"Санакчылар бис"
классный час (1 класс)

Ломбу Светлана Сояновна

1-ги класска ада-иелер-биле уругларның каттышкан класс шагы "Санакчылар бис" (Сагынгырлар, тывынгырлар, хөглүгбейлер мөөрейи)

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл kl.chas_sanakchylar_bis.docx48.45 КБ

Предварительный просмотр:

Тыва Республика, Эрзин кожуун

Муниципалдыг бюджет албан чери

Бай-Даг суурнун ортумак ниити билиг школазы

Ада-иелер биле уругларнын  каттышкан  класс шагы

«Санакчылар бис»

(Сагынгырлар, тывынгырлар, хоглугбейлер моорейи).

1 класс

Ломбу С.С.

Темазы: «Санакчылар бис».

(Сагынгырлар, тывынгырлар, хоглугбейлер моорейи).

Сорулгазы: 1. Уругларнын  математика эртеминге сонуургалын улгаттырар; кичээнгейин, угаан – бодалын  сайзырадыр;  сагынгыр,  тывынгыр чорукка ооредир.

2. Ог-булеге улуг болгаш бичии  улустун аразында хундулээчел, кижизиг чорукту, эп-найыралды быжыглаар.

3. Чуткулдуг болурунга, бот-бодунга дузалажып билир чорукка  кижизидер.

Дерилгези: ужуктер, саннар бижээн карточкалар; ребустар; чуруктуг схемалар.

Киржикчилери: Класстын оореникчилери, ада-иелери – шуптузун 4 болукке чарган: 1 болукте-ле  5 ада-ие, 5 уруглары. Шупту 40 кижи: 20 оореникчи, 20 ада-ие.

                                                                            Класс шагынын чорудуу.

  1. Башкынын киирилде созу.
  2. Командалар боттарынын аттары база кыйгырыглары-биле таныжарлар.
  1. Команда «Чалбыыш»

Кыйгырыы: «Чаштанчыдан чалбыыш унер»

2. Команда «Хунчугеш»

Кыйгырыы: «Кезээде хун хуннеп турзун».

  1. Команда «Дамырак»

Кыйгырыы: «Тарамыктар чыылгаш, куш болур.

                         Дамырактар каттышкаш, хем болур»

  1. Команда «Эреспей»

Кыйгырыы: «Дуъшке чедир холестеп, оясталбас  эреспей.

                        Дурген-дурген тура халааш, орнун эдер эреспей.»            

2. Ада – иелернин болгаш уругларнын капитаннары боттарын таныштырар.

III. Класс шагынын темазын билип алыры.

1. - Командалар база капитаннар ат-сывывысты адап, аравыста таныжып алдывыс. Ам класс шагынын темазы-биле таныжып алыылынар.

- Бо таблицада ужуктерни дугаарлап каан :

Б

Л

С

Ч

Ы

И

А

К

Н

Р

1

2

3

4

5

6

7

8

9

0

Ону ажыглап тургаш, бердинген саннар адаанга ужуктерни эккеп салыр болзунарза, теманы билип алыр силер:

3

7

9

7

8

4

5

2

7

0

1

6

3

С

А

Н

А

К

Ч

Ы

Л

А

Р

Б

И

С

а) Уруглар боттары  кескен ужуктерни саннар аайы-биле салыр:

1 дугаар ужукту (С) – башкы (улегерин коргузери-биле)

2,3,4 дугаар ужуктер – I команда

5,6,7 дугаарын – II команда

8,9,10 – III команда

11,12,3 – IV команда

б) Тургускан состерни номчууру.

СА   -  НА(К)  - ЧЫ  - ЛАР       (Б)ИС

 II          III            IV       V         шупту

  • Скобка иштинде ооренмээн ужуктерни каапкаш,  слогтап номчунар.
  • Ниити состу уруглар шупту бир номчуур.
  • Утказын билип алган бе, айтырар.
  • Ада-иелер хор-биле номчуур.

- Ынчангаш, клазывыс шагынын темазы чуу болду, уруглар?

Чуну кылыр ышкаш-тыр бис?

2. Санаашкын кижинин амыдыралында  кол черни  ээлеп турар. Санаашкын чокта сайгылдаан-даа кыппас, ракета-даа дээрже ужуп унуп шыдавас. Амыдыралывыс санаашкын-биле быжыг холбаалыг.

IV. Командалар моорейи.

  1. а) Уругларга: ооренген саннарывысты бичиизинден улуунга чедир чурум езугаар бижиир.

1 команда-ла 2 сан бижиир (самбырага):

1  2      3  4      5 6     7 8      9  10  (башкы кандыг саннар  бижиирин уруглар санап адап бээр).

 III         IV         I         II        башкы

б) Ада-иелерге:  баштайгы 10 саннарны рим чурагайлар-биле соондан эгелеп бижиир, уругларнын бижээн саннарынын адаанга.

1 команда-ла 2 сан, шупту денге эгелээр:

   I   II                III  IV          V VI         VII  VIII              IX   X  

Башкы               II                 I                 IV                     III

в) Ада-иелерге ниити айтырыг. ( Кайы команда дурген болгаш мурнай харыылаарыл? Команданын белен кежигуну холун кодурер).

- Силер кандыг чурагайлар бижидинер?  (РИМ)

- Уругларнын бижээни кандыг  чурагайларыл? (АРАБ).

г) Башкы айтып тургаш, уругларга тайылбырлаар:

1,2,3,4,5,6,7,8,9,10 – араб   чурагайлар.

I, II,III,IV,V,VI,VII,VIII,IX,X – рим  чурагайлар.

Бистин билиривис 1,2,3…… деп чурагайлар Индияга 1500 хире чыл бурунгаар тывылган. Ындыг чурагайларны Европаже арабтар нептередип эккелген. Ынчангаш оларны бис араб чурагайлар дээр бис.

Бо саннарны бис кадып, казып, ковудедип, улеп болур бис. Чижээлээрге, 2+1=3. 4-2=2.

Бис бо уеде араб чурагайдан оске рим чурагайларны ажыглап турар бис. Оларны кадылга, казылга уезинде ажыглавайн турар. Бо чурагайларнын  дугайында улуг класстарга барып билип алыр силер.

  1. а) Ада-иелерге (айтырыг билдингир болза, болуглежип, сумележир. Ол аразында уруглары  санап

турар)

  IV команда – «Дилги 15 балык  тудуп алган. Оларны ол 5 ангы болук кылдыр салган. Болук бурузунде-ле                                                  ангы-ангы санныг. Канчаар салганыл?»

                                                               (1+2+3+4+5=15) – Самбырага бижиир

I команда – «Чангыс оранныг 3 ангы саннарны кадарга, оларнын ковудээшкининге ден болган. Ол                        чуу деп саннарыл, тывынар»

                                                     (1+2+3+=1*2*3) – самбырага

II команда – «Геологтар 1кг, 2кг, 3кг, 4кг, 5кг, 6кг, 7кг дензилиг  7 даш тып алганнар. Оларны 4 рюкзакка ден-ден дензилиг кылдыр улей суп алганнар. Канчаар суп алганыл?»

                                                             

   7

 6,1          

   

 5,2

  4,3

                                   

(Бугу даштарнын ниити дензизин тып алыр: 1+2+3+4+5+6+7=28 (кг). Шоодайлар санынга улээр; 28:4=7 (кг).

1 шоодайга – 7 кг даш сугар).

III команда – Кырган-ачазынын хары – янзы-буру (ангы-ангы) саннар-биле бижээн эн-не бичи 3 оранныг сан. Кырган-ачазы каш харлыгыл? (102) 

б) Уругларга:

IV команда – «Столдун кыры 4 азыглыг. Бирээзин кезип (хирээлеп) кааптарга, каш азыг артарыл?» (5 азыг)

I команда – «Автобуска 1 уруг суурунче бар чораан. Анаа уткуштур 2 чиик машина, 3 трактор эрткен. Каш машина суурже бар чорааныл?» (1 автобус). 

     

        

II команда. – Стол кырынга 5 лаа хып турган. Оларнын 2-зин ожурупкен. Стол  кырынга каш лаа артканыл?» (3 лаа хып тоне берген. 2 лаа бар.)   

         

   III команда. – «Маша бажынындан школаже бар чораан. Анаа уткуй 3 эжи келген. Олар кижи бурузу дунмаларын эдертип алган болган. Школаже уруглар каш дунмазын эдертип алган бар чораан-дыр?»

     

     

                         

   

 

 (Маша, дунма чок, чааскаан бар чораан).

3. а) Оореникчилерге (санныг ребустарны номчуур):

  Ч 10 ар

6 н

I команда

       (чонар)                           (алдын)

Команда уруглары болуглешкеш, сумележип турар аразында – корукчулерге айтырыг салыр.

– Дужунарда командага сандан немеп беринер:

«Карыш ортумаа-биле каш см болурул?) (20см).

6 н  

7 р

II команда

 

                        (Алдынай)            (чедир)

Аарыкчыларга: «1 илиг каш см болурул?» (1,5 – 2см)

  М 10 чар

   2 с

,

    (мончар)                  (ийис)

Аарыкчыларга: «θртээл аразы каш км болурул?» (35-40 км).

   Ч 10

  γн 3

IV команда

              (чон) (унуш)

Аарыкчыларга: 1 базым ортумаа-биле каш см болурул? (70см)

б) Ада-иелерге:

Ш 10 чал

  б 2 р

  7, ер

 I команда  

                            (Шончалай)                  (бийир)                (чедер)

  Ч 10, Р

    2, ме

3 , нд 3, р

II команда:

   

                              (чор)                        (Ийме)                      (ундур)

8, мис

 м 3, н

 5, р 5, с

IIIкоманда  

                            (семис)                       (мун)                   (бербес)

IV команда  

  4, г 3, н

 Ч 10 ак

   5, лек

   (Дθргγн)               (чонак) (белек)

IV. а) Ада – иелерге:

II команда: «7 хунну сан-даа, неделя-даа адавайн санаар (аай)»

(Бурундаа хун, бурунгу хун, дуун, богун, даарта, сонгузу хун, соондаа хун)

III команда: «Менгилерни адаар (санаар аайы-биле)»

(1 ак, 2 кара, 3 кок, 4 ногаан, 5 сарыг, 6 ак, 7 кызыл, 8 ак, 9 кызыл)

IV команда – «Неделя хуннерин соондан эгелеп, дедир санаар».

(Соондаа хун, сонгузу хун, даарта, богун, дуун, бурунгу хун, бурундаа хун.)

I команда – «Менгилерни дедир, соондан эгелеп санаар»

( 9кызыл, 8 ак, 7 кызыл, 6 ак, 5 сарыг, 4 ногаан, 3 кок, 2 кара, 1 ак)

б) Уругларга:

II  команда – «Белекмаа инээнден 3 л. сут саап алган. Байырмаа бугазындан база ол хире сут саап алган. Байырмаа каш литр сут сагганыл» (Буганы сагбас).

III команда – «θшку 2 эмиглиг, серге каш эмиглигил?»

IV команда – «Инекте 2 мыйыс бар. Аътта база ынча мыйыс бар. Аът биле инекте катай каш мыйыс барыл?» (Чугле 2. Аътта мыйыс чок).

I команда – «Бодаганнын 2 могенинде чаг бар дээр. А бызаанын могенинде чугле эът бар болур  дээр. Ол шын ирги бе?» (Бызаа могеннер чок).

Азы: III команда – «Дагаа 5 оолдары-биле хем кыдыынга агаарлап чораан.  Оларнын элээн кажы эштип кириптерге, авазынын чанынга 3 дагаа оглу арткан. Каш дагаа оглу эштип кирипкен-дир?»

(Дагаа оолдары эштип шыдавас).

V. Капитаннар моорейи

1. а) Ада-иелерге:

III команда – «10 м чудукту узуну 1 м доорбаштарга узе хирээлээр. Каш катап хирээлээрил?» /___/___/___/___/___/___/___/___/___/___/                  

   1      2      3       4      5      6      7      8       9      10                    ( 9 катап )

- 1 векте каш чыл барыл? (100 чыл)

IV команда - – «10 м манзаны узуну 2 м кезектерге узе хирээлээр. Каш катап хирээлээрил?» (4катап)

/___/___/___/___/___/___/___/___/___/___/

  1       2       3      4      5      6      7      8      9     10                ( 4 катап )

– 1 чылда каш неделя барыл? (52 неделя).

I команда – «Авазы улуг уруунга улдун шай, бичи уруунга кечим шай берген. Кым хой шай алганыл?» (Улуг уруу хой шай алган). 

– 1 чылда каш хонук барыл? (365 азы 366)

II команда – «Бир ог-буленин кежигуннери будун шайны улешкеннер. Кижи бурузу кечим шай алган. Каш кижи шай улешкенил?» (8 кижи улешкен). 

1кечим

– Каш  дугаар векте чурттап турар бис?

б) Уругларга:

III команда – «Дагаа чангыс будунун кырынга туруп алгаш, 5 кг дензилиг болза, ол 2 будунун кырынга туруп алганда каш кг апаарыл?» (5кг)

Капитаннар боданып турар уеде, корукчулерге айтырыг салыр. Капитаннарга дуза:

- «1 тоннада каш центнер барыл?» (1 т = 10 ц).

IV команда – «Коштуг 3 аът 6 км-ни маннап эрткен болза, аът бурузу каш км-ни маннап эрткенил?» (6км).

Аарыкчыларга: «1 центнерде каш кг барыл?» ( 1 ц = 100 кг ).

I команда – «Хадын 4 улуг будуктуг. Будук бурузунде 1 яблок бар. Хадында шупту чеже яблок барыл?» (хадынга яблок оспес).

Аарыкчыларга: «1 м каш см барыл?» (1 м=100см).

II команда – «Дээрге 2 дээлдиген, 2 дагаа ужуп чораан. Шупту каш куш ужуп чораан-дыр?»

(2 дээлдиген).

Аарыкчыларга: «1см-де каш мм барыл?» (1см=10мм).

VI. Командалар бот боттарынга саннар кирген:

  1. улегер домактар (IV, I,II,III)
  2. тывызыктар (I,II,III,IV)                                   тыптырарлар.

VII. Туннел.

  1. –Ынчангаш, уруглар база ада-иелер, кандыг-даа кижи амыдыралында математика-биле домей-ле харылзаалыг болур.

 Математикага билиглерни кижи шудургу куш-ажылы, кызымак чоруу-биле чедип алыр. Санны чон аас чогаалынга:  тывызыктарга, улегер домактарга, тоолдарга ажыглап чораан болгаш ажыглап-даа турар. Сан чокта, амыдырал долу эвес болгаш солун эвес.

  1. Жюри туннелди ундурер. Шанналдарны тыпсыр.