И.Т.Федоренконун методиказы «Дурген номчуурун чанчыктырарынга коруп бижиир диктантыларны ажыглаары»
учебно-методический материал (2 класс) по теме

Самагалтайнын дугаары ийи ниити билиг ортумак школазы

Арга-дуржулгадан

И.Т.Федоренконун методиказы

«Дурген номчуурун чанчыктырарынга

коруп бижиир диктантыларны ажыглаары»

Эге класс башкызы:

Донгак А.А.

Самагалтай

И.Т.Федоренконун методиказы

«Дурген номчуурун чанчыктырарынга

коруп бижиир диктантыларны ажыглаары»

Сорулгазы: 1.Улегер домактарны болгаш чечен состерни ажыглап, уругларнын тыва дылга сонуургалын бедидер.

2. Сеткил сагыжын кодуруп, торээн чонунун аас чогаалын таныштырар.

3. Уругларнын дыл-домаан байыдып, чоннун мерген угаанынга кижизидер.

        Коруп бижиир диктантылар чыылдазын ажыглаарда мындыг чуулдерни кылып чорудары чугула:

1. Диктантынын домактарын чугле парламал ужуктер-биле улуг саазынга парлап алыр азы кодоскопту ажыглаар.
2. Диктантынын созуглелин оореникчилер кыдыраашка бижиир, хынаар болза эки (ангы кыдырааш кылып алыр).
3. Диктантыны оореникчилер иштинде номчуур, ооредилгени хунун-не эрттирери чугула.

Коруп бижиир диктантынын чорудуу.

        Самбырага 1-ги чыылданын бир дугаар домаан азып каар. Уруглар домакты 5 секунда иштинде номчупкаш, сактып алырын кызыдар. Уези чедерге, домак бижээн саазынын ап кааптар, а уруглар номчуп алган домаан арткан 55 секунда иштинде кыдыраашка бижиир. Бир домакка 1 минута унер. Беш домакка 5 минута унер.

        Бижилге уезинде кайы-бир оореникчи «Мен домакты сактып албаадым» деп болур. Ол таварылгада оореникчини оожум хулээп алгаш, бижип шыдаваан. «Ындыг-дыр, ам дээрезинде чанында эжинден дужуруп бижип ал, дараазында бодун сактып алырын кызыт» деп чугаалаар. Дараазында домактарны база-ла ынчаар бижиир.

        Бир эвес хой уруглар эштеринден дужуруп бижип, сактып албаан болза, дараазында хунде база катап бижиир. Чангыс ол-ла чыылданы 4-даа хун улаштыр бижип болур.

        Чугле кажан уруглар домактарны сактып ап, боттары бижип турар апаарга, ынчан дараазында чыылдаже кирип болур.

        Коруп бижиир диктантыларны хунун бижиир. Бир эвес коруп бижиир диктантыларны 1 хонук эрттирипкеш бижиир болза, ындыг ооредилге чуве сактып алырын сайзыратпас. Бир эвес 2 хонук эрттирипкеш, 3 дугаар хонуунда бижиир деп бодаар болза, шуут биживээни дээре.

        Бижип тургаш чыдып калган уруглар ол черни хос кааптар, дараазында  катап-ла чедир сактып албаан созун немей бижиир, частырыгларын эдер. Бир эвес 1-ги хунде шуптузун четтигипкен уруглар бар болза, домактарын дурген номчааш, доктаадып олурар.  

                   1-ги чыылда                                             2-ги чыылда

1. чон оруу чоон.              11-5             1. Актыг кижи ак дивес.        11-5
2. Могунде дат чок.          14-7             2. Отка каган сиир-ле.            16-7
3. Тын алдын, хун кузел. 16-8             3. Ошку чудаанын узер.         16-8
4. Далайга дамды дуза.    16-8            4.Азанын бичези кончуг.        17-6
5. Дорттааш, тос хонар.   16-8            5. Далдааш таска дужер.         17-8

     3-ку чыылда

1. Чыда олур чылан эвес.      17-8

2. Ооренмээн аът хоюган.      18-8

3. Чери ырактын чеми элбек. 20-9

4. Ядыыны бай кээргевес.      18-8

5. Ыт кудуруун айбылаар.      18-8

               4-ку чыылда

1. Чассыдарда чаш белен.            18-8
2. Хоп хорандан хоралыг.            18-8
3. Хуннун аалчы хунду чок.         19-8
4. Куш уялыг, кижи чурттуг.        19-8
5. Эткен созунге ээ болур.            19-8

              5-ки чыылда

1. Арнын бодава, адын бода.              19-8
2. Серемчеде хорамча чок.                 19-8
3. Алырда амыр, бээри берге.            19-8
4. Кырган аът орук часпас.                 19-8
5. Бак сагыш башка халдаар.              20-9

              6-гы чыылда

1. Турза узун тутса моге.                     18-8
2. Хоорем чорук ковук ышкаш.           21-9
3. Эвилен кижээ чон ынак.                  18-8
4. Сонгу тевенин чуъгу аар.                 20-9
5. Ядамыкты бурган корбес.                 20-9

                        7-ги чыылда

     1. Дурту кыска, туразы улуг.                  20-9

2. Тайып ужар, даянып турар.                20-9
3. Боду ушкан уруг ыглавас.                   20-9
4. Чечен менде чечек черде.                  20-9
5. Соглээн сос — керткен ыяш.              20-9

               8-ки чыылда                                                                                                                     1. Кижи озер, кидис шойлур.           19-9

2.Шын кучулуг, шынар ачылыг.       21-10

3.Хаандан хаалгачы кончуг.              21-10

4.Паш дувунден окпе тыппас.          21-10

5.Чугаа ковудеди, хой ырады.           21-10

                9-ку чыылда

1.Улегер домакта нугул чок.            21-10

2.Багын соглээрге, бачыды арлыр.  25-10

3.Назын кырыыр, ожээн кырывас.  23-10

4.Куштуг мен дээш хорээн чайба.   24-10

5.Холу шимчээрге, хырын тодар.    13-10

             10—гу чыылда

1.Баштай ушкан эжин шоотпас.     24-10

2.Далашкан куске сутке дужер.      23-10

3.Мурнаанын соннайгызы эдерер. 25-10

4.Ортенген сындан ыяш унер.        22-9

5.Мурнун хынаар соон истээр.       22-9

              11-ги чыылда

1.Дамчыыр чугаа далай чалгыы.    23-9

2.Эртем чокта эртен база дун.        22-9

3.Чоннун коору -шолбан караа.      22-9

4.Кыс этке ынак оол аъка ынак.      23-9

5.Ажыл соонда аъш-чем амданныг. 24-9

                12 -ги чыылда

1.Мун лан орнунга чус эштиг чор.     24-9

2.Кижи экизи - хун,                              25-15

кижи багы - чылан.

3.Эки кижээ эш хой, эки аъка ээ хой.  26-19

4.Демниг сааскан

теве тудуп чиир.                                     26-19

5.Эштигде хоглуг

 эптигде куштуг.                                     26-19

         13-ку чыылда

1.Болчагда манаг херек,

кижээ эш херек.                    26-17

2.Багда дон быжыг,

Состе шын быжыг.               26-17

3.Ужук билбес кижи,

уну чоктан дора.                  27-18

4.Улугну хундулээр,

уругну азыраар.                   28-18

5.Малга багы чок,

кижээ хинчээ чок.               27-18

         14-ку чыылда

1.Пар ыяш хоолуг,

бак кижи балалыг.         26-17

2.Дунмалыг кижи дыш

угбалыг кижи ус.          28-19

3.Оттунчек ооренир,

ожеш оонделевес.         29-17

4.Олутта олча чок,

чыдында чыргал чок.    29-17

5.Бургег дээр аязыр,

келген кижи чанар.        30-17

          15-ки болук

1.Чыртаан эдер дээш

согурартып алган.          30-17

2.Даартагы чагдан

богунгу окпе дээре.        30-17

3.Инектиг кижи тодуг,

Хойлуг кижи каас.          30-17

4.Кижи толунге ынак,

Ыт коданынга ынак.       37-15

5.Кудай багы арлыр,

Кижи багы арылбас.       29-16

          16-гы болук

1.Иелиг кыс шевер.

Адалыг оол томаанныг.     31-16

2.Ава кижи толум дээр

ажы-толу  шолум дээр.      32-16

3.Ада турда, чон таныыр

Аът турда, чер коор.          32-18

4.Кижи экизи найыралда

Аът экизи мунушта.          33-19

5.Сагыштын бичези  херек,

Саванын улуу херек.         35-20

           17-ги болук.

1.Инези чидигде - шевер.

Хачызы чидигде - каас.           34-20

2.Чаштанчыдан орт унер.

Чаашкындан уер унер.          35-20

3.Уннун чаражы хекте.

Унуштун чаражы чечекте.     36-20

4.Аъты баглап ооредир.

Аныяан сургап ооредир.       37-20

5.Ада созун ажырып болбас.

Ие созун ижип болбас.         37-20

            18-ки чыылда.

1.Эжишкилер найыралы

Эртине дагны тургузар.          36-20

2.Чайын шанаан белетке,

Кыжын терген белетке.            36-20          

3.Чаш малдын оюну чараш,

Чаш уругнун чаны чараш.        37-20

4.Куш оглу каяа-даа ужар,

Кижи толу каяа-даа чоруур.      39-20

5.Ыяш чымчаан торга тывар.

Кижи чымчаан кижи тывар.      40-20