Шагаа
материал (старшая группа)

Муниципальное автономное дошкольное образовательное учреждение

детский сад «Чечек» комбинированного вида

с. Кызыл-Мажалык Барун-Хемчикского кожууна Республики Тыва

Улуг болук № 1-нин уругларынга шагаа байырлалынын сценарийи.

Воспитатель: Борбак-оол Чойган Кужугетовна

с. Кызыл-Мажалык, 2024 чыл

Шагаа байырлалынын сценарийи.

Сорулгазы: Чоннун национал байырлалынын дугайында уругларга билиндирип таныштырар. Хундулээчел, эвилен-ээлдек, сонуургак чоруун, эки чанчылдарынга уругларны кижизидер. Национал оюннарнын хевирлери-биле таныштырып, ойнадыр. Уругларга байырлалды солун кылдыр эртирер.

Дерилгези: Тыва ог тургузар (чартык ог ханазы), иштин дерип салыпкаан тыва эдилелдер, суугу, тос карак, кадак, артыш, хонекте суттуг шай, аяк сава, магнитофон, тыва аялгалар.

Киржикчилери: башкарыкчы, кырган-ава, Ак-Сал ирей, уруглар.

Тыва аялгалар аяар дынналып турда, башкы эгелээр.

Тоолай чылын аалынче удеп

Медээ уннуг улу чылын уткуулунар!

Чедип келген аалчыларга

Ажы-толге уругларга

Унуп орар Шагаа-биле,

Чалбырыыштыг изиг байыр!

Танцы: «Приветсвие»

Башкы: Шагаа хунун уткуур дээш, кырган-ававыстын аалында, аалдап келдивис. Шаанда Тыва чонувус мендилежип экиилежирде «Чолукшуур» чорааннар. Ынчангаш уруглар кырган-ававыс биле амыр-мендивис солчуп чолукшуп таалынарам уруглар.

 Амыргын-на, амыр.

Башкы: чуну Шагаа дээрил? Шагаа дугайында шулуктерин дыннаптаалынар.

Башкы: Шагаа дээрге Чаа чылды уткуурунун байырлалы. Шагаа дээрге чаагай сеткилдин, чаа хуннун, чараш чанчылдарнын, амданныг арбын аъш-чемнин байырлалы болгай. Чонувустун салгал дамчып келген ханы уткалыг ужур-чанчылдары-дыр.Бистин торээн чер-чуртувустун куруне чергелиг байырлалы.

Ыры «Шагаа» (ыры соонда сандайларга оруп аарлар).

  Шулук Тумат

                    Шагаалаал, шагаалаал

                Чаа-чыл-биле шагаалаал!

                Чамбы дипке чалбарыыл,

                 Чажыывысты чажаалы

Артыжанып, айдызанып

Арыг кузел сузуглээл

                 Батыр

                 Шагнын чаазы келди,

               Шагаа хуну унду.

               Санывысты салыыл,

               Чаламавыс чалаалы.              

              Артыш

                 Кадак сунар, ак чем оргуур,

               Хамык улус белен тур бис,

               Улуг улус сандан салып

               Айдызап-ла корунерем!                  

Башкы: Шагаа уези чоокшулап олурда, ог иштинин, бажын балгаттын- шупту эт-херекселде эрги чылдын хир чамын аштап, арыгланыр. Кырган–ававыс чажыын чашкаш артыжап бээр.

Башкы: четирдивис кырган-авай, бис силерге четиргенивис илеретпишаан, танцыдан танцылап бээр бис.

Танцы «Бурган самы» (уруглар танцылаар).

Оюн «Кажык чарыжы»

Ыры «Арбай-хоор»

Башкы: Шагаанын дунезинде улус шупту удувас, ойнап-хоглеп, улегер домактажып, узун-тыныштажып, дурген чугаалажыр.

Улегер домактар:

Сенди

Балды чокта ыяш чардынмас

Башкы чокта, эртем билдинмес.        

Саюхан

Сеткилге ак херек,

Ажылга шынар херек.    

О. Алия

Чону чоорган, хойу хойлен      

Айсель

Куш уязынга ынак

Кулун иезинге ынак            

Узун-тыныш:

Чолдуг

Бир бала

Ийи бала

Уш бала

Дорт бала

Беш бала

Алды бала

Чеди бала

Сес бала

Тос бала

Он бала

Дурген чугаа:

Валерия

Билдим билдим

Биче шынаа

Шынаалаза

Шыктыг алаак

Алаактаза

Арбын суруг

Суруглезе

Суттуг инек

Инектезе

Итпек, хойтпак

Хойтпактаза

Дооза тодар

Тодарлаза

Тодуг-догаа.

Уруглар, оолдар кайы хире кожамыктап билир эвес коолунерем.

Тевек база тываларнын

Тергиин солун оюну-дур

Чеже салгал дамчып келген

Черле санап шыдавас мен.

Танцы «Тевек» (оолдар танцылаар).

Оюн: «Аскак-Кадай» (уруглар ботары ойнаар)

Аскак-кадай: Мээн «Аскак-кадай» оюнумну билир силер бе? Ойнаалынарам.  

 (уруглар авазынын артынга туруптарлар)

А/к: Артында чуу чувел?

Авазы: Мээн холегем дир      

А/к: Холеген артында чуу чувел?

Авазы: Мээн уругларым бар.

А/к: Ынчаарга мен тараа соктап чиийн.

Авазы: Шыдавас сен. (оюн 2-3 катап ойнаар, оюн соонда уруглар сандайларга олуруп аар).

Салгын-хатка бичи чаштар            

Чарыштырып чунгуулаал.

Хорек чурек холзедир

                       Хоглеп ойнап алыылы!    (Виктория)

Оюн «Ортеннежир».

Ыры «Чанчылывыс чараш».

Башкы: Чуу деп чылды удеп, чуу деп чылдыуткуп турар ийик бис уруглар? Удеп турар чылывыс тоолай бистин биле байырлажып, база чаа унуп келген Улу чылынга дужулгезин хулээдир дээш чедип келди.

Чыл солчуушкунну:

Ай-Хаан

Экии амырган-на чонум!

Эрткен чылдын тоогузун

Эргий бодап корунердаан

Эки бакты догерезин

Эктим орта чуктеп алдым

Согурбушаан дилээрим

Аас-кежик найырал-иш

Ашпас хун бооп монгежизин

Дужаалымны чаа унуп келген

Улу чылынга хулээтим.

Намзырай

Экии чонум!

Удеп турар Тоолай чылдан

Дужаалымны хулээндим

Эрткен чылдын артырыпкаан

Эки чуулун сайзырадыыл!

Эки чуве элбек болзун

Багай чуве чок болзун

Уткуп турар Улу чылда

Уттундурбас кежиктиг

Уттунмас буянныг болзун

Курай, курай!

Кырган-ава: Менээ аалдап келгенинер дээш четирдим, уруглар. Оруунар ажык, чоруунар чогузун.

Кирер чорудуу старшая группа № 1

1. Уруглар танцылап кирер.
2. Беседа. Кырган-ававыстын аалында аалдап келген бис.
3. Шулуктер шагаа дугайында  (Дарина, Доржу)
4. Ыры «Шагаа»
5. Шулуктер (Тумат, Батыр, Артыш)
6. Кырган-ававыс чажыын чашкаш артыжаар.
7. Танцы «Бурган самы»
8. Шулук Виктория
9. Оюн «Кажык чарыжы»
10.  Ыры «Арбай-хоор»
11. Улегер домактар: Сенди, Саюхан, О. Алия
12. Узун-тыныш: Чолдуг
13.  Дурген чугаа: Валерия
14.  Кожамыктар: оолдар, уруглар
15. Шулук: Анзат
16.  Танцы: «Тевек» (оолдар танцылаар)
17.  Оюн: «Аскак-Кадай»
18.  Шулук: Виктория
19.  Оюн: «Ортеннежир»
20.  Ыры «Чанчылывыс чараш»
21.  Чыл солчуушкунну: Ай-Хаан, Намзырай
22.  Кырган-ава биле байырлажыр.