Кинде - илыш пиална.
план-конспект занятия (2 класс)

Открытый урок

«Кинде – илыш пиална»

   Цель – «Кинде – чылалан вуй» шонымашым йоча – влаклан умылтараш;

Задаче – влак :  - йоча – влакым кинде кузе шочмо дене палдараш;

-  киндым аралаш, киндым ончен  - куштышо калыкым пагалаш  кумыландаш;

- Кугу отечественный сар жапысе киндын акшым ончыкташ.

   Уроклан материал: презентаций, сÿрет – влак, видео «Кинде – сурт оза»,

Урокын эртымыже.

1. Организационный момент. 

- Айста чылалан поро эрым тыланена: Поро эр чылалан!

                           Чылан шып шогалына,

                           Ваш ончалын шыргыжына.

                           Шыргыжалын, воштылалын

                           Урокнам тÿналына.

2. Урокын темыжым  да  цельжым рашемдымаш.

- Йоча – влак, мый тыланда туштым туштем, палыза:

Кырат мыйым тоя дене,

Туржыт мыйым кӱ дене,

Когартат мыйым тул дене,

Корат мыйым кӱзӧ дене,

Пурыт мыйым пӱй дене,

Чылан мыйым йӧратат. (Кинде)

 - Йоча – влак, таче мо нерген кутыраш тÿналына?

                              Кинде уло– тиде вий.

                              Кинде деч кугу от лий.

                              Кинде деч посна йомат,

                              Тунем от керт нимаят.

- Тиде почеламут корнылаште пеш сайын каласыме: кинде деч посна илаш ок лий, кинде деч посна огына куш. Сандене ме таче кинде нерген мутланаш тÿналына.

«Кинде – чылалан вуй, кинде деч  кугу лияш ок лий», - калык ойла. Кинде ожнат, кызытат айдемылан илыш вийым пуа.  Кинде дене эн шергакан, пагалыме еным, уна – влакым вашлийыт.

3. З. Лаврентьевын «Кинде – шинчал» сÿретшым ончымаш.

Теве сÿретче З. Лаврентьев «Кинде – шинчал» сÿретыштыже марий ялысе калыкын уна вашлиймыжым ончыктен. Нуно, кинде – шинчалым кидыш кучен, унам вучат.  Унам вашлиймаште пашан ветеранжат,  рвезе калыкат улыт. Сÿретче рвезе калыкынат неле, но почетан мланде пашам йӧратымыжым ончыкта.

Мемнан ялыштат кинде – шинчал дене уна вашлиймым сÿан годым ужаш лиеш.

 Пушкыдо, тамле киндым ош тÿрлеман солыкыш пыштат, кинде ÿмбакыже шинчал атым шындат. Тиде кинде – шинчалым чылылан пурлыктат.

4. Йоча – влак кинде нерген почеламутым лудыт.

Кинде калыкын вийже,

Тудын пиалже, куанже.

Кинде калыкын сийже –

Мландын эн тамле тамже.

Киндын тамжым кӧ ок пале?

Чыланат жаплат, колат.

Кунам кинде ÿстембалне –

Ласкан чучеш чонланат.

Кажне кечын ÿстембалне

Кинде – мыйын илышем.

Нимо дечат тудо тамле

Кинде – мыйын шÿм – тулем.

Кинде – ончычшо пÿжвÿд,

Омыдымо кенеж йÿд.

А вараже, шÿм мурен,

Корныш налме сукырем.

Теве тыге марий поэт – влак киндым моктен возеныт.

- «Чынак, кинде пÿртÿсын пеш кугу пӧлекше. Тудо тугай кочкыш, кудым весе дене вашталташ огеш лий. Айдеме кеч мыняр ийготан, кумылан лийже, киндым сутка мучко, жапым ончыде, садак тамла. Пытартыш кечыже марте тудын деч огеш ойырло» - тыге каласен француз аптекарь.

4. «Кинде кушеч толеш?»  сÿрет  почеш паша. (сценкым модын ончыктымаш)

Кристина ден коваже пасушто ошкылыт. Шыдан пасу лойгалтеш. Кристина  коваж деч йодеш:

- Ковай, мо тыште шочеш?

- Кинде, уныкам!

- Кинде? А булкыжо кушто?

- Булкат тыштак шочеш.

- А калаче?

- Калачат тыштак.

- А пряникше кушто?

- Пряникшат тыштак, уныкам. Чыла тыштак шочеш.

(Кристина  шыдан пасум онча)  

- Кушто тыште киндыже? Кушто булкыжо? Кушто пряникше?

Физкультминутка

- Йоча –влак, айста пасу йырваш куржын савырнена. (почела куржыт)

Ынде ял уремыш ошкыл пурена. (верыште ошкылыт)

Уремыште ме пашам йӧратыше аванам, ачанам, ковайнам, кочайнам вашлийына.(кидым кÿшкӧ нӧлталына)

Нунын мыланна верч тыршымыштлан вуйнам савена.(вуйым сават)

- А ынде колыштына ковайын пушкыдо, тамле киндын шочмыж нерген.          5. Ковайын кинде кушеч толмыжо нерген каласкалымаш.

- Кинде кушто шочеш?

- Уржам, шыданым кунам ÿден кодыман?

- Кенежым мо деч аралыман?

- Шыжым киндым мом ыштат?

- Киндым мо дене погат? Мо шупшыкта?

- Пырчыжым куш нангаят?

- Тушто пырче гыч мом ыштат?

- Ложашым куш нангаят?

- Ложашыж гыч мом ыштат?

- Йоча – влак, теве тыгай шыдан пырче гыч чыла тиде кочкышым ыштат. (тÿрлӧ кочкыш, ложаш гыч ыштыме)

6. «Угинде пайрем» нерген каласкалымаш.

Кинде дене кылдалтше ятыр илыш –йÿлана, пайремна улыт. Нунын коклаште угинде пайрем поснак шке шотан. Тудо еш илыш йÿлаш кумдан шынен. Тиде пайрем уржа – сорла жап дене келшен толеш. Ты кечын ялыште кӧ эрденак памаш гыч вÿдым конда, кӧ пӧртыш пум пурта, кӧ конгаш олта, кӧ руашым луга. Ешыште уло сомылым эн шонгыракше вуйлата. Молышт тудын кÿштмыжым шуктен шогат. А конга гыч шокшо киндым кÿэштын лукмеке, чыланат ÿстелтӧрыш шинчыт. Саде кугуракак, кажнылан ик катыш дене, Юмылан пелештен, поро тыланымашым пелешта. «Каван вуйым» шуялтен, «ончыкыжым эре тыгаяк кÿкшӧ лияш тырше» манын, эн изиракын вуйжым ниялта. Теве тыге пайремлат «Угинде пайремым».

7.  Йоча – влак, таче мемнан деке Марля ковайна толын. Айста ме тудлан шарныктарена кузе ожно киндым ончен куштеныт. (йоча-влак кинде нерген кушталтен ончыктат).

- А ынде ковайнам йодына.  Кузерак иленыт?  Могай киндым кочкыныт? Мыланна каласкален пуа. (ковайын каласкалымаш)

-  Киндын  акшым война годым Ленинград олаште  илыше калык сайын пала. Тиде олаште илыше калык 900 кече блокадыште лийын. Олам немыч – влак йыр авырен налыныт: ни пураш, ни лекташ лийын огыл. Тунам йоча – влаклан ик кечылан 25 грамм, а кугыен – влаклан 200 грамм киндым пуэныт.

Теве тыгай илыш лийын сар жап годым. Киндым араленыт, чаманеныт. Шулмо годым кинде пудырго йоген гын, тудым, копашке ÿштылын, умшашке чыкеныт. Киндым шӧртньӧ дене танастареныт.

8.  Йоча – влак, а те киндым араледа мо? (йоча- влак вашештат)

- Но чыланжак огыл. Столовыйыштат тидым ужаш лиеш. Шултышым пурлыт да кудалтат, катат да кудалтат. Те ынде паледа, кузе кинде ÿстембалне лийже манын шуко пÿжвÿдым йоктараш кÿлеш. Тыгак киндым ончен куштышо ен – влакым пагалыман.

9.  Йоча – влак, кызыт мый тыланда М. Емельяновын возымо «Кинде» йомак почеш шындыме спектакльым ончаш темлем.

- А ынде каласыза, молан йомак «Кинде» маналтеш?

- Анушым кинде аралаш мо туныкта? (руашвочко)

- Тудо кузе ойла? (киндым кышкет – от куш, киндым аралаш кÿлеш, кинде – суртоза, тудын деч посна йомат)

 Иктешлымаш.

Чот арале чон перкетым

   Да пойдаре киндеркетым!

Тудын деч посна йомат,

Кинде – сурт оза, товат!