Гадәти булмаган чаралар аша балаларда милли хисләр тәрбияләү. (Балалар бакчаларында зурлар төркеме һәм ата-аналар белән эшчәнлектә куллану өчен) Авторлык программасы
методическая разработка (старшая группа)

Гадәти булмаган  чаралар аша

балаларда  милли  хисләр  тәрбияләү.

(Балалар бакчаларында зурлар төркеме һәм ата-аналар белән эшчәнлектә куллану өчен)

Авторлык программасы

АҢЛАТМА ЯЗУЫ

Гасырлардан гасырларга күчеп, безнең көннәргә килеп җиткән милли гүзәллекне алдагы буыннарга мирас итеп калдыру татар милләтеннән булган һәрбер кешенең изге хыялыдар ул.

Мин үзем һәр яктан камил шәхес тәрбияләүнең бер тармагы булган  милли культура формалаштыруга зур игътибар бирәм. Максатым-үз ана телен белүче, актив кулланучы, милләте белән горурланучы, гореф-гадәтләрен, туган җирен яратучы, әти-әнисен, нәселен белүче, ихтирам итүче, халкын, тарихын өйрәнүгә, үстерүгә сәләтле, киң карашлы шәхес тәрбияләү.

“Милли үзаң” төшенчәсенең эчтәлеге-милләтләрнең милләт буларак яшәешен тәэмин итүче, башка милләтләр арасында эреп юкка чыгудан саклаучы куәтле тойгы. Милли үзаңы югары булган кешегә милләте белән горурлану, үз халкының тарихын, мәдәниятен яхшы белү, милли әдәп-әхлак нормаларын үзләштерү, туган теленә һәм иленә чиксез бирелгәнлек хисләре көчле булу хас.

Милли тәрбия, милли үзаң мәктәпкәчә яшьтә бирелә башлый. Туган илгә, телгә, халыкка мәхәббәт тәрбияләү, иман нурын тарату мәгариф системасының, аның бер буыны буларак-мәктәпкәчә белем һәм тәрбия бирү оешмаларының гаят зур, хәлиткеч бурычы.

Милләтеңне, телең, динең сатсаң,

Бездән калыр бары таш исем.

Тарихлардан төшеп калмыйк, дисәң,

Бу дөньяда шундый итеп яшә-

Башка милләт сиңа хөрмәт белән

Бу-татар бит, диеп баш исен. (Флёра Тарханова)

Программаның принциплары, эчтәлеге һәм бурычлары:

I принцип-Гаилә  тәрбиясе һәм милли мохит булдыру.

Тәрбия милли булса гына  тиешле нәтиҗә бирә. Ә тәрбиянең нигезендә, әлбәттә, аралашу чарасы буларак, туган тел ята. Милли үзаң формалаштыруда туган телнең әһәмияте әйтеп бетергесез зур. Чөнки тел –халык байлыгы ул. Милләтне милләт итеп санарга хокук биргән бердәнбер шарт-ул тел мәсәләсе. Милли үзаң үсешенең нигезе, нәкъ менә ана теле икәнлеге күптәннән расланган. Димәк, баланың үз ана телен үзләштерүе һәм аны актив куллануы, шул телдә тәрбия һәм белем алуы аның һәряклы үсеше өчен уңай шарт булып тора. Милли мохитнең икенче яссылыгы-баланы чолгап алган тирә-юньнең милли эчтәлектә булуы. Чөнки баланың эчке дөньясы, уй—фикерләре, омтылыш-хыяллары, яшәү һәм хәрәкәт рәвеше билгеле бер социаль тирәлек кысаларында формалаша. Ә шәхеснең тойгылары чын мәгънәсендә милли булсын өчен, бу тирәлек тә милли булырга тиеш.

II принцип-Балаларда милләтебез белән горурлану хисе тәрбияәү.

Бу принципның нигезендә балаларны татар халкының милли сыйфатлары белән таныштыру ята. Аларның берсе- мөстәкыйллек. Мөстәкыйллекне сакларга тырышу аларны утка-суга да керткән, үзләренә хас һөнәр-кәсеп кешеләренә дә әверелдергән. Татарның башка халык белән аралаша белү сыйфаты бүгенге көндә дә яхшы чагылыш таба. Ул гомуми һәм шәхси мәсәләләрне тыныч ысул, аңлату юлы белән хәл итүне хуп күрә. Уңганлык, эшчәнлек сыйфатына килгәндә, халыкның бай һәм мул тормышта яшәгәнлеге моны исбат итеп тора. Батырлык- милләтебезнең горурланырлык сыйфаты. Татар беркайчан да үзе яшәгән Ватанга хыянәт итмәгән. Татарның кунакчыллык сыйфаты  зур сынаулар аша үткән. Элек-электән татарның йорты юлчыларга, адашып йөрүчеләргә, ярдәмгә мохтаҗларга ачык булган. Милләтебезнең һәммә халыкта ихтирам тудыра торган уңай сыйфаты-чисталык, пөхтәлек.

III принцип-Татар халкының тарихы, мәдәнияте, халык педагогикасы чаралары белән таныштыру.

Бу  эш түбәндәге юнәлешләрдә алып барыла.

-Балаларда туган җиренә, үзенең нәселенә, атаклы кешеләренә ихтирам һәм мәхәббәт тәрбияләү.

-Татар халкының  мәдәнияте, гореф-гадәтләре, йола-бәйрәмнәре, халык уеннары белән таныштыру.

-Милли мәдәниятне дөнья халыклары мәдәнияте белән бәйләнештә өйрәнү. Бу бурычларны үтәүдә матур әдәбияты, сәнгать төрләре ярдәмгә килә.

IV принцип-Милли үзаң үстерүдә милли әхлак тәрбиясе.

Ата-бабаларыбыз  күп гасырлар дәвамында инсафлылык, гаделлек,  шәфкатьлелек тәрбияләү буенча гаят бай тәҗрибә туплаганнар.  Элек без аларга хорафатлар дип кенә карый  идек. Чынлыкта исә һәркайсының төбендә тәрбия элементлары яткан. Әлбәттә дингә ышану-ышанмау, аның 5 фаразын үтәү-үтәмәү һәркемнең үз эше. Ләкин Исламның дин генә булмавын күз алдында  тотып, аны бер үк вакытта фәлсәфи, идеологик, мәдәни, әхлакый, хокукый нормалар системасы, яшәү рәвеше итеп күзаллау мөһим.

Мин бу принципларны һәм бурычларны тормышка ашыру өчен татар халык мәдәниятына, традицияләренә, халыкның матур сыйфатларына мөрәҗәгать итәргә булдым. Халык традицияләрен белем һәм тәрбия бирү прцессында куллануның  роле дә бик зур. Һәр халыкның үзенә хас традицияләре бар, әлбәттә. Ләкин традицияләр төрле булуга карамастан, максаты барысының да бер: киләчәк буынга тиешле тәрбия бирү. Халыкның иң күркәм гореф-гадәт һәм йолаларының милләтара мөнәсәбәтләрнең бүгенге катлаулы чорында дуслык, татулык урнаштыруда, яшь буынга белем һәм тәрбия бирү эшчәнлегендә терәк булып торуын һәркем ачык белә. Татарстан Республикасында яшәүче һәр милләт кешесенә, үз халкы тарихыннан тыш, шушы төбәктә төп халык булып саналган татар халкы мәдәниятен, гореф-гадәтләрен, тарихи үткәнен, бүгенгесен, киләчәген белү зарур. Татар халкы белән кулга-кул тотынып яшәргә әзерләнүче һәр кеше бу халыкның бәйрәмнәрен, традицияләрен аңларга, хөрмәт итәргә, әдәбият-сәнгать вәкилләренең иҗади казанышлары белән үзенең рухи үсешен баета алу мөмкинлегеннән файдаланырга тиеш.

Теманың бүгенге көндә актуаль булуы мине шушы  теманы өйрәнүгә һәм балалар, ата-аналар  белән эшне башкару өчен программа төзүгә этәрде.   Шуңа күрә  мин  “Гадәти булмаган  чаралар аша балаларда милли хисләр тәрбияләү” дип исемләнгән  авторлык программасы төзергә уйладым. Тәкъдим ителә торган программа, Татарстан җирендә яшәп, нинди генә милләттән булуына карамастан, татар халкының тормыш-көнкүрешен күреп үсүче балаларга татар халкының бай үткәне, бүгенгесе үрнәкләре аша, белемнәрен арттырырга, татар телендә аралашырга, сөйләшергә өйрәтүнең сыйфатын яхшырту максатларын күздә тотып төзелде.

Программадагы эш төрләре, шөгыльләрдән тыш, көндәлек эшчәнлектә, буш вакытларда, гаиләдә, урамда, сәяхәтләрдә, җәмәгать урыннарында, ата-аналар, башка кешеләр үрнәгендә бала катнаша ала торган һәр эш, ял вакытында кулланыла ала. Әлеге чаралар балаларны гына түгел, бәлки ата-аналарны, өлкәннәрне дә халкыбызның күркәм әхлакый сыйфатларына өйрәтү ысулы булып  торалар. Шуның өчен  тәрбияви чараларны ата-аналар белән  оештыру  минем эшнең төп юнәлешләреннән берсе булып тора.

Программа  1 елга атнага 2 сәгать(70 сәгать) исәбеннән төзелде.

Балаларның яшь үзенчәлекләрен исәпкә алып, түбәндәге алымнар кулланыла:

-уеннар;

-китапханәдә өстәмә әдәбият белән эш;

-әңгәмә;

-экскурсияләр (мөмкинлек буенча);

-кичәләр;

-очрашулар;

Программаның эчтәлеге:

-Матурлык дәресләре.

-“Казан кунаклары”.

-“Чаллы күчтәнәче”.

-Сихри мизгелләр.

-Хыял дөньясында.

-Тылсымлы балачак.

-Матурлык иленә сәяхәт.

-Без - татарлар.

-Халкымның күңел бизәкләре.

-Чын күңелдән сөйләшү.

-Матур булыйк.

-Үткәннәргә сәяхәт.

-Ачык сәхнә.

-Тәрбияле бала буласым килә.

-Нәрсә ул яхшы, нәрсә ул начар?

-Изге теләкләр.

-Кояшлы табын.

-Акбай һәм Мияу бездә кунакта.

-Остаханә.

-Игелекле һәм гөнаһлы эшләр.

-Татар кызлары бездә кунакта.

-Татар егетләре килгән кунакка.

-Утыр әле яннарыма.

-Исемнәр бакчасында.

-Җанга тәм һәм ямь.

-Саннар иле.

-Табигатьтә тамаша.

-Без-өметле.

-Алтын  киңәшләр.

-Нурлы-моңлы башкалам.

-Ачык микрофон.

-Балам-багалмам.

-Тылсымлы агач.

-Милли киемнәр.

-Китапханә үзебездә.

-Йөзек кашы.

-“Чын күңелдән” телетапшыру.

-Өйнең түрендә син бит якты кояшыбыз.

-Таныш булыгыз-безнең гаилә.

-Затлы җепләр.

-Гаиләм традицияләре һәм ядкәрләре.

-Әти-әниләрнең һәнәрләре мирас.

-Әбием күчтәнәче.

-Татар халык  бәйрәмнәре

-Татар халык әкиятләре.

-Татар җырлары.

Сәяхәтләр:

- Аһәңле аваз.

-Табигать– якын дустыбыз.

-Авылым урамнары буйлап.

-Мәчет-Аллаһ йорты.

-Мәктәп-белем учагы

-Алтын башак иле.

-Ак әбидә кунакта.

-Китапханә-белем күле.

Көтелгән нәтиҗә:

Программаны тормышка ашыру барышында балалар да, ата-аналар да бер-берсе белән аралашырга, төрле мәгълүмат белән эшләргә өйрәнергә, туган як, татар халкы, мәдәнияты, традицияләре турында күбрәк мәгълүмат тупларга тиешләр.

Сәгатьләр бүленеше.

ПРОГРАММАНЫҢ  ЭШЧӘНЛЕК  ЭЧТӘЛЕГЕ

Кулланылган әдәбият

Балаларга үгет-нәсыйхәт. – Казан: “Дом печати” нәшрияты. – 2001.

Балачак аланы: балалар бакчасы тәрбиячеләре һәм әти - әниләр өчен хрестоматия. — Казан: РИЦ, 2011.

Гыймадиева Н.С. Дәрестә һәм дәрестән соң. – Казан: “Яңалиф”, 2004.

Исәнбәт Н. Балалар фолклоры һәм җырлы-сүзле йөз төрле уен. – Казан: Тат. кит. нәшр., 1984.

Күңел ачкычы: Мәзәкләр. – Казан: Мәгариф, 2004.

Харисов Ф.Ф. Милли мәдәниятнең белем бирү белән интеграцияләнүе. – Казан: Мәгариф, 1999.