Проект "Тайга кежии - тоорук"
презентация к уроку по окружающему миру (3 класс)
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Тайга кежии - тоорук Чудурук дег борбак , Чуксуг чыды чаагай Кузун бышкан ойде Хурен апаар тоорук . Кирбик санай сайлыг Кижи ону казыыр . Узум , чигир ышкаш , Уруннери амданныг . Диин , кээрген база Дигии-биле дойлаар , Таалап сайлап , уруннээр Тайга кежии – тоорук . Мария Кужугет
Сорулгазы Тооруктун ажык-дузазын билип алыр . Бойдус хурээлелинин байлаа-биле таныжып , хайгаарап , сонуургап , торээн Тывавыстын бойдузун билип алырынга ооренир . Ада-огбевистин амыдыралын ооренири Бойдустун байлаан унелеп билири .
Тайга чернин унужу Пош (кедр) – ине бурулуг , монге ногаан , тайга черге унер унуш . Ине бурулери узун , чымчак болур . Оон эн-не унелиг чемижи – тооруу . Пошту кезип узуткаары хоруглуг . Поштун бурузунде витаминнер хой , ынчангаш хан четпесте , цинга деп аарыгларга ажыглап турар . Улус чустер , ревмотизм аарыгларынын уезинде чиннээринге , кеш аарыгларынга чаар ( бурузун ).
Тоорук сайы – « ыяштын хлеви » Тооруктун чочагайы (кедровые шишки) - Сибирьде тооруктун сайын « ыяштын хлеви » деп турар . Тооруктун сайынын иштин тооруктун уруну дээр . Ында кончуг ковей витаминнер бар болганындан ол кончуг эки чем болгаш эм болур . Тооруктун урунунден далган ундуруп ап турар . Пош тооруун конфета болгаш оске-даа чемнер кылырынга ажыглаар . Тооруктун чемижинде ус 60-70 хууну ээлеп турар . Оон узун чемге , саван кылырынга ажыглаар . Тооруктун сайынын картындан спитр , ацетон, уксустуг кислота ундуруп алыр . Тайгаларда хой болганындан кижилер шоодай-шоодайы-биле чыггаш , садып турар . Ол дээрге бойдус бистин азыракчывыс деп чувени коргузуп турары ол-дур .
Онза чараш , байлак бойдузувусту биске кым кадагалап арттырганыл ? Бистин ада-огбелеривистин бойдуска хамаарылгазы онзагай турган . Олар долгандыр турар бойдустун байлаан кайы хамаанчок дегбес турган . Оларга харын чудуп , тейлеп тургаш , херек чуулдерни бойдустан ойлей дилеп ап чораан . Ону кайыын билип болурул ?
Тыва чоннун салгал дамчаан ужурлары Улустун аас-чогаалы Бойдустан эртеннин-не оршээл дилээри : Эртен эрте туруп тейлээр Эртинелиг тандым , оршээ ! Дангаар эртен туруп тейлээр Дагылгалыг тандым , оршээ ! Ыяш кезерде дилег : Тос тандым , Долаан Бурганым ! Аргажоктан хереглээш , Адап , сурап келдим . Ачылыг эт кылырым ол , Ажыы чок тургуспас мен. Ортемчейнин бо ыяжын Оршээп , хайырлап кор . Тоолчургу чугаа Тоорук сутту-даа , тарааны-даа солуп болур . Аш-чут уезинде чон тайгаже унуп , тооруктун сайын соктааш , шай суттеп ижип турган . Чамдык тайгаларда бала, согааштар ам-даа бар бооп турар .
Туннел . Тоорук – чемге ажыглаар , эм шынарлыг унуш . Бистин бойдузувус байлак , ажык-дузалыг . Кижи-биле бойдус хуннун-не аралажып , чугаалажып , бот-боттарынга хундуткелдиг чораан . Тыва чон унуштер дугайында тывызыктар , шулуктер , ырларны чогаадып турар . Бистер база бойдусту камнап , чараш чанчылдарны сагып , дараазында салгалга ол хевээр дамчыдар ужурлуг бис.
Дыннаанынар дээш , четтирдим ! Кадык болунар !