К празднику Шагаа
классный час по теме

Мандан-оол Ирина Даржаевна

Праздник Шагаа. Сценарии, викторины

Скачать:


Предварительный просмотр:

Улуг-Хем кожууннун топчуткен библиотека системазы

Методиктиг библиография килдис

Сценарийни тургускан:

Методиктиг библиография килдис

                                                                                   эргелекчизи  Сарыг-оол А.Н.            

Шагонар, 2018

Башкарыкчы: Экии, эргим уруглар!

Шагаа деп чул?

Шагаа дээрге улус-чоннун тоогуден байырлалы,

Шагаа дээрге эргилип кээр чаа чылдын ёзулалы,

Шагаа дээрге оолдун, кыстын омакшылы

Улуг-биче чолукшужар найыры-дыр!

Башкарыкчы:

 -Мал, ыт-куштан сол-ла-тур бе?

-Сол-ла-тур!

-Аарыг-аржык, думаа-ханаа оршээп-ле тур бе?

-Оршээл-ле ийин!

Башкарыкчы: 

Дагаа чылын удеп,Ыт чылын уткуп тур бис

Шагдан тура дойлаарывыс

Шагаа хуну унуп келди.

Суур бедик тайгаларымче

Ак судум чажып,

Чалбарып тур мен.

Уткуп турар ыт чылы

Ууттунмас кежиктиг

Уттундурбас буянныг болзун!

Хайыралдыг чуртумну

Каткы-хог эргип турзун,

Каас-шиник чурттазын!

Курай-Курай!!! (Уруглар-биле курайлаар).

Башкарыкчы:

Уе дуптен туруп келген

Улегер состер база-ла бар.

Улегер домак билир силер,

Ужуурлежип корээлинер!

Мен эгелээримге улегер домакты тондурер силер уруглар.

1.Аалчы кижи алыскак,

  Анайлыг ошку (эдиген)

2. Аарыг кижи экириир,

  Арган мал (семириир).

3. Ава кижи «толум» дээр,

  Ажы-тол «шолум»дээр.

4. Ада кижи оглун сактыр,

   Алдын-доос (кудуруун сактыр).

5. Ажылдан дескен турегге дужер,

   Билигден дескен чазыгга дужер.

6. Ан турээнде турлаам дээр,

Кижи турээнде (торелим дээр)

7. Эжишкилер найыралы

Эртине ( дагны тургузар)

8. Тараалыг кижи тодуг

    Адалыг (кижи чоргаар).

9. Эзер багайда – кодан ырак,

Идик багайда –(эжик ырак).

10. Улегер состе нугул чок,

     Уер сугда (балык чок).

Башкарыкчы: Эр-хейлер, уруглар!

Тывызыктап берейин бе?

Тывар сен бе, эжим Артыш?

Тывызыынны ыдып корем,

Тыппазымза догааштырайын.

  1. Теп-теп тевенек, Хап-хап хаванак (тыва идик).
  2. Борбак-борбак хевирлиг, Борбак далган дурзулуг (Боорзак).
  3. Онгур чараш оннерлиг,Оорлеш-оорлеш ооктерлиг (Платье).
  4. Узуну-даа бар, чолдаа-даа бар, Угунда ол чуу боор ол? (Уктар).
  5. От-кос карактыг, Оюк дежик чамашкылыг (Пар).
  6. Дериткен кижи дээр манады,

Суксаан кижи суксун манады (чаъс).

  1. Тывызыктын бажы дыртык, Тыпкан кижи ужен согуур (Данза, хап).
  2. Карак чивеш аразында каяа-даа чеде бээр (бодал).
  3. Менден биче – мени мегеледи, сенден биче- сени мегеледи (душ).

Башкарыкчы: Дыка-ла, тывызык тывар-дыр силер уруглар!

Тыва хептиг кыстар чараш,

           Йорээлдерин йорээвишаан

           Моорейни эгелээрин чарлап тур мен.

(Тыва хептер моорейи эгелээр).

Башкарыкчы: Шииткекчилер оолдарны чалап аар-дыр бис.

Башкарыкчы: Моорей шупту маргылдаалыг,

                        Уттурганнар, удукчулар унуп келир.

Ынчангаш тиилекчилерни шаннаар-дыр бис!

 Тончузу:Башкарыкчы: Шагаа-Шагаа –Амыр солчуп,

Чалыы кырган чолукшуулу.

Шагаа-Шагаа – ууже бузуп,

Чаглыг эътттен чооглаалы,

Часты уткуп, кышты удээл! Деп чараш одуруглар-биле оюн-тоглаавыс доозар-дыр бис. Ужурашкыже менди-чаагай!

Сценарийни: Сарыг-оол А.Н. тургускан



Предварительный просмотр:

Викторина о Шагаа

1) Какой сезон начинается с началом Шагаа? (весеннее-летний)

2) Шагаа не имеет строго фиксированной даты, тем не менее, в какие месяцы этот праздник могут отмечать? (с конца января по начало марта)

3) Имеет ли Шагаа официальный статус народного праздника? (Да)

4) Как в древности тувинцы определяли время прихода первого дня нового года? (По собственной руке, когда на ладони можно было рассмотреть линии)

5) Почему Шагаа отмечают в конце зимы-начале весны? (потому что ранней весной появляется молодняк)

6) В какие часы ночью приходит Шага и как называется этот момент? (между 3-5 часами ночи. Этот момент называется «шагаа бажы чаларады» - «голова шагаа пожаловал или показался»)

7) Какие народы в нашей стране тоже празднуют Новый год по лунному календарю? (Буряты, калмыки)

8) Какие страны за рубежом тоже отмечают Новый год по лунному календарю? (Монголы, китайцы)

10) Как готовились тувинцы к встрече нового года в канун праздника? (убирали жилище, заранее кололи барана, заготавливали мясо – ужее , заранее готовили угощения (лепили пельмени и т.д.)

11) В какой день и почему люди активно посещают храмы? (В последний день старого года, для совершения обряда очищения грехов)

12) Почему нельзя спать в Новогоднюю ночь? (Если уснуть в новогоднюю ночь, то богиня Лхамо, облетая планету на своем коне, может засчитать заснувшего в число умерших. Поэтому в ночь последнего дня старого года на первый день нового года люди старались бодрствовать).

13) Кому разрешается спать в Новогоднюю ночь? (детям до 13 лет)

14) Расскажите об обряде «сан-салыры». Где, когда, для чего? Кто проводит этот обряд?

15) Какая пища обязательно должна быть на праздничном столе (Молочная, белая – молоко, творог, сыр…)

16) Как долго и в какие годы празднование Шага было под запретом? (в конце 20 запретили, разрешили в конце 80-х 20 века)



Предварительный просмотр:

Владимир Серен-оол

ШАГАА ДЕП ЧАРАШ КЫС

Шагаа тоолу

                 Эртенгинин эртезинде, бурунгунун мурнунда-даа эвес, эрги чылды удеп, чаа чылды уткуур Шагаа-дой найыры тывылганда, шак бо болуушкун болган чувен иргин. Бай кижиге балдыр сыкпайн бараан болур паштанчы чурттап чоруп-тур эвеспе.

Ак айны найырлап, аштанып-чемненир чаа чылдын Шагаазынын ажы-чемин кылыр дээш, паштанчы кыс падын барап, манчы-хуужуур кылып, чартык айнын он беш хонуунда шаг-шинээ тогужеге ажылдап-тыр.Шагаа дунезинде чагырыкчы дээргилерни чалап, чин шайын, чигир-боовазын, чимис кадын ширээ кыры сынмас кылдыр салып-даа турган уруг чувен иргин.

Дан бажында аалдын ара-албатызы байга баштадып алгаш, Шагаа саны салып, адыш-чарыш, адаан-моорей эрттирер ыдык тейже йорээлин салып, чалбарыын чалбарып чоруй барып тырлар эвеспе. Аалга чугле паштанчы кыс аяк-сава аштап, аъш-чем улай белеткеп артып каап-тыр. Артыы огден аарыг шуваганчы калгып келгеш, паштанчыга чугаалаан иргин:

Куйт дээр кускун чок, сайт дээр сааскан чок деп чуве бо эвеспе, кызым. Ыттар безин аалда артпаан – ыржым-шыпшык-на чуве, а ыдык тейде ыры-шоор, оюн- -тоглаа, каткы-итки кайгамчык--ла боор.

Шанакка чоп саадавытпаанынар ол, кадам?

Оо, орта баргаш, чуну канчаар мен, кызым. Кызыл-аас кижи кыда дайнап алыр эвес, удургу дижим ужа чаанга дынныр эвес, аалга-ла анаа олурганы дээре. Чут бооп, чунгудан чуглуп олзе - атка багай ыйнаан, кызым. Кырыыры - кыпсынчыг, кымга-даа херек чок апаар чуве ышкажыл, а сен аныяк кижи аалга орба. Аът кежи соортуп алгаш, аал чанында хортуктуг ийден чунгулап ойна– деп, шуваганчы чугаалап- тыр эвеспе.

Оорээн уруг огден дораан уне халааш, аът кежи адасказынга олурупкаш, кадыр ийден каш-даа катап караннадып баткан иргин. Канчангаш-ла коорге, кара чангыс оогу уступ чыдып калган бооп-тур. Калган ада-иезинден арткан хайыралыг оогун алдындан-даа артык унелээр уруг чуве-дир звеспе. Адазы ону хода, чести холуп тура шуткуп кылган, а авазы алгы тонунга илип берген чувен иргин. Бо-ла бугуну бодап келгеш, карактарынын чажы сыстып, кадыг хортукту казып, дээринден деткимчени, черинден чем эреп, сагыш-сеткилинин ханызындан чалбарып-ла туруп тур. Эргек бажы дег эртине оок чум харга чуге костур боор ийик, тывар дээрге-даа, тывылбаан. Ынчап баарга, ыглап-сыктап орган уруг иргин.

Шагаада чаш токпес чоор, чараш кыс. Канчап бардын, кандыг халап диргелди?–дээн ун дыннааш, уруг корнуп кээрге, сегел салы курлак четкен, сезен-тозан хар уезинде ирей кижи чедип келген бооп-тур.

Кайын, канчап мында чедип келдинер, кайызы ир-ги силер?–деп, ужур-човун уруг корга-корга айтырган иргин.

Ак айнын Шагаазынын ачылыг огбези – Ак-Сал ирей деп кижи мен, уруум. Ыы-сыы дыннааш, ыйгылааштан унуп келдим ийин. Качыгдалынга – камгалал, човуланынга – чоорган болгай мен, ажыг чаш токкенинин чылдагаанын ажыт- чажыт чогу-биле соглеп бер – деп, ирей чугаалаптыр эвеспе.

                Паштанчы кыс байгы шынын ижин-кара чокка чугаалап бергеш, ак салдыг ададан ачы-буян дилеп-тир.

Ак-Сал ирей анаа тура-ла чиде берген, а уруг аймап-кайгап артып калган.

Хар-чамны дургектелдир казыргы хадып эрткен соонда, амдыы ирей турган черинде турар бооп-тур эвеспе. Ол хойнундан алдын оок уштуп

эккелгеш, айтырып-тыр:

Оогун бо-дур бе, уруум?

Чок–деп, уруг харыылаан.

Ирей кезек уженгеш, монгун оок коргускеш:

Бо-дур бе? – дээн.

Чок, ол-даа эвес-хире-деп, уруг соглээн.

Ак-Сал ам-на уругнун хола оогун уштуп эккелген.

. – Мээн оогум ол-дур, ирем-деп, уруг алгырган.

Алыксак, чиксек эвес, ак сеткилдиг кижи-дир сен, уруум. Шынчы чорук – чырык ортемчейде эн-не эки шынар боор чуве. Адын кымыл, уруум?

Адам-ием адаан адын билбес мен, а аал ишти анаа-ла Паштанчы деп адаарлар-деп, уруг шынын соглеп-тир.

Шак бо хунден эгелээш, чараш кыс сени Шагаа деп адаар бис–дээщ ак-кок шуру-чинчини уругнун курунун ужунга бооп бергеш, улай чугаалап-тыр:

Чинчилиг курунну удуурунда сыртыын адаанга салып алыр сен, уруум. Чинчин чидирбе, ону дамчыштыр харылзажыр бис–дээш, ирей база катап чиде берген.

Чараш кыс – Шагаа дун ортузунга чедир байга бараан бооп келгеш, Ак-Сал ирейнин айыткалын ёзугаар чинчилиг курун сыртангаш, кара оонге удуп чыдып алган. Дангаар эртен оттуп кээрге, аъш-чемни делгеп салган ак огде Шагаа чыдар бооп-тур.

Шагаа байырлалында Шагаа сугдан шайлап аар-дыр – дээн уннер даштын дынналган.

Шагаа уне халып кээрге, байнын балдыр бээжек чылгычызы – доруг аъттыг Довук-Мерген торгу додарлыг тоннуг, экер-эрес эр апарган огже кылаштап чоруп олуруп-тур эвеспе. Довук-Мерген чугаалап-тыр:

Чараш сарыым, Шагаа. Шайын хайындырып, ажын – чемин белеткээш, арат чонун ашкарып-чемгер. Шагаа-биле, сарыым Шагаа.

Ол хунден эгелээш, олар ынчалдыр оюн оя, чигин чире чурттап чоруй барыптырлар эвеспе.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Сценарий праздника Шагаа

Классный час, посвященный празднованию  Шагаа для учащихся 1 класса....

сценарий тувинского национального праздника "Шагаа 2015"

сценарий тувинского национального праздника "Шагаа 2015"  для 1-4 классов....

Сценарий праздника "Шагаа"

Сценарий праздника для начальных классов "Шагаа"...

Сценарий праздника Шагаа - 2018

Цель мероприятия: учить узнавать тувинские традиции, развивать УНТ, воспитывать такие качества как  любовь к тувинским традициям...

классный час к празднику"Шагаа" на тему "Тос чузун малым" (девять видов домашних животных тувинцев)

Данный материал предназначен для проведения классного часа в начальных классах к празднику Шагаа (Новый год)....

Сценарий национального праздника "Шагаа"

Цель урока: познакомить обучающихся играм и традициям праздника Шагаа. Задачи: развивать умения обучающихся выступать публично, выразительно читать стихи, петь ... Шагаа...

Проект : "Шагаа белеткел-2020" / Подготовка к национальному празднику "Шагаа-2020"

Был проведён совместно с родителями проект: "Шагаага белеткел-2020". В ходе реализации проекта: дети посетили семьи учащихся класса. Узнали легенду "Шагаа чеми-Хырбача" и националь...