтер?

Ул жир астына тошкэн, кып-кызыл булып пешкэн,

Ашка тэм хэм тос бирер, аны кем эйтер дэ . кем белер?

            Узе шардай, эче кандай, тэме балдай.

Тутэлдэ яткан чагымда тулам ай кебек, табынга ярып куйганда, эчем сары бал кебек.

          Узе йомры –ай тугел, тосе сары- май тугел, койрыклы -тычкан тугел.

Туныйсын, тунаганда елыйсын,  ашка салсан тэм кертэ, борынга  керсэ, точкертэ.

Булдырдыгыз дусларым, барыгыз да бик башлы, зихенле икэнсез, бик тиз жавап бирдегез!

 Алып баручы. Балаларыбыз бик унганнар, бик булганнар,  укуда да, эштэдэ сынатмыйлар. Коз дустым, кэрзин тотып килгэнсен, нилэр бар икен анда?

Көз.     Монда бик куп торле уеннар бар, эйдэгез уйныйбызмы? Э,э, туктагыз эле, тагын бер табышмагым калган икэн, бу бик серле табышмак.( Укый)

Иртэн иртук тору белэн, бал жыярга , дип  оча

Аны курсэ хэрбер бала, куркып кала  хэм кача.

Мин аны буген сезнен янга кунакка дэштем, энэ узе дэ килэ бугай.

(Шул чак музыка уйный бал корты очып керэ, бии)

Бал корты.     Бэйрэмегезне котларга, бик ераклардан килдем

                        Бал да алып килдем эле , кучтэнэч булсын ,дидем.

 ( Карый юк, чонки арттан аю килеп тэпэнне ала да кача. Бал корты эзли ,  тапмый.)

Хэзер генэ шушында иде бит . Энэ аю алган ич! (Йогереп барып аюны тота).

Аю.      Бу бит минем тэпэн, ник алдын аны

             Менэ, бал ,дип язган остендэ язуы.

Бал корты.   Тэпэне синеке, балы минеке

Аю.   Мин ул тэпэнне, югалткан идем!

         Кая куйдым, диеп, кайгырып йордем!

        Урра, хэзер болай булгач кышка бал була

        Жырлыйсым килэ, кунеллэр тула.

Алып баручы.   Туктагыз эле бу нинди тавыш! Аю дустым кеше эйберенэ сорамыйча тияргэ ярамый бит син шуны белмисен мени?

Аю. Энэ бал корты узе миннэн сорамыйча алган тэпэнне,  мин гел тэпэннэн ашыйм балны, энэ балалардан сорагыз ышанмасагыз! ( искэ алалар:  нинди экиятлэр, язучылар ижаты бар икэнен)

Алып бар. Мондый тэпэннэр алар  бик куп бит. Бал корты безгэ , балаларга  дару очен , дип алып килгэн бит балны. Балалар бал бит ул шул козге балыкларыбызнын берсе. Ул бик файдалы. Эле бал кортлары бал жыеп кына калмыйлар, алар  мул уныш жыеп алыр очен дэ куп хезмэт куялар. Сез аларны зуррак сыйныфларда ойрэнерсез. Карале ,аю, син бит кунел тула, жырлыйсы килэ, дигэн иден ,эллэ жырлап бирэсенме?

            .               Канатлана кунеллэр, жырламый тузеп булмы

                            Буген безнен  Азатыбыз  игенчегэ дан жырлый

Алып баручы.  Бэйрэмне дэвам итэр эчен безнен бэйрэмнен хухабикэсе кирэк бит! Кем эле ул? Эйдэгез эле без аны дэшик.

1 бала.   Эй син ,куктэ балкучы Кояш! Син жир тирэли эйлэнэсен, якты нурларына коендырып, Сомбелэне  безнен янга чакыр!

2 бала.   Эй син, бодрэ янгыр болыты!  Син жир эстен инлэп-буйлап йозэсен. Комеш тамчыларын белэн иркэлэп, Сомбелэне безнен янга чакыр!

3 бала.  Жир- ана , син безнен барыбызнын да бишеге, аяк басып торган терэге. Хэтфэ чирэм келэменне жэеп, Сомбелэне безнен янга чакыр! 

 Музыка янгырый , Сомбелэ керэ. Бии.

Алып бар.  Токле аягын белэн Сомбелэ! Бэйрэмебезгэ рэхим ит! Эйдэ турдэн уз!

Сөмбелэ. Сомбелэ мин ,Сомбелэ! Мине хэркем дэ белэ,

                   Илгэ муллык китерэм, жиргэ муллык китерэм. Минем чэчем дэ алтын башак тосендэ!

1 бала. Сомбелэкэй, Менэ сина быелгы уныштан пешерелгэн, яна гына мичтэн чыккан ак калач, ипекэебез бик унды, рэхмэт сина шундый уныш алырга ярдэм иткэнен эчен!

Сөмбелэ. Кояштан алда торсагыз, иренмэсэгез, мин хэрчак сезгэ юлдаш булырмын.

 Сомбелэ тэхеткэ утыра.

Алып бар. Ипекэйдэн дэ олы  бер эйбер дэ юк, шунын очен дэ эйдэгез эле  ,бэйрэмне дэвам итеп шигырь тынлап утик.

1 бала.        Яшэу чыганагы кояш нурын ,  жир жылысын саклап узендэ

                     Кукрэклэргэ кисэр икмэк, хэр табыннын тора турендэ.

Икмэк игенченен жан жылысы, Жир –Анага кадер хормэте,

Яшэу тамыры ул хэр йорэкнен, шуна кадерлибез икмэкне.

                              Эти-эни  хэм дэ икмэк, бу сузлэрдэ тормыш мэгънэсе

                               Бэхет- хезмэт, ирек яшэу яме,  шул сузлэргэ бэйле хэммэсе!

2 бала   Шогеребез икмэге.

               Басулар алтын игенле, басулар ис китмэле,

               Ил  табынын бизи буген, Шогеребез икмэге!

               Тик игенче игенэрне, жинел генэ икмэде

               Шуна курэ кадерле ул – Шогеребез икмэге.

               Игенченен бер коне дэ,бер дэ юкка утмэде

             Ул бит безнен ин кочле жыр- Шогеребез икмэге.

Ал. Бар. Ипекэйдэн сон тагын ин кадерле рыйзыгыбыз бар бит эле безнен. Ул нэрсэ икэн балалар?

                                Нигэ моннар чиртэ икэн, кунелнен кылларына,

                                Кемнэр генэ гашыйк тугел  егетлэр жырларына!

Бэрэнге жыры.                                                       

Вак- вак итеп турап яшь киленнэр

Табаларда сине биетэ

Майлы боткан ашап , эшчэн ирлэр

Тэннэренэ жылы йогертэ

                        Куш.  Йодрык кадэрле , йомры гаудэле

                                  Ах тэмле,  их ! Бигрэк тэмле бэрэнге!

Тукай да бит сине жырга керткэн,

Бабайларда мактап сойлэгэн

Бер як та юк сине устермэгэн
 Бер кем дэ юк сине соймэгэн.              Куш шул ук

           Козге яфрак  ,кыштыр- кыштыр, коеганда  юлларга

                            Матур итеп биесеннэр сузне бирик кызларга.

Кызлар башкаруында: “Яфраклар биюе”

Алып бар.  Рэхмэт кызлар . Э хэзер уйнап алыйк эле.

                            Кашык кыбып   йогерэм ,дип, мактанырга ашыкма

                            Син менэ йогереп кара , бэрэнге салып кашыкка!

Уен .  Бэрэнге кучерю.

                               Урам тулып ,жыр йори, кондезен, кичен, иртэн

                                Ник бу Сомбелэ бэйрэме хэр конне булмый икэн!

Бию. Татар кызлары биюе .

                      Буген бэйрэмнен батыры ин дэ унган игенче

                      Игенчене  мактау сузен  Сомбелэгэ бирикче.

Сомбелэ башкаруында жыр.  Туган тел.

Уен.    Тэмле тамак. 

                                 Ягез эле дусларым, менэ шушы помидорны ,ашагыз сез тизерэк

                                  Курик эле бу ярышта кайсыгыз житезерэк!

     Уен . Мозайка                           

                                Тапап ыргыттык яшелчэ аны жыярга кирэк
                                Карыйк эле бу ярышта кайсыгыз житезерэк!

     Сөмбелэ :

Дусларым инде мин уныш бэйрэменен ин тантаналы урынында катнаштым. Мул уныш устерсэгез, яхшы укысагыз , мин  килэсе елга да сезнен бэйрэмгэ килермен. Сез мине чыннан да котеп алгансыз.сезгэ бик зур рэхмэт. Э хэзер эйдэгез эле бергэлэп, игенченен хезмэтен зурлаган, олылаган жырны  бергэлэшеп жырлап утик.

Чайкала иген кырлары

Чайкала иген кырлары, уяна тан нурлары

Кинлеклэргэ алып бара безнен басу юллары.

Куш. Игенченен унганлыгы, игенченен хезмэт яме

Игенченен тырышлыгы кырларыннан куренэ

Бер офыктан бер  офыкка жэелгэн иген кыры

Иртэдэн кичлэргэ кадэр янгырый хезмэт жыры.

Куш. Игенченен унганлыгы, игенченен хезмэт яме

Игенченен тырышлыгы кырларыннан куренэ

Алып баручы.  Еллар имин, илнен куге аяз булсын

Сабыйларнын шат авазы янгап торсын

Бэйрэм мобэрэк , табыннар тугэрэк булсын

Хаерле юллар, хаерле еллар насыйп булсын!

МБ ДОУ “Детский сад “Буляк” д. Таллы-Буляк

 Азнакаевского муниципального района

Воспитательница: Идрисова Ильвира Мухаметзакиевна

“Сөмбелә бәйрәме!”

Кушма төркемле балалар белән бәйрәм иртәсе.