Б. Канарин . Быйанду кушкаш
план-конспект занятия (3 класс)

МБОУ «Яконурская средняя общеобразовательная школа»

Амадузы:   Б. Канариннин «Быйанду кушкаш» деп куучынына тайанып, уренчиктерди текстле иштеерине уредери ле олордын кону куучын-эрмегин темиктирери; куштарды ла ар-буткенди кичееп, чеберлеерине ле корулаарына таскадары.

Уроктын будуми: колышкан.

Тузаланар эп-арга: jуруктар,  «Койонок» ло  «Солоны»  журналдар, бичиктер, кроссворд, созлик состор.

Уроктын одор аайы:

1. Тозомол болук.  

1. Урокко белетенер ой.
2. Уроктын темазы ла амадуларыла таныштырары.

- Бугун урокто бис боро кушкаш керегинде куучын откурерибис.

(боро кушкаштын jуругы)

- Боро кушкаш керегинде нени билеригер куучындап беригер.

(Боро кушкаштар бой-бойына чындык, болушчан. Jымыртка базар тушта, адазы энезин азырап jат. 2 неделенен jымыртказы jарылып jат, олор коркыш ач. Ада-энези кунине 1 часка 30 катап учуп келет. Куске jетире база 1-2 уйа базат)

- Бу кушкаш керегинде база бир эмеш билип аларга бедиренип, «Солоны» журналдан балдар солун jетирулер таап алды. Бу jетирулерди угуп ийектер.

- Jер-телекейде эки башка будумду боро кушкаш бар. Онын бир будуми городто, экинчизи jурт jерлерде. Jурт jердин кушкажы оборыла кичинек, jе тыш будуми омок ло онжик, jаактарында кара чийучек бар.

-Качан да, узак jылдар кайра боро кушкаштар туштук таланын куштары болгон. Онын да учун, олордын «тоны» jука. Ол корон соок кышкыда ыжык jерлер бедиреп, уй-мал турган таскактарда, туралардын jабынтыларында конот.

- Тортон jыл кайра Китайдын албатызы бу кушкаштарды килемjизи jогынан олтургендер. Мынан улам Китайда jузун-jуур курт-коныстар коптоп, кырларга, огородторго jаан тубек экелген.

- Боро кушкаш сурекей санаалу. Ол jаантайын кижинин jанында да болзо, jе оны тударга куч.

- Телекейде  jус миллиард куш бар. Боро кушкаштар дезе бир миллиард. Айдарда, кажы ла jузинчи куш – ол боро кушкаш.

- Коп сабада бу кушты ач, торо деп айдыжат. Jе ол бир ле кичинек курсак тапса, нокорлорин кычырып jат. Кезик куштар курсак jизе согушпаанча болбос. Боро кушкаштарда мындый кылык откуре эмес. Олор бир эмеш «уурданып та» турза, jе эл-jонго тузазы jаан. Озо баштап маала-ажынын курт-коныстарын jоголтот.

- Jетирулерден нени солун билип алдыгар?

II. Уренгенин катап корори.

- Боро кушкаш керегинде кандый бичиичилердин чумдемелдерин кычырганыгар эске алып ийектер.( К. Э. Тепуковтын «Боро кушкажыма» деп улгери).  

1. Улгерди 1-2 уренчик чокым-jарт унле эске кычырып jат.

2. Улгер аайынча балдардын сана-шуултезин угары.

- Бу улгерден нени сонуркап, кайкап кычырдыгар? Улгер слерге jарады ба? Ненин учун? Кажы jолдыктар jарады?

III. Тема аайынча иш.

1. Уредучинин сози.

- Бис бугун боро кушкаш керегинде эрмек-куучынысты онон ары улалтарыс.  Б.Канариннин «Быйанду кушкаш» деп куучынын кычырарыбыс.

2. Текст аайынча иш.

* Текстти уредучи будунге кычырып jат.

* Созлик иш (jарт эмес состордии тааап, учурын jартайт).

Кобуктий jунду,

Чылаазыны

 jемит бедиреп

- Текстте не керегинде айдылган?

– Кыштын баштапкы темдектерин айдып беригер.

- Боро кушкаш неден улам jурт барар шуулте этти?

- Jурт барар jолды борокушкаш канайып отти?

- Бу кушты кем аргадады?

- Jас келерде, боро кушкаштын кылыгы канайда оскорди?

3. Кычырганын такып куучындаарына темиктирери (технология обучения пересказу текста (самарский вариант))

* Тексттин узугин ун чыгарбай, «бойында»  кычырар («Улчактар боро кушкашты jаска jетире азырап….» ала тексттин учына jетире)

* Куучынды аайлаганы аайынча иштеери:

1. Улчактар кандый jопко келдилер?

2. Боро кушкашты уулчактар кыжы ла канайда кичеедилер?

3. Боро кушкаш уулчактарга быйанын канайда jетирди?

* Тос, тайанатан состорди доского чыгара бичиири: 

Jоптоштилер

Ары-бери учат

Jылу jас

Чыйкылдап, кунугып

Уча бертир

Токулдатты

Быйан

* Jакшы куучындап турган бала доскодо состорго тайанып,  узукти куучындайт.

* Коштой отургандар узукти бой – бойына кууледе шымыранып куучындайт.

* Узукти куучындаарын кучсинип турган бала  куучындайт.

4.  Балдардын санаа-шуултезин  угары.

- Куучыннан солун, сонуркап, кайкамчылу нени билип алдыгар?

- Кажы тужы слерге эн ле тын jарады? Ненин учун?

- Бу куучын бисти неге уредет?

IV. Баллдардын билерин теренжидери (оско предметтерле колбу).

1. Кроссворд табары.

- Боро кушкаштын  орус ады не? Оско куштардын аттарын алтайлап билерис пе деп корорго, кроссвордтын карууларын табып ийектер. Табып ийген кийнинде, бу ишти кандый амадула откургенисти билип аларыс.

1) синица; 2) дятел; 2) ворона; 4) воробей; 5) голубь; 6) сорока

- Бу куштарды бис ончозын билерис, ненин учун дезе олор бистин jерде jуруп jат. Кызыл клеткада кандый сос чыгып келди? (корула) Айдарда, бастыра куштарды корулап, чеберлеп, кичееп jурер керек. Ненин учун, айдып беригер? (Агаш-таштын курт-конызын jоголтот, jараш кожоныла бисти суундирет).

V. Айылдын ижи:  боро кушкаш керегинде jурук jураар.