«Тăван чĕлхе пĕлÿ çăлкуçĕ» – «Родной язык – источник знаний»
методическая разработка

«Тăван чĕлхе пĕлÿ çăлкуçĕ» – «Родной язык – источник знаний», посвящённый Году семьи в Российской Федерации и Году экологической культуры и бережного природопользования в Чувашской Республике

Çĕр пин юрă, çĕр пин тĕрĕ, çĕр пин сăмах тĕнчи

Тип. Комплекслӑ ӗҫ.

Сӑн-сӑпат. Интеграци занятийӗсем

Заняти теми. «Чӑваш тӗррисен ҫӗршывӗнче».

Ӳсӗм ушкӑнӗ. Аслӑ ушкӑн

Программа содержанийӗ (вӗрентекен, аталантаракан, воспитани задачисем).

«Познавательнӑй аталану» вӗренӳ облаҫӗ:

Ачасене чӑваш халӑхӗн историйӗпе, йӑли-йӗркипе, унӑн иртнӗ пурнӑҫӗпе паллаштарас.

Ачасене чӑваш халӑхӗн культура, йӑли-йӗрки уйрӑмлӑхӗсем ҫинчен каласа памалла.

Ӑс-тӑнлӑ пӗлӗве аталантарасси; чӑваш тӗррин пӗтӗмӗшле тата пӗлтерӗшлӗ паллисене уйӑрасси.

«Художествӑпа эстетика аталанӑвӗ» вӗренӳ облаҫӗ:

Ачасене хӗвел, йывӑҫ, ҫурт, выльӑх – чӗрлӗх символӗсемпе, чӑваш декораци-прикладной искусстви урлӑ паллаштарас.

Ачасене художествӑлла пӗлтерӗшлӗ сӑнарсем тума вӗрентмелле: хӗвел, йывӑҫ, ҫурт, выльӑх – чӗрлӗх декораци-прикладной искусствӑн элеменчӗсене тӗпе хурса. .

Ачасене чӑваш тӗррин ӳкерчӗкӗсемпе шайлаштар.

«Сӑмах аталанӑвӗ» вӗренӳ облаҫӗ:

Тӑван чӗлхепе хутшӑнусене аталантар;

Ыйтусем ҫине тӗплӗ ответсем пама, словаре сӑпайлӑх формулисемпе (салам) хушма вӗрентмелле.

«Социаллӑ пурнӑҫпа коммуникативлӑ аталану» вӗренӳ облаҫӗ:

Хӑвӑр тӗллӗн ӗҫлеме пултарнине хавхалантарӑр, пултарулӑх мелне хавхалантарӑр.

Паллӑ культурӑпа, тӑван ен искусствипе кӑсӑкланмалла, Чӑваш тӗррине вӗренмелле.

Тӑван халӑх ҫине эмоциллӗ те йӗркеллӗ пӑхма вӗренес пулать.

Чӑваш халӑхӗн декораципе прикладной искусствипе интересленмелле.

Словарь ӗҫӗ. Чӑваш тӗрри, хӗвел, йывӑҫ, пӳрт, йытӑ.

Занятисем валли хатӗрсем:

демонстраци материалӗ: Компьютер, проектор, экран, «чӑваш тӗррисен пӗлтерӗшӗ» презентаци, Чӑваш наци костюмӗ.

валеҫмелли материал: Гуашь, непроливайка, кисточкӑсем.

Занятисене хатӗрленмелли воспитателӗн малтанхи ӗҫӗ. Вӗренӳ материалӗсемпе оборудованийӗсем хатӗрлесси, занятисен конспекчӗ хатӗрлесси

Малтан ачасемпе ӗҫлемелле.

Ӳкерчӗксене, иллюстрацисене, альбомсене, чӑваш халӑх декораципе прикладной искусство предмечӗсене тишкерни.

Чӑваш халӑх пултарулӑхӗнчен халапсем, мифсем тата легендӑсем вулани.

Занятисене пӗтӗм ушкӑнпа ирттереҫҫӗ.

Занятипе методика мелӗсен тытӑмӗ.

1.Илемлӗ сӑмах (музыка кӗвви-Чӑваш кӗвви);

2.Чӑваш наци костюмӗпе тӗррине пӑхса тухни;

3.Слайдсен тупсӑмне тата анализне тупни;

4. Задание пурнӑҫла Физкультура;

5. Творчество мастерскойӗнчи лару-тӑру;

6. Ача-пӑча хӑй тӗллӗн пурӑнни тата воспитателӗн уйрӑм пулӑшӑвӗ;

Заняти ҫӳрени

Воспитатель ачасемпе пӗрле чӑваш кӗввипе ушкӑна кӗрет те ҫаврашкана тухать.

Илемлӗ сӑмах.

Воспитатель: Сывӑ-и, ачасем, ыра кун ачасем.

Ачасем: ыра кун

Воспитатель: Ачасем, пӑхӑр-ха, мӗнле тумлантӑм эпӗ паян! Мӗнле шутлатӑр эсир, ман наряд мӗн ятлӑ? (чӑваш наци костюмӗ). Эпӗ сире хамӑн илемлӗ чӑваш тумӗ ҫинчен кӑтартасшӑн тата каласа парасшӑн. Пӑхӑр-ха, мӗн тӑхӑннӑ ман ҫине? (саппун, кӗпе, калпак).  Ман ҫӗлӗке чӑвашла тухья теҫҫӗ, шурӑ кӗпене шура кепка теҫҫӗ. Пӑхӑр-ха, мӗн чухлӗ манӑн пиҫиххи. Вӗсене ҫырусем теҫҫӗ, алшӑлли теҫҫӗ пирӗн.

Ҫакна эсир хӑвӑр аллӑрпах куратӑр. Ӗлӗк пирӗн кукамайсем йӗтӗн ҫитӗнтернӗ, ҫип арланӑ, тӗрлӗ тӗслӗ сӑрланӑ, пир тӗртнӗ, тӗрӗпе илемлетнӗ. Тӗрӗ-чӑваш халӑхӗн пуянлӑхӗпе мӑнаҫлӑхӗ. Унпа кашни чӑваш хӗрарӑмӗ, хӗр ӗҫленӗ.

Манӑн пӗтӗм тумтире чӑваш тӗрри тӗрленӗ. Тӗрӗ тумтирсене илемлетет кӑна мар, усал вӑйсенчен сыхлать те. Ҫанӑсем ҫинчи тӗрӗсем алӑсене сыхлаҫҫӗ, вӑй-халпа ҫаврӑнӑҫулӑха упраҫҫӗ. Хапха ҫинчи тӗрӗсемпе касса тунӑ йӗрсем ҫӑмӑл та чӗрене сыхлаҫҫӗ. Аркӑ ҫинчи тӗрӗсем аялтан хӑпарма усал вӑй памаҫҫӗ. Тумтир ҫинчи илемлӗ тӗррине орнамент теҫҫӗ. Чӑваш орнаменчӗ-паллӑсен символики ҫеҫ мар, тӗссен, тӗссен символики те.  Чӑваш наци орнаменчӗн чечеклӗ гамминче хӗрли, шурӑ тата хура тӗсли сарӑлать. Хӗрлӗ тӗс пур халӑхсен те тенӗ пекех илемлӗ те илемлӗ. Вӑл пурнӑҫ, юрату, паттӑрлӑх палли пулса тӑрать. Халӑх хушшинче шурӑ тӗс тасалӑх, тӗрӗслӗх, ӑслӑлӑх палли шутланнӑ. Хура тӗс чӑвашсен аслашшӗсен орнамент искусстви пуҫланса кайнӑ тапхӑрта ытларах ҫӗр ӗҫӗпе ҫыхӑннӑ. Симӗс тӗс ӳсентӑрансен тӗнчине символлать, вӑл унӑн пурнӑҫӗн палли те пулса тӑрать. Кӑвак тӳпе, сарӑ-пурнӑҫ паракан Хӗвел.

Атьӑр, сирӗнпе тӗрӗсене пӑхса тухар. Юмах тупсӑмне шыраса, яланхи пек мар пӑхӑпӑр

Ылтӑн чашӑк

Тӳпере ярӑнать,

Ҫынсене йӑл кулать

Мӗн ку? (хӗвел)

 (1-мӗш сайд: хӗвел)

– Ку-ӑшӑ паракан хӗвел символӗ. Чӑвашсем хӗвеле юрланӑ. Ун ҫинчен вӗсем ҫапла калаҫрӗҫ:

Хӗрлӗ хӗвел тухать, тӗнче илемпе ҫиҫет.

Хӗвел анса ларсанах, илемне те, тӗнчене те ҫухатать.

Чӑвашсем ҫапла шутлаҫҫӗ: хӗвел тухиччен тӗнче пурӑнать, унпа пӗрле ҫӗр ҫинче мӗн пурри-чечекленекен улӑхсем, тулӑ пуссисем пурӑнаҫҫӗ. Ҫын та.

Чӑвашсем хӗвеле юратнӑ, ӑна тӗрлӗ сӑнарланӑ. (Хӗвел тӗррисен варианчӗсене кӑтартни).

Воспитатель: Ачасем, ҫак юмаха тимлӗн итлӗр.

Ҫуркуннепе ҫулла

Эпир тумланнине куртӑмӑр,

Кӗркунне мӗскӗнрен

Кӗпесене пӗтӗмпех сӳсе илчӗҫ

Анчах хӗллехи ҫил-тӑман

Ӑна тир тӑхӑнтартрӗҫ (йывӑҫ)

 (2-мӗш сайд: йывӑҫ)

- Ку-йывӑҫ символӗ, ҫӗрӗн вӑй-хӑватне кӑтартакан паллӑ. Чӑвашсем пур йывӑҫа та ҫакӑн пек тӗрӗсемпе тӗрленӗ: хурӑн та, юман та, чӑрӑш та, ытти те, ачасем, йывӑҫ турачӗсем мӗнле вырнаҫнине Асӑрхӑр: "ҫӳлелле пӑхаҫҫӗ, ӑшӑ еннелле, хӗвел еннелле туртӑнаҫҫӗ. Мӗншӗн? Мӗншӗн тесен йывӑҫсем ҫапла ӳсеҫҫӗ: вӗсен тымарӗсем ҫӗр айӗнче, вӗсене тӑрантаракан сӗткен илсе тӑракан ҫӗрте, инҫетре. Йывӑҫсем патне ҫулҫӑсем тухаҫҫӗ. Анчах ӳсме йывӑҫсене хӗвелтен илекен ӑшӑ кирлӗ".

Итлӗр-ха, ачасем, ҫак юмаха?

Хуҫапа туслӑ,

Ҫурта хураллать,

Крыльца айӗнче пурӑнать,

Хӳри ункӑ пек (йытӑ)

 (3-мӗш сайд: йытӑ)

-Э, ку чӑваш тӗррин ҫӗнӗ символӗ – йытӑ. Йытта ӳкерекен тӗрӗсем, халӑх ӑстисем тӗрленӗ, мӗншӗн тесен ӗлӗк-авал йытӑсем ешӗл калчасене сыхланӑ, выльӑхсене ҫиесрен хӑваланӑ.

Чӑвашсем чӗрчунсен сӑнарӗсем ҫутҫанталӑк вӑйне палӑртаҫҫӗ, ҫынна космоспа ҫыхӑнтараҫҫӗ тесе шутлаҫҫӗ. Чӗрчунсене пӗлтерекен тӗрӗсене пӑхса тухар. (5-мӗш слайд кӑтартӑвӗ) чӑваш тӗррисем чӗрчунсем Евӗрлӗ-и? Чӗрчунсен тӗррисем мӗнле? Мӗнпе уйрӑлса тӑраҫҫӗ? Пӗрин пуҫӗ икӗ пуҫ пек, тен, пуҫӗ ҫинче пӗр енчен те, тепӗр енчен те пӗтӗрсе янӑ мӑйракасем. Камӑн мӑйракисем ҫавӑн пек? Чӑвашсем качакана ҫакӑн пек тӗрӗпе ӳкерсе кӑтартнӑ. Акӑ вӑрӑм мӑйракаллӑ чӗрчун тӗрри. Выльӑхсем тата мӗнпе уйрӑлса тӑраҫҫӗ? Миҫе ура вӗсен? Мӗн тӑваҫҫӗ вӗсем? Пӗрисем чарӑнчӗҫ, теприсем килеҫҫӗ. Мӗнле пӗлтӗр эсир ун ҫинчен?

Воспитатель: Ачасем, итлӗр-ха тархасшӑн, юлашки юмаха.

Унта ман тӑван пурӑнать,

Унсӑр пӗр кун та пурӑнас ҫук

Ӑна пур ҫӗрте те ӑнтӑлатӑп,

Ун патне каймалли ҫула манмастӑп.

Унсӑр аран-аран сывлатӑп,

Манӑн юн, тӑванӑм, ӑшӑ пӳрт (пӳрт)

(4-мӗш сайд: ҫурт)

Пӳрчӗсем ӗлӗк пысӑках марччӗ. Пӳртӗн пӗр кӗтессинче кӑмака тунӑ. Пӳртре пӗр-икӗ пӗчӗк чӳрече пур. Килте пурӑнакан кашни ҫын хӑйӗн ӗҫне тунӑ. Арҫынсем ҫӑпата, апат-ҫимӗҫ усрамалли коробка ҫыхаҫҫӗ, йывӑҫран алтӑрсемпе кашӑксем кӑлараҫҫӗ. Хӗрарӑмсем тӗрлесе тӗртеҫҫӗ, тӗрлеҫҫӗ, хӑйсем пурӑнакан ҫӗр илемне тӗрлесе параҫҫӗ.

Воспитатель: Ачасем, эсир чӑваш чӗлхине пӗлетӗр-и? Халӗ эпӗ сире "задание Пурнӑҫла" вӑйӑ выляма тата эсир чӑваш чӗлхине мӗнле пӗлнине пӑхма сӗнетӗп. Эпӗ сӑмахсене чӑвашла калӑп, эсир ҫак сӑмах пӗлтерӗшӗпе мӗн тунине пурнӑҫлӑр:

алӑ ҫуп – алӑ ҫупаҫҫӗ;

алла ҫӳлелле ҫӗкле-аллисене ҫӳлелле ҫӗклеҫҫӗ;

вӗҫе-Вӗҫен кайӑксен вӗҫевне палӑртакан виҫе-хускану;

ише-Ишев юхӑмӗсем;

кукленсе ларни;

Тар-ура ҫине тӑраҫҫӗ

Икӗ ураллӑ ҫиккер;

Чупар-юрлар, тарас, ташкар вырӑнӗнче,

 Ачасем, сире хамӑн пултарулӑх мастерскойне чӗнетӗп, унта эпир сирӗнпе тӗлӗнмелле художниксем пулӑпӑр. Чӑваш тӗррисене асамлӑ сӑрӑсемпе ӳкерӗпӗр. Ҫакӑншӑн эпӗ сире сӗтел патне пырса, кӑмӑла кайнӑ тӗрӗ суйласа илсе, хӑвӑр вырӑнӑрсене йышӑнма сӗнетӗп. Шухӑшласа пӑхӑр-ха, мӗнле тӗспе илемлететӗр эсир хӑвӑр чӑваш тӗррине, ӗҫе тытӑнма пултаратӑр.  

(Ачасем хӑйсем тӗллӗн ӗҫлени, уйрӑм пулӑшу.)

Ӳкерчӗксем туса пӗтеретпӗр, сӗтел ҫине йӗрке тӑватпӑр. Мӗнле маттур эсир, лайӑх ӗҫлерӗр! Халӗ калӑр-ха тархасшӑн, ӳкерме мӗнле тӗрӗсем суйласа илнӗ эсир? (ачасен отвечӗсем)

- Мӗншӗн ҫак тӗрре суйласа илтӗн?

- Мӗнле тӗсне суйласа илтӗн эсӗ?

- Мӗне пӗлтерет ку тӗрӗ? (ачасене уйрӑммӑн чӗнсе калани).

(чӑваш тӗррисен куравӗ).

Ачасем эсир чӑн-чӑн художниксем, мастерсем, ӑстасем. Сирӗн тӗрӗсем илемлӗ те илемлӗ пулнӑ. Илӗр, тархасшӑн, хӑвӑр ӗҫӗрсене выставкӑна типӗтме леҫсе парӑпӑр. Пӑхӑр-ха, ачасем, чӑваш тӗррисен куравӗ мӗнле илемлӗ пулса тухрӗ.

Приложени

«Хěвел» − «Солнце». Хӗвел, мир, килӗшӳ.

«Йывӑҫ» - «Дерево». Пурнӑҫ йывӑҫӗ, пурнӑҫ ҫӗнтерӗвӗ, ӑслӑлӑх еткерлӗхӗ.