Утренник к национальному празднику Шагаа
план-конспект занятия (старшая группа) на тему

Саая Чимис Чечек-ооловна

"Эртен эрте алгырар, эдискилей алгырар.

 Дангаар эртен алгырар, далаштырып алгырар"

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл shagaa.docx37.39 КБ

Предварительный просмотр:

«Эртен эрте алгырар, эдискилей алгырар.

Дангаар эртен алгырыр, далаштырып алгырар»

  Сорулгазы:

- Тыва улустун аас чогаалынын жанрларын  ооредип, национал оюннарынын  чамдык хевирлерин ойнадып, эки чанчылдарга уругларны ооредир;

- уругларнын чугаа домаан, сагынгыр –тывынгыр чоруун, угаап бодаарын сайзырадыр;

-торээн дылынга ынак болурунга, чараш мозу –шынарга, бодунун чонунун культуразын, чанчылдарын хундулеп, унелеп билиринге кижизидер.

 Дерилгези: 

-дерип каан ог, плакаттарда улегер домактар, тыва аялгалар, бичии  уругларга ырылар аялгалары, шыдыраа (шашки), кажыктар, картондан кылып каан аът бажы.

Киржикчилери: огнун ээзи  Ак-кыс угбай,1-ги башкарыкчы,  2-ги башкарыкчы,

 улуг болук уруглары, ада иелер.

 Шагаанын чорудуу:

                                                        Чаагай час-даа чоокшулады,

              Башкарыкчы1:    Шагаа- чаа-чыл моорлап келди

                                                        Шагаа – биле торээн черим,

 Шагаа – биле оолдар, кыстар!

Башкарыкчы 2:  Бо хун  бистер Шагаа байырлалын  ада -огбелеривистин  чурттап чораан оран-савазы- огге эртирер бис. Ог -дээрге Топ Азиянын кошкун чоннарынын шаг-тоогуден тура чурттаан  оран-савазы-дыр. Ол бистин  кырган-аваларывыс,  кырган-ачаларывыстын чурттап  чораан унелиг оран-савазы  болур.

Башкарыкчы 1:Огнун ээзи Ак-кыс угбай бисти уткуп турар-дыр. Огнун ээзи база аалчылар –биле канчаар мендилежир ийик бис, уруглар? Мендилежирин оон оскээр  чуу дээр ийик бис? (чолукшууру)

 Б -2:Шын-дыр! Мендилежип корээлинер.

                                                             Амыргын-на, амыргын!

       Амыр- менди солчуп тур бис

                                                            Бурун Тыва езу-биле

 Мендилежип чолукшуулу!

  Б-1: Эр-хейлер! Ог кандыг -дыр уруглар?  (ог тогерик,делгем,чылыг, ак,

чараш)

  - Шын-дыр , эр-хейлер! Ам бо чараш оран –саваны алгап «Ог,ог , огжугеш» деп шулукту  чугаалаптаалынар:     Ог, ог, огжугеш

        Ондур чаагай чаглаавыс

      Дожек ,эт-сеп кайы хой

    Дорже эртип сааданар

    Суттуг шайдан аартап

Сумележип ойнаалы!

                   Б-2:     Бурган башкы ыдыктап каан,

                                 Буян кежик бодаразын!

                                 Чаштар чараш уннер –биле

                                 Шагаавысты шулуктерге

                                 Алгап-йорээп,байырлазын.

Уругларнын шагаа дугайында шулуктери

 Шагаа,шагаа Тыва чоннун

 Чаа-чыл уткуур байыры-дыр.

 Ынчангаштын богун бисте

 Ыр,хог ,каткы дынналзын 

 Шагаа  хүнү уругларга

 Шагның чаагай байыры-дыр.

 Оюн – тоглаа, каткы, чугаа

 Ол хүн черле үзүлбес – тир.

  Шагаа көрүп, ойнап турда,

  Шаа безин үзүлбес – тир.

  Чаңчыл сагып, аъш – чем өргүп,

  Чалажып-даа тургулаар – дыр.

  Уругларга Шагаа хуну-

  Уттундурбас байырлал-дыр.

  Улуг улус ону деткип,

  Улам солун болдурун

Ыры «Шагаа» созу: М.Тирчиннии, аялгазы: Г.Ховалыгныы

  Б-1:   Шагаада бир онзагай белеткел –аъш-чем . Шаанда тыва чон Шагаа байырлалынга кустен бээр-ле белеткенип турган.Семис эъдин уужелеп, чодураалыг чокпектерин база тыва чемнеринин дээжизин тускайлап , Шагаада бузуп (уштуп) чиири-биле шыгжап алыр турган. Ынчангаш Тыва чем дугайында уруглар шулуктерин чугаалаар-дыр.

Уругларнын тыва чемнер дугайында шулуктери.

Черим байлаа уургене-        Чинге-тараа амык чем дег

Чечектерлиг шыгывыста        Чиксенчиг-даа, амданныг-даа

Адыжымга ууштай туткаш,        Аяк долдур оремелээш

Аяк долдур чыып аар мен.        Амданнанып чип-даа ханмас

Аалга келгеш, кадык орта        Кылыр ижи нарын-даа бол

Амданын киир  холуп чиир  мен.        Кым-даа ону бактавас чем

Шууреп каан ааржыны        Тыва чемде курут ышкаш

Чунге дискеш кадырып аар        Дылга,  ааска ажыг чем чок

Амзаан кижи мактап анмас         Ынчалзажок кужур ханар

Амданныг  чем ол-ла болгай. тыппас                      Ындыг чемни кым-даа

Суруг малды чажымдан

Суруп ай депо скен мен

Сутке покпес анай дег

Суттуг шайга ынак мен.

Ыры «Шайывыс» созу: М.Тирчиннии, аялгазы: Г.Ховалыгныы

Б-2: -Эр-хейлер! Шагаа байырлалын солун болдуруп турар эн кол чуул чуу деп бодап тур силер уруглар?(–оюннар). Шын-дыр. Ам  дараазында  оолдарнын тыва оюннарны  ойнаарынын  дугайында шулуктерин  дыннаптаалынар че.

 Оолдарнын тыва оюннар дугайында шу луктери:

Шагаа хуну моорейлиг,                                               Мочек- мочек шынганнарлыг

 Адыг-чарыш маргылдаалыг,                                     Могелер-даа унуп келди

 Чадан адаал, багдан кагал,                                      Девип- самнап  тутчуп турда

Адааннажып тевек тевээл                                         Тергииннерни шилиилинер

Кажык ойнап даалылап                                            Тевектезе тергиин-не мен

Кагжып оруп шыдыраалаал                                     Менээ четпес, бырашпас сен

Шуру тутчуп, чинчи тыпчып                                     Ийи будум шелип турда

Шупту ойнап  хоглээлинер                                        Илдик турбас чуве-дир ол.

Ыры «Артыш» созу болгаш аялгазы: В.Тановтуу

Улуг назылыг  Ак-кыс угбайнын уругларны артыжаары.

                                                          Шагдан тура чонувустун

                                                          Сагып келген чанчылы-дыр –

                                                          Аарыг-аржык, аза-буктан

                                                          Артыш-биле арыгланыр

Б-1:  Тыва кижи тоогузунден

           Чечен-мерген, тывызыксыг

          Дурген чугаа, тывызыкка, кожаннарга

          Чижиилинер уруглар че

Оюн «Чеченнежири».

- Чоп кончуг чечен сен?

- Чечен менде, чечек черде.

- Чоп кончуг сөскүр сен?

- Сөс менде, сөөскен ойда.

- Хемчикти канчап кештиң?

- Хеме-биле салдап кештим.

- Шапкын-дыр бе?

- Эскербедим.

- Кажан кештиң?

- Кавайлыымда.

- Бээр кээрде кайыын келдиң?

- Бээжинден бээр келдим.

- Ырак-дыр бе, чоок-тур бе?

-Ырлап чорааш эскербедим

Чеченнежип санаары:

                                        -1 деп чул?-Бир коргенин уттур деп бе?

                                        -2 деп чул?-Ийи холдап тутса салыр деп бе?

                                        -3 деп чул?-Уш мыйгак деп сылдыс-тыр

                                        -4 деп чул?-Дорт даванныг чугурук аьт

                                        -5 деп чул?-Беш салаа хой ажыл кылыр

                                        -6 деп чул?-Алды арганы ажыглап чор

                                        -7 деп чул?-Чеди-хаан сылдыс,анаа чалбарып чор

                                        -8 деп чул?-Сестеп орээн кымчы чараш

                                        -9 деп чул?-тос аржаан, анаа арыгланып чор

                                        -10 деп чул?-Он шолбан сылдыс билир сен бе?

Б-2: Кожамыкка кончуг-ла мен дээр болгай кожамыкты корээлинер. Уруглар кожамыктаарлар.

Оолдар:                                                           Уруглар:

Кожамыкка кончуг-ла бис         Частын башкы байырлалы                                      

Кожа тыртып салыр-ла бис                                             Шагаа  хуну унуп

  Кожавыста уругларнын        чаптанчыг чаш оолдарга

Кончуг  чараш эштери бис                                             Чалар от дег изиг- байыр!

Корушпести коруштурген        Чаштар сады «Хунчугеште»

Кончуг чараш садигимни        Чаптанчыг-ла чаштар ковей

хоглеп унер оолдары бис        Чаштар бисти чалгааратпас

холчок чараш  садигимден        Чазык чанныг башкылар хой

 Б-1:  « Тоолум дошта

               Тывызыым дытта»  тывызыктан ыдыптаалынар че.

Кара ыдым

хаалга кадарды (шооча)

Ак, кара чузуннуг

Алдан дорт хонаштыг                                                          

Алыр бээр аргалыг

Алды янзы шолалыг(шыдыраа)                                

Узун кудуруун ал,

Хурен бугам хуннун кусту  (хонек)

Чартыы чок хоюм

Чыда семирди(деспи)

Дорт хуулар чеченим, он ийи хенчелиг

(Чыл)

кежээ келир эртен чанар(ореге)

Улуг кулаам салырым ол.

Баажызы: бойдуста

(Эрги, чаа ч ылдын солчуру)

Сен ынай олур, мен сээн орнунга

олурайн (дун биле хуннун солчулгазы

Б-2:  «Улегер состе нугул чок» . Улегер домактарга кайы хире эвес силер корээлинер че.

Эжишкилер найыралы                Ыглаган кижи багай        Эштигде- хоглуг

Эртине дагны тургузар        Ыраажы кижи чараш        Эптигде-куштуг

Хойлуг кижи каас        Чус акшанын орнунга               Эки кылган ажыл-

  Инектиг кижи тодуг        Чус эштиг бол        Элеп читпес алдар.

Аът болуру кулундан,        Эки кижээ эш хой        Эртем чокта -

Кижи болуру чажындан           Эки аътка ээ  хой                     Эртен база дун.

Б-1:  «Дурген-дурген дурген чугаа

             Дуву –далаш дурген чугаа». Дурген чугаадан чугаалаптаар бис бе?

          Билдим билдим –                         Барба чуве,                           Доостаза –

          Биче  хая,                                          Чувелезе –                            Дошкун белек,

          Хаялаза –                                           Чичик буга,                         Белектезе –

          Каназан маас,                                  Бугалаза –                            Бээ шаа,

          Маастаза –                                        Мугур доос,                          Шаалаза –

                                                                                                                          Чарык курзук.

Б-2:- Эр-хейлер!  Чоон чук чону чылдарны саннар-биле эвес, дариг амытаннар-биле санаар турган. Ам бистерде дужулгеде чаа чыл санаашкыны-биле чуу чылы келгенил?

Б-1:     Дангаар эртен-далаштырып алгырар

             Эртен эртэ-эдискилей алгырар

             Хундуткелдиг Дагаа чылы

             Дужулгеде саадап туру

(уруглар шупту «курай» деп йорээр). Ак-кыс угбай  ча жыын чажар. Йорээл созун чугаалаар:

Б-2: Эрги чылды удеп тура

          Экизин ап айдызаар бис

          Чаа-чылды уткуп тура  

          Чаагай кежик кузээр бис

Б-1:  Уткуп алган Дагаа  чылы                                                  

        Уттундурбас буян-кежикти                                        

        Ууттунмас элбекшилдиг болзунам!

        Байлак дужут хайырлазын, оршээ!

        Багай чуве хайлы берзин, оршээ!

Шупту: -Курай, курай! 

Кандыг-даа чон бодунун бурунгу культуразын, езулалдарын коргускен, национал чоргааралын илереткен байырлалдыг болур. Бистин Тыва чоннун эн ыдыктыг байырлалывыс –Шагаа.  Ынчангаш бо-хун бистер ада-огбелеривистин бурун шагдан байырлалы чаа чылды уткуур, эрги чылды удээр Шагаа байырлалында шуптунарны аяк-шайны ижеринче чалап тур бис.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Празднование тувинского национального праздника "ШАГАА"

Обучение детей, посредством игры, тувинским национальным играм....

Сценарий национального праздника "Шагаа"

Сценарий разработан и проведен со всеми группами детского сада....

Сценарий национального праздника "Шагаа - 2016"

Сценарий праздника "Шагаа-2016"  для детей старшей группы....

Сценарий национального праздника "Шагаа в детском саду"

Праздник нового года по буддийскому календарю....

Сценарий тувинского национального праздника Шагаа-2014

В данном материале предлагаю педагогам - дошкольникам, а так же музыкальным руководителям , как через музыку и игру приобщать детей старшего дошкольного возраста к народным традициям и обычаям....

Сценарий национального праздника "Шагаа"

Сценарий для детей старшего дошкольного возраста МБДОУ детского сада "Диинчигеш". Тувинский национальный праздник "Шагаа" в детском саду...

Сценарий национального праздника "Шагаа"

Сценарий предназначена для старшей и подготовительной группы...