Сценарии ко Дню матери
методическая разработка (3 класс) на тему

Хрисанова Света Анатольевна

 

Ч+ваш Республикин в/ренъ институч/

Пуёлам+ш в/рентъ кафедри

 

 

 

 

 

 

 

АТТЕ-АННЕРЕН ХАКЛИ ЁУК

 

Шкул уяв\сен сценарий\сем,

уроксен конспекч\сем,

ч=ваш ч\лхи урок\сен тематика

план\

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

ДК 374

ББК 74.200.58

А 92

       

 

 

«Пуёлам+ш шкул учитеЛ/н библиотеки»

9-м\ш к=лар=м

 

К=лар=ма ник\слекенсем:

А.Р. Кульева, педагогика наукисен кандидач\,

ЧР в\ренъ институч\н асл= преподавател\;

О.Г. Кульев, «Хал=х шкул\» журнал редактор\

 

 

К\неке автор\сем:

Н.Г. Валериянова, А.Г. Васильева, Н.В. Васильева,

И.В. Григорьева, Л.Ю. Иванова,

П.П. Кожевникова, В.Г. Моисеева, Н.А. Феофанова,

Р.Г. Чумбакова

 

Атте-аннерен хакли ёук: шкул уяв\сен сценарий\сем тата урок конспекч\сем / А.Р. Куль­ева пухса хат\рлен\. — Шупашкар, 2008. — 71 с.

УДК 374

ББК 74.200.58

 

Уявсем

Атте — Ёемье т/рек/

(3—4-м\ш классенче в\ренекенсемпе ирттермелли

уяв сценарий\)

 

ВАЛЕРИЯНОВА Наталья Геннадьевна,

Й\преё район\нчи

К\л\мкассинчи п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллев\сем: 1) ачасене  ч=ваш ч\лхин илем\пе, ытарл=х\пе паллаштарасси; 2) в\сен пуплевне тата тавра кур=мне аталантарасси; 3) в\ренекенсене ашш\-ам=шне юратма, хисеплеме, в\семпе мухтанма в\рентесси; 4) ачасенче ёемьел\х, тусл=х, п\р т=ванл=х туй=м\сене в=йлатасси.

Кирл\ хат\рсем: компьютер, мультимедиа проектор\, экран, магнитофон, слайдсем, «Ман=н атте п\ч\к чух» стенд.

Уяв в\ренекенсен ашш\-ам=ш\семпе п\рле иртет. Уява пымашк=н ашш\сене уйр=м йыхрав ярсан тата та аван.

Экран ёинче 1-м\ш слайд: «Атте к\реки пурн=ё тытать. Ваттисен с=мах\».

1-м\ш в\ренекен.

«Аттене атте тееёё\,

Аттене илме укёи ёук.

Укёи пулсан-пулмасан та —

Аттене сутакан\ ёук», —

тесе юрлаёё\ хал=хра. Т\р\сех калан= ват=сем: атте-аннене су­т=н илме ёук. В\сем пуринш\н те п\рре, пуринш\н те — чи хакл=, чи ёыв=х ёынсем. Атте-анне пурри — чи пыс=к телей.

2-м\ш в\ренекен. Эп\ те хама телейл\ тесе шутлат=п: ман­­па юнашар аттепе анне. В\сем — ман=н сав=н=ё, шан=ё, т\рек. В\­сем — ман=н юратн= ёынн=мсем.

«Тавах сире, атте-аннем» юр= (к\вви Ю. Жуков=н,

с=мах\сем В. Шемекеев=н).

3-м\ш в\ренекен. Анне — ёемье =шши, атте ёемье т\рек\ тетп\р. Т\рекс\р кирек м\нле юпа та чал=шать, т\рекс\р кирек кам та х=йне м\ск\н те телейс\р туять. Кашни ёемьерех ар­ёынн=н х=ватл= сасси, ёир\п в=й-хал\, хастар чун-ч\ри кирл\. Унс=р=н чун та, пурн=ё та пуш=рах.

4-м\ш в\ренекен. Ёемьере й\ркелл\ ача-п=ча ъстерме ам=ш\н ыр к=м=лл=х\, ашш\н ёир\пл\х\ кирл\ теёё\. Ёак ик\ ен ачаран ч=н-ч=н ёын т=вать.Ур=хла каласан, атте-аннен ыр= т\сл\х\ пире куёмалла. Пурн=ёра хам=ра кирл\ енсене эпир в\сенчен илетп\р, в\сем пек пулма т=р=шатп=р.

Экран ёинче ачасем ашш\-ам=ш\семпе п\рле хуёал=хри т\рл\ \ёсене пурн=ёланине с=нлакан слайдсем.

5-м\ш в\ренекен. Х\р ачасем кил-ёуртри \ёсене тума, кил =шшине тытса пыма, сис\мл\ те туй=мл= пулма ам=ш\нчен, ар­ёын ачасем хуёал=хри йыв=р лава туртса пыма, м=ш=р\пе ачисемш\н т=р=шма, \ёлесе пус ёумне пус хушма, ёемье чысне тытса пыма ашш\нчен в\ренеёё\. Ёав=н пек пулмалла та. Ам=шне п=хса х\рне ил, ашш\не п=хса ыв=лне х\р пар тен\ ваттисем.

Ваттисен с=мах\сем калан=ёем\н экран ёине ёыр=наёё\.

«Ылт=н ал=сем» конкурс иртет: ачасен ашш\сене ё\р улми шураттарасси, тураттарасси.

6-м\ш в\ренекен. Х\рар=ма ёут ёантал=к ачаш туй=м, ёеп\ё к=м=л, ыр= чун, \ёчен ал=, арёынна вара патт=р в=й-хал, ёир\п чун-ч\ре, хастар шух=ш-к=м=л пан=.

7-м\ш в\ренекен. Арёын в=л пул=шма та, ёир\п ыйтма та пултарать. Ёемьери ёынсен арёынран х=рас-в=танас, шикленес-аванмарланас туй=м та пур.Ёемье пуё\ м\н \л\крен хисепре пулн=, ун=н с=мах\ ыттисемш\н саккун шутланн=. Ёемьере кашни ёынн=н х=й\н выр=н\, х=й\н тив\ё\ пурах \нт\. Унс=р=н кил-йыш арканать.

«Аттене чунра упрат=п» юр= (с=мах\сем Л. Туктинан, к\вви Ю. Жуков=н).

Т=ван киле аса илсесс\н

Сан ёут с=ну каймасть умран.

Ачусене телей пиллет\н —

Тавах, аттем, сана чунтан.

Хушса юрламалли:

Ялан пире в=й-хал кърет\н,

К=м=лу сан сар х\вел пекех,

Ах, аттем, аттем, эс пур=н \м\р,

Ёут т\нче санпа илемл\рех.

Чун-ч\рене кичем пулсасс=н

Т=ван ене пырас килет.

Эп сан патна ёитме васкат=п,

Сана курсан чун х\п\ртет.

Хушса юрламалли.

Аттем, каёар, тен, кърентерн\,

Е теп\р чух эп =нланман.

Сан ыр ятна ё\ре ъкерм\п,

Эс в\рентни тухмасть асран.

Хушса юрламалли.

8-м\ш в\ренекен. Арёынс=р ёемьене \л\кренех хисепе лартман: кърентерме те пултарн=. «Кирек епле пулсан та, арёын—арёынах», — теёё\ х\рар=мсем. Ч=нах та \нт\, ашш\н хисеп\ ачисене куёать.

Ас=рхаттарни. Уява хат\рленн\ тапх=рта ачасем хушшинче  «Атте — ман=н идеал» сочиненисен конкурс\ ирттермелле, чи лай=х 2—4 \ёпе ёак уявра паллаштармалла. Ача каласа пан= май экран ёине ашш\н с=н ъкерч\к\ тата ёем­йипе п\рле канура, \ёре, х=нара ъкерн\ фотографисем тухаёё\.

Сочинени сып=к\. «Атте пулман пулсан… Шутлама та х=­рат=п. Тилхепес\р лаша й=н=ш ёулпа каять теёё\. Ашш\с\р ачасем те т\р\с ёул тупаймаёё\. Пурн=ёа тытса пыма арёын т\рек\ кирл\ ёав. Т=л=х ъсекен ачасене эп\ пит\ х\рхенет\п. Ашш\с\р ъсекен ача ачашрах та м\ск\нрех пулать, ёил =ёталла в\рет — унталла тай=лакан йыв=ё пек туй=нать. Ун пек ёынсене пурн=ё ёул\пе ёир\пп\н утма та йыв=ртарах. Ёав=нпа та эп\ атте юнашар пулниш\н, унпа хуть те м\нле ыйт=ва та сътсе явма пултарниш\н, ун хъттинче телей туйса пур=нниш\н чунтан сав=нат=п. Манш=н атте ёул маяк\ пекех: пурн=ёра ёухалса кайма, й=н=шма памастех в=л мана».

«Ыйту-хурав» конкурс. Ачасем пан= ыйтусем ёине хуравлаёё\: ашш\н юратн=

апач\, тумтир\, хаёач\, ат=-пушмак размер\, пъртри юратн= выр=н\.

«Ёеп\ё ал=сем» конкурс. Ашш\сене х\р ачасен ёъёне майлаттарасси, с=пка

юрри юрлаттарасси.

9-м\ш в\ренекен. Пурн=ё саккун\ т=р=х арёынпа х\рар=м \м\р п\рле пур=нма с=мах парса ёемье ёав=раёё\, ача-п=ча ёуратса ъстереёё\. Т\рл\ с=лтавсене пула п\р-п\ринчен уйр=лса кайни — пурн=ё инкек\: х=йсемш\н те, ачисемш\н те. Арёын ёук — т\рек ёук. Пурн=ёа п\рле пур=нмалла теёё\ ёав.

10-м\ш в\ренекен. Ыв=л\-х\р\сене ашш\пе ам=ш\н п\рле ъстермелле, ёак= — в\сен тив\ё\. Анчах та хальхи в=х=тра ёак =нлава шута хуманнисем м\н чухл\-ши?

Экран ёине статистика к=тарт=в\сем тухаёё\: «2007 ёулта пир\н ё\ршывра 140052 ача т\рл\ с=лтавсене пула ашш\-ам=ш\с\р т=рса юлн=. В\сенчен 35120-\шне ача ёурч\сене ян=, 68710 ачана — опекунсене пан=, 5071 ача-

на усрава илн\, 9289-=шне каялла ёемьене тав=рса пан=».

11-м\ш в\ренекен. Ашш\пе ам=ш\ уйр=лса каяёё\, ачисене пайлаёё\, явапл=ха туйма п=рахаёё\. Е тата ашш\-ам=ш\н правине ёухатаёё\ те — ачисем интернатра ъсеёё\. Ёак=н пек пулмалла-ши в=л пурн=ё тени? Ёук! Ача-п=ча ашш\-ам=ш\с\р ёуралмасть. Ё\р ёинчи кашни ачан ашш\-ам=ш\ юнашар пулсан, п\р-п\рин ёине п=хса =шш=н й=л кулсан, йыв=рл=хсене п\рле ё\нтерсе пырсан — м\нлерех ыр= пул\чч\.

Николай Айзман ёырн= «+ёта-ши ман атте?» пьес=н п\р пайне ачасен ушк=н\

лартса парать.

Илюш с\тел хушшинче ъкерсе ларать. Аяккарах кайса х=й с=рланине

п=хать.

Илюш. Ак=, пулч\ те! Шкулта эп\ ъкерн\ картин=сене: «Кусене художник мар, п\р-п\р маляр муталан= пуль», — тесе кулат­ч\ё. Манран художник пулайрас ёук пуль ёав… Маляр тесен ытти-хытти. Анчах ман маляр пулас килмест. Пулсан пулат=п ёурт купалакан! Ёак к=макана та хамах купалас тен\чч\ те — търех пиёмест пуль тер\м. П\р тыт=нсан — в\ренет\пех. Училищ\не лекесч\ ёеё. (Пауза.) Анне киличчен ч=матана хат\рлемеллечч\ мар-и? (Ч=матан илсе к\рет.) П\р ё=к=р хурас, теп\р виё\ пашалу. (Иле-иле хурать.) Эх, ёав аннене! Ку таранччен м\н туса т=рать-ши?! (Чъречерен п=хать.) Эй, ара в=л киличчен урай ш=лмаллачч\-ёке, мансах кайн=. (Урай ш=лать.) Вут хутса хут=м, апат к=макара… Сур=хсене хупн=. (Ларать те к\неке вулама тыт=­нать.)

Тултан шаккани илт\нет. Илюш шартах сикет. Татах шаккаёё\.

Илюш. Кам унта? К\р. М\н шаккаса т=рат=н? К\р, к\р!

Коновалов, 45 ёулхи арёын, к\рет.

Коновалов (ун-кун п=хкаласа). Здраствуйте!

Илюш (=на к\тменскер, икк\ленсе). Здраствуйте. Паллайма­р=м-ха… Кам кирл\ сире?

Коновалов. Никамах та… (Търех кирл\ с=мах тупаймас=р.) Ёъхерех тумпа тухр=м та, ёантал=к к\р енне кайр\ пулас…

Илюш (кулса ярать). Ларса =ш=н=р эппин.

Коновалов. П\чченех-им?

Илюш (каллех кулать). Ак= халь икк\н пулт=м=р.

Коновалов. П\чченех пур=нмаст=н пуль тет\п-ёке.

Илюш. П\чченех. Анне хулана доярк=сен канашл=вне кайн=.

Коновалов. Кайни нумай пулать-и?

Илюш. Виёё\м\ш кун \нт\.

Коновалов. Х=ёан килет?

Илюш. Хам та к\тет\п те, ёаплах килеймер\-ха.

Коновалов. Апла эппин…

Илюш. Ёапла.

Коновалов (й\ри-тавра п=хкалать). Аёу =ёта тата?

Илюш. Ёавна п\лмест\п ёав.

Коновалов (Илюш=н кашни с=махне с=наса итлет). В=л та =ёта та пулин кайн=-им?

Илюш (търккесс\н). Ниёта та кайман. В=л ман … пулман та.

Коновалов. Епле пулман? Эс\ епле…?

Илюш (к=м=лс=рр=н). Ёаплах. Ялта мана «самородок» теёё\.

Коновалов. Ха, интересл\…

Илюш. М\н интересли пулт=р унта? П\рре те хам куё­па курман-ха эп\ =на: те пур в=л, те ёук. Эх, ман=н та п\р-п\р талант пал=рсанчч\!… Атте ёукки п\терет ёав, в=л пулн= пулсан…

Коновалов. Аёу…  Пурах пуль-ха. Тен, к\тмен ё\ртенех киле персе ёит\.

Илюш. Халиччен килменскер халь тин килместех \нт\. Ман хам=н та пит\ курас килет =на. Яла килкелесе кайн= теёё\, хам курман.

Коновалов. Аёу пит чунс=р ёын пулн=-шим?

Илюш. П\лмест\п. Ытла чунс=рах пулман пуль. Анне калать: суда памас=рах мана валли укёа ярса т=ратч\ тет. (Пауза.) В=л килте пулн= пулсан, тен, эп\ п\р ч=рмавс=рах в\ренме кайн= пул=тт=м.

Коновалов. Вунн= п\терт\н эппин. Малалла =ёта в\ренме каясш=н-ха?

Илюш. Ман=н строитель пулас килет!

Коновалов. В=т ку =сл= \м\т.

Илюш (сасарт=к аса илсе). Эх, мансах кайн=, шыв =сса килмеллечч\-ёке! Эсир лар=р, анне часах кил\. (Тухса каять.)

Коновалов. Ак= еплерех ыв=л ъсет иккен ман=н.

Пърте Мелани (Илюш=н ам=ш\) к\рет.

Мелани (т\л\нсе). Тур ёырлахт=рах! Кам пулч\ ку?

Коновалов (ним\нле мар пулса). Эп\-ха.

Мелани. М\н тума килт\н?

Коновалов. Каёар \нт\, Мелани. П\лет\п, ай=пл=. Ёамр=к пулн=. Й=н=шн=. Тен, хал\ те пулин каёар=н, Мелани? Эп\ ыв=­ла курас тесе килт\м.

Мелани. Вун ёичч\ тултарч\-ёке! Халь тин… Халь тин… эс ун ёине п=хма та тив\ё мар.

Коновалов. Эп\ тискер кай=к мар-ёке. +на ъстерме те пул=ш­са т=т=м.

Мелани. Укёа в=л ача чунне =ш=тмасть, ачана =на… п=хни, т=ван юн =шши кирл\.

Коновалов. Ку т\р\с. +нлан мана, Мелани, эп\ те =нлант=м: ачана т=ван ашш\ кирл\. Юлашки в=х=тра ёемьес\р пур=нса, й=л­тах тунс=хласа ёитр\м. Каёар, Мелани!

Чаршав.

В\рентекен. «Ашш\ хъттинче ыв=лне ё=м=л», «Ашш\ — ыв=лне, ам=ш х\рне п=хать», «Ашш\пе ыв=л\н, ам=ш\пе х\р\н п\р ч\лхе», — тен\ ваттисем.

Ваттисен с=мах\сем экран ёине тухса пыраёё\.

Атте с=мах\, атте в\рент\в\, атте пил\ пур ёынна та кирл\. Аттес\р ъсни, аттене ёухатни — ё\р й=тайми инкек. Ёав=нпа та аттене юратса, чунтан хисеплесе, ырл=х-сывл=х, телей те в=р=м кун-ёул сунса ёапла калас килет:

«Яланах пире в=й-хал кърет\н,

К=м=лу сан сар х\вел пекех.

Ах, аттеё\м, аттем, эс пур=н \м\р,

Ёут т\нче санпа илемл\рех».

«Ах, аттеё\м» юр= (Валентина Османова репертуар\нчен).

Анне — Ёут+ х/вел

(Класс тулаш\нче

ирттермелли уяв сценарий\,

3-м\ш класс)

ГРИГОРЬЕВА Ирина Вячеславовна,

Ет\рне район\нчи

П\рёырланти п\т\м\шле п\лъ паракан

т\п шкулта в\рентекен

Т\ллев\сем: 1) ачасене ам=ш\сене хисеплеме, в\семпе мухтанма в\рентесси; 2) ч=ваш поэч\семпе композитор\сен аннесем ёинчен ёырн= с=вви-юррисемпе паллаштарасси, в\сен илемне туйма х=н=хтарасси; 3) ачисемпе ашш\-ам=ш\ хушшинчи ёых=н=ва в=йлатасси.

Уява ашш\-ам=ш\сене, аслам=ш\-кукам=ш\сене ч\нн\. Сце­н=на шарсемпе, чечексемпе, пыс=к ъкерч\кпе илемлетн\. «Анне — ёут= х\вел» курав й\ркелен\. Унта ам=ш\сен с=н ъкерч\к\сем, ачасем ёырн= сочиненисем, ъкерч\ксем, в\ренекенсем ам=ш\сем валли =сталан= парнесем.

Ку уяв т\лне кашни ача «Ман=н анне» п\ч\к к\неке тун=. Унта т\рл\ страница: «Анне килте», «Анне \ёре», «Аннен юратн= \ё\» тата ытти те. Ам=ш\сене халаллан= с=в= й\ркисене, ъкерч\ксене к\ртн\.

Слайд ёинче ёуркуннене с=нлакан ъкерч\к, ун айне «Анне — ёут= х\вел» тесе ёырн=.

«Ёуркунне» юр= (с=вви Т. Козлов=н, к\вви И. Любимов=н) ян=рать.

 

1. Сар= х\вел й=л кулать,

Ёуркуннене сав=нать.

Ш=нк=р-ш=нк=р шыв юхать,

Х=й юррине в=л юрлать.

Хушса юрламалли:

Ёуркунне, ёуркунне,

Юрл=р сав=к юррине.

Ёуркунне, ёуркунне

Сав=нтарт=р т\нчене.

2. С\м в=рман\ ч\р\лет,

Х=й тум\пе киленет.

Ёълте т=ри юр юрлать,

Ёут= т\нче в=ранать.

Хушса юрламалли.

3. Юр юрлатп=р сав=нса,

Ёуркуннене юратса.

Телей пулт=р яланах —

Аннесене ай тавах.

Хушса юрламалли.

Ертсе пыракан. Ыр= кун пулт=р, хакл= х=насем, аннесем, ачасем! Х\рар=мсен кун\ — ёуркуннехи чи =ш= та ёут= уявсенчен п\ри. П\т\м ёут ёантал=к ч\р\лн\ в=х=тра эпир аннесене, асанне-кукамая, аппа-й=м=ка, п\рле в\ренекен х\р ачасене, пур х\рар=ма та уяв яч\пе саламлатп=р. Ч\ререн тухакан чи =ш= с=махсене хакл= ёынн=м=рсене — аннесене парнелетп\р.

Слайд ёинче с=в= й\ркисем.

1-м\ш ача (экран ёинчен вуласа парать):

Т=ван аннене суйламаёё\.

Суйлас пулсан та =на,

Эп ил\тт\мчч\ суйласа,

Т=ван аннеё\м, сана!

(Р. Сарпи)

Слайд ёинче ч=ваш х\рар=мне с=нлакан ъкерч\к.

2-м\ш ача (В. Ахун ёырн= «Анне аллисем» проз=лла с=вва вулать). Анне аллисем… Суха та тун= эсир, тыр= та вырн= эсир, ут= та ёулн= эсир, в=рман та касн= эсир, анне аллисем… Хама йыв=р килн\ самантсенче эп\ яланах сире аса илет\п, сир\н =шш=ра туят=п. Ун чухне мана в=й-хал к\рет, нимле йыв=р \ё те шиклентереймест. Эп\ вара каллех търленсе т=рат=п, хастарр=н малалла утат=п. Анне аллисем… /ёпе куш=ркан= анне аллисем! Т\нчери чи ачаш ал=сем, т\нчери чи \ёчен ал=сем!

Анне аллисем… С=пка та сиктерн\ эсир, със те арлан= эсир, пир те т\ртн\ эсир, т\р\ те т\рлен\ эсир, анне аллисем… Ачал=х=м куё умне тухсан эп\ ялан сире аса илет\п. Хыёа юлн= ёулсем вит\р эп\ сир\н хастарл=ха курат=п, сир\н с=пайл=х=ра курат=п. Эсир пуррипе ё\р ёинче утса ёъреме те, пур=нма та ё=м=л. Анне аллисем… /ёпе куш=ркан= анне аллисем! Т\нчери чи ачаш ал=сем, т\нчери чи \ёчен ал=сем!

Пукане й=тн=, ч=ваш тум\ т=х=нн= х\р ачасем к\реёё\. «С=пка юрри» (с=вви

ч=ваш хал=х\н, к\вви Ф. Павлов=н) юрлаёё\.

Нянине — паппине,

Паппине — нянине.

Ёыв=р, ёыв=р, л=пк= пул.

Ыр=, =ш= т\л\к кур.

Нянине — паппине,

Паппине — нянине.

Пурн=ё ыр=! Сав=н, кул,

Ъссе ёит\н, патт=р пул.

Слайд ёинче ачасен ам=ш\сене с=нлакан фотоъкерч\ксем. Ёав хуш=ра чи

лай=х хайлавсен автор\сем х=йсен \ё\семпе паллаштараёё\.

Аннен к=вак куё\сем —

К\м\л ё=лкуё ёутисем.

Ёырла пекех тутисем —

+ш= с=мах хуёисем.

Аннен ёемёе ёъё\сем —

Хура-х=м=р пай=рсем.

Ан ёухатт=рч\ё т\сне,

Ан шуралчч=р \м\рне.

(Таня Тимонина)

Ирхине в=рансан эп\ ёантал=к улш=ннине туйса илт\м. Х\вел пай=ркисем вылянине кушак ёури те туйр\ пулас. Куёне ерипен уёр\ те мак=рма пуёлар\. Юратн= ачин сассине илтсен пъл\ме ам=ш\ чупса к\ч\, хърипе вылятса илч\ те ёур=м\ ёине выртр\. Ам=ш\ килнине туйсан кушак ёури хаваслансах кайр\, чупса пыч\ те п\ч\к с=мсипе ун ёумне =шш=н с\рт\нч\. Эп\ ч=таймар=м, кулса ят=м. Ман сасса илтсен пъл\ме анне к\ч\. В=л ман ёине =шш=н п=хр\ те ёеп\ёё\н кулса илч\. Ёав в=х=тра эп\ хама кушак ёури пекех туйр=м.

Ёапла ёав в\сем, аннесем. Х=йсен юратн= ачисене кашни минутрах пул=шасш=н, й=патасш=н, ачашласш=н. В\сем пир\н­ш\н чи ёыв=х та юратн=, чи ачаш та ыр= к=м=лл=, чи илемл\ те хастар ёынсем, чи шанч=кл= туссем.

(Таня Григорьева)

 

Аннеё\м! Эп\ сана пит\ юратат=п. Сан куёусем ик\ ё=лт=р пек, туту ёырла пек, к\леткъ х=ва хулли пек яштака.Санпа никам та танлашаймасть. Эс\ пит\ к=м=лл=, ыр=, ачаш.

Эс\ п\ччен пурн=ёа тытса пырат=н. Атте сар=мс=р вилн\ хыёё=н м\н чухл\ куёёуль т=кмар=н-ши? Пире ш=лл=мпа ик­с\м\ре ура ёине т=ратма кун\н-ё\р\н \ёлет\н. Эс\ пит\ патт=р. М\нле лай=х ё\р ёинче анне пурри!

(Ксения Волкова)

Ертсе пыракан. Анне… Ёак к\ске с=махра м\н чухл\ ыр= та ёеп\ё туй=м, в=й-х=ват. М\нле телей анне пурри! Ч=ваш поэч\семпе композитор\сем аннесене халалласа нумай с=в=-юр= ёырн=.

Ачасем А. Ильин, В. Давыдов-Анатри с=ввисене вулаёё\.

«Анне» юр= (с=вви те, к\вви те А. Петров=н) юрлаёё\. Ун хыёё=н ачасем

икшер ёавран А. /ёх\л с=ввине вулаёё\.

Пире кам ачашш=н

Л=пкать п\ч\крен,

Чипер ёын т=васш=н

Ёунать ч\ререн?

Кам т\л\к\нче те

Курать-ёке пирех,

Килте пуринчен те

Т=рать иртерех?

Кам ир вучах ч\ртн\ —

Апат п\ёерет,

/не суса к\н\ —

+ш с\т \ётерет?

 

Е =ш= ёи-пуё-и

Тимлет сан валли?

П\р-п\р инкек пулч\ —

Сиплет кам алли?

Кам ырр=н, хавасс=н

Пурне те пире

Ёапла, л=ш курмас=р,

П=хса ъстерет?

В=л — кирек х=ёан та

Чи ёут= тивлет.

Анчах ман ёакна та

Каласс=м килет.

Х=ш чух эпир темш\н

Ч\рес\р пекех,

Ёуратн= аннеш\н

Хыпмастп=р питех.

Анне тавр=нать-и

/ё хыёё=н хиртен,

Каллех туп=нать ун

Тем те п\р килте.

Ик ал=ш=н — п\р \ё,

В=л п\р пуш= мар.

Эпир =на тив\ё 

Куллен пул=шма.

Анчах та манатп=р

Ёавна час-часах,

/ёрен п=р=натп=р

В=ййа васкаса.

Кам пулт=р? П\леёё\

Туссем в=л камне:

В=л пир\н телей-ёке,

В=л — пир\н анне!

Ёак с=в= ё\клет\р

Кашнин шух=шне:

Ача хисеплет\р

Т=ван ам=шне!..

Ертсе пыракан. Ч=нах та, эпир итлемесен, хушн= \ёе тумасан, начар в\ренсен пир\н аннесен ёъё\сем ир\кс\рех шуралаёё\, пич\сем ёинче ё\н\ п\ркеленч\ксем хуш=наёё\, в\сем си­с\нмес\рех ват=лаёё\.

Упр=р аннесене, ачасем! Анне — кил =шши. Анне — Ё\р ёинчи чи хакл= ёын.

Ачасем ам=ш\сене парнесем параёё\.

«Тавах, аннем» юр=  (с=вви В. Урташ=н, к\вви Г. Хирбюн) ян=рать.

Слайд ёинче ачасен ъкерч\к\сем.

Ертсе пыракан. Хал\ вара в=й=сем ирттерме те в=х=т.

«Аннъне уй=рса ил». Сцена ёине ам=ш\семпе ачисем тухаёё\. Ачисен куё\сене ёыхаёё\. В\сен ал=сем т=р=х х=йсен ам=ш\сене тупмалла. Тупаймасан е с=в= каласа, е юр= юрласа, е таш= ташласа памалла.

«Т\л\нмелле скульптур=сем». Т\рл\ т\сл\ х=мп=сенчен скотч тата фломастер пул=шнипе ёын к\летки тумалла. Пуёне тут=р ёыхтарма юрать. Кам маларах тата интересл\рех пурн=ёлама пултар\?

«Ёеп\ё с=махсем». Ертсе пыракан=н аллинче — шур чечек. Ёак шур чечек\н кашни ёеёкине татмассерен аннене юратса ёеп\ё с=махсем каламалла.

«Палл= х\рар=мсем». Хут листисем ёине палл= х\рар=мсен яч\семпе хушамач\сене, в\сен \ё-х\лне (юр=ё= е ёыравё=, балерина е спортсменка, артистка е космонавт) ёырн=. Хутсене п=траштарн=. Кашни палл= х\рар=м=н \ё-х\лне п\лмелле. Т\сл\х­рен: Валентина Терешкова — космонавт, Вера Кузьмина — артистка т. ыт. те.

«Ёамр=кл=хри юр=сем». Конкурса хутш=накансен \ё\ — 70-м\ш ёулсенчи юр=сене аса илесси. Юр= ёавр=м\ ян=рать, кам юрланине тата юр= ятне п\лмелле.

Слайд ёинче с=в= й\ркисем:

Тус=мсем! Ак м\н сире калат=п:

Анн\ре ан ман=р них=ёан.

Юратма та упрама ыйтат=п:

Пурн=ё лай=х аннесем пулсан!

(З. Михайлова)

Ертсе пыракан. Пир\н уяв в\ёленсе пырать. Ать=р-ха пурте п\рле экран ёине п=хса с=в= й\ркисене хар=с вулар.

Ус= курн= литература

Пир\н уявсем. Шупашкар. Ч=ваш к\неке издательстви, 1991.

П\рле вулар-ха. Хрестомати. 2-м\ш к\неке. Шупашкар. Ч=ваш к\неке издательстви, 1987.

Ч=ваш музыки ача сад\нче. Хрестомати. Шупашкар. Ч=ваш к\неке издательстви, 1995.

ТАЙМА ПУЁ САНА,  Анне

(Ачасен ам=ш\семпе

п\рле ирттермелли класс сехеч\,

3—4-м\ш класс)

ЧУМБАКОВА Рена Германовна,

С\нт\рв=рри район\нчи

Шурш=лти п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллевсем: 1) П\т\м т\нчери х\рар=мсен кунне х=ёан уявлама тыт=нни ёинчен каласа парасси; 2) ам=ш\сен х=ш-п\р профессий\семпе паллаштарасси; 3) хам=р т=р=хри палл= х\рар=мсен кун-ёул\пе паллаштарасси; 4) аннесене хисеплеме в\рентесси.

Кирл\ хат\рсем: компьютер, мультимедиа проектор\ (ятарласа хат\рлен\  слайдсем), «Пир\н аннесем» (ам=ш\сен с=н ъкерч\к\сен выставки), т\нче картти, пукане, коляска.

Класа ятарласа илемлетн\, ам=ш\сене ч\нн\. Мероприятие п\ррем\ш класра в\ренекенсем те хутш=наёё\, в\сем «П\ч\ккисем калаёаёё\» в=й=ра кур=-

наёё\.

1. Март=н 8-м\шне уявлама тыт=нни

Учитель. Март=н 8-м\ш\ — х\рар=мсен кун\. 1910 ёулта Копенгагенра социалистк=сен П\т\м т\нчери икк\м\ш конференций\нче Клара Цеткин с\ннипе март=н 8-м\ш\нче П\т\м т\н­чери х\рар=м­сен кунне уявлама йыш=нн=. 1911 ёулта Германире, Австрире, Данире тата Швейцарире ёак=н йышши уявсем ирттерн\. Россий=ра вара 1913 ёулта Петербургра п\ррем\ш хут уявлан=.

Учитель т\нче картти ёинче ас=нн= ё\р-шывсене к=тартса пырать.

Пир\н ё\р-шывра х\рар=мсем арёынсемпе танах  хуёал=х, общество, политика, культура \ё\сенче т=р=шаёё\. Т\нчери пур ё\р-шывра та март=н 8-м\ш\ тусл=х, т=ванл=х, т=н=ёл=х кун\ пулса т=ч\.

1965 ёултанпа ёак кун \ё ёыннисем пурте канаёё\.

Паянхи мероприятие хам=р=н чи ёыв=х ёынн=м=рсене халаллатп=р.

Экран ёине  мероприяти ятне с=нлакан слайд тухать.

2. Пепке ёурални — аннесен телей\

Учитель. Кашни ёынн=н пурн=ё\нче телейл\ самант пур. Аннесемш\н в=л х=ёан-ши? Т=нласа п=хар-ха.

Аист костюмне т=х=нн= х\р ача к\рет. Ун=н аллинче тин ёеё ёуралн= пепкене

с=нлакан пукане. Х\р ача кай=к в\ён\ ев\р хусканусем т=вать.

Ёитм\л те ёич\ тин\с леш енчен,

Ёитм\л те ёич\ с=рт-ту хыё\нчен,

Таётан та таётан инёетрен

Килет\п эп\ в\ёсе,

Ёърет\п телей валеёсе.

Эп — телей кай=к\,

Чи ыр= кай=к.

Кун пирки пурте п\леёё\ лай=х,

Мана пурте ч=т=мс=р к\теёё\,

Эп килсесс\н шутс=р х\п\ртеёё\.

Ма ёапла мана хыт х\п\ртеёё\?

Тав с=мах\ м\н пирки калаёё\?

Ма тесесс\н аё=р-анн\ре

Конвертпа килсе парат=п эп сире.

Аё=р-анн\рш\н эсир — п\ч\к х\вел,

Аё=р-анн\рш\н эсир — пыс=к телей.

Ну, ачасем, ч\пп\мсем, сыв пул=р.

Ъс\р, ёит\н\р, хавасл=н кул=р!

Ман васкамалла малалла: к\теёё\.

Пуканине ача къмине хурса х=варать, к\в\ ян=ран= май «в\ёсе» тухса каять.

Учитель. Ёапла вара аннесемш\н чи ыр=, чи телейл\ самант — ё\р ёине эсир, в\сен пепкисем, килни. П\ч\к ача ёурални ёинчен ытарл=н «аист илсе килн\» теёё\.

Тин ёеё ёуралн= пепке-и в=л, е ъссе ёитн\ яш качч= е пике, е самаях ёулланн= ёын — пуринш\н те анне чи хакли, чи ёы­в=х­хи.

Слайдсем тухаёё\: ам=ш\ х=й\н пепкипе, ам=ш\ ачине шкула =сатать...

1-м\ш в\ренекен. «Анне» тесенех пир\н ума ё\р ёинчи чи илемл\ те юратн= ёыв=х ёын тухса т=рать. В=л пире ачашлать, йыв=рл=хсене ё\нтерме в\рентет, ырл=хра пур=нма пиллет. Эпир унпа чуна уёса калаёма, канашлама пултаратп=р.

2-м\ш в\ренекен.

Ачиш\н ам=ш чи хакли,

В=л пуринчен те чи хитри.

Ун=н сасси — чи ёеп\ёёи,

Алли — ыттисенчен =шши.

(Таня Абукина)

Учитель. Аннесем чи хакли, чи хитри тетп\р. В\сене эсир м\нпе танлаштарн= пул=тт=р? (Ачасем калаёё\: чечекпе, л\п\шпе, ё=л­т=рсемпе, х\велпе тата ытти те.) Аннесен с=нар\ пир\н куё умне еплерех тухса т=рать-ха?

«Пир\н аннесем» с=н ъкерч\ксен выставкинче ам=ш\сем х=йсене тупаёё\,

ачисем в\сене с=нласа параёё\.

3. Аннесене п\летп\р-и?

Конкурс ев\рл\ иртет. Ачисемпе ам=шсен пан= ыйтусем ёине ёырса хуравламалла. Ыйт=в\сем слайд ёине тухаёё\.

— Аннен ёуралн= кун\ х=ёан?

— Аннен юратн= чечек\ х=ш\?

— Аннен юратн= т\с\ м\нли?

— Аннен м\нле апат-ёим\ё\ ытларах кил\шет?

— Анне пуш= в=х=тра м\н тума юратать?

Ачисен те, ам=ш\сен те хурав\сем п\р килсен, ёав м=ш=ра п\ч\к парне

пар­са чысламалла.

4. Камсем-ха пир\н аннесем? (Аннесен профессий\)

К=на «П\ч\ккисем калаёаёё\» («Устами младенца») в=й= ев\рл\ ирттерме пулать. Ятарласа хат\рленн\ 1-м\ш класра в\ренекенсем калаёаёё\. В\ренекенсенку кам=н ам=ш\ пулнине тата в=л кам пулса \ёленине  тавё=рса илмелле.

Търех п\леймер\ё пулсан каласа параканни пуплевне малалла т=сать.

1-м\ш ача. Ман анне \ёлекен ё\рте яланах таса, тирпейл\. Эп\ унта компьютерпа выляма ёърет\п. Кунта к\некесем нумай, в\сене килех парса яраёё\.

Ачасем с=мах кам=н ам=ш\ ёинчен пулнине п\лсен экран ёине ёак модельл\

библиотека \ёчен\н с=н ъкерч\к\ тата \ё выр=н\ тухать.

2-м\ш ача. Ун=н \ё\ ачасемпе ёых=нн=. В=л тем\н те п\лет. Ачасем те =сл= пулчч=р тесе т=р=шать. Эпир п\лсен — сав=нать, т=нламасан — ятлать. Килте те в=л п\рмаях ёырать, т\р\слет.

Экран ёине учитель пулса \ёлекен ам=ш\н с=н ъкерч\к\, ёак профессипе

ёых=нн= ъкерч\ксем тухаёё\.

Ача ам=ш\ ёинчен с=в= калать.

Ман анне — в\рентекен,

Т=р=шать в=л кунсерен.

Ачасене в\рентет,

Лай=х ёынсем пулчч=р тет.

Мухтанат=п аннепе,

Ман пулас килет ун пек.

(Вика Тихонова)

Ас=рхаттарни. Учитель т\рл\ професси суйласа илме пултарать. Ытларах чух класри ачасен ам=ш\семпе ёых=нн= профессисене суйласа илсен аван.

Учитель. Ёапла, пир\н аннесем хушшинче й\ркене сыхлакансем те, ачасен пуласл=х\ш\н в=й хуракансем те, музей, библиотека \ёчен\сем те, ял хуёал=х\нче т=р=шакансем те пур. Т\рл\ \ёсенче в=й хураёё\ аннесем.

5. Хам=р т=р=хри палл= х\рар=мсем

Учитель. Март=н 8-м\ш\ — П\т\м т\нчери х\рар=мсен кун\ тер\м\р. Пир\н т=р=хра та х=йсен пурн=ё\пе, \ё\пе пал=рн= х\р­ар=мсем пур. Паян эпир в\сенчен х=шне-п\рне аса ил\п\р.

Экран ёине Анна Алексеевна Николаева портреч\ тухать.

Учитель. Ёак т\нчипе палл= ч=ваш х\рар=мне пурте паллар=р \нт\. Кам-ха в=л? М\нле ч\нн\-ха =на? (Ачасем хуравлаёё\, учитель хушса калать.)

Ёапла, космос патт=р\н ам=шне Анна Алексеевна  тесе ч\нн\.   В=л ыр= к=м=лл=, с=пайл= х\рар=м пулн=. Уп=шкинчен т=ват= ачапа ир т=л=ха т=рса юлн=скер нуши-хуйхине нумай тъсн\. Пурн=ё\ йыв=р килн\ пулин те в=л ачисене в\рентме, ёын тумат=р=шн=. Кун\н-ё\р\н колхозра в=й хун=, йыв=рл=хсене пар=нман ёак ёир\п чунл= ч=ваш х\рар=м\.

Ыв=л\ космоса в\ёсе х=парсан пит\ сав=нн= Анна Алексеевна. Унччен ыррине курманскер м\н виличченех ачисемпе сав=нса пур=нн=.

«Эсир ач=рсене м\нле воспитани пан=?» тесе ыйтсан ак= епле хуравлан= Анна Алексеевна:

— /м\р\м т=ршш\пех \ёлен\. Ачасем те хам ёумра, ашш\пе п\рле т=рмашн=. Пур \ёе те тума х=н=хн=. Ятарласа =с пама в=х=ч\ те пулман. Эпир ятарласа в\рентмен, пур=нн= та пур=нн=...

Ёапла майпах х=в=рт утассипе Олимп чемпионки пулса т=н= Елена Николаева, палл= балерина Надежда Павлова ёинчен каласа пама пулать. В\сен

с=н\сем те экран ёине тухаёё\.

6. «Мать-героиня» ята  тив\ён\ ам=ш\сем

Экран ёине «Мать-героиня» орден=н ъкерч\к\ тухать.

Учитель. Ачасем, ёак ордена курн=-и эсир? +ёта курн=?  Ёак орденпа камсене наград=лаёё\-ха? (Ачасен хурав\сем.) Ёак орденпа вун= е нумайрах ача ёуратса ъстерн\ ам=шсене чыслаёё\. Ч=ваш Республикинче ёак ята пур\ 1246 ам=ш тив\ён\.

Пир\н т=р=хра ёак ята тив\ён\ х\рар=мсем пур-ши? С\н­т\рв=рри район\нчен пур=накан ёир\м х\рар=ма «Мать-героиня» орденпа наград=лан=. Шурш=л ял\нчен вара ёак хисепе Быкова Августина Ильинична — вун= ача ам=ш\ тив\ён\.

Экран ёине Августина Ильиничн=н с=н ъкерч\к\ тата биографине ёырса

к=тарт­ни тухать. Ачасем ун=н биографий\пе паллашаёё\.

7. Анне — кил илем\

Учитель ачасене Г.Н. Волков ёырн= «Кил илем\» к\некепе паллаштарать.

Учитель. Ч=вашсен палл= =счах\ Г.Н. Волков академик ёак к\некере ёапла ёырн=. (Малалла в\ренекенсем черетпе п\рер предложени калаёё\.) «Т=ван килте анне х\вел пулса ёърет, ачисене х\вел пулса п=хать. Анне ёук т=к х\вел ярайм=н ху т\лне, анне пур т=к ч\ръне те х\вел к\р\. Виё\ ёулхи х\р п\рчи сана пул=шт=р, виё\ ёулхи арёын ача х=вна хът\лет\р. Ам=ш\ \ёл\ чух ачи ахаль ан ларт=р. Ёакна асту ам=ш\: чи лай=ххи — ачасем валли. Ам=ш\н м\н чухл\ \ёлеме тивнине ача-п=ча п\лсе т=т=р, в\сен \шенн\ аллисемпе ыв=нн= куё\сене курса т=т=р». 

8. Аннесене м\нле \ёсем туса пул=шатп=р-ха?

Учитель. Анчах темш\н-ёке х=ш чухне эпир аннесем \ёрен ыв=нса килни, в\сене к=штах та пулин пул=шмалли ёинчен манатп=р. Аннесем яланах ёамр=к, илемл\ пулчч=р тесен пир\н в\сене

май килн\ таран пул=шмалла. М\н туса пул=шма пултаратп=р-ха эпир в\сене?

Ачасем ам=шсене м\нле \ёсем туса пул=шни ёинчен каласа параёё\.

9. Аннесене саламлани

Март=н 8-м\ш кунне пир\н аннесене, аппасене, асанне-кукамая  саламлама манмалла мар.

Ик\ арёын ача «М\н парнелес-ши аннене?» сценка к=тартаёё\.

Ёеруш. Ах инкек! Шутлат=п-шутлат=п, ним\н те шутласа тупаймаст=п.

Унтри. М\н пирки шутлат=н вара эс\, Ёеруш?

Ёеруш. Аннене уяв яч\пе м\н парнелем-ши?

Унтри. Картина ъкерсе пар.

Ёеруш. Ъкерт\м те... лай=хах пулмар\. (Ъкерч\кне к=тартать.)

Унтри. М\н эс\, Ёеруш, пит\ лай=х картина-ёке. Эп\ зоопаркра ёак=н ев\р крокодил курн=чч\, касн=-лартн= ёавах.

Ёеруш. Эс\ те ёавнах калат=н. Никам та тавё=рса илеймест. П\ри слон тет, тепри крокодил. П\лес тет\н пулсан, хама ъкерн\чч\ кунта. (Ёурса т=кать.)

Унтри. Енчен те картина ъкерме п\лмест\н пулсан, юр= в\рен те аннъне юрласа пар.

Ёеруш. Ёук, пулмасть. Ак= к\некере с=мах\сем те, ноти те пур. С=мах\сене в\рент\м, нотине пачах =нланмаст=п. (К\некине урайне перет.)

Унтри. М\н тумалла-ши? Сан аннъ пуринчен ытла м\н юратать-ха?

Ёеруш. Морожен=й! Ёук ёав, =на эп\ хам юратат=п.

Унтри. Ёеруш, эс\ аннъне лай=х \ёсемпе сав=нтар ёак кун. Вара ч=н-ч=н парне пул\ санран.

Ёеруш. Ч=нах та, м\нле кун ёинчен аса илмен эп\! Тавтапуё сана, Унтри. Эп\ халех \ёе пикенет\п.

(А.А. Алексеева)

Учитель. Ыр= \ёсем туни, шкулта аван в\ренни, аслисене итлени — ёаксем пурте аннесемш\н чи лай=х парне пул\ё. Ёав=н пекех юратн= ёынн=м=рсем валли эпир п\ч\к парнесем те хат\рлер\м\р.

Ачасем ам=шсене х=йсем тун= парнесем параёё\, юр=-таш=па сав=нтараёё\.

1-м\ш в\ренекен.

Чи ёыв=ххи, хитри те

Манш=н эс ёеё, анне.

Ёуках санран хакли те

Ёак асл= т\нчере.

(Максим Алексеев)

2-м\ш в\ренекен.

Аннен ёемёе аллисем

Пуё=мран ш=лаёё\.

Ун=н =ш= куё\сем

Юратса п=хаёё\.

Эпир лай=х в\ренсен

Аннен ч\ри х\п\ртет.

Эпир ыр= \ё тусан

Куё\ савн=ёпа ёиёет.

К=нттам пулни, алхасни

Ёунтарать анне чунне.

Ъркенсе итлеменни

Хуёать ун=н к=м=лне. 

(Алеша Елисеев)

3-м\ш в\ренекен.

Тавтапуё сана, анне,

П=хса ъстерниш\н.

Тавтапуё сана, анне,

Чунтан юратниш\н.

Йыв=р в=х=тра ялан

Пире пул=шниш\н,

П\лменнине ыйтсасс=н

Т\р\с каланиш\н.

(Таня Сереброва)

4-м\ш в\ренекен.

Тавах, т=ван анне, сана,

К=тартр=н эс\ т\р\с ёул.

Эп \м\р упр=п ёут с=нна,

Санпа телейл\ ман кун-ёул.

(Кристина Васильева)

Класс сехеч\ «Аттепе анне пулсасс=н» юрра (с=мах\сем Виталий Патшин=н,

к\вви Виталий Адюков=н) пурте п\рле юрланипе в\ёленет.

Анне — пурн+ё илем/

(4-м\ш класс ачисемпе тата в\сен ам=ш\семпе,

аслам=ш\семпе, кукам=ш\семпе

чък уй=х\н в\ё\нче ирттермелли уяв сценарий\)

МОИСЕЕВА Валентина Геннадьевна,

Шупашкар район\нчи

Анат К\нерти п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллев\сем: 1) ёемьери чи хакл= ёынсене — аннесене, асаннесене хаклама, в\сене хисеплеме в\рентесси; 2) ачасен ёых=­нулл= пуплевне, литература ч\лхине, тавра кур=мне, шух=шлавне аталантарасси; 3) в\ренекенсен =с-т=нне, к=м=л-туй=мне в=йлатасси.

Кирл\ хат\рсем: шарсем, класри ачасем ёырн= с=в=сен стенч\, «Ман=н анне — чи пултарулли» стенд, Г.Н. Волков с=мах\сене ёырн= плакат: «Аннесем пит\ лай=ххисем тата пит\ телейс\ррисем пулаёё\. Яп=х аннесем вара ёук», ам=ш\сем валли парнесем, анне ёинчен ёырн= юр=сен кассетисем, магни­тофон.

Уяв ум\нхи \ёсем: кашни ача ам=ш\ ёинчен с=в= ёырать, =на в\ренет; пурте п\рле «Ман=н анне» фотовыставка хат\рлеёё\, анне ёинчен с=в=сем, юр=сем, ваттисен с=мах\сем в\ренеёё\.

Уява ам=ш\сене тата аслам=ш\сене ч\нн\. Класа шарсемпе илемлетн\.

Хавасл= к\в\ ян=рать.

Доска ёине ёак й\ркесене ёырн=:

Анне в=л — х\вел =шши,

Анне в=л — т\пел кукри,

Анне в=л — т\нче ёути,

Анне в=л — пурн=ё т\кки.

(В. Моисеева)

Уяв юх=м\

Ачасем класа илемл\ к\в\ ян=ран= май к\рсе майлашса т=раёё\.

Ертсе пыракан. Паян ёак уява пуётар=нн= ятпа сире пурне те саламлат=п. Анчах м\нле уяв-ши? С=в= итл\р, тупс=мне п\л\р.

Кам-ха пире юратса,

Ачашласа, й=патса,

Чунне парса ъстерет,

Кам-ха эпир чирлесен,

Аран-аран в\ренсен,

Тусл=х м\нне п\лмесен

П=ш=рханать ч\ререн?

(В. Давыдов-Анатри)

Ун ёеп\ё-ёеп\ё аллипе

Чечен чечек ш=вар=нать,

С\ткен илет, илет сипет,

Вара х\велл\ таврана

Хальччен курман илем кърет —

Т\нче тата хитреленет.

(А. Лукин)

Ачасем с=мах кам ёинчен пынине калаёё\.

Ертсе пыракан. Т\р\с, ачасем. Ку в=л пир\н анне. Апла пулсан пир\н калаёу аннесем ёинчен пул\. Чък уй=х\н в\ё\нче пир\н ё\р-шывра Аннесен кунне ирттереёё\. Ёак уявра в\сене пурте саламлаёё\, телей сунаёё\, парнесемпе чыслаёё\.   

Доска ёине анне ёинчен ёырн= с=в= й\ркисене вулани.                  

Ёак уяв яч\пе аннесене, асаннесене, кукамайсене чунтан саламлатп=р, пыс=к телей сунатп=р. Ёак=нта пуётар=нн= х=насене с=в=семпе, юр=семпе сав=нтар=п=р, парнесемпе чысл=п=р.

1-м\ш в\ренекен.

Кам ирттерн\ манш=н куё хупмас=р

Ёил-т=манл= в=р=м каёсене?

Эс\ мар-и ч=тн= ёыв=рмас=р

Тал=кшар=н, хакл= ёын — анне?

2-м\ш в\ренекен.

Каламан эп п\р усал с=мах та

Сулх=нрахх=н, сивв\нрех п=хса.

Калас марчч\ тет\п них=ёан та

П\р хивре с=мах та пурн=ёра.

Ёапла мар-и, хакл= ёын — анне.

(И. Малкай)

3-м\ш в\ренекен.

Анне тесен, ё\р-шыв=м куё умне

Тухать м=наёл=н, анл=н сар=лса.

Т=ван ё\р-шыв тесен, тухать анне

Ик куё умне с=пайл=н й=л кулса.

(И. Якушар)

«Аннене» юрра (с=вви А. Шадриков=н, к\вви А. Владимиров=н)

п\рле юрлани.

1) Эс\ ман=н телей, хакл= ёынн=м, анне,

  Пехиллер\н ч\кеё ч\в\лти сассине.

  Куё хупмас=р савса пат=н чун =шшине —

  Сан=н ыр к=м=лна манас ёук \м\рне.

2) Эс\ ман=н телей, хакл= ёынн=м, анне,

  Тунс=хлат=н: туяп эс чунтан к\тнине.

  +сатса ян= чух ан тухсам кил умне —

  Ёут ш=рёа пек куёёуль мак=ртать ч\рене.

3) Эс\ ман=н телей, хакл= ёынн=м, анне,

  Сывл=хна упрасам, ан хавшат ч\ръне.

  Эс чипер пур=нни — манш=н хакл= парне,

  Эс ан ват=л нихёан, \м\р пур=н, анне.

Ертсе пыракан. Анне, Т=ван ё\р-шыв, т=ван кил... Ёак с=махсем п\р-п\ринпе тач= ёых=нса т=раёё\. В\сене анне ёых=нтарать. Анне — пуринш\н те чи хакл= ёын. Ун ёинчен сахал мар юр= к\в\лен\, с=в= ёырн=. Паян пир\н ачасем те х=йсем ёырн= с=в= й\ркисене сире парнел\ё.

Ачасем х=йсем ёырн= с=в=сене п=хмас=р каласа параёё\.

  Аннеё\м-анне                      Хакл= анне

Эх, аннеё\м-анне,                           Ман=н хакл= анне пур,

Эс ёуратн= пире.                            Ч=нахах та в=л маттур.

Каёсерен куё хупман,                   Ирхине ирех т=рать

Нумай чух ёыв=рман.                  Выль=х-ч\рл\х пуётарать.

Эх, аннеё\м-анне,                           Чаш=кне те в=л ё=вать,

Ан чирле них=ёан.                         К\пине те тасатать.

Эс пулсан ё\р ёинче                      Кайран к\рет ыв=нса,

Пуринчен эп пуян.                         К=шт ёеё ларать в=л канса.

                               (Евгений С.)                                                    (Георгий С.)

Анне

Кам ёуратн=-ши пире?

В=л, паллах \нт\, анне!

Кам л=пкан=-ши пире?

В=л каллех пир\н анне!

Пулт=р сыв= в=л ялан —

Пур=нма пире аван!

(Владимир Я.)

Ам=ш\сем ачисене тав с=мах\ калаёё\.

4-м\ш в\ренекен.

Пурн=ё ёул\н ё\н кун илемне,

Парнелер\н с=пка юррине.

/м\р-\м\р пурнан ч\рере,

Ёеп\ё чунл= юратн= анне.

5-м\ш в\ренекен.

Инёете пурн=ё ёул\ чупсан,

Шур= ёъё т=нлава хупласан,

Ан хурланчч\, анне, ч\ререн

Ачусем аякка в\ён\рен.

6-м\ш в\ренекен.

Ёунат хушн= \лккен кай=кла

Тавр=натп=р т=ван кил-ёурта,

Ёук санран ёыв=х ёын т\нчере,

Пурте:              Пурн=ё пан= юратн= анне!

(Э. Смелова)

Ачасем аннесем ёинчен хывн= такмаксем ш=рантараёё\.

Аннепе эпир ялан

Пур=натп=р пит аван.

Яшкине в=л п\ёерет:

«Кил-ха, х\р\м, ёи эс», — тет. (У-у-ух!)

Анаталла-т=валла

Анне килет лавккаран,

Илсе килч\ панулми,

Мана лекр\ чи тутли. (У-у-ух!)

Лар, аннеё\м, юнашар,

Ёумм=н ларса юмахлар,

Юмах юман т=рринче,

Хам=р хапха ёум\нче. (У-у-ух!)

Эп\ хам=н аннене

Юратат=п ч\ререн.

Ак тыттар=п парнине

Хам ал=па тунине. (У-у-ух!)

Ачасем ам=ш\сене х=йсен аллипе тун= парнесем параёё\, тав с=мах\ калаёё\.

«Аннеё\м» юрра (с=вви И. Аркадьев=н, к\вви Ж. Яковлев=н) итлени.

1) Эс паян та салху, аннеё\м,

Тунс=хпа т\мс\лен.

Кант=кран тинкерен п\р в\ё\м,

Ачусене эс к\тен.

Ёак кунра ан хурлан, аннеё\м,

Ху ёуралн= кунра.

Парнелет\п сана, аннеё\м,

Юратса ёак юрра.

Хушса юрламалли:

Ёъёъсем шап-шурах, аннеё\м,

Ёун= юр пуё ёине.

Х\л ларма иртерех, аннеё\м,

В\ёленмен к\ркунне.

Ват=лма иртерех, аннеё\м,

Ху ёуралн= кунра

Ёак= юр= сана, аннеё\м,

Парне пулт=р манран.

2) Эс паян та пире, аннеё\м,

Кант=кран тинкерен.

Эп сана саламлап, аннеё\м,

Юратса ч\ререн.

Й=л куллу сан питрен, аннеё\м,

Ан ёухалт=р нихёан.

Ч\ререн эп сана, аннеё\м,

Ырл=х-сывл=х сунап.

Хушса юрламалли.

7-м\ш в\ренекен.

Эс, анне, мана ёуратн=

Ирхи ш=пч=к пек пулма.

Ёунат хушн= та =сатн=

Ё\р ёинче телей тупма.

8-м\ш в\ренекен.

Эс, аннеё\м, халаллан=

Вут-к=варл= чун-ч\ре

Хурё= пек х\рсе туптанн= —

Ыв=нма п\лмест \ёре.

9-м\ш в\ренекен.

Эс пиллен\ ёут хавасл=х

Икс\лми ёиёет чунра.

/м\т-шух=шу та асл=,

Ёул уёса пырать умра.

10-м\ш в\ренекен.

Ыр ятна, анне, ямар=м —

Пур=нап ёурхи с=нпа.

Янт= ёул та шырамар=м,

Эп телейл\ ёав=нпа.

                 (З. Митрофанова)

Ачасем «Виё\ ам=ш» сценка лартса параёё\.

Вылякансем: Таня, ун=н ам=ш\, аслам=ш\ тата автор.

Автор. Каё пуласпа Таня урамран к\рет. Х=й\н пукани с\­тел ай\нче выртнине курать.

Таня.

Х\р\м, \ёъсем м\нле?

Каллех с\тел айне ларн= пытанса,

Каллех ёимес\рех ларт=н-и ёапла?

Капла пур=нсан кай=н чирлесе.

Лар-ха ман ёума, ёий\п\р п\рле.

Пуканине х=й\н ёине ёиме лартать.

Автор. Тань=н ам=ш\ \ёрен тавр=нать. Ачи пуканепе выляса ларнине курать.

Ам=ш\.

Х\р\м, \ёъсем м\нле?

Каллех урамра ирттерт\н-и куна?

Каллех ёимес\рех чупр=н-и ёапла?

Капла пур=нсан чирл\н эс\ часах.

Лар-ха ёумарах: капла тутл=рах.

        Х\рне ёумнерех лартать те ёиме пуёлаёё\.

Автор. Часах асанне те ёитет.

Асанне.

/ёсем м\нле, х\р\м? Каллех в=л \ёре —

Пулман \нт\ в=х=т ёиме апатне.

Х=в тухт=р — п\рех сывл=хна

П\лмест\н эс, х\р\м, пачах упрама.

Часах кунашкал кай=н чирлесе.

Лар хам ёума, ёиер апатне.

Пурте с\тел хушшине лараёё\, п\р-п\рин ёине п=хаёё\.

Пурте п\рле.  Анне пулма ё=м=л мар!

Ертсе пыракан. Ёапла, ачасем, анне пулма ё=м=л мар.

Ачасем анне ёинчен ёырн= ваттисен с=мах\сене калаёё\.

Атте-анне с=мах\ п=с=к мар.

Ашш\-ам=шне й\ртекен пархатар курман.

Анне пуртан кил-ёурт=м =ш=.

Анне — чи хакл= ёын.

Аёупа аннъне хисепле, х=внах ыр= пул\.

Атте-анне ятне ярас мар.

Аёу-аннъ пур чухне пыр та тут=, ёи-пуё та пит\.

Аннън чысне ёухатсан, х=в=н та чысу ёухал\.

Ашш\-ам=ш\н с=махне итлемен ача-п=ча х=й пуёне х=й ёу­хатать.

Ашш\-ам=ш пил\ ёитет.

11-м\ш в\ренекен.

Пур ч=ваш ч\лхинче п\р асамл= с=мах.

Ёак с=махш=н кашни сав=нать п\рмаях.

Эх, аннеё\м-анне! Эс чуна, ч\рене

Ё=лт=р ев\р ё\клет\н ёъле, тъпене.

+нс=ртран так=нсан та калат=н: «Анне!»

Пыс=к савн=ё пулсан та калат=н: «Анне!»

Ма тесен п\т\мпех эс пайлат=н унпа,

Ё\р ёинчи чи хисепл\ те хакл= ёынпа.

Космонавт уёл=ха вирх\нет ёав ятпа,

Ёар ёынни ёул=ма ытк=нать ёав ятпа.

Иван Якк=льч та, чун\ тухайн= чухне,

Ч=вашла ш=пп=н-ш=пп=н калан=: «Анне...»

(О. Варфоломеев)

Ертсе пыракан. Пурте хар=с калатп=р: «Ялан пулт=р анне!»

Аннесем с=мах калаёё\, пурне те уяв яч\пе саламлаёё\.

Малалла класра =м=рту пулса иртет. Унта 8 ёемье хутш=нать. В\сем ик\ уш­к=на 4-шар=н пайланаёё\. Кашни ушк=н х=йне ят парать. Ыттисем жюри

член\сем пулаёё\.

Ертсе пыракан. Хал\ ёемьесем хушшинче =м=рту ирттер\п\р.

1-м\ш конкурс: «Юр=ёсем». Кашни ушк=нран 2-шер ёемье тухать, уяв яч\пе

юр= юрлать. Ё\нтерекен ёемьене чечек ёыххи лекет.

2-м\ш конкурс: «Аннъне туп». Ку =м=рт=ва кашни ушк=нпа уйр=м ирттермелле. (Илемл\ к\в\ ян=рать.) Ачисен куё\сене ту­т=рпа ёыхмалла. В\сен х=йсен ам=ш\сене ал=ран тытса п=хса палласа илмелле. Ё\нтерекен ёемьесене илемл\

открытка лекет.

3-м\ш конкурс: «Тупс=мне п\л». Кашни ушк=н валли 4-шар тупмалли юмах

хат\рлен\. Ё\нтерекен ушк=на илемл\ шарсем лекеёё\.

4-м\ш конкурс: «Х=ш\ маларах?» Пурте хутш=наёё\. Илемл\ к\в\ юххипе ам=ш\пе ачи вальс ёавр=наёё\, в\сем хушшинче шар. В\сен ёав шара ёурмалла. П\р минут хушшинче х=ш ушк=н\н шар\ сахалрах юлать, ёав ушк=н

ё\нтерет. Ё\нтерекен ушк=на илемл\ тетрадьсем лекеёё\.

5-м\ш конкурс: «Кам=н тутл=рах?» Кашни ёемье х=й хат\рлен\ апат-ёим\ёпе паллаштарать, пурне те с\тел хушшине ч\нет.

Ертсе пыракан. «Анне» — ё\р ёинчи чи ёеп\ё с=мах. Ача та калаёма в\ренсен чи малтан «анне» тет. Ё\р ёинчи пур ч\лхере те ёак с=мах ёеп\ёё\н, ачашш=н ян=рать. Анне ч\ри — чи ырри, аннен алли — чи =шши...

12-м\ш в\ренекен.

Анне, пурн=ё гимн\ ев\р эс\,

Янра м\н \м\ре, чыспа ёутал.

Сана тивлетл\ инёетсем ч\неёё\,

Сана кун-ёул сунать телей, в=й-хал.

(Ю. Петров)

Ертсе пыракан. Ёак=нпа пир\н уяв в\ёленч\. Аннесе­не, асаннесене, кукамайсене теп\р хут уяв яч\пе саламлатп=р, ыр­л=х-сывл=х, телей сунатп=р. Пурне те уяв к\рекине ч\нет\п.

ЧИ ХАКЛ+ ЁЫН — Анне

(Ноябрь уй=х\нче

аннесен кун\ яч\пе ирттерн\ уяв сценарий\,

3-м\ш класс)

ВАСИЛЬЕВА Надежда Вячеславовна,

Шупашкар район\нчи

Салапайкассинчи п\т\м\шле п\лъ паракан

т\п шкулта в\рентекен

Т\ллевсем: 1) аннесене юратма, хисеплеме, упрама в\рентесси; 2) ам=ш\семпе ачасем хушшинчи п\р-п\рне =нланас, пул=шас туй=ма в=йлатасси, =шш=н калаёас, сап=р пулас х=н=хусене аталантарасси.

Кирл\ хат\рсем: магнитофон, тут=рсем,чечексем, хутран касса тун= пыс=к чечек. «Ман=н анне — чи хитри!» хаёат (ам=ш\сен с=н ъкерч\к\семпе), «Анне валли — чечек пуххи» ъкерч\ксен выставки.

Илемл\ к\в\ ян=рать (Г.В. Свиридов вальс\ е ур=х к\в\).

1-м\ш ача.

Тем-тем с=мах каласш=н

Ача т=сать алне.

В=л турт=нать хавасс=н

Х=й ам=ш\ патне.

2-м\ш ача.

Анне!

Ёак ят чи ёыв=х,

Чи чапл= ё\р ёинче.

Пурнать в=л \м\р сыв=

Кашни ёын ч\ринче.

(А. Воробьев)

Ертъё\. Анне… М\н тери хакл= ёын в=л! М\н тери ёеп\ё, ёыв=х та таса с=мах в=л «анне»! Т\нчери пур ч\лхепе те в=л ачаш к\в\ пек ян=рать. Шартлама сив\ ёурё\рте-и, тъсейми ш=р=х к=нт=рта-и, в\ё\-х\ррис\р пуш хирте-и — пур ё\рте те телейл\ пуласл=х ачисем ам=ш\н к=к=р\ еннелле к=п=шка аллисемпе турт=наёё\.

3-м\ш ача.

+ёти ё\р-шывра ёуралсан та ача —

«Анне» с=махран ун ч\лхи пуёланать.

Анне — унш=н сывл=ш, х\велл\ вучах,

Унпа =ш=нать в=л, унпа в=л вылять!

Ъссе ёит\нсен те «анне» с=маха

Ялан илтме хат\р-ёке пир\н х=лха.

«Анне» с=махпа ёула тухн= эпир —

Анне пек илемл\, анне пек ёут ир.

Тен ёав=нпа шух=шлат=п ёапла:

Анне — ман=н ял=м,

Анне — ман хула!

(В. Шемекеев)

4-м\ш ача. Аннеё\м, хакл= аннеё\м! К=м=лу сан ылт=н. Эс\ ачусене тър\ чунл=, т\р\слехе юратакан ёын пулма ъстерет\н. Тайма пуё=м сана.

Ачасем х=йсем ёырн= «Ман=н анне» сочинение вуласа е каласа параёё\.

5-м\ш ача.

Кам-ха пире юратса,

Ачашласа, й=патса,

Чунне парса ъстерет,

Ёунат пиллет, в\ётерет?

Пурте.

Юратн= анне!

6-м\ш ача.

Кам-ха эпир чирлесен,

Япала-м\н ё\м\рсен,

Начар, юлхав в\ренсен

Куёне хупмасть каёсерен?

Пурте.

Юратн= анне!

7-м\ш ача.

Кам-ха эпир чирлесен,

Аран-аран в\ренсен,

Тусл=х м\нне п\лмесен

П=ш=рханать ч\ререн?

Пурте.

Юратн= анне!

Ертъё\. Анне! Ун=н яч\пе тем\н чухл\ ыр= та ёеп\ё с=мах калас килет, юнашар ларса =шш=н калаёас килет. Анне х=й\н чун-ч\ринчи м\н пур лай=х енне пире халаллать, куллен-кун телей пиллесе пурн=ё пур=нма в\рентет. «Атте-анне паман =са к\неке те парайм\», — тен\ ваттисем. Эсир атте-анне ёинчен калакан тата м\нле ваттисен с=мах\сем п\лет\р?

Ачасем тата ашш\-ам=ш\ черетпе калаёё\.

Ертъё\. Ам=ш ч\ри яланах пепкиш\н п=ш=рханать. Ачи к=шт ёеё н=йк=шсанах ун патне васкать в=л, юр= юрласа, с=пка сиктерсе л=плантарать.

Х=й к\ввине калать х\л каё\

Ёил ачисем вылян=ёем…

Пъртре с=пка юрри юрлаёё\

Асран кайми аннем\рсем.

 П. Хусанкай с=ввипе ёырн= «С=пка юррине» ам=ш\сем юрлаёё\.

Ачасем хир\ёле «парне» т=вааёё\: А. Лукин=н «Ялан асра атте-анне» тата

Р. Сарпин «Аннепе» с=ввисене вуласа параёё\.

Ам=ш\. Аннепе нумай в=х=т хушши курса калаёмасан х\вел п=хсан та =ш= мар, кулленхи \ёе тыт=нсан та ъс\нмест, ларас-т=расс=м та килмест, =ш в=ркать, салху пусать, чун=м вут хыпн= пек ёунать.

Ам=ш\сем А. Васильев=н «Аннеё\м» юррине юрлаёё\.

Ача.

Рыцарьсем чечек пан= х\рсене —

Эпир парнел\п\р аннене.

Чечек\ ку пит\ асамл=:

Илемл\ те ачаш с=махл=.

Кашни ача черетпе ам=ш\ патне утать, ут=м тумассерен п\р ёеп\ё с=мах

калать, ам=шне чечек парать.

1-м\ш ача.

Анне кулли — х\вел шевли.

2-м\ш ача.

Анне кулли — чи илемли.

3-м\ш ача.

Анне кулсан — чунра аван,

Юрлас килет, ташлас килет.

4-м\ш ача.

Анне пуртан пурн=ё аван,

Х=вна телейл\ эс туян.

5-м\ш ача.

Тавах, аннем, ёуратн=ш=н,

Юрла-юрла сиктерн\ш\н,

Л=пкан=ш=н, юратн=ш=н

Ч\кеё ч\лхи пиллен\ш\н.

(В. Урташ)

Ертъё\. Анне… Чи =ш= с=махсем те, чи хакл= парнесем те ёител\кс\р пул\ё сана тав тума. Т\нчери чи илемл\ чечексене те аннене парнелес килет.

Малалла в=й=сем выляёё\.

«М\нле чечек-ши ку?» М\н т\сл\ к=на пулмасть-ши ёак чечек: шур=, х\рл\, сар=, шупка, хура. В=л х=й\н т\л\нмелле хитрел\х\пе пир\н куёа шартать. Ёав в=х=трах сывл=хш=н та ус=лл=, сипл\ ъсен-т=ран. Ун=н ё=в\ ылт=нран та хакл= шутланать. (Роза — к\л чечек.)

«Асамл= чечек». Ёак «асамл= чечек» анне м\нле ёын пулнине п\лме пул=ш\.

(Ам=ш\сем п\р ёеёкине туртса к=лараё­ё\. Ун­та ёырн= с=мах­сене ертсе пыракан\ вулать: «Чи маттур», «Чи =сл=», «Чи тараватл=», «Чи с=пайл=», «Чи к=м=лл=», «Чи ыр=», «Чи \ёчен», «Чи хитри», «Чи ёеп\ё», «Чи хастар», «Чи хавасл=» т. ыт. те.)

«+ёта-ши ман пепкем?» Ам=ш\н куёне тут=рпа хуплан=. Ачасем п\р рете ларса тухн=, аллисене умалла т=сн=. Ам=ш\н х=й\н ачине аллинчен тытса палласа илмелле.

«Кул=ш куст=рми». Ачасен пурн=ё\нче пулса иртн\ кул=шла самантсем ёинчен ам=ш\сем каласа параёё\.

Ача.

Кай=ксен ч\пписем

Ъссе ёитр\ё часах,

Анчах сан ачусем

Ёит\нмен-ха ёавах.

Эс пире ъстерен

Нумай х\л, нумай ёу…

Сав=нан та й\рен, —

Шуралать сан ёъёъ.

Ъсн\  чух та — анне,

Ёит\нсен те — анне.

Манас ёук, манас ёук

Хам епле ъснине.

А. Никитин=н «Анне» юррине ачасем юрлаёё\.

Ертъё\. Атте-анне пурри — телей. Аёупа аннъне хисепле! В\семш\н эс\ яланл=хах ача — п\ч\к чухне те, ъссе ёитсен те. Сан=н кашни ут=му, кашни \ёъ — аёупа аннъ куё\ ум\нче. Т\р\с те лай=х ут=мусем в\сене сав=н=ё кър\ё, т\р\с мар ут=м туни вара — хурл=х. Ёав=нпа та аёупа аннъне сав=нтарма к=на т=р=ш, в\сене них=ёан та ан кулянтар. Яланл=хах асту: пурн=ё малалла ш=вать, эс\ ёит\нет\н, аёу-аннъ вара ват=лать. В\сене пурн=ёра куллен пул=шса пыр. П\ч\к чухне, ача чухне илн\ чун =шшине аёупа аннъне тав=рса пар. Эпир в\сем ум\нче \м\рех пыс=к пар=м­ра.

Ача.

Эх, аннеё\м, п\ртен-п\р анне,

Эс пире ёуратан, ъстерен,

+ш=тат=н чуна-ч\рене, —

Ёук санран ёыв=х ёын т\нчере.

Пире эс в\рентен, =с паран,

Эпир лай=х пулсан сав=нан,

Ёунатсем ёит\нсен, в=й пухсан,

Инёе, в=р=м ёула =сатан.

Йыв=р в=х=т килсен  пурн=ёра,

Ачусемш\н ёунса хып=нан,

В=ртт=н, эп\р сисмен хуш=ра

Эс, м=нтар=н, куёёуль юхтаран.

Эх, аннеё\м, п\ртен-п\р анне,

Эс тухмаст=н асран \м\рне.

Йыш=нсам ачусен парнине —

Ман=ёми чун-ч\ре юррине.

(В. Давыдов-Анатри)

А. Шадриков=н «Ч\рере анне ялан» юрри ян=рать.

2-м\ш куплет хыёё=н, к\в\ ян=ран= в=х=тра, ачасем ам=ш\сене парне параёё\ — ч\ре ев\р тун= открытка. (Доска ёинче п\ч\к «ч\ресенчен» тун= пыс=к «ч\ре»,

ёав=нтан илсе парнелеёё\.)

Ертъё\. Х\вел х=й =шшине ё\р ёине еплерех сапалать, аттепе анне те х=йсен чун-ч\ре =шшине пире парнелеёё\. В\сен т\рекл\ ёунач\ ай\нче эпир нимрен шикленмес\р сав=нса ъсетп\р. Атте-анне пурри — пуянл=х. Ёак пуянл=ха ёухатас марчч\, тимл\н упраса пур=насч\.

Учитель тата ачасен ашш\сем ам=ш\сене уяв яч\пе саламлаёё\.

ЁЕМЬЕ +ШШИ — ЧУН +ШШИ

(Шкулта

ашш\-ам=ш\семпе ирттерн\

т\л пулу сценарий\)

ФЕОФАНОВА Надежда Анатольевна,

Канаш район\нчи

Янк=лчри п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллевсем: 1) ачасене ашш\-амqшне хисеплеме, харпqр хqй ёемйипе мухтанма в\рентесси; 2) ачасене п\р-п\ринпе тъс\мл\ те чqтqмлq пулма, п\р-п\рин ашш\-амqшне хисеплеме в\рентесси; 3) ачисемпе ашш\-амqш\сем хушшинче ырq хутшqнусем й\ркелесси; 4) ашш\-амqш\семпе шкул хушшинчи ёыхqнqва ёир\п­летесси; 5) ашш\-амqш\сен ачисем ум\нчи авторитетне, яваплqхне ъстерме пулqшасси.

Кирл\ хат\рсем: мультимедиа проектор\, экран, экран ёине кqлармалли слайдсен диск\; магнитофон, юрqсен фоно­граммисем; ачасем хqйсен ёемйине халалласа к=ларнq стена ха­ёач\сем тата хайлав\сем.

Мероприяти юхqм\

Экран\ ёине ёемье ъкерч\к\ тата ёакqн пек сqмахсем тухса тqраёё\: «Ёемье

qшши — чун qшши».

Ертсе пыракан (учитель).

Тqван кил-йышqм — чун йqпатмqш —

Манми ачалqхqн сqпки.

Кърет\н пурнqёа эс савнqё,

Х\вел шевли, кун-ёул ёути.

Тqван килтен тухса кайсассqн

 

Ч\ре кqлт-кqлт тапать qшра:

Ман чун унтах тqрса юласшqн,

Пурнасшqн мар вqл аякра.

Асран каймасть атте кил-ёурч\,

Анне кулли, ёемье qшши.

Часрах пурне те ман курасч\ —

Тqван кил-йыш ытарайми.

Пулсассqн кил\м-йышqм ёуммqн

Ёqтмах та кирл\ мар мана.

Нимрен хаклий\ эс\ маншqн,

Сана эп памqп никама.

Эс маншqн хътл\х, эп\ — санqн,

П\рле эпир — патвар юман.

Пире асар-писер ёил-тqвqл

Хуёайм\ нихqёан, нихёан!

(Наталья Данилова, Красноармей­-

ски район\, Карай вqтам шкул\. —

«Халqх шкул\» журнал, 2004 ё., 5№)

Ёак й\ркесенчен пуёлас килет манqн паянхи т\л пулqва. Ахальтен мар эпир паянхи уява ёемьене халаллатпqр. 2008 ёула Раёёей Федераций\н Президенч\н указ\пе «Ёемье ёултал=к\», пир\н республикqра вара «Ырq \ёсен ёултал=к\» тесе палqртнq. Кунсqр пуёне тата кqёалхи ака уйqх\н 25-м\ш\нче чqваш халqхне ёутта к=ларн= И.Я. Яковлев ёуралнqранпа 160 ёул ёитр\. Шухqшласа пqхсассqн, ёак пул=мсем п\р-п\ринпе пит\  тачq ёыхqнса тqраёё\: ёеп\ё те ачаш туйqмлq пулма, ырq \ёсем тума м\н п\ч\крен ёемьере в\рентсе ъстерн\, И.Я. Яковлев та хqй\н тивлетне Турq ир\к\ пек qнланса чqвашсене таса чунлq та мал туртqмлq пулма пиллен\, хqй халал\нче ёемье пирки ёапла ёырса хqварн=.

И.Я. Яковлев сqн ъкерч\к\, ун ай\нче «Халалри» сqмахсем  экран ёине тухса тqраёё\: «Ёемй\ре лайqх пqхса усрqр: ёемье вqл халqх чарак\, патшалqх чарак\. Ёемье пурнqё\ т\л\шпе ваттисем каланq сqмаха чqваш халqх\ ялан та хытq тытса тqнq. Ёак пурлqха лайqх сыхласа пурqнqр. Ёемьен лqпкq пурнqё\ пире пурнqё хыттинчен хът\лесе тqрать. Кил\штерсе т\рекл\ тqракан ёемье­ш\н катаран килекен пурнqё синкер\сем хqрушq мар. Ът\ре ясарпа ан варлqр, ъс\ртекен, астаракан япаларан шиклен\р. Ёемй\ре сыхq усрасан, ачqрсене чипер упраса пурqнсан кил\штерсе лqпкq \ёлесе пурqнма хqвqр валли т\рекл\

чарак лартса хурqр».

Ёак сqмахсене т\пе хурса Н.В. Федоров та ёапла каланq: «Ёемье телей\ — пурнqё нушине сирекен хътл\х. Ёир\п те туслq ёемьеш\н ним\нле йывqрлqх та хqрушq мар. Тасалqха упрqр, эрехрен тата  алхасуран сыхланqр: ёемьене упраса хqварсан эсир ачасене упратqр, тqнqё та лqпкq \ёлемешк\н ёир\п ник\с хыватqр».

Ку сqмахсем те экран ёине тухаёё\, ертсе пыракан пqхмасqр калать.  

Пир\н ялта кил\штерсе пурqнакан туслq ёемьесем сахал мар. В\сем хqйсен \ёченл\х\пе, хастарлqх\пе, сqпайлqх\пе тата ыр кqмqллqх\пе палqрса тqраёё\. Паян вара эпир шqпах ёавqн пек темиёе ёемьене хамqр т\л пулqва килме ч\нсе йыхрав янqчч\. Паллашар-ха в\семпе. Хqйсем ёинчен, ёемьери кашни ёынни ёинчен каласа пама ыйтар. 

Ёемьесем сумлq вырqна тухса лараёё\, черетпе хqйсем ёинчен каласа параёё\. Экран ёине кашни ёемье  хqй туса хат\рлен\ сqн ъкерч\кл\ к\скен ёырса кqтартнq слайдсем тухса пыраёё\, в\сем ёинчен е ашш\-амqш\, е ачи каласа парать — хqйсем калаёса кил\шн\ пек. Ку \ё презентаци ев\р пулса иртет.

Ертсе пыракан. Хаклq ашш\-амqш\сем! Паян сиртен ыйтса п\лмелли сахал мар пул\: ёемьере м\нле кил\штерсе пу­рqнмалли ёинчен, ачасене м\нле т\р\с воспитани парасси ёинчен т. ыт. те. Чи малтанах телейл\ ёемье ёинчен калаёар. М\нле qнланатqр эсир ёакна?

Хуравсем вqхqт\нче экран ёине к\неке-журналтан илн\ туслq ёемье ъкерч\­к\пе ёак сqмахсем тухаёё\: «Пур телейл\ ёемье те п\р ев\рл\, кашни телейс\р

ёемье хqйне май телейс\р» (Л. Толстой).

Ертсе пыракан. Ёапла. Эсир каланq сqмахсемпе пурте кил\шеёё\ тесе шутлатqп. Чqнах та, телейл\ ёемье вqл — ёир\п ёемье. Ёир\п ёемье вара — халqхqн тата патшалqхqн шанчqклq т\рек\. Й\ркелл\ ёемьесенче ачасем тив\ёл\ воспитани илсе ъсеёё\, каярахпа Тqван ё\ршывшqн усqллq ёынсем пулаёё\. Ахальтен каламан пул\ чаплq педагог Антон Семенович Макаренко: «Чи лайqх ачасем — телейл\ ашш\-амqшсен», — тесе. Туслq та ёир\п ёемье ялта пит\ сумлq. Ёемье вучах\ илемл\ ялкqшасси хамqртан килет.

«Атте-анне кил\нче» (С. Асамат сqввипе к\в\лен\ юрq). Х\р ачасем юрлаёё\.

1. Ёуралатпqр т\нчене

Атте-анне кил\нче,

/м\рлетп\р \м\ре

Атте-анне пил\пе.

Хушса юрламалли:

Атте-анне сqмах\нчен тухас марчч\,

Атте-анне ырq ятне ярас марчч\.

2. Аттене тав тумалла,

Аннене тав тумалла.

В\сене савqнтарма

Лайqх пурнqё памалла.

3. Аттене юратмалла,

Аннене юратмалла,

Хисеп туса, чыс туса,

Кqмqл туса тqмалла.

Ертсе пыракан. Хам=р калаё=ва малалла т=сатп=р. Сир\н ачqрсен килте итлеменни пулнq-и? В\сене м\нле итлеттерет\р: ыр сqмахпа каласа е вqрёса? Тен, ил\ртсе те йqпатса? Ачасене т\р\с п=хса ъстерес тени м\не п\лтерет-ши?

Ашш\-амqш\сен хурав\сем.

Экран ёинче: «Ачана воспитани парас \ёри qнqёу вqл 5 ёула ёитиччен пырать. Енчен те ёак хуш=ра кирл\ пек =с памарqмqр пулсан кайран ё\н\лле воспитани пама тивет» (А.С. Макаренко).

Ертсе пыракан. Ывqл-х\ре п\ч\кренех \ёе хqнqхтарса ъстермелле. Ачасен ёемьере яланхи тив\ё\сем пулмалла. Калqпqр, ывqл\сем ашш\пе п\рле куллен кил картине тасатаёё\, шыв къ­реёё\, ёулла вутq ёурса купалаёё\. Х\р ачасен вара амqшне апат п\ёерме, тир\к-чашqк, к\пе-й\м ёума пулqшмалла. Ёу кун\сенче пурин те п\рле пахчана ёум курqк\нчен тасатмалла. Ашш\-амqш\н ывqл-х\ре пулас ёемьере м\нлерех тив\ёсем к\тнине те qнлан­тармалла. Малалла ашш\-ам=шне ёак ыйтусем ёине хурав парасса к\­тет\п:

— Эсир ачqрсене м\н каласа мухтатqр? В\сене хqёан тата м\нле ёеп\ё те ачаш сqмахсемпе ч\нет\р? 

— Сир\н ёемьере м\нле лайqх йqласем пур?

Ашш\-амqш\ хуравланq вqхqтра экран ёине тухакан й\ркесем: «П\ч\клех ёемье­ри й\ркел\хе хqнqхнq ёамрqк ёын аслисемпе ура ёине тqмасqр калаёма, аслисене пукан, пальто илсе памасqр тqма пултараймасть. Троллейбусра е автобусра вырqн паманни те пулас ёук. Ёакна вqл ёqмqллqн, хqйне ир\кс\рлемес\р тqвать, м\нш\н тесен ёемьере ёапла хqнqхнq» (Н. Яснопольский); «Ача — ёемье т\к\р\; ачара амqш\пе ашш\н туйqм тасалqх\ шыв тумлам\ ёине ъкн\

х\вел ёути пек палqрать» (В.А. Сухомлинский).

— Килте ачqрсене в\ренме м\нле условисем туса паратqр?

— Аван ёемье тесе каласси унтан п\р-п\р чаплq ёын тухнинчен ёеё килет-и? (Ачисем ашш\-амqш\н \ёне хисеплесе в\сен ёул\пе кайни те ёемье кил\штерсе пурqннине кqтартать.)

— Ачqрсен малашлqхне, пуласлqхне м\нле куратqр?

Ашш\-амqш\ ыйтусем ёине хуравланq вqхqтра экран ёине тухса пыракан ваттисен сqмах\семпе афоризмсем: «Пир\н ачасем — пир\н ватлqх» (А.С. Ма­каренко); «Аёупа аннъне хисепле, хqвнах ырq пул\»; «Ача-пqча ырра курсан ырq пулать, усала курсан усал пулать»; «Ача-пqчасqр ёемье тымарсqр йывqё пекех»; «Ачуна ёуратма п\лт\н пулсан qс пама та п\л»; «Пепкъне сак урлq выртнq чух в\рент, сак тqрqх выртнq чух ёапни кая пул\»; «/ёчен ашш\-амqш\н ачисем те юлхав мар»; «Ачисене юракан кайран куёёуль тqкакан»; «Арёын ача ашш\ ёумне ёыпqёать, х\р ача — амqш\ ёумне»; «Ачасqр пурнqё — калчасqр уй-хир»; «Кам атте-аннене ыр сунать, ывqл-х\р уссине вqл курать»; «Кил-йышра пурте п\р шухqшлq пулсан, пурнqё та часах малалла

каять»; «Нумай п\т\, сахал ёит\ — тату пурqннине м\н ёит\?»

— Сир\нш\н хqвqрqн ачалqх кун\сем м\нпе асра юлч\ё?

«Ачалqха шырарqм» («Янташ» ушкqн солисч\н Алина Михайлов=н репертуар\нчи юрq). П\р х\р ачи юрлать, ун хыё\нче тата темиёе х\р ача ташласа

тqраёё\.

Ертсе пыракан. Ачасем, хал\ сир\нтен ыйтат=п. Сир\н шутпа ёемье =шшине тытса пыракан\ кам? (Ачасем хуравлаёё\.) Ёапла. Анне! Ытарайми чqваш сqмах\. Ача ёуратнq х\рарqм ё\р ёинче хqйш\н мар, хqй чун панq ёыншqн пурqнма пуёлать. Амqш\ хqй\н м\н пур чун qшшине, юратqвне ачине парнелет, qна телейл\

тqвассиш\н ним\н те шеллемест, пурнqёри йывqрлqхсенчен хът\лет. Хqй\н сывлqх\ ёинчен те шутламасть. Пепки п\ррем\ш хут «анне» тесе каланq чух унран телейл\ ёын та ёук. Анне — пурнqё пуёламqш\, кун-ёул ник\с\. М\н чухл\ сqвq-юрq хывман пул\ атте-анне ёинчен.

Хисепл\ ашш\-амqш\сем, сир\н ачqрсем «Ёqл куё» тата «Ёеёп\л ёеёкисем» кружоксене ёъреёё\. В\ем ёемье хаёач\ кqларнq, унта амqш\сене халалласа т\рл\ хайлавсем ёырнq.

Залри сqвqсемпе сочиненисен стендне, ёемье хаёач\сене кqтартать, п\р-ик

хайлавне вуласа парать.

Ертсе пыракан. Ачасем, Шупашкарта залив х\рринче м\нле палqк пур-ха?

Ачасем:  «Управёq анне».

Ертсе пыракан. Ун ёине ёапла ёырса хунq: «П\р-п\рне юратса, тqнqёлqхра пурqнакан ачасем, пехил сире». («Управёq анне» палqк\ те, ун ёине ёырнq сqмахсем те экран ёине тухаёё\.)  

Юнашар юратнq атте-анне пулсан, шкулта лайqх в\ренсен, юлташсем нумай пулсан сир\н ч\р\рте телейпе килен\ё хуёаланать. Хал\ А. Эсхел\н «Телей» сqввине итлесе пqхма с\нет\п.

Сqвва п\р пултаруллq ача пqхмасqр каласа парать.

Телей, телей тесе калатпqр.

Анчах м\нне п\летп\р-и?

П\рне п\р т\рл\ курqнать вqл,

Тепринш\н пач вqл урqххи.

Телей вqл — сывлqш, вqл тавралqх,

Ёак ёутq т\нчене курни.

Телей вqл — пурнqё, чыс, сqпайлqх

П\рне-п\ри хисеплени.

Атте-анне ёумра пулсассqн —

Телейл\ тетп\р хамqра.

Телей вqл — савqнqё, хаваслqх,

Ёывqх ёынсем тqрсан умра.

Телей — х\вел шевли, ёут уйqх,

Таса тъпе те кайqксем,

Ачалqх та телей, вqл урqх

Нихёан килейм\ п\р иртсен.

Телей вqл — в\ёс\р-х\рс\р туслqх,

Таса та ёеп\ё юрату.

Ёавqнпа та сир\н ёемй\рте

Пултqрчч\ кил\шъ, тату.

Ертсе пыракан. Ёапла ёав. Атте-анне ёум\нче пурqннq чухне ним\нле хуйха-суйха п\лместп\р, в\сен хътл\х\нче пурqнатпqр. ъссе ёитсен в\ёен кайqк ч\пписем пек аякка саланатпqр. Анчах таёта аякра пулсан та кил-ёурт qшшине асра тытатпqр, атте-анне ёумра ёуккине кашни утqмрах туятпqр. Час-часах ачалqх кун\сене аса илетп\р.

Хал\ вара Сергей Павлов репертуар\нчи «Каё пулсассqн» ят­лq юрра итлесе пqхар-ха.

Аслq класра в\ренекен п\р арёын ача юрлать.

Ертсе пыракан. Амqш хъттинче ача хqйне телейл\ туйса пурqнать. Ашш\-амqш\с\р ъсекен ачасем м\нле туйqмлq-ши? Сир\н пекех телейл\-ши в\сем?

Тилхепес\р лаша йqнqш ёулпа каять теёё\. Амqш\с\р ачасем те чылай чухне т\р\с ёул тупаймаёё\. Тqлqх ъсекен ача ёил qёталла в\рет, ёавqнталла тайqлакан йывqё пек туйqнать.

Хал\ сире «Ача ёурт\нчи п\р ачан шухqш\сем» ятлq сqвва итлесе пqхма с\нет\п. Qна Патqрьел район\нчи Ё\ньялти вqтам шкулта 10-м\ш класра в\ренекен Екатерина Квасова ёырнq.

Сqвва аслq класс в\ренекен\ пыс=к туйqмпа каласа парать.

Аннем, qёта-ши эс, кала?..

Курасч\ манqн сан сqнна,

Ларасч\ санqн ёумqнта,

Ман qшqтасч\ аллуна.

Аннем, каёарqттqм сана,

Каламqттqм п\р сив сqмах.

Эп къренмест\п халь пачах —

Анчах та кил, килсем, анне.

Вун ик сехет те ёывхарать,

Ёапах та ёутq пъл\мре.

Куёёуль шур хут ёине тумлать:

«Qёта-ши эс\, ман анне?»

Qёта-ши? Шухqш явqнать.

Ёамрqк пуёа вqл ёавqрать.

Куёёуль вара тумлать, тумлать…

М\нле-ши ёамрqк чун чqтать?

Умран ачалqх кун\сем

Шуса иртеёё\ ерипен.

Пулнах-ши савqнqё унта —

Аннем пулман-ёке ман ёумра.

Миёе хут курнq т\л\кре

Аннен ачаш аллисене;

Ярас килместч\ в\сене,

Анчах каяттqн инёете.

«Анне! Ан кай! Килсем, анне!» —

Эп кqшкqраттqм хыёалтан.

Пqхаттqн эс\ ёаврqнса,

Анчах килмест\н каялла.

М\н чул вqраннq-ши ё\рле

Сана курсассqн т\л\кре?

«Атя, ачам, каяр п\рле», —

Тесе калаттqн ерипе.

«Атя, каяр», — тесе алла

Тqсса параттqмчч\ кqна,

Паратqп та — темле вара

Каятqп эп\ вqранса.

Аннем, к\тет\п, кил часрах!

Илсе кайсам мана п\рле!

Ё\рле-и, кqнтqрла-и — кил,

Пуш-пушq сансqр ёут т\нче.

 Ертсе пыракан. Юлашки вqхqтра п\рмаях «толерантность» текен сqмаха илтме пулать. Ёак= вырqсла теп\р майл= «терпимость» тенине п\лтерет. «Чqвашла-вырqсла словарьте» qна вара ёапла qнлантарса панq: «тъс\мл\х, чqтqмлqх, сивлеменни, чqтма пултарни». Тъс\мл\ пулмалла тени вqл — хqйне ев\р уйрqмлqхсемпе палqрса тqракан ёынсен пурнqё й\ркипе кил\шме, в\сен шухqш\сене мала хума, хисеплеме, п\р-п\ринпе кил\штерсе пурqнма п\лмелле тени.

Т\нче усалланать. Тqнqёлqхра, лqпкqлqхра пурqнма хqнqхнq  ёынсене т\рл\ нацисем хушшинчи кил\шъс\р хутшqну пqл­хантарать, ют ё\ршыв студенч\сене х\нени, ёынсене заложника илни, террорла актсем туни пит\ пqшqрхантарать.

Экран ёинче: варринче ёаврашка, ун qш\нче пысqк сас паллисемпе ёырнq «тъс\мл\х» сqмах; ёаврашкаран ёак сqмаха qнлантаракан ытти сqмахсем пайqркасем пек каяёё\ («каёару», «х\рхенъ», «ырq кqмqл», «урqх ёын шухqш\пе, унqн пурнqё й\ркипе кил\шни», «ют т\не сивлеменни», «ёын прависене, тив\ёл\хне хисеплени», «ёын м\нле, qна ёапла йышqнни», «\ёри

юлташ­лqх, п\рле хутшqнса \ёлени», «п\р-п\рне qнланни».

Ертсе пыракан. Ашш\-амqш\сем, сир\нтен ёакqн пек  ыйтасш=н: ачасене п\р-п\ринпе тъс\мл\ те чqтqмлq пулма, ёын пурнqёне  упрама ёемьере м\нле в\рентмелле? Ашш\-амqш\  хурав панq вqхqтра экран ёине И.Я. Яковлев сqн ъкерч\к\ тата ёак й\ркесем тухса тqраёё\: «П\р-п\ринпе сапqр пулqр, ёукшqн-пуршqн чашкqрса ёъресрен, харкашасран аякка тqрqр. Ёqлаканqн аслq сqмахне асра тытqр. Вqл каланq: «Хqвqр тqшманqрсене те юратqр», — тен\... П\р-п\рин сqмахне тqнласа пурqнни, п\рне-п\ри ырqлqх туса тqни пурнqёа хqват парать.

Ёакна хытq шанса тqрqр».               

Ертсе пыракан. Хал\ А.В. Михайлова репертуар\нчи «Чечек акрqм та…» юрqпа лартнq ташq композиций\ сире парне пултqр. Qна аслq классенче в\ренекен х\р ачасен ушкqн\ кqтартать.        

Х\р ачасем ташлаёё\.

Теп\р хут «туслq ёемье» тенин п\лтер\ш\  патне таврqнар-ха. Вqл — ёемьери ёынсем п\р-п\ринш\н тqрqшни, \ёре те канура та п\рле пулни, ёемье савqнqёне, хуйхи-суйхине п\рле тъссе ирттерни, ёемьери хqнqхусемпе йqла-й\ркесем. Кун ёинчен халqх хушшинче ёърекен халап та пур. Тахёан \л\к-авал 100 ёынтан тqракан пысqк та туслq ёемье пурqннq тет. Унта яланах юратупа кил\шъ хуёаланнq. Сас-хура патшалqх ертъёи патне те ёитн\. Вqл ёемье пуёне хqй патне ч\нтерн\ те ёапла ыйтнq: «Эсир п\р вqрёqнмасqр, п\р-п\рне кърентермес\р пурqнма м\нле май тупат=р?» Леш\ вара хут илн\ те ун ёине тем ёырнq. Патшалqх ертъёи хурава вуласан ёав тери т\л\нн\: хут ёинче 100 хутчен «qнлану» тесе ёырнq сqмах пулнq!

П\т\млетсе ёакна калас килет: тъс\мл\ пулqр, п\р-п\рне qнланма тqрqшqр, этемл\хе упрqр.

Сир\н аёqр-анн\рсем хqйсем те юрра-ташша qста. Ёемье юрq-ташqсqр м\нле телейл\ пултqр-ха? Паянхи уявра в\сем те пире парне тqвасшqн. Хал\ в\сене сqмах паратпqр. Тархасшqн.

Ашш\-амqш\сем юрласа е ташласа параёё\.

Т\л пулqва сqвq й\ркисенчен пуёларq­мqр, сqвq й\ркисемпех в\ёлер. Экран ёине пqхса туслqн харqс ву­­­латпqр:

Анне пулсан — х\вел питре,

Атте пулсан — кун-ёул хитре.

Ёемье пулсан — телей питре,

Юрлать п\р в\ё\м чун-ч\ре.

 

Хал\ вара сыв пуллашатпqр. Тавтапуё сире пурне те, кунта килн\ хqнасем. Эп\ сир\н ёемй\рсене телей тата ачасене вос­питани парас \ёре qнqёу сунатqп. Тепре т\л пуличчен.

Залра илемл\ лqпкq юрq янqраса каять.

 

ЭСИР ПУРТАН КИЛ-ЁУРТ+М +Ш+

(Класс тулаш\нче

ирттермелли уяв сценарий\,

4-м\ш класс)

КОЖЕВНИКОВА Полина Петровна,

Муркаш район\нчи

Нискассинчи п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллевсем: 1) т=ван-п\тене хисеплеме в\рентесси, класри ачасен ёемйисемпе т\пл\нрех паллашасси; 2) ачасене ёыв=х ёыннисем ёинчен калаётарса в\сен  к=м=л-туй=мне ё\клесси, в\ренекен пуплевне аталантарасси; 3) ч=ваш юрри-ташшин илемл\хне туйма х=н=хтарасси.

Кирл\ хат\рсем: компьютер, мультимедиа проектор\, «Атте, анне, аппа та й=м=к, эсир пуртан кил-ёурт=м =ш=» плакат.

Класа ятарласа илемлетн\. Доска ёинче ёълерех ас=нн= плакат.

Уява ачасен ёыв=х т=ван\сене ч\нн\.

1-м\ш ача. Ыр= кун, савн= т=ван=мсем!

2-м\ш ача. Аван-и, ёыв=х ёынн=м=рсем!

1-м\ш ача. Пурне те хавасл= кул=, ыр= к=м=л, пыс=к телей сунатп=р!

3-м\ш ача. Ёемье =шши — чун =шши тесе калан= ват=сем. Т\р\сех калан= в\сем. Кил =шши — атте-анне. Атте-анне =шши — ман=н чун =шши.

4-м\ш ача. Х\вел х=й =шшине ё\р ёине еплерех сапалать, аттепе анне те х=йсен чун-ч\ре =шшине пире ёапла парнелеёё\.

5-м\ш ача. Атте-аннене, т=вансене сут=н илейм\н. В\сем пуринш\н те чи хакл=, чи ёыв=х ёынсем.

6-м\ш ача. Атте-анне пурри — чи пыс=к телей!

7-м\ш ача. Атте! Анне!

8-м\ш ача. Асаттеё\м, асанне!

9-м\ш ача. Кукамай=м, кукаёи!

10-м\ш ача. Й=м=к, ш=лл=м та пичи!

11-м\ш ача. Ытарайми ч=ваш с=мах\сем, ёыв=х ёынн=м=рсен, т=ван-хур=нташ=н яч\сем. Паянхи уява эпир сире халаллатп=р!

1-м\ш ача. Сир\н ятпа паян юр=-к\в\ ян=р\!

2-м\ш ача. Юратн=  т=вансене тав туса, в\сен пархатарл= \ёне-х\лне мухтаса с=в=сем вулан\ё!

 

3-м\ш ача.

          Ёемьерен =шши тата м\н пур-ши?

          Ёук унран =шши ёак ёут= т\нчере!

4-м\ш ача.

          П\т\м хур=нташ — ман=н чун уёёи,

          Юратат=п эп\, т=вансем, сире!

(В=р=м Палюк)

«Тавах сире, атте-анне» юр= (к\вви А. Никитин=н, с=вви

В. Давыдов-Анатрин).

5-м\ш ача.

           Пурн=ёра ёул к=тартса пыраёё\

           Ылт=нран та хакл= т=вансем.

           Тусл= ёемьере ай пур=насч\:

           Ыр т=ван в=л — пурн=ёри илем.

(В=р=м Палюк)

6-м\ш ача.

           Атте-анне ёумра пулсасс=н —

           Телейл\ тетп\р хам=ра.

           Телей в=л сав=н=ё, хавасл=х

           Ёыв=х ёынсем т=рсан умра!

(А. Эсхель)

7-м\ш ача.

           Юратат=п анне куллине,

           +шш=н-=шш=н куёран п=хнине.

           Ыр с=мах пил парса суннине,

           Т\нчере чи хитри — ман анне.

 (В. Круглов)

8-м\ш ача.

           Атте-анне юратн= пек

           Пире никам та юратман!

           Атте-анне юратнипе

           Эпир ниёта та хур курман!

(В. Урташ)

9-м\ш ача.

           Атте-аннем, телей сунат=п,

           Пычч=р \ё\рсем =нса кал-кал.

           К\т\р ч\рене сънми в=й-хал,

           Т=вансем\р, телей сунат=п.

(Р. Сарпи)

10-м\ш ача.

Юратат=п аннене,

Юратат=п аттене,

Кукаёине, кукамая,

Аппана та ш=лл=ма.

Асатте те хакл= манш=н,

Асаннене х=варам-ши?

Ёук, паллах. В=л лай=х пит\:

Мана юратать в=л хыт=!

Юратат=п в\ренме,

/м\тпе ялан утма.

Юратат=п, юратат=п,

Юратат=п пурн=ёа!

(Э. Владимиров)

«Эпир сир\н м=нуксем» юр= (к\вви А. Никитин=н, с=вви

В. Давыдов-Анатрин).

В\рентекен. Пир\н ват асатте-асаннесем к\неке тавраш вуламан, асл= п\лъ илеймен. Апла пулин те х=йсен ачисене т\р\с воспитани пама пултарн=. Ч=вашсен палл= =счах\ Г.Н. Волков акдемик ёапла калать: «Аннесем пур чух пур=натп=р-ха». Ч=нах та, атте-анне ёум\нче пур=нн= чухне ним\нле хуйх=-суйх= та п\лместп\р. «Атте-анне пил\ пурн=ё парать», — теёё\. Атте-анне т\рекне эпир в\сем пур чухне кашни кун туятп=р. Ёав т\реке эпир малалла хам=р ачасене халаллатп=р. Ёапла =руран =р=ва ку­ёать те атте-анне =шши, чун пехил\.

Хал\ эпир ёемье фотоальбомне уё=п=р. Хам=р=н т=вансем ёинчен каласа пар=п=р.

Уявччен учитель ачасемпе п\рле в\сен ёемйисене халаллан= презентаци ха­т\рлет. Ачасем слайдсем т=р=х х=йсен ёемйи ёинчен п\т\м\шле е ёемьери п\р

ёын ёинчен уйр=мм=н каласа параёё\.

1-м\ш ача. Ак=  манпа юнашар аттепе анне. В\сем ман=н юратн= ёынн=мсем. Анне — ёемье =шши, атте — ёемье т\рек\ тен\ ваттисем. Т\рекс\р кирек м\нле юпа та чал=шать. Ёемьере арёынн=н ёир\п сасси кирлех. Эп\ хам=н аттепе мухтанат=п та, м=наёланат=п та. В=л \ёчен, т=р=шулл=, к=м=лл= ёын. Ун=н аллисем тем\н тума та п\леёё\. Килте в=л ш=лл=мпа икс\м\ре т\рл\ \ёе в\рентет. Пир\нш\н атте ёул маяк\ пекех: ёухалса кайма, й=н=шма памастех в=л пире. Ёав=нпа та аттене юратса, чунтан хисеплесе ёапла калас килет:

Яланах пире в=й-хал кърет\н,

К=м=лу сан сар х\вел пекех,

Ах, аттем, аттем, эс пур=н \м\р,

Ёут т\нче санпа илемл\рех!

(Л. Туктина)

2-м\ш ача. Пир\н ёемье пыс=к: атте, анне, асанне, ш=лл=м тата й=м=к. /л\крех ял-йыш ача ёуралнине п\лсен ёапла ыйтн=: «Ылт=н-и, к\м\л-и?» «Ылт=н!» — тен\ арёын ача пулсан.  «К\м\л!» — тесе п\лтерн\ х\р ача пулсан.

Пир\н ёемьере вара ылт=н\ те, к\м\л\ те пур. Эпир тусл= пур=натп=р. Пуш= в=х=та п\рле ирттерме т=р=шатп=р. Эп\ й=м=кпа ш=лл=ма чунтан юратат=п, в\сене час-часах к\неке вуласа парат=п, т\рлеме, ъкерме в\рентет\п.

3-м\ш ача. Пир\н анне ё\р ёинчи чи ыр= ёын. Анне ёум\нче яланах =ш=, шанч=кл=. Ёут ёантал=к\ аннене ёеп\ё к=м=л, ыр= чун, \ёчен ал= пан=. Ман=н анне хирти чечек  пулн= пулсан, чи илемл\ чечек пулн= пул\чч\. Тъпери ё=лт=р пулн= пулсан, чи ёут= ё=лт=р пулн= пул\чч\. Ун=н илем\ те, =ш= кулли те х\вел пек туй=нать. Эпир  ш=лл=мпа аннене пул=шма т=р=шатп=р. Ун=н с=н-пич\ яланах кул=па ёиёт\рчч\!

4-м\ш ача. Ак= ман=н кукамай. В=л ирех т=рать, выль=хсем патне тухать, апатне парать, ш=варать. /нисене с=вать те мана =ш= с\т \ётерет. Кун\пе тем\нле \ё те тума \лк\рет. Пуш= в=х=тра вара алса-ч=лха ёыхать. Мана та т\рлеме, ёыхма в\рентет. «Ч=ваш х\р ачин п\ч\кренех ал \ёне х=н=хмалла», — тет в=л мана. Тата ман=н кукамай тутл= апат-ёим\ё  п\ёерме те =ста. Х=на килсен  кук=ль-ё=махпа с=йламас=р ямасть. Эп\ кукамая пит\ юратат=п! М\н тери \ёчен те ыр= к=м=лл= ёын в=л!

5-м\ш ача. Пир\нпе п\рле асанне пур=нать. В=л ыр= к=м=лл=, пире пул=шсах т=рать. Пит\ тутл= п\ёерме п\лет. Эп\ асаннепе пуплеме юратат=п. Теп\р чух \л\кхи пурн=ё ёинчен те ыйтса п\лет\п.

6-м\ш ача. Пир\н ёемье пыс=к. Эпир ёичч\н пур=натп=р: аттепе анне, асаттепе асанне, эп\ — Алеша — тата Алин=па Алиса й=м=ксем. Пир\н ятсем пурте «А» сас паллинчен  пуёланни яланах малта пулмаллине п\лтерет пуль тесе шутлат=п. Анне пек с=пайл=, атте пек вашават, асаттепе асанне пек \ёчен те тър\ к=м=лл= пулма \м\тленет\п.

В\рентекен. Кил-ёурт аннесем ёинче тыт=нса т=рать. Ак= м\н п\лтерет кун ёинчен статистика. Пир\н аннесем (ёемьере ик\ ача пулсан) п\р ёултал=к хушшинче 18 000 ё\ё\, вилка, каш=к, 13 000 тарелка, 8 000 чаш=к ё=ваёё\. Ёак чаш=к-тир\к йыв=р=ш\ 5 тонн=на ёитет. Лавккана апат-ёим\ё туянма  утн= ёул т=ршш\ 2 000 ёухр=мпа танлашать. Паллах, эпир аннесе­не пу­л=шса пырсан ёак хисепсене п\ч\клетме пултаратп=р.

7-м\ш ача.

Аннене эп ыр сунат=п,

Ыр сунат=п аттене.

Таш ташлат=п, юр юрлат=п,

Юратат=п в\сене.

(В=р=м Палюк)

«Аннеё\м» юр= (к\вви А. Никитин=н, с=вви Р. Сарпин).

8-м\ш ача.  

Чун-ч\рене кичем пуссасс=н,

+шра сънсесс\н вут-х\лхем

Ёут ё=лт=рсем пек пул\ё санш=н

Чун савн= ёыв=х т=вансем!

(В=р=м Палюк)

9-м\ш ача. 

Анне мана телей пиллет,

Ёурхи чипер х\вел\м тет,

Х\вел\м тет юратнипе,

Юратнипе, сав=ннипе.

 

Анне мана кун-ёул пиллет,

Т=ван кил-ёурт т\рек\ тет,

Т\рек\м тет куёран п=хса,

Куёран п=хса, чунтан шанса.

(В. Давыдов-Анатри)

В\рентекен. Ёемьере юратн= ёынсем пулсан, кил\штерсе пур=нсасс=н, т=р=шса в\ренсесс\н эпир телейл\. П\р-п\рне хисеплеме, упрама п\лес пулать. Кашни ёемьере кил\шъ те тату пулт=рчч\!

Уява ачасем ашш\-ам=ш\семпе п\рле хат\рлен\ юр=па в\ёлеёё\.

УРОКсем

В. Сухомлинскин

«Ёич/ х/р» калав/ Т+Р+Х

ИРТТЕРН/ УРОК

(Литература вулав\, 1-м\ш класс)

ИВАНОВА Любовь Юрьевна,

Шупашкар район\нчи

Анат К\нерти п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллев\сем: 1) «Ёич\ х\р» калав=н содержаний\пе паллаштарасси, т\п шух=ш\ патне илсе ёитересси; 2) текстпа \ёлеме х=н=хтарасси, вулав техникине аталантарасси, илемл\ вулама в\рентес т\л\шпе \ёлесси; 3) ачасен к=м=л-сипетне пуянлатасси, ё\р ёинче анне чи хакл= ёын пулнине =нлантарасси, =на хисеплеме, юратма в\рентесси.

Кирл\ хат\рсем: ачасемпе п\рле хат\рлен\ «Тавтапуё, анне!» стенд, магнитофон, «Анне — ёут= т\нче» юр=сен пуххи, кассета.

Урок юх=м\

1. Ачасене урока хат\рлени

В\рентекен. Пурне те ыр= кун сунат=п. Ман ёине =сл= та тимл\ куёсем тинкереёё\. Ыр= с=нсене курат=п. Эп\ сав=нат=п.

2. Ачасем умне проблем=лл= ыйту к=ларса т=ратни. Ыйту тупс=мне ушк=нпа тупни

В\рентекен. Ачасем, паян пир\н шкул пат\нче ирех ча­как ларать. Асаннъсем, аннъсем каланине илтмен-и эсир: м\не п\лтерет-ши ёак?

Ачасен хурав\сене в\рентекен п\т\млетсе х=варать.

В\рентекен. Чакак килсен х=на килет теёё\. Ч=нах та, паян пир\н патра аякри т=вансем, х=насем. Х=насем — учительсем. В\сем те сир\н пек маттур ч=ваш ачисене в\рентеёё\.

Ачасем х=насене теп\р хут саламлаёё\, в\сене килти \ё параёё\: «Т=ван шкула

ёитсен ачасене пир\нтен =ш= салам кал=р».

3. «Юратн= анне» юрра (с=вви В. Давыдов-Анатрин, к\вви А. Никитин=н) итлени

Х\вел пек х\ръ ёынн=м — анне,

Ёук санран ёыв=х ёын т\нчере.

Эс кърет\н кил-ёурт илемне,

Юратса ъстерет\н пире.

Хушса юрламалли:

Ах, аннеё\м-анне,

П\ртен-п\р эс, анне.

Яланах эс ё\клен ч\рене,

Тайма пуё=м сана.

Ё=лт=р пек ёут= ёынн=м — анне,

Ёук санран лай=ххи т\нчере. 

Сывл=м пек таса чун хавалне

Пурн=ёра парнелет\н пире.

Хушса юрламалли.

Ылт=н пек ыр= ёынн=м — анне,

Ёук санран к=м=лли т\нчере. 

Ё\клемешк\н ё\ршыв х=ватне

Ур=х кам-ши пире в=й кърет?

Хушса юрламалли.

Х\вел пек х\ръ ёынн=м — анне,

Ёук санран ёыв=ххи т\нчере.

Эс кърет\н кил-ёурт илемне,

Юратса ъстерет\н пире.

Хушса юрламалли.

В\рентекен. Юр= кам ёинчен? Ун=н к\вви м\нле? Сирте ёак юр= м\нле к=м=л-туй=м ёуратр\?

 Ачасен хурав\сем.

4. Ачасене урок темипе, т\ллев\семпе паллаштарни

В\рентекен. Эпир паян урокра чи хакл=, чи юратн= ёынн=м=р — анне ёинчен калаё=п=р. В. Сухомлинский ёырн= «Ёич\ х\р» калавпа \ёл\п\р.

Ачасемпе п\рле калав ятне, авторне тупса вулатп=р. В\рентекен ачасене В. Су­­хом­линский портретне к=тартать, к\скен ун ёинчен каласа парать.

В\рентекен. Василий Александрович Сухомлинский ачасене в\рентн\. Украин=ри Павлыш шкул\нче директор пулса

\ёлен\. Ачасем валли нумай калав, юмах ёырн=. Паян эпир вулас тен\ «Ёич\ х\р» калава та Сухомлинскиех ёырн=. Ёак калав сире к=м=ла каясса эп\ шанат=п.

5. Текстпа \ёлени

а) Словарь \ё\.

В\рентекен. Калавра =нланма йыв=р с=махсем пур (в\сене доска ёине ёырса хун=):

кичем — салху, хурл=хл= (с=маха доска ёинче пан= предложенире шыраса тупатп=р, п\лтер\шне уёса паратп=р);

ирхи сывл=м шыв\ (выр=сла куёаратп=р, предложени т=­ватп=р);

ш=пч=к (ъкерч\к к=тартат=п);

чие (ъкерч\кпе ус= куратп=р, предложени т=ватп=р).

=) Калава в\рентекен к=тартулл= вуласа пани.

В\рентекен. Калава итлен\ хыёё=н сир\н м\н калас килет?

Ачасем х=йсен малтанхи шух=ш\семпе паллаштараёё\.

б) Калава ачасене пайсем т=р=х вулаттарни. Ыйтусем ёине хуравласа вулатп=р.

Вулан=ёем\н ачасем калав=н содержанине т\пл\нрех =нланчч=р тесе, ъкер­-ч\к­л\ план тума в\ренчч\р тесе учитель доска ёинче ъкерсе пырать.

В\рентекен. Ам=ш\н миёе х\р пулн=?

Ача тупса вулать е калать, учитель доска ёине ёич\ х\р ача ъкерсе хурать.

В\рентекен. Ам=ш\ =ёта кайн=?

В\рентекен стрелк=па к=тартать, ёул ъкерсе хурать.

В\рентекен. П\ррем\ш х\р\ ам=шне м\нле к\тсе илет? Ам=ш­не в=л м\н калать?

Ача вулать. Вулан=ёем\н учитель х\вел ъкерсе хурать. (Х\р ача ам=шне ъсен-

т=ран х\веле епле к\тет, ёав=н пек к\тн\-ёке.)

В\рентекен. Икк\м\ш х\р\ м\н калать? Виёё\м\ш\? Т=­ватт=м\ш х\р\ ам=шне м\н тет? Пилл\км\ш? Ултт=м\ш? Ёичч\м\ш х\р\ ам=шне м\нле к\тсе илет?

Доска ёине учитель ё\р, ёум=р п\л\ч\ ъкерет. Виёё\м\ш х\р\ ёинчен вулан= хыёё=н доска ёинче кай=к й=ви, кай=к, ч\пписем ачасен умне тухса т=раёё\. Малалла вулан=ёем\н кур=к ёинчи сывл=м, чие сач\, ш=пч=к, шыв тултар­н= тир\к ъкеретп\р. Ёапла ачасен умне ъкерч\ксем тухаёё\, калав=н ъкер­­ч\к­л\ план\ пулса т=рать.

6. Т=хтав саманч\

В\рентекен. Аннъсем килте ёук чухне эсир м\нлерех тун­с=хлат=р? (Ачасем епле тунс=хланине с=нласа к=тартаёё\.)

Киле килсен м\нле к\тсе илет\р? (Ачасем кашни м\нле к\тсе илнине к=тартаёё\.) Аннъсене епле юратат=р? (Ачасем ыталан= пек туса к=тартаёё\.)

7. Текстпа малалла \ёлени

а) Ъкерч\кл\ планпа ус= курса калав=н содержанине каласа пани.

=) Ыйтусем ёине хуравлани:

— Сире калавра х=ш х\р\ ытларах кил\шр\? М\нш\н?

— Эсир ёич\ х\ртен х=ш\ т\р\с тун= тесе шутлат=р? М\нш\н?

Ачасем х=йсен шух=ш\сене п\лтереёё\.

б) Калава п\т\млетни: «Ыр= \ё тун= чухне нумай калаёмаёё\. Ыр= \ё\н ёим\ё\ те ыр=».

8. Т=хтав саманч\

«Тавтапуё, анне!» стендпа ус= куратп=р. Кашни ача стенд ёинче х=й\н ам=ш­не куёпа шыраса тупать. В\рентекен ачасене куё\сене хупма хушать, куё умне х=й\н юратн=, хакл= ам=шне к=ларса т=ратма ыйтать. Учитель кашни ачана пуёран ачашлама, х=лхаран =ш= с=мах калама т=р=шать. Куёсене уёсан кашни­­­ех х=й ам=ш\ ёинчен каласа парать.

9. Ушк=нсемпе \ёлени

Класс виё\ ушк=на пайланса \ёлет. В\рентекен кашни ушк=на \ё парать.

В\рентекен (1-м\ш ушк=н валли). Ачасем, аннесене х\велпе танлаштарма пулать. М\нш\н?­

Ачасем х=йсен шух=ш\сене п\лтереёё\. Хутран касса к=ларн= х\вел ёинче «анне» с=мах. Ачасем х\вел пай=ркисем ёине анне м\нлине п\лтерекен

с=махсем тупса ёыраёё\.

В\рентекен (2-м\ш ушк=н валли). Аннесене чечекпе танлаштарма пулать-ши? М\нш\н?

Ачасем х=йсен шух=ш\семпе паллаштараёё\. Хутран касса к=ларн= чечек ёинче «анне» с=мах. Ушк=нри ачасем анне валли илемл\, =ш= с=махсем тупса ун

ёеёкисем ёине ёыраёё\.

В\рентекен (3-м\ш ушк=н валли). Тестра пан= т\р\с хурава аялтан турт=р.

1. Паянхи урокра вулан= калав яч\:

а) «Ёич\ х\р»;

=) «Ёич\ качака путекки».

2. Вулан= калав автор\:

а) Василий Сухомлинский;

=) Александр Пушкин.

3. Автор пире м\н калас тет?

а) «Аннъне яланах пул=ш, юрат, хисепле»;

=) «Них=ёан та ан суй».

Кашни ушк=н х=й\н \ёне хът\лет.

10. Киле \ё пани

Вулан= «Ёич\ х\р» калав т=р=х ъкерч\к тумалла. Ъкерч\к айне анне ёинчен ваттисен с=мах\ тупса ёырмалла.

11. Урока п\т\млетни. Ачасен \ёне хаклани

М. УХСАЙ+Н

«УСЛАН КАЙ+К ЮМАХ/» Т+Р+Х

ИРТТЕРН/ УРОК

(Литература вулав\, 4-м\ш класс)

КОЖЕВНИКОВА Полина Петровна,

Муркаш район\нчи

Нискассинчи п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллевсем: 1) танлаштар=ва, эпитета, с=патлантар=ва вулан= хайлавсенче курма, тупса пал=ртма х=н=хтарасси; 2) вулав х=н=х=в\сене аталантарасси, вулан= хайлавсен содержанине астуса калама х=н=хтарасси; 3) ачасен ёых=нулл= пуплевне аталантарасси, т=ванл=х термин\сене аса илсе кулленхи калаё=ва к\ртесси.

Кирл\ хат\рсем: компьютер, мультимедиа проектор\, интерактивл= доска, «Ч=ваш ч\лхи» (5 класс) электронл= пособи (В.Ю. Андреев, 2005), «Мир информатики» программ=па методика комплекс\ (А.В. Могилев, Екатеринбург), «Й=х-нес\л йыв=ё\» таблица.

Урок юх=м\

I. Ачасене й\ркелесе лартса сывл=х сунни

II. Урок темине п\лтерни

В\рентекен. 2008 ёула Раёёей Президенч\н указ\пе Ёемье ёултал=к\ тесе йыш=нн=. Паянхи урокра та эпир ёемье ёинчен калаё=п=р, т=ванл=х с=мах\сене аса илсе ёир\плетсе х=вар=п=р. «Атте-анне пулсасс=н...» текен шух=ша малалла т=с=п=р. «Услан кай=к юмахне» вуласа тишкер\п\р. Писательсем хайлавсенче ус= куракан илемл\х мел\сем ёинче те чар=нса т=р=п=р.

III. Ё\н\ тем=па \ёлени

1. Атте-анне пулсасс=н...

1) Урок темине вуласа шух=ша малалла т=сни.

Экран ёинче 1-м\ш слайд: урок теми («Атте-анне пулсасс=н...»), класри ача­сен ёемьепе ъкер\нн\ с=н ъкерч\к\сем тата с=в=.

В\рентекен. Слайд ёинчи предложенири шух=ша малалла т=с=п=р.

Ачасен хурав\сем.

2) Экран ёинчи с=вва вуласа ун=н т\п шух=шне пал=ртни.

Х\вел пек ёут= ёынн=м, анне!

Ёук санран ёыв=ххи т\нчере.

Эс кърет\н кил-ёурт илемне,

Юратса ъстерет\н пире!

3) С=вва илемл\ вулама х=н=хтарни.

— Ку с=вва кам ёинчен ёырн=?

— Кам ёак й\ркесене ам=шне хыт= юратнине пал=ртса вулама пултарать?

Темиёе ача с=вва сас=па вулаёё\.

4) С=в=ри илемл\х мел\сене тупса пал=ртни.

— Ёак с=в=ра автор м\нле илемл\х мел\пе ус= курать? Асамл= к=ранташ =на сире аялтан  туртса пан=.

— Ёыравё=сем тата м\нле илемл\х мел\семпе ус= курма пултараёё\?

2. «Танлаштару», «эпитет», «с=патлантару» =нлавсен п\лтер\шне пал=ртни

1) «Ёых=нусем туп». Литератур=ри илемл\х мел\сене в\сен п\лтер\ш\семпе ёых=нтарни.

Интерактивл= доска ёинче 2-м\ш слайд: 1-м\ш юпана эпитет, с=патлантару, танлаштару терминсене ёырн=, 2-м\ш юпана — в\сен п\лтер\ш\сене.

Танлаштару

С=патлантару

 

Эпитет

Ч\р\ мар япалана ч\р\ пек туса к=тартни

П\р-п\р япалана е пул=ма с=нлама ус= куракан, =на с=нарл=х кърекен с=мах

П\р япалана е пул=ма теп\р япалапа (пул=мпа) танлаштарса к=тартни

В\рентекен. Сулахай енне сав=н=ёл= к=ранташ м\нле с=махсем вырнаётарн=? (Ачасен хурав\сем.)

Сылт=м енче вара в\сен п\лтер\ш\сем, анчах в\сем п=траш=нн=.

Пир\н ёак с=махсене п\лтер\шне кура ёул уёса памалла, кашни =нлава х=й\н «ёемйине» тупма пул=шмалла.

Ачасем интерактивл= доска патне тухса литература термин\ пат\нчен ун=н п\лтер\ш\ енне асамл= к=ранташпа т\р\с й\р т=ваёё\.

2) Илемл\х мел\сен т\сл\х\сене ачасене туптарни.

Т\сл\хрен: к\м\л сас=, ылт=н ал=, к=тра хур=н — эпитет; х\вел ачашлать, ёум=р ташлать — с=патлантару, уй=псем шевле пек, куё\ ш=рёа пек — танлаштару.

3) Доска ёине ёырса пан= т\сл\хсене тишкерни.

— Сир\н ёемьере пур=накан кам ёинчен ёапла калама пулать? Ылт=н ал=, сар= х\р, куё\ ё\м\рт пек, =ш= ч\релл\.

П\т\млетъ. Ёак илемл\х мел\сене эпир нумай чухне мухтаса, ырласа калан= чух ус= куратп=р. Ёыв=х т=вансене хыт= юратнине пал=ртма та кирл\ в\сем. Т=вансем пурри — пуянл=х. Пур т=вана та п\рле й=х-нес\л йыв=ё\ ёине пуётарма пулать иккен.

3. «Эп паян — чи пуянни». Й=х-нес\л йыв=ё\ т=р=х т=вансем ёинчен каласа пани

Ачасем урока хат\рленсе ёемьен нес\л йыв=ёне хат\рлеёё\, 1—2 ачана х=йсен т=ван\сем ёинчен калаттарма пулать.

4. 3-м\ш слайд ёинчи с=вва сас=па вуласа тишкерни, унти илемл\х мел\сене тупса пал=ртни

Тъпере х\вел кулсасс=н,            

В=йс=р ёын та в=йл=рах.

Т=вансем нумай пулсасс=н,

Пуринчен эп пуянрах!

В\рентекен. Ёак с=в=ра автор м\нле илемл\х мел\семпе ус= курать? (Х\вел кулсасс=н — с=патлантару.)

IV. Физкультура саманч\

В\рентекен. Ё\р ёинче пур япалан та ёемье пур иккен: кур=к=н та, йыв=ё=н та, ч\р чунсен те. Х\вел\н те ёемйи пур. Ун=н ёемйи п\л\т ёинче иккен. Камсем-ши в\сем? Кун ёинчен эпир кану в=х=т\нче п\л\п\р.

Ачасем с=в=па кил\шълл\н хусканусем т=ваёё\.

— Х\вел =ёта ёыв=рать?

— Кукам=шпе юнашар.

— Кам-ха ун кукам=ш\?

— Ёълл\ те к=вак тъпе.

— В=л м\скерпе вит\нет?

— Ё=м пек ёемёе п\л\тпе.

— Кам  =на витсе ярать?

— Ун аслашш\ — Ёил мучи.

(Н. Ытарай)

V. «Услан кай=к юмах\» текстпа \ёлени

1) Калав=н 1-м\ш абзацне сас=па вулани.

Т\ллев: Услан кай=к\ м\нле сас= к=ларать-ши?

2) +нланнине т\р\слени.

— Услан кай=к\ ъхлетет, ъх-ъх тесе й\рет. Ёав=нпа =на ъх\ тесе  ч\нн\ \нт\.

3) Ёак кай=к ёинчен каласа пани, сассине итлеттерни, ъкер­ч\кне к=тартни («Ч=ваш ч\лхи», 5-м\ш класс, электронл= пособи, «Путене»).

4) 2-м\ш абзаца рольпе вулани (Ваёук, Наётаё аппа, автор)

Т\ллев: Ку абзаца рольпе вуласа ёак кай=к=н теп\р ятне п\л\п\р.

5) +нланнине т\р\слени.

— Ёак кай=ка х=ш-п\р выр=нсенче услан кай=к\ теёё\.

6) Наётаё аппа услан кай=к ёинчен каласа панине вулани.

 Т\ллев: М\нш\н мак=рать-ши ёак кай=к?

7) +нланнине т\р\слени.

8) Вулан= юмахри илемл\х мел\сене тупни.

Танлаштарусем: п\в\ х=ва пек, куё харшисем к\рхи каё пек, уй=х пек.

9) Словарь \ё\ (интерактивл= доска ёинче пан= с=махсене вы­р=сла п\лтер\ш\пе ёых=нтарни).

                         салма                            мачеха

                         ама ёури                      скалка

                         й\т\р                             клецки

10) Ёыру \ё\. Калаври т\п геройсене с=нлани.

В\рентекен. Тетраде паян вулан= юмах ятне тата авторне ёырса хур=п=р.

Экран ёине юмах яч\пе автор\ тухса т=раёё\. Сулахай енне х\р ача, сылт=м енне ама ёури тесе ёырн=.

— Юмахра миёе т\п с=нар? Камсем? Т\п с=нарсене тетраде юпапа ёырса хур=п=р.

— Эпир сир\нпе ёынна с=нлакан с=махсем чылай в\ренн\чч\. (Ачасем т\сл\хсем тупаёё\.) Хал\ пир\н  юмахри х\р ачана тата ама ёури ам=шне с=нламалла.

Ачасем тетраде ёыраёё\.

П\т\млетъ. Яланах  ыр= к=м=лл=, с=пайл= пул=р, п\р-п\рне ан кърентер\р.

VI. Пърнесен гимнастики («Мир информатики», с=в=сене выр=сларан ч=вашла куёарн=)

Ачасем компьютер ёине п=хса пърнисене вылятаёё\. 

П\рре, икк\, виёё\, т=ватт= —

Пур=нн= тет ш=шисем.

Чей \ён\, чаш=к ватн=.

Ют ч\лхепе калаён=.

Чаби челяби

Челяби чаби-чаби.

Чаби челяби

Челяби чаби-чаби

Ыр= кун пулт=р,

Аван-и, Иван!

Ыр= кун пулт=р,

Аван-и, Степан!

Ыр= кун пулт=р,

Аван-и, Сергей!

Ыр= кун пулт=р,

Аван-и, Андрей!

Ыр= кун пулт=р,

Аван-и, Антон!

Осьминог=н урисем,

Пит нумай-ёке в\сем!

Пурте кирл\ =на!

Сак=р т\сл\ ура! 

VII. Компьютерпа ус= курса «Тимл\хе т\р\сле» тестсене пурн=ё­лани, хак пани («Услан кай=к юмах\н» содержаний\ т=р=х).

1. Услан кай=к\ м\нле сас= к=ларать?

ѓ кар-кар

ѓ ъх-ъх

ѓ чив-чив

2. Кам услан кай=к ёинчен юмах каласа пан=?

ѓ Наётаё аппа

ѓ анне

ѓ Палюк мучи

3. Чипер х\р пурн=ё\ м\н пирки усалланса кайн=?

ѓ укёа-тенк\ ёител\кс\р пулн=

ѓ х\р\н ашш\ авланн=

ѓ ёантал=к п=с=лса кайн=

4. Х\р ача м\нш\н услан кай=к пулса т=рать?

ѓ ама ёури ам=ш\ =на й\т\рпе юнан=

ѓ х\р ача чарус=р пулн=

ѓ х\р ачан килте \ёлес килмен

5. Ама ёури ам=ш\ х\р ачана

ѓ юратн=

ѓ с=лтавс=рах кърентерн\

ѓ килти \ёсене тутарман

VIII. «Услан кай=к юмах\» т=р=х п\т\млетъ туни

— Калава вуласан м\нле шух=ш-туй=м ёуралч\?

— Кама шеллес килет? Кама сивлес килет?

В\рентекен. Ёак ёемьере кил\шъ, =нлану пулн= пулсан в\сем пур йыв=рл=ха ё\нтерн\ пул\чч\ё. Ёыв=х ёынсене хаклама п\лменни те кур=нать кунта. Ёир\п, тусл= ёемье тем\нле йыв=рл=ха та ё\нтерет.

Ёир\п ёемье пулсан, пир\н республика та, Раёёей ё\р-шыв\ те ёир\п пулать.

IX. Ачасен \ё\сене хаклани. Урока п\т\млетни

Урока «Аттепе анне кил\нче» (к\вви Г. Перьев=н, с=вви М. Сэниэл\н) юрра итлесе в\ёлеме пулать.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Скачать:

ВложениеРазмер
Microsoft Office document icon stsenarisen_posobiye_atte-anneren_khakli_suk.doc296 КБ

Предварительный просмотр:

Ч+ВАШ РЕСПУБЛИКИН В/РЕНЪ ИНСТИТУЧ/

ПУЁЛАМ+Ш В/РЕНТЪ КАФЕДРИ

АТТЕ-АННЕРЕН ХАКЛИ ЁУК

Шкул уяв\сен сценарий\сем,

уроксен конспекч\сем,

ч=ваш ч\лхи урок\сен тематика

план\

   

ДК 374

ББК 74.200.58

А 92

       

«ПУЁЛАМ+Ш ШКУЛ УЧИТЕЛ/Н БИБЛИОТЕКИ»

9-м\ш к=лар=м

К=лар=ма ник\слекенсем:

А.Р. Кульева, педагогика наукисен кандидач\,

ЧР в\ренъ институч\н асл= преподавател\;

О.Г. Кульев, «Хал=х шкул\» журнал редактор\

К\неке автор\сем:

Н.Г. Валериянова, А.Г. Васильева, Н.В. Васильева,

И.В. Григорьева, Л.Ю. Иванова,

П.П. Кожевникова, В.Г. Моисеева, Н.А. Феофанова,

Р.Г. Чумбакова

Атте-аннерен хакли ёук: шкул уяв\сен сценарий\сем тата урок конспекч\сем / А.Р. Кульева пухса хат\рлен\. — Шупашкар, 2008. — 71 с.

УДК 374

ББК 74.200.58

УЯВСЕМ

АТТЕ — ЁЕМЬЕ Т/РЕК/

(3—4-м\ш классенче в\ренекенсемпе ирттермелли

уяв сценарий\)

ВАЛЕРИЯНОВА Наталья Геннадьевна,

Й\преё район\нчи

К\л\мкассинчи п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллев\сем: 1) ачасене  ч=ваш ч\лхин илем\пе, ытарл=х\пе паллаштарасси; 2) в\сен пуплевне тата тавра кур=мне аталантарасси; 3) в\ренекенсене ашш\-ам=шне юратма, хисеплеме, в\семпе мухтанма в\рентесси; 4) ачасенче ёемьел\х, тусл=х, п\р т=ванл=х туй=м\сене в=йлатасси.

Кирл\ хат\рсем: компьютер, мультимедиа проектор\, экран, магнитофон, слайдсем, «Ман=н атте п\ч\к чух» стенд.

Уяв в\ренекенсен ашш\-ам=ш\семпе п\рле иртет. Уява пымашк=н ашш\сене уйр=м йыхрав ярсан тата та аван.

Экран ёинче 1-м\ш слайд: «Атте к\реки пурн=ё тытать. Ваттисен с=мах\».

1-м\ш в\ренекен.

«Аттене атте тееёё\,

Аттене илме укёи ёук.

Укёи пулсан-пулмасан та —

Аттене сутакан\ ёук», —

тесе юрлаёё\ хал=хра. Т\р\сех калан= ват=сем: атте-аннене сут=н илме ёук. В\сем пуринш\н те п\рре, пуринш\н те — чи хакл=, чи ёыв=х ёынсем. Атте-анне пурри — чи пыс=к телей.

2-м\ш в\ренекен. Эп\ те хама телейл\ тесе шутлат=п: манпа юнашар аттепе анне. В\сем — ман=н сав=н=ё, шан=ё, т\рек. В\сем — ман=н юратн= ёынн=мсем.

«Тавах сире, атте-аннем» юр= (к\вви Ю. Жуков=н,

с=мах\сем В. Шемекеев=н).

3-м\ш в\ренекен. Анне — ёемье =шши, атте ёемье т\рек\ тетп\р. Т\рекс\р кирек м\нле юпа та чал=шать, т\рекс\р кирек кам та х=йне м\ск\н те телейс\р туять. Кашни ёемьерех арёынн=н х=ватл= сасси, ёир\п в=й-хал\, хастар чун-ч\ри кирл\. Унс=р=н чун та, пурн=ё та пуш=рах.

4-м\ш в\ренекен. Ёемьере й\ркелл\ ача-п=ча ъстерме ам=ш\н ыр к=м=лл=х\, ашш\н ёир\пл\х\ кирл\ теёё\. Ёак ик\ ен ачаран ч=н-ч=н ёын т=вать.Ур=хла каласан, атте-аннен ыр= т\сл\х\ пире куёмалла. Пурн=ёра хам=ра кирл\ енсене эпир в\сенчен илетп\р, в\сем пек пулма т=р=шатп=р.

Экран ёинче ачасем ашш\-ам=ш\семпе п\рле хуёал=хри т\рл\ \ёсене пурн=ёланине с=нлакан слайдсем.

5-м\ш в\ренекен. Х\р ачасем кил-ёуртри \ёсене тума, кил =шшине тытса пыма, сис\мл\ те туй=мл= пулма ам=ш\нчен, арёын ачасем хуёал=хри йыв=р лава туртса пыма, м=ш=р\пе ачисемш\н т=р=шма, \ёлесе пус ёумне пус хушма, ёемье чысне тытса пыма ашш\нчен в\ренеёё\. Ёав=н пек пулмалла та. Ам=шне п=хса х\рне ил, ашш\не п=хса ыв=лне х\р пар тен\ ваттисем.

Ваттисен с=мах\сем калан=ёем\н экран ёине ёыр=наёё\.

«Ылт=н ал=сем» конкурс иртет: ачасен ашш\сене ё\р улми шураттарасси, тураттарасси.

6-м\ш в\ренекен. Х\рар=ма ёут ёантал=к ачаш туй=м, ёеп\ё к=м=л, ыр= чун, \ёчен ал=, арёынна вара патт=р в=й-хал, ёир\п чун-ч\ре, хастар шух=ш-к=м=л пан=.

7-м\ш в\ренекен. Арёын в=л пул=шма та, ёир\п ыйтма та пултарать. Ёемьери ёынсен арёынран х=рас-в=танас, шикленес-аванмарланас туй=м та пур.Ёемье пуё\ м\н \л\крен хисепре пулн=, ун=н с=мах\ ыттисемш\н саккун шутланн=. Ёемьере кашни ёынн=н х=й\н выр=н\, х=й\н тив\ё\ пурах \нт\. Унс=р=н кил-йыш арканать.

«Аттене чунра упрат=п» юр= (с=мах\сем Л. Туктинан, к\вви Ю. Жуков=н).

Т=ван киле аса илсесс\н

Сан ёут с=ну каймасть умран.

Ачусене телей пиллет\н —

Тавах, аттем, сана чунтан.

Хушса юрламалли:

Ялан пире в=й-хал кърет\н,

К=м=лу сан сар х\вел пекех,

Ах, аттем, аттем, эс пур=н \м\р,

Ёут т\нче санпа илемл\рех.

Чун-ч\рене кичем пулсасс=н

Т=ван ене пырас килет.

Эп сан патна ёитме васкат=п,

Сана курсан чун х\п\ртет.

Хушса юрламалли.

Аттем, каёар, тен, кърентерн\,

Е теп\р чух эп =нланман.

Сан ыр ятна ё\ре ъкерм\п,

Эс в\рентни тухмасть асран.

Хушса юрламалли.

8-м\ш в\ренекен. Арёынс=р ёемьене \л\кренех хисепе лартман: кърентерме те пултарн=. «Кирек епле пулсан та, арёын—арёынах», — теёё\ х\рар=мсем. Ч=нах та \нт\, ашш\н хисеп\ ачисене куёать.

Ас=рхаттарни. Уява хат\рленн\ тапх=рта ачасем хушшинче  «Атте — ман=н идеал» сочиненисен конкурс\ ирттермелле, чи лай=х 2—4 \ёпе ёак уявра паллаштармалла. Ача каласа пан= май экран ёине ашш\н с=н ъкерч\к\ тата ёемйипе п\рле канура, \ёре, х=нара ъкерн\ фотографисем тухаёё\.

Сочинени сып=к\. «Атте пулман пулсан… Шутлама та х=рат=п. Тилхепес\р лаша й=н=ш ёулпа каять теёё\. Ашш\с\р ачасем те т\р\с ёул тупаймаёё\. Пурн=ёа тытса пыма арёын т\рек\ кирл\ ёав. Т=л=х ъсекен ачасене эп\ пит\ х\рхенет\п. Ашш\с\р ъсекен ача ачашрах та м\ск\нрех пулать, ёил =ёталла в\рет — унталла тай=лакан йыв=ё пек туй=нать. Ун пек ёынсене пурн=ё ёул\пе ёир\пп\н утма та йыв=ртарах. Ёав=нпа та эп\ атте юнашар пулниш\н, унпа хуть те м\нле ыйт=ва та сътсе явма пултарниш\н, ун хъттинче телей туйса пур=нниш\н чунтан сав=нат=п. Манш=н атте ёул маяк\ пекех: пурн=ёра ёухалса кайма, й=н=шма памастех в=л мана».

«Ыйту-хурав» конкурс. Ачасем пан= ыйтусем ёине хуравлаёё\: ашш\н юратн=

апач\, тумтир\, хаёач\, ат=-пушмак размер\, пъртри юратн= выр=н\.

«Ёеп\ё ал=сем» конкурс. Ашш\сене х\р ачасен ёъёне майлаттарасси, с=пка

юрри юрлаттарасси.

9-м\ш в\ренекен. Пурн=ё саккун\ т=р=х арёынпа х\рар=м \м\р п\рле пур=нма с=мах парса ёемье ёав=раёё\, ача-п=ча ёуратса ъстереёё\. Т\рл\ с=лтавсене пула п\р-п\ринчен уйр=лса кайни — пурн=ё инкек\: х=йсемш\н те, ачисемш\н те. Арёын ёук — т\рек ёук. Пурн=ёа п\рле пур=нмалла теёё\ ёав.

10-м\ш в\ренекен. Ыв=л\-х\р\сене ашш\пе ам=ш\н п\рле ъстермелле, ёак= — в\сен тив\ё\. Анчах та хальхи в=х=тра ёак =нлава шута хуманнисем м\н чухл\-ши?

Экран ёине статистика к=тарт=в\сем тухаёё\: «2007 ёулта пир\н ё\ршывра 140052 ача т\рл\ с=лтавсене пула ашш\-ам=ш\с\р т=рса юлн=. В\сенчен 35120-\шне ача ёурч\сене ян=, 68710 ачана — опекунсене пан=, 5071 ача-

на усрава илн\, 9289-=шне каялла ёемьене тав=рса пан=».

11-м\ш в\ренекен. Ашш\пе ам=ш\ уйр=лса каяёё\, ачисене пайлаёё\, явапл=ха туйма п=рахаёё\. Е тата ашш\-ам=ш\н правине ёухатаёё\ те — ачисем интернатра ъсеёё\. Ёак=н пек пулмалла-ши в=л пурн=ё тени? Ёук! Ача-п=ча ашш\-ам=ш\с\р ёуралмасть. Ё\р ёинчи кашни ачан ашш\-ам=ш\ юнашар пулсан, п\р-п\рин ёине п=хса =шш=н й=л кулсан, йыв=рл=хсене п\рле ё\нтерсе пырсан — м\нлерех ыр= пул\чч\.

Николай Айзман ёырн= «+ёта-ши ман атте?» пьес=н п\р пайне ачасен ушк=н\

лартса парать.

Илюш с\тел хушшинче ъкерсе ларать. Аяккарах кайса х=й с=рланине

п=хать.

Илюш. Ак=, пулч\ те! Шкулта эп\ ъкерн\ картин=сене: «Кусене художник мар, п\р-п\р маляр муталан= пуль», — тесе кулатч\ё. Манран художник пулайрас ёук пуль ёав… Маляр тесен ытти-хытти. Анчах ман маляр пулас килмест. Пулсан пулат=п ёурт купалакан! Ёак к=макана та хамах купалас тен\чч\ те — търех пиёмест пуль тер\м. П\р тыт=нсан — в\ренет\пех. Училищ\не лекесч\ ёеё. (Пауза.) Анне киличчен ч=матана хат\рлемеллечч\ мар-и? (Ч=матан илсе к\рет.) П\р ё=к=р хурас, теп\р виё\ пашалу. (Иле-иле хурать.) Эх, ёав аннене! Ку таранччен м\н туса т=рать-ши?! (Чъречерен п=хать.) Эй, ара в=л киличчен урай ш=лмаллачч\-ёке, мансах кайн=. (Урай ш=лать.) Вут хутса хут=м, апат к=макара… Сур=хсене хупн=. (Ларать те к\неке вулама тыт=нать.)

Тултан шаккани илт\нет. Илюш шартах сикет. Татах шаккаёё\.

Илюш. Кам унта? К\р. М\н шаккаса т=рат=н? К\р, к\р!

Коновалов, 45 ёулхи арёын, к\рет.

Коновалов (ун-кун п=хкаласа). Здраствуйте!

Илюш (=на к\тменскер, икк\ленсе). Здраствуйте. Паллаймар=м-ха… Кам кирл\ сире?

Коновалов. Никамах та… (Търех кирл\ с=мах тупаймас=р.) Ёъхерех тумпа тухр=м та, ёантал=к к\р енне кайр\ пулас…

Илюш (кулса ярать). Ларса =ш=н=р эппин.

Коновалов. П\чченех-им?

Илюш (каллех кулать). Ак= халь икк\н пулт=м=р.

Коновалов. П\чченех пур=нмаст=н пуль тет\п-ёке.

Илюш. П\чченех. Анне хулана доярк=сен канашл=вне кайн=.

Коновалов. Кайни нумай пулать-и?

Илюш. Виёё\м\ш кун \нт\.

Коновалов. Х=ёан килет?

Илюш. Хам та к\тет\п те, ёаплах килеймер\-ха.

Коновалов. Апла эппин…

Илюш. Ёапла.

Коновалов (й\ри-тавра п=хкалать). Аёу =ёта тата?

Илюш. Ёавна п\лмест\п ёав.

Коновалов (Илюш=н кашни с=махне с=наса итлет). В=л та =ёта та пулин кайн=-им?

Илюш (търккесс\н). Ниёта та кайман. В=л ман … пулман та.

Коновалов. Епле пулман? Эс\ епле…?

Илюш (к=м=лс=рр=н). Ёаплах. Ялта мана «самородок» теёё\.

Коновалов. Ха, интересл\…

Илюш. М\н интересли пулт=р унта? П\рре те хам куёпа курман-ха эп\ =на: те пур в=л, те ёук. Эх, ман=н та п\р-п\р талант пал=рсанчч\!… Атте ёукки п\терет ёав, в=л пулн= пулсан…

Коновалов. Аёу…  Пурах пуль-ха. Тен, к\тмен ё\ртенех киле персе ёит\.

Илюш. Халиччен килменскер халь тин килместех \нт\. Ман хам=н та пит\ курас килет =на. Яла килкелесе кайн= теёё\, хам курман.

Коновалов. Аёу пит чунс=р ёын пулн=-шим?

Илюш. П\лмест\п. Ытла чунс=рах пулман пуль. Анне калать: суда памас=рах мана валли укёа ярса т=ратч\ тет. (Пауза.) В=л килте пулн= пулсан, тен, эп\ п\р ч=рмавс=рах в\ренме кайн= пул=тт=м.

Коновалов. Вунн= п\терт\н эппин. Малалла =ёта в\ренме каясш=н-ха?

Илюш. Ман=н строитель пулас килет!

Коновалов. В=т ку =сл= \м\т.

Илюш (сасарт=к аса илсе). Эх, мансах кайн=, шыв =сса килмеллечч\-ёке! Эсир лар=р, анне часах кил\. (Тухса каять.)

Коновалов. Ак= еплерех ыв=л ъсет иккен ман=н.

Пърте Мелани (Илюш=н ам=ш\) к\рет.

Мелани (т\л\нсе). Тур ёырлахт=рах! Кам пулч\ ку?

Коновалов (ним\нле мар пулса). Эп\-ха.

Мелани. М\н тума килт\н?

Коновалов. Каёар \нт\, Мелани. П\лет\п, ай=пл=. Ёамр=к пулн=. Й=н=шн=. Тен, хал\ те пулин каёар=н, Мелани? Эп\ ыв=ла курас тесе килт\м.

Мелани. Вун ёичч\ тултарч\-ёке! Халь тин… Халь тин… эс ун ёине п=хма та тив\ё мар.

Коновалов. Эп\ тискер кай=к мар-ёке. +на ъстерме те пул=шса т=т=м.

Мелани. Укёа в=л ача чунне =ш=тмасть, ачана =на… п=хни, т=ван юн =шши кирл\.

Коновалов. Ку т\р\с. +нлан мана, Мелани, эп\ те =нлант=м: ачана т=ван ашш\ кирл\. Юлашки в=х=тра ёемьес\р пур=нса, й=лтах тунс=хласа ёитр\м. Каёар, Мелани!

Чаршав.

В\рентекен. «Ашш\ хъттинче ыв=лне ё=м=л», «Ашш\ — ыв=лне, ам=ш х\рне п=хать», «Ашш\пе ыв=л\н, ам=ш\пе х\р\н п\р ч\лхе», — тен\ ваттисем.

Ваттисен с=мах\сем экран ёине тухса пыраёё\.

Атте с=мах\, атте в\рент\в\, атте пил\ пур ёынна та кирл\. Аттес\р ъсни, аттене ёухатни — ё\р й=тайми инкек. Ёав=нпа та аттене юратса, чунтан хисеплесе, ырл=х-сывл=х, телей те в=р=м кун-ёул сунса ёапла калас килет:

«Яланах пире в=й-хал кърет\н,

К=м=лу сан сар х\вел пекех.

Ах, аттеё\м, аттем, эс пур=н \м\р,

Ёут т\нче санпа илемл\рех».

«Ах, аттеё\м» юр= (Валентина Османова репертуар\нчен).

АННЕ — ЁУТ+ Х/ВЕЛ

(Класс тулаш\нче

ирттермелли уяв сценарий\,

3-м\ш класс)

ГРИГОРЬЕВА Ирина Вячеславовна,

Ет\рне район\нчи

П\рёырланти п\т\м\шле п\лъ паракан

т\п шкулта в\рентекен

Т\ллев\сем: 1) ачасене ам=ш\сене хисеплеме, в\семпе мухтанма в\рентесси; 2) ч=ваш поэч\семпе композитор\сен аннесем ёинчен ёырн= с=вви-юррисемпе паллаштарасси, в\сен илемне туйма х=н=хтарасси; 3) ачисемпе ашш\-ам=ш\ хушшинчи ёых=н=ва в=йлатасси.

Уява ашш\-ам=ш\сене, аслам=ш\-кукам=ш\сене ч\нн\. Сцен=на шарсемпе, чечексемпе, пыс=к ъкерч\кпе илемлетн\. «Анне — ёут= х\вел» курав й\ркелен\. Унта ам=ш\сен с=н ъкерч\к\сем, ачасем ёырн= сочиненисем, ъкерч\ксем, в\ренекенсем ам=ш\сем валли =сталан= парнесем.

Ку уяв т\лне кашни ача «Ман=н анне» п\ч\к к\неке тун=. Унта т\рл\ страница: «Анне килте», «Анне \ёре», «Аннен юратн= \ё\» тата ытти те. Ам=ш\сене халаллан= с=в= й\ркисене, ъкерч\ксене к\ртн\.

Слайд ёинче ёуркуннене с=нлакан ъкерч\к, ун айне «Анне — ёут= х\вел» тесе ёырн=.

«Ёуркунне» юр= (с=вви Т. Козлов=н, к\вви И. Любимов=н) ян=рать.

 

1. Сар= х\вел й=л кулать,

Ёуркуннене сав=нать.

Ш=нк=р-ш=нк=р шыв юхать,

Х=й юррине в=л юрлать.

Хушса юрламалли:

Ёуркунне, ёуркунне,

Юрл=р сав=к юррине.

Ёуркунне, ёуркунне

Сав=нтарт=р т\нчене.

2. С\м в=рман\ ч\р\лет,

Х=й тум\пе киленет.

Ёълте т=ри юр юрлать,

Ёут= т\нче в=ранать.

Хушса юрламалли.

3. Юр юрлатп=р сав=нса,

Ёуркуннене юратса.

Телей пулт=р яланах —

Аннесене ай тавах.

Хушса юрламалли.

Ертсе пыракан. Ыр= кун пулт=р, хакл= х=насем, аннесем, ачасем! Х\рар=мсен кун\ — ёуркуннехи чи =ш= та ёут= уявсенчен п\ри. П\т\м ёут ёантал=к ч\р\лн\ в=х=тра эпир аннесене, асанне-кукамая, аппа-й=м=ка, п\рле в\ренекен х\р ачасене, пур х\рар=ма та уяв яч\пе саламлатп=р. Ч\ререн тухакан чи =ш= с=махсене хакл= ёынн=м=рсене — аннесене парнелетп\р.

Слайд ёинче с=в= й\ркисем.

1-м\ш ача (экран ёинчен вуласа парать):

Т=ван аннене суйламаёё\.

Суйлас пулсан та =на,

Эп ил\тт\мчч\ суйласа,

Т=ван аннеё\м, сана!

(Р. Сарпи)

Слайд ёинче ч=ваш х\рар=мне с=нлакан ъкерч\к.

2-м\ш ача (В. Ахун ёырн= «Анне аллисем» проз=лла с=вва вулать). Анне аллисем… Суха та тун= эсир, тыр= та вырн= эсир, ут= та ёулн= эсир, в=рман та касн= эсир, анне аллисем… Хама йыв=р килн\ самантсенче эп\ яланах сире аса илет\п, сир\н =шш=ра туят=п. Ун чухне мана в=й-хал к\рет, нимле йыв=р \ё те шиклентереймест. Эп\ вара каллех търленсе т=рат=п, хастарр=н малалла утат=п. Анне аллисем… /ёпе куш=ркан= анне аллисем! Т\нчери чи ачаш ал=сем, т\нчери чи \ёчен ал=сем!

Анне аллисем… С=пка та сиктерн\ эсир, със те арлан= эсир, пир те т\ртн\ эсир, т\р\ те т\рлен\ эсир, анне аллисем… Ачал=х=м куё умне тухсан эп\ ялан сире аса илет\п. Хыёа юлн= ёулсем вит\р эп\ сир\н хастарл=ха курат=п, сир\н с=пайл=х=ра курат=п. Эсир пуррипе ё\р ёинче утса ёъреме те, пур=нма та ё=м=л. Анне аллисем… /ёпе куш=ркан= анне аллисем! Т\нчери чи ачаш ал=сем, т\нчери чи \ёчен ал=сем!

Пукане й=тн=, ч=ваш тум\ т=х=нн= х\р ачасем к\реёё\. «С=пка юрри» (с=вви

ч=ваш хал=х\н, к\вви Ф. Павлов=н) юрлаёё\.

Нянине — паппине,

Паппине — нянине.

Ёыв=р, ёыв=р, л=пк= пул.

Ыр=, =ш= т\л\к кур.

Нянине — паппине,

Паппине — нянине.

Пурн=ё ыр=! Сав=н, кул,

Ъссе ёит\н, патт=р пул.

Слайд ёинче ачасен ам=ш\сене с=нлакан фотоъкерч\ксем. Ёав хуш=ра чи

лай=х хайлавсен автор\сем х=йсен \ё\семпе паллаштараёё\.

Аннен к=вак куё\сем —

К\м\л ё=лкуё ёутисем.

Ёырла пекех тутисем —

+ш= с=мах хуёисем.

Аннен ёемёе ёъё\сем —

Хура-х=м=р пай=рсем.

Ан ёухатт=рч\ё т\сне,

Ан шуралчч=р \м\рне.

(Таня Тимонина)

Ирхине в=рансан эп\ ёантал=к улш=ннине туйса илт\м. Х\вел пай=ркисем вылянине кушак ёури те туйр\ пулас. Куёне ерипен уёр\ те мак=рма пуёлар\. Юратн= ачин сассине илтсен пъл\ме ам=ш\ чупса к\ч\, хърипе вылятса илч\ те ёур=м\ ёине выртр\. Ам=ш\ килнине туйсан кушак ёури хаваслансах кайр\, чупса пыч\ те п\ч\к с=мсипе ун ёумне =шш=н с\рт\нч\. Эп\ ч=таймар=м, кулса ят=м. Ман сасса илтсен пъл\ме анне к\ч\. В=л ман ёине =шш=н п=хр\ те ёеп\ёё\н кулса илч\. Ёав в=х=тра эп\ хама кушак ёури пекех туйр=м.

Ёапла ёав в\сем, аннесем. Х=йсен юратн= ачисене кашни минутрах пул=шасш=н, й=патасш=н, ачашласш=н. В\сем пир\нш\н чи ёыв=х та юратн=, чи ачаш та ыр= к=м=лл=, чи илемл\ те хастар ёынсем, чи шанч=кл= туссем.

(Таня Григорьева)

Аннеё\м! Эп\ сана пит\ юратат=п. Сан куёусем ик\ ё=лт=р пек, туту ёырла пек, к\леткъ х=ва хулли пек яштака.Санпа никам та танлашаймасть. Эс\ пит\ к=м=лл=, ыр=, ачаш.

Эс\ п\ччен пурн=ёа тытса пырат=н. Атте сар=мс=р вилн\ хыёё=н м\н чухл\ куёёуль т=кмар=н-ши? Пире ш=лл=мпа икс\м\ре ура ёине т=ратма кун\н-ё\р\н \ёлет\н. Эс\ пит\ патт=р. М\нле лай=х ё\р ёинче анне пурри!

(Ксения Волкова)

Ертсе пыракан. Анне… Ёак к\ске с=махра м\н чухл\ ыр= та ёеп\ё туй=м, в=й-х=ват. М\нле телей анне пурри! Ч=ваш поэч\семпе композитор\сем аннесене халалласа нумай с=в=-юр= ёырн=.

Ачасем А. Ильин, В. Давыдов-Анатри с=ввисене вулаёё\.

«Анне» юр= (с=вви те, к\вви те А. Петров=н) юрлаёё\. Ун хыёё=н ачасем

икшер ёавран А. /ёх\л с=ввине вулаёё\.

Пире кам ачашш=н

Л=пкать п\ч\крен,

Чипер ёын т=васш=н

Ёунать ч\ререн?

Кам т\л\к\нче те

Курать-ёке пирех,

Килте пуринчен те

Т=рать иртерех?

Кам ир вучах ч\ртн\ —

Апат п\ёерет,

/не суса к\н\ —

+ш с\т \ётерет?

Е =ш= ёи-пуё-и

Тимлет сан валли?

П\р-п\р инкек пулч\ —

Сиплет кам алли?

Кам ырр=н, хавасс=н

Пурне те пире

Ёапла, л=ш курмас=р,

П=хса ъстерет?

В=л — кирек х=ёан та

Чи ёут= тивлет.

Анчах ман ёакна та

Каласс=м килет.

Х=ш чух эпир темш\н

Ч\рес\р пекех,

Ёуратн= аннеш\н

Хыпмастп=р питех.

Анне тавр=нать-и

/ё хыёё=н хиртен,

Каллех туп=нать ун

Тем те п\р килте.

Ик ал=ш=н — п\р \ё,

В=л п\р пуш= мар.

Эпир =на тив\ё  

Куллен пул=шма.

Анчах та манатп=р

Ёавна час-часах,

/ёрен п=р=натп=р

В=ййа васкаса.

Кам пулт=р? П\леёё\

Туссем в=л камне:

В=л пир\н телей-ёке,

В=л — пир\н анне!

Ёак с=в= ё\клет\р

Кашнин шух=шне:

Ача хисеплет\р

Т=ван ам=шне!..

Ертсе пыракан. Ч=нах та, эпир итлемесен, хушн= \ёе тумасан, начар в\ренсен пир\н аннесен ёъё\сем ир\кс\рех шуралаёё\, пич\сем ёинче ё\н\ п\ркеленч\ксем хуш=наёё\, в\сем сис\нмес\рех ват=лаёё\.

Упр=р аннесене, ачасем! Анне — кил =шши. Анне — Ё\р ёинчи чи хакл= ёын.

Ачасем ам=ш\сене парнесем параёё\.

«Тавах, аннем» юр=  (с=вви В. Урташ=н, к\вви Г. Хирбюн) ян=рать.

Слайд ёинче ачасен ъкерч\к\сем.

Ертсе пыракан. Хал\ вара в=й=сем ирттерме те в=х=т.

«Аннъне уй=рса ил». Сцена ёине ам=ш\семпе ачисем тухаёё\. Ачисен куё\сене ёыхаёё\. В\сен ал=сем т=р=х х=йсен ам=ш\сене тупмалла. Тупаймасан е с=в= каласа, е юр= юрласа, е таш= ташласа памалла.

«Т\л\нмелле скульптур=сем». Т\рл\ т\сл\ х=мп=сенчен скотч тата фломастер пул=шнипе ёын к\летки тумалла. Пуёне тут=р ёыхтарма юрать. Кам маларах тата интересл\рех пурн=ёлама пултар\?

«Ёеп\ё с=махсем». Ертсе пыракан=н аллинче — шур чечек. Ёак шур чечек\н кашни ёеёкине татмассерен аннене юратса ёеп\ё с=махсем каламалла.

«Палл= х\рар=мсем». Хут листисем ёине палл= х\рар=мсен яч\семпе хушамач\сене, в\сен \ё-х\лне (юр=ё= е ёыравё=, балерина е спортсменка, артистка е космонавт) ёырн=. Хутсене п=траштарн=. Кашни палл= х\рар=м=н \ё-х\лне п\лмелле. Т\сл\хрен: Валентина Терешкова — космонавт, Вера Кузьмина — артистка т. ыт. те.

«Ёамр=кл=хри юр=сем». Конкурса хутш=накансен \ё\ — 70-м\ш ёулсенчи юр=сене аса илесси. Юр= ёавр=м\ ян=рать, кам юрланине тата юр= ятне п\лмелле.

Слайд ёинче с=в= й\ркисем:

Тус=мсем! Ак м\н сире калат=п:

Анн\ре ан ман=р них=ёан.

Юратма та упрама ыйтат=п:

Пурн=ё лай=х аннесем пулсан!

(З. Михайлова)

Ертсе пыракан. Пир\н уяв в\ёленсе пырать. Ать=р-ха пурте п\рле экран ёине п=хса с=в= й\ркисене хар=с вулар.

Ус= курн= литература

Пир\н уявсем. Шупашкар. Ч=ваш к\неке издательстви, 1991.

П\рле вулар-ха. Хрестомати. 2-м\ш к\неке. Шупашкар. Ч=ваш к\неке издательстви, 1987.

Ч=ваш музыки ача сад\нче. Хрестомати. Шупашкар. Ч=ваш к\неке издательстви, 1995.

ТАЙМА ПУЁ САНА,  АННЕ

(Ачасен ам=ш\семпе

п\рле ирттермелли класс сехеч\,

3—4-м\ш класс)

ЧУМБАКОВА Рена Германовна,

С\нт\рв=рри район\нчи

Шурш=лти п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллевсем: 1) П\т\м т\нчери х\рар=мсен кунне х=ёан уявлама тыт=нни ёинчен каласа парасси; 2) ам=ш\сен х=ш-п\р профессий\семпе паллаштарасси; 3) хам=р т=р=хри палл= х\рар=мсен кун-ёул\пе паллаштарасси; 4) аннесене хисеплеме в\рентесси.

Кирл\ хат\рсем: компьютер, мультимедиа проектор\ (ятарласа хат\рлен\  слайдсем), «Пир\н аннесем» (ам=ш\сен с=н ъкерч\к\сен выставки), т\нче картти, пукане, коляска.

Класа ятарласа илемлетн\, ам=ш\сене ч\нн\. Мероприятие п\ррем\ш класра в\ренекенсем те хутш=наёё\, в\сем «П\ч\ккисем калаёаёё\» в=й=ра кур=-

наёё\.

1. Март=н 8-м\шне уявлама тыт=нни

Учитель. Март=н 8-м\ш\ — х\рар=мсен кун\. 1910 ёулта Копенгагенра социалистк=сен П\т\м т\нчери икк\м\ш конференций\нче Клара Цеткин с\ннипе март=н 8-м\ш\нче П\т\м т\нчери х\рар=мсен кунне уявлама йыш=нн=. 1911 ёулта Германире, Австрире, Данире тата Швейцарире ёак=н йышши уявсем ирттерн\. Россий=ра вара 1913 ёулта Петербургра п\ррем\ш хут уявлан=.

Учитель т\нче картти ёинче ас=нн= ё\р-шывсене к=тартса пырать.

Пир\н ё\р-шывра х\рар=мсем арёынсемпе танах  хуёал=х, общество, политика, культура \ё\сенче т=р=шаёё\. Т\нчери пур ё\р-шывра та март=н 8-м\ш\ тусл=х, т=ванл=х, т=н=ёл=х кун\ пулса т=ч\.

1965 ёултанпа ёак кун \ё ёыннисем пурте канаёё\.

Паянхи мероприятие хам=р=н чи ёыв=х ёынн=м=рсене халаллатп=р.

Экран ёине  мероприяти ятне с=нлакан слайд тухать.

2. Пепке ёурални — аннесен телей\

Учитель. Кашни ёынн=н пурн=ё\нче телейл\ самант пур. Аннесемш\н в=л х=ёан-ши? Т=нласа п=хар-ха.

Аист костюмне т=х=нн= х\р ача к\рет. Ун=н аллинче тин ёеё ёуралн= пепкене

с=нлакан пукане. Х\р ача кай=к в\ён\ ев\р хусканусем т=вать.

Ёитм\л те ёич\ тин\с леш енчен,

Ёитм\л те ёич\ с=рт-ту хыё\нчен,

Таётан та таётан инёетрен

Килет\п эп\ в\ёсе,

Ёърет\п телей валеёсе.

Эп — телей кай=к\,

Чи ыр= кай=к.

Кун пирки пурте п\леёё\ лай=х,

Мана пурте ч=т=мс=р к\теёё\,

Эп килсесс\н шутс=р х\п\ртеёё\.

Ма ёапла мана хыт х\п\ртеёё\?

Тав с=мах\ м\н пирки калаёё\?

Ма тесесс\н аё=р-анн\ре

Конвертпа килсе парат=п эп сире.

Аё=р-анн\рш\н эсир — п\ч\к х\вел,

Аё=р-анн\рш\н эсир — пыс=к телей.

Ну, ачасем, ч\пп\мсем, сыв пул=р.

Ъс\р, ёит\н\р, хавасл=н кул=р!

Ман васкамалла малалла: к\теёё\.

Пуканине ача къмине хурса х=варать, к\в\ ян=ран= май «в\ёсе» тухса каять.

Учитель. Ёапла вара аннесемш\н чи ыр=, чи телейл\ самант — ё\р ёине эсир, в\сен пепкисем, килни. П\ч\к ача ёурални ёинчен ытарл=н «аист илсе килн\» теёё\.

Тин ёеё ёуралн= пепке-и в=л, е ъссе ёитн\ яш качч= е пике, е самаях ёулланн= ёын — пуринш\н те анне чи хакли, чи ёыв=ххи.

Слайдсем тухаёё\: ам=ш\ х=й\н пепкипе, ам=ш\ ачине шкула =сатать...

1-м\ш в\ренекен. «Анне» тесенех пир\н ума ё\р ёинчи чи илемл\ те юратн= ёыв=х ёын тухса т=рать. В=л пире ачашлать, йыв=рл=хсене ё\нтерме в\рентет, ырл=хра пур=нма пиллет. Эпир унпа чуна уёса калаёма, канашлама пултаратп=р.

2-м\ш в\ренекен.

Ачиш\н ам=ш чи хакли,

В=л пуринчен те чи хитри.

Ун=н сасси — чи ёеп\ёёи,

Алли — ыттисенчен =шши.

(Таня Абукина)

Учитель. Аннесем чи хакли, чи хитри тетп\р. В\сене эсир м\нпе танлаштарн= пул=тт=р? (Ачасем калаёё\: чечекпе, л\п\шпе, ё=лт=рсемпе, х\велпе тата ытти те.) Аннесен с=нар\ пир\н куё умне еплерех тухса т=рать-ха?

«Пир\н аннесем» с=н ъкерч\ксен выставкинче ам=ш\сем х=йсене тупаёё\,

ачисем в\сене с=нласа параёё\.

3. Аннесене п\летп\р-и?

Конкурс ев\рл\ иртет. Ачисемпе ам=шсен пан= ыйтусем ёине ёырса хуравламалла. Ыйт=в\сем слайд ёине тухаёё\.

— Аннен ёуралн= кун\ х=ёан?

— Аннен юратн= чечек\ х=ш\?

— Аннен юратн= т\с\ м\нли?

— Аннен м\нле апат-ёим\ё\ ытларах кил\шет?

— Анне пуш= в=х=тра м\н тума юратать?

Ачисен те, ам=ш\сен те хурав\сем п\р килсен, ёав м=ш=ра п\ч\к парне

парса чысламалла.

4. Камсем-ха пир\н аннесем? (Аннесен профессий\)

К=на «П\ч\ккисем калаёаёё\» («Устами младенца») в=й= ев\рл\ ирттерме пулать. Ятарласа хат\рленн\ 1-м\ш класра в\ренекенсем калаёаёё\. В\ренекенсенку кам=н ам=ш\ пулнине тата в=л кам пулса \ёленине  тавё=рса илмелле.

Търех п\леймер\ё пулсан каласа параканни пуплевне малалла т=сать.

1-м\ш ача. Ман анне \ёлекен ё\рте яланах таса, тирпейл\. Эп\ унта компьютерпа выляма ёърет\п. Кунта к\некесем нумай, в\сене килех парса яраёё\.

Ачасем с=мах кам=н ам=ш\ ёинчен пулнине п\лсен экран ёине ёак модельл\

библиотека \ёчен\н с=н ъкерч\к\ тата \ё выр=н\ тухать.

2-м\ш ача. Ун=н \ё\ ачасемпе ёых=нн=. В=л тем\н те п\лет. Ачасем те =сл= пулчч=р тесе т=р=шать. Эпир п\лсен — сав=нать, т=нламасан — ятлать. Килте те в=л п\рмаях ёырать, т\р\слет.

Экран ёине учитель пулса \ёлекен ам=ш\н с=н ъкерч\к\, ёак профессипе

ёых=нн= ъкерч\ксем тухаёё\.

Ача ам=ш\ ёинчен с=в= калать.

Ман анне — в\рентекен,

Т=р=шать в=л кунсерен.

Ачасене в\рентет,

Лай=х ёынсем пулчч=р тет.

Мухтанат=п аннепе,

Ман пулас килет ун пек.

(Вика Тихонова)

Ас=рхаттарни. Учитель т\рл\ професси суйласа илме пултарать. Ытларах чух класри ачасен ам=ш\семпе ёых=нн= профессисене суйласа илсен аван.

Учитель. Ёапла, пир\н аннесем хушшинче й\ркене сыхлакансем те, ачасен пуласл=х\ш\н в=й хуракансем те, музей, библиотека \ёчен\сем те, ял хуёал=х\нче т=р=шакансем те пур. Т\рл\ \ёсенче в=й хураёё\ аннесем.

5. Хам=р т=р=хри палл= х\рар=мсем 

Учитель. Март=н 8-м\ш\ — П\т\м т\нчери х\рар=мсен кун\ тер\м\р. Пир\н т=р=хра та х=йсен пурн=ё\пе, \ё\пе пал=рн= х\рар=мсем пур. Паян эпир в\сенчен х=шне-п\рне аса ил\п\р.

Экран ёине Анна Алексеевна Николаева портреч\ тухать.

Учитель. Ёак т\нчипе палл= ч=ваш х\рар=мне пурте паллар=р \нт\. Кам-ха в=л? М\нле ч\нн\-ха =на? (Ачасем хуравлаёё\, учитель хушса калать.)

Ёапла, космос патт=р\н ам=шне Анна Алексеевна  тесе ч\нн\.   В=л ыр= к=м=лл=, с=пайл= х\рар=м пулн=. Уп=шкинчен т=ват= ачапа ир т=л=ха т=рса юлн=скер нуши-хуйхине нумай тъсн\. Пурн=ё\ йыв=р килн\ пулин те в=л ачисене в\рентме, ёын тумат=р=шн=. Кун\н-ё\р\н колхозра в=й хун=, йыв=рл=хсене пар=нман ёак ёир\п чунл= ч=ваш х\рар=м\.

Ыв=л\ космоса в\ёсе х=парсан пит\ сав=нн= Анна Алексеевна. Унччен ыррине курманскер м\н виличченех ачисемпе сав=нса пур=нн=.

«Эсир ач=рсене м\нле воспитани пан=?» тесе ыйтсан ак= епле хуравлан= Анна Алексеевна:

— /м\р\м т=ршш\пех \ёлен\. Ачасем те хам ёумра, ашш\пе п\рле т=рмашн=. Пур \ёе те тума х=н=хн=. Ятарласа =с пама в=х=ч\ те пулман. Эпир ятарласа в\рентмен, пур=нн= та пур=нн=...

Ёапла майпах х=в=рт утассипе Олимп чемпионки пулса т=н= Елена Николаева, палл= балерина Надежда Павлова ёинчен каласа пама пулать. В\сен

с=н\сем те экран ёине тухаёё\.

6. «Мать-героиня» ята  тив\ён\ ам=ш\сем

Экран ёине «Мать-героиня» орден=н ъкерч\к\ тухать.

Учитель. Ачасем, ёак ордена курн=-и эсир? +ёта курн=?  Ёак орденпа камсене наград=лаёё\-ха? (Ачасен хурав\сем.) Ёак орденпа вун= е нумайрах ача ёуратса ъстерн\ ам=шсене чыслаёё\. Ч=ваш Республикинче ёак ята пур\ 1246 ам=ш тив\ён\.

Пир\н т=р=хра ёак ята тив\ён\ х\рар=мсем пур-ши? С\нт\рв=рри район\нчен пур=накан ёир\м х\рар=ма «Мать-героиня» орденпа наград=лан=. Шурш=л ял\нчен вара ёак хисепе Быкова Августина Ильинична — вун= ача ам=ш\ тив\ён\.

Экран ёине Августина Ильиничн=н с=н ъкерч\к\ тата биографине ёырса

к=тартни тухать. Ачасем ун=н биографий\пе паллашаёё\.

7. Анне — кил илем\

Учитель ачасене Г.Н. Волков ёырн= «Кил илем\» к\некепе паллаштарать.

Учитель. Ч=вашсен палл= =счах\ Г.Н. Волков академик ёак к\некере ёапла ёырн=. (Малалла в\ренекенсем черетпе п\рер предложени калаёё\.) «Т=ван килте анне х\вел пулса ёърет, ачисене х\вел пулса п=хать. Анне ёук т=к х\вел ярайм=н ху т\лне, анне пур т=к ч\ръне те х\вел к\р\. Виё\ ёулхи х\р п\рчи сана пул=шт=р, виё\ ёулхи арёын ача х=вна хът\лет\р. Ам=ш\ \ёл\ чух ачи ахаль ан ларт=р. Ёакна асту ам=ш\: чи лай=ххи — ачасем валли. Ам=ш\н м\н чухл\ \ёлеме тивнине ача-п=ча п\лсе т=т=р, в\сен \шенн\ аллисемпе ыв=нн= куё\сене курса т=т=р».  

8. Аннесене м\нле \ёсем туса пул=шатп=р-ха?

Учитель. Анчах темш\н-ёке х=ш чухне эпир аннесем \ёрен ыв=нса килни, в\сене к=штах та пулин пул=шмалли ёинчен манатп=р. Аннесем яланах ёамр=к, илемл\ пулчч=р тесен пир\н в\сене

май килн\ таран пул=шмалла. М\н туса пул=шма пултаратп=р-ха эпир в\сене?

Ачасем ам=шсене м\нле \ёсем туса пул=шни ёинчен каласа параёё\.

9. Аннесене саламлани

Март=н 8-м\ш кунне пир\н аннесене, аппасене, асанне-кукамая  саламлама манмалла мар.

Ик\ арёын ача «М\н парнелес-ши аннене?» сценка к=тартаёё\.

Ёеруш. Ах инкек! Шутлат=п-шутлат=п, ним\н те шутласа тупаймаст=п.

Унтри. М\н пирки шутлат=н вара эс\, Ёеруш?

Ёеруш. Аннене уяв яч\пе м\н парнелем-ши?

Унтри. Картина ъкерсе пар.

Ёеруш. Ъкерт\м те... лай=хах пулмар\. (Ъкерч\кне к=тартать.)

Унтри. М\н эс\, Ёеруш, пит\ лай=х картина-ёке. Эп\ зоопаркра ёак=н ев\р крокодил курн=чч\, касн=-лартн= ёавах.

Ёеруш. Эс\ те ёавнах калат=н. Никам та тавё=рса илеймест. П\ри слон тет, тепри крокодил. П\лес тет\н пулсан, хама ъкерн\чч\ кунта. (Ёурса т=кать.)

Унтри. Енчен те картина ъкерме п\лмест\н пулсан, юр= в\рен те аннъне юрласа пар.

Ёеруш. Ёук, пулмасть. Ак= к\некере с=мах\сем те, ноти те пур. С=мах\сене в\рент\м, нотине пачах =нланмаст=п. (К\некине урайне перет.)

Унтри. М\н тумалла-ши? Сан аннъ пуринчен ытла м\н юратать-ха?

Ёеруш. Морожен=й! Ёук ёав, =на эп\ хам юратат=п.

Унтри. Ёеруш, эс\ аннъне лай=х \ёсемпе сав=нтар ёак кун. Вара ч=н-ч=н парне пул\ санран.

Ёеруш. Ч=нах та, м\нле кун ёинчен аса илмен эп\! Тавтапуё сана, Унтри. Эп\ халех \ёе пикенет\п.

(А.А. Алексеева)

Учитель. Ыр= \ёсем туни, шкулта аван в\ренни, аслисене итлени — ёаксем пурте аннесемш\н чи лай=х парне пул\ё. Ёав=н пекех юратн= ёынн=м=рсем валли эпир п\ч\к парнесем те хат\рлер\м\р.

Ачасем ам=шсене х=йсем тун= парнесем параёё\, юр=-таш=па сав=нтараёё\.

1-м\ш в\ренекен.

Чи ёыв=ххи, хитри те

Манш=н эс ёеё, анне.

Ёуках санран хакли те

Ёак асл= т\нчере.

(Максим Алексеев)

2-м\ш в\ренекен.

Аннен ёемёе аллисем

Пуё=мран ш=лаёё\.

Ун=н =ш= куё\сем

Юратса п=хаёё\.

Эпир лай=х в\ренсен

Аннен ч\ри х\п\ртет.

Эпир ыр= \ё тусан

Куё\ савн=ёпа ёиёет.

К=нттам пулни, алхасни

Ёунтарать анне чунне.

Ъркенсе итлеменни

Хуёать ун=н к=м=лне.  

(Алеша Елисеев)

3-м\ш в\ренекен.

Тавтапуё сана, анне,

П=хса ъстерниш\н.

Тавтапуё сана, анне,

Чунтан юратниш\н.

Йыв=р в=х=тра ялан

Пире пул=шниш\н,

П\лменнине ыйтсасс=н

Т\р\с каланиш\н.

(Таня Сереброва)

4-м\ш в\ренекен.

Тавах, т=ван анне, сана,

К=тартр=н эс\ т\р\с ёул.

Эп \м\р упр=п ёут с=нна,

Санпа телейл\ ман кун-ёул.

(Кристина Васильева)

Класс сехеч\ «Аттепе анне пулсасс=н» юрра (с=мах\сем Виталий Патшин=н,

к\вви Виталий Адюков=н) пурте п\рле юрланипе в\ёленет.

АННЕ — ПУРН+Ё ИЛЕМ/

(4-м\ш класс ачисемпе тата в\сен ам=ш\семпе,

аслам=ш\семпе, кукам=ш\семпе

чък уй=х\н в\ё\нче ирттермелли уяв сценарий\)

МОИСЕЕВА Валентина Геннадьевна,

Шупашкар район\нчи

Анат К\нерти п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллев\сем: 1) ёемьери чи хакл= ёынсене — аннесене, асаннесене хаклама, в\сене хисеплеме в\рентесси; 2) ачасен ёых=нулл= пуплевне, литература ч\лхине, тавра кур=мне, шух=шлавне аталантарасси; 3) в\ренекенсен =с-т=нне, к=м=л-туй=мне в=йлатасси.

Кирл\ хат\рсем: шарсем, класри ачасем ёырн= с=в=сен стенч\, «Ман=н анне — чи пултарулли» стенд, Г.Н. Волков с=мах\сене ёырн= плакат: «Аннесем пит\ лай=ххисем тата пит\ телейс\ррисем пулаёё\. Яп=х аннесем вара ёук», ам=ш\сем валли парнесем, анне ёинчен ёырн= юр=сен кассетисем, магнитофон.

Уяв ум\нхи \ёсем: кашни ача ам=ш\ ёинчен с=в= ёырать, =на в\ренет; пурте п\рле «Ман=н анне» фотовыставка хат\рлеёё\, анне ёинчен с=в=сем, юр=сем, ваттисен с=мах\сем в\ренеёё\.

Уява ам=ш\сене тата аслам=ш\сене ч\нн\. Класа шарсемпе илемлетн\.

Хавасл= к\в\ ян=рать.

Доска ёине ёак й\ркесене ёырн=:

Анне в=л — х\вел =шши,

Анне в=л — т\пел кукри,

Анне в=л — т\нче ёути,

Анне в=л — пурн=ё т\кки.

(В. Моисеева)

Уяв юх=м\

Ачасем класа илемл\ к\в\ ян=ран= май к\рсе майлашса т=раёё\.

Ертсе пыракан. Паян ёак уява пуётар=нн= ятпа сире пурне те саламлат=п. Анчах м\нле уяв-ши? С=в= итл\р, тупс=мне п\л\р.

Кам-ха пире юратса,

Ачашласа, й=патса,

Чунне парса ъстерет,

Кам-ха эпир чирлесен,

Аран-аран в\ренсен,

Тусл=х м\нне п\лмесен

П=ш=рханать ч\ререн?

(В. Давыдов-Анатри)

Ун ёеп\ё-ёеп\ё аллипе

Чечен чечек ш=вар=нать,

С\ткен илет, илет сипет,

Вара х\велл\ таврана

Хальччен курман илем кърет —

Т\нче тата хитреленет.

(А. Лукин)

Ачасем с=мах кам ёинчен пынине калаёё\.

Ертсе пыракан. Т\р\с, ачасем. Ку в=л пир\н анне. Апла пулсан пир\н калаёу аннесем ёинчен пул\. Чък уй=х\н в\ё\нче пир\н ё\р-шывра Аннесен кунне ирттереёё\. Ёак уявра в\сене пурте саламлаёё\, телей сунаёё\, парнесемпе чыслаёё\.    

Доска ёине анне ёинчен ёырн= с=в= й\ркисене вулани.                  

Ёак уяв яч\пе аннесене, асаннесене, кукамайсене чунтан саламлатп=р, пыс=к телей сунатп=р. Ёак=нта пуётар=нн= х=насене с=в=семпе, юр=семпе сав=нтар=п=р, парнесемпе чысл=п=р.

1-м\ш в\ренекен.

Кам ирттерн\ манш=н куё хупмас=р

Ёил-т=манл= в=р=м каёсене?

Эс\ мар-и ч=тн= ёыв=рмас=р

Тал=кшар=н, хакл= ёын — анне?

2-м\ш в\ренекен.

Каламан эп п\р усал с=мах та

Сулх=нрахх=н, сивв\нрех п=хса.

Калас марчч\ тет\п них=ёан та

П\р хивре с=мах та пурн=ёра.

Ёапла мар-и, хакл= ёын — анне.

(И. Малкай)

3-м\ш в\ренекен.

Анне тесен, ё\р-шыв=м куё умне

Тухать м=наёл=н, анл=н сар=лса.

Т=ван ё\р-шыв тесен, тухать анне

Ик куё умне с=пайл=н й=л кулса.

(И. Якушар)

«Аннене» юрра (с=вви А. Шадриков=н, к\вви А. Владимиров=н)

п\рле юрлани.

1) Эс\ ман=н телей, хакл= ёынн=м, анне,

  Пехиллер\н ч\кеё ч\в\лти сассине.

  Куё хупмас=р савса пат=н чун =шшине —

  Сан=н ыр к=м=лна манас ёук \м\рне.

2) Эс\ ман=н телей, хакл= ёынн=м, анне,

  Тунс=хлат=н: туяп эс чунтан к\тнине.

  +сатса ян= чух ан тухсам кил умне —

  Ёут ш=рёа пек куёёуль мак=ртать ч\рене.

3) Эс\ ман=н телей, хакл= ёынн=м, анне,

  Сывл=хна упрасам, ан хавшат ч\ръне.

  Эс чипер пур=нни — манш=н хакл= парне,

  Эс ан ват=л нихёан, \м\р пур=н, анне.

Ертсе пыракан. Анне, Т=ван ё\р-шыв, т=ван кил... Ёак с=махсем п\р-п\ринпе тач= ёых=нса т=раёё\. В\сене анне ёых=нтарать. Анне — пуринш\н те чи хакл= ёын. Ун ёинчен сахал мар юр= к\в\лен\, с=в= ёырн=. Паян пир\н ачасем те х=йсем ёырн= с=в= й\ркисене сире парнел\ё.

Ачасем х=йсем ёырн= с=в=сене п=хмас=р каласа параёё\.

  Аннеё\м-анне                      Хакл= анне

Эх, аннеё\м-анне,        Ман=н хакл= анне пур,

Эс ёуратн= пире.        Ч=нахах та в=л маттур.

Каёсерен куё хупман,        Ирхине ирех т=рать

Нумай чух ёыв=рман.        Выль=х-ч\рл\х пуётарать.

Эх, аннеё\м-анне,        Чаш=кне те в=л ё=вать,

Ан чирле них=ёан.        К\пине те тасатать.

Эс пулсан ё\р ёинче        Кайран к\рет ыв=нса,

Пуринчен эп пуян.        К=шт ёеё ларать в=л канса.

        (Евгений С.)        (Георгий С.)

Анне

Кам ёуратн=-ши пире?

В=л, паллах \нт\, анне!

Кам л=пкан=-ши пире?

В=л каллех пир\н анне!

Пулт=р сыв= в=л ялан —

Пур=нма пире аван!

(Владимир Я.)

Ам=ш\сем ачисене тав с=мах\ калаёё\.

4-м\ш в\ренекен.

Пурн=ё ёул\н ё\н кун илемне,

Парнелер\н с=пка юррине.

/м\р-\м\р пурнан ч\рере,

Ёеп\ё чунл= юратн= анне.

5-м\ш в\ренекен.

Инёете пурн=ё ёул\ чупсан,

Шур= ёъё т=нлава хупласан,

Ан хурланчч\, анне, ч\ререн

Ачусем аякка в\ён\рен.

6-м\ш в\ренекен.

Ёунат хушн= \лккен кай=кла

Тавр=натп=р т=ван кил-ёурта,

Ёук санран ёыв=х ёын т\нчере,

Пурте:        Пурн=ё пан= юратн= анне!

(Э. Смелова)

Ачасем аннесем ёинчен хывн= такмаксем ш=рантараёё\.

Аннепе эпир ялан

Пур=натп=р пит аван.

Яшкине в=л п\ёерет:

«Кил-ха, х\р\м, ёи эс», — тет. (У-у-ух!)

Анаталла-т=валла

Анне килет лавккаран,

Илсе килч\ панулми,

Мана лекр\ чи тутли. (У-у-ух!)

Лар, аннеё\м, юнашар,

Ёумм=н ларса юмахлар,

Юмах юман т=рринче,

Хам=р хапха ёум\нче. (У-у-ух!)

Эп\ хам=н аннене

Юратат=п ч\ререн.

Ак тыттар=п парнине

Хам ал=па тунине. (У-у-ух!)

Ачасем ам=ш\сене х=йсен аллипе тун= парнесем параёё\, тав с=мах\ калаёё\.

«Аннеё\м» юрра (с=вви И. Аркадьев=н, к\вви Ж. Яковлев=н) итлени.

1) Эс паян та салху, аннеё\м,

Тунс=хпа т\мс\лен.

Кант=кран тинкерен п\р в\ё\м,

Ачусене эс к\тен.

Ёак кунра ан хурлан, аннеё\м,

Ху ёуралн= кунра.

Парнелет\п сана, аннеё\м,

Юратса ёак юрра.

Хушса юрламалли:

Ёъёъсем шап-шурах, аннеё\м,

Ёун= юр пуё ёине.

Х\л ларма иртерех, аннеё\м,

В\ёленмен к\ркунне.

Ват=лма иртерех, аннеё\м,

Ху ёуралн= кунра

Ёак= юр= сана, аннеё\м,

Парне пулт=р манран.

2) Эс паян та пире, аннеё\м,

Кант=кран тинкерен.

Эп сана саламлап, аннеё\м,

Юратса ч\ререн.

Й=л куллу сан питрен, аннеё\м,

Ан ёухалт=р нихёан.

Ч\ререн эп сана, аннеё\м,

Ырл=х-сывл=х сунап.

Хушса юрламалли.

7-м\ш в\ренекен.

Эс, анне, мана ёуратн=

Ирхи ш=пч=к пек пулма.

Ёунат хушн= та =сатн=

Ё\р ёинче телей тупма.

8-м\ш в\ренекен.

Эс, аннеё\м, халаллан=

Вут-к=варл= чун-ч\ре

Хурё= пек х\рсе туптанн= —

Ыв=нма п\лмест \ёре.

9-м\ш в\ренекен.

Эс пиллен\ ёут хавасл=х

Икс\лми ёиёет чунра.

/м\т-шух=шу та асл=,

Ёул уёса пырать умра.

10-м\ш в\ренекен.

Ыр ятна, анне, ямар=м —

Пур=нап ёурхи с=нпа.

Янт= ёул та шырамар=м,

Эп телейл\ ёав=нпа.

                 (З. Митрофанова)

Ачасем «Виё\ ам=ш» сценка лартса параёё\.

Вылякансем: Таня, ун=н ам=ш\, аслам=ш\ тата автор.

Автор. Каё пуласпа Таня урамран к\рет. Х=й\н пукани с\тел ай\нче выртнине курать.

Таня.

Х\р\м, \ёъсем м\нле?

Каллех с\тел айне ларн= пытанса,

Каллех ёимес\рех ларт=н-и ёапла?

Капла пур=нсан кай=н чирлесе.

Лар-ха ман ёума, ёий\п\р п\рле.

Пуканине х=й\н ёине ёиме лартать.

Автор. Тань=н ам=ш\ \ёрен тавр=нать. Ачи пуканепе выляса ларнине курать.

Ам=ш\.

Х\р\м, \ёъсем м\нле?

Каллех урамра ирттерт\н-и куна?

Каллех ёимес\рех чупр=н-и ёапла?

Капла пур=нсан чирл\н эс\ часах.

Лар-ха ёумарах: капла тутл=рах.

        Х\рне ёумнерех лартать те ёиме пуёлаёё\.

Автор. Часах асанне те ёитет.

Асанне.

/ёсем м\нле, х\р\м? Каллех в=л \ёре —

Пулман \нт\ в=х=т ёиме апатне.

Х=в тухт=р — п\рех сывл=хна

П\лмест\н эс, х\р\м, пачах упрама.

Часах кунашкал кай=н чирлесе.

Лар хам ёума, ёиер апатне.

Пурте с\тел хушшине лараёё\, п\р-п\рин ёине п=хаёё\.

Пурте п\рле.  Анне пулма ё=м=л мар!

Ертсе пыракан. Ёапла, ачасем, анне пулма ё=м=л мар.

Ачасем анне ёинчен ёырн= ваттисен с=мах\сене калаёё\.

Атте-анне с=мах\ п=с=к мар.

Ашш\-ам=шне й\ртекен пархатар курман.

Анне пуртан кил-ёурт=м =ш=.

Анне — чи хакл= ёын.

Аёупа аннъне хисепле, х=внах ыр= пул\.

Атте-анне ятне ярас мар.

Аёу-аннъ пур чухне пыр та тут=, ёи-пуё та пит\.

Аннън чысне ёухатсан, х=в=н та чысу ёухал\.

Ашш\-ам=ш\н с=махне итлемен ача-п=ча х=й пуёне х=й ёухатать.

Ашш\-ам=ш пил\ ёитет.

11-м\ш в\ренекен.

Пур ч=ваш ч\лхинче п\р асамл= с=мах.

Ёак с=махш=н кашни сав=нать п\рмаях.

Эх, аннеё\м-анне! Эс чуна, ч\рене

Ё=лт=р ев\р ё\клет\н ёъле, тъпене.

+нс=ртран так=нсан та калат=н: «Анне!»

Пыс=к савн=ё пулсан та калат=н: «Анне!»

Ма тесен п\т\мпех эс пайлат=н унпа,

Ё\р ёинчи чи хисепл\ те хакл= ёынпа.

Космонавт уёл=ха вирх\нет ёав ятпа,

Ёар ёынни ёул=ма ытк=нать ёав ятпа.

Иван Якк=льч та, чун\ тухайн= чухне,

Ч=вашла ш=пп=н-ш=пп=н калан=: «Анне...»

(О. Варфоломеев)

Ертсе пыракан. Пурте хар=с калатп=р: «Ялан пулт=р анне!»

Аннесем с=мах калаёё\, пурне те уяв яч\пе саламлаёё\.

Малалла класра =м=рту пулса иртет. Унта 8 ёемье хутш=нать. В\сем ик\ ушк=на 4-шар=н пайланаёё\. Кашни ушк=н х=йне ят парать. Ыттисем жюри

член\сем пулаёё\.

Ертсе пыракан. Хал\ ёемьесем хушшинче =м=рту ирттер\п\р.

1-м\ш конкурс: «Юр=ёсем». Кашни ушк=нран 2-шер ёемье тухать, уяв яч\пе

юр= юрлать. Ё\нтерекен ёемьене чечек ёыххи лекет.

2-м\ш конкурс: «Аннъне туп». Ку =м=рт=ва кашни ушк=нпа уйр=м ирттермелле. (Илемл\ к\в\ ян=рать.) Ачисен куё\сене тут=рпа ёыхмалла. В\сен х=йсен ам=ш\сене ал=ран тытса п=хса палласа илмелле. Ё\нтерекен ёемьесене илемл\

открытка лекет.

3-м\ш конкурс: «Тупс=мне п\л». Кашни ушк=н валли 4-шар тупмалли юмах

хат\рлен\. Ё\нтерекен ушк=на илемл\ шарсем лекеёё\.

4-м\ш конкурс: «Х=ш\ маларах?» Пурте хутш=наёё\. Илемл\ к\в\ юххипе ам=ш\пе ачи вальс ёавр=наёё\, в\сем хушшинче шар. В\сен ёав шара ёурмалла. П\р минут хушшинче х=ш ушк=н\н шар\ сахалрах юлать, ёав ушк=н

ё\нтерет. Ё\нтерекен ушк=на илемл\ тетрадьсем лекеёё\.

5-м\ш конкурс: «Кам=н тутл=рах?» Кашни ёемье х=й хат\рлен\ апат-ёим\ёпе паллаштарать, пурне те с\тел хушшине ч\нет.

Ертсе пыракан. «Анне» — ё\р ёинчи чи ёеп\ё с=мах. Ача та калаёма в\ренсен чи малтан «анне» тет. Ё\р ёинчи пур ч\лхере те ёак с=мах ёеп\ёё\н, ачашш=н ян=рать. Анне ч\ри — чи ырри, аннен алли — чи =шши...

12-м\ш в\ренекен.

Анне, пурн=ё гимн\ ев\р эс\,

Янра м\н \м\ре, чыспа ёутал.

Сана тивлетл\ инёетсем ч\неёё\,

Сана кун-ёул сунать телей, в=й-хал.

(Ю. Петров)

Ертсе пыракан. Ёак=нпа пир\н уяв в\ёленч\. Аннесене, асаннесене, кукамайсене теп\р хут уяв яч\пе саламлатп=р, ырл=х-сывл=х, телей сунатп=р. Пурне те уяв к\рекине ч\нет\п.

ЧИ ХАКЛ+ ЁЫН — АННЕ

(Ноябрь уй=х\нче

аннесен кун\ яч\пе ирттерн\ уяв сценарий\,

3-м\ш класс)

ВАСИЛЬЕВА Надежда Вячеславовна,

Шупашкар район\нчи

Салапайкассинчи п\т\м\шле п\лъ паракан

т\п шкулта в\рентекен

Т\ллевсем: 1) аннесене юратма, хисеплеме, упрама в\рентесси; 2) ам=ш\семпе ачасем хушшинчи п\р-п\рне =нланас, пул=шас туй=ма в=йлатасси, =шш=н калаёас, сап=р пулас х=н=хусене аталантарасси.

Кирл\ хат\рсем: магнитофон, тут=рсем,чечексем, хутран касса тун= пыс=к чечек. «Ман=н анне — чи хитри!» хаёат (ам=ш\сен с=н ъкерч\к\семпе), «Анне валли — чечек пуххи» ъкерч\ксен выставки.

Илемл\ к\в\ ян=рать (Г.В. Свиридов вальс\ е ур=х к\в\).

1-м\ш ача.

Тем-тем с=мах каласш=н

Ача т=сать алне.

В=л турт=нать хавасс=н

Х=й ам=ш\ патне.

2-м\ш ача.

Анне!

Ёак ят чи ёыв=х,

Чи чапл= ё\р ёинче.

Пурнать в=л \м\р сыв=

Кашни ёын ч\ринче.

(А. Воробьев)

Ертъё\. Анне… М\н тери хакл= ёын в=л! М\н тери ёеп\ё, ёыв=х та таса с=мах в=л «анне»! Т\нчери пур ч\лхепе те в=л ачаш к\в\ пек ян=рать. Шартлама сив\ ёурё\рте-и, тъсейми ш=р=х к=нт=рта-и, в\ё\-х\ррис\р пуш хирте-и — пур ё\рте те телейл\ пуласл=х ачисем ам=ш\н к=к=р\ еннелле к=п=шка аллисемпе турт=наёё\.

3-м\ш ача.

+ёти ё\р-шывра ёуралсан та ача —

«Анне» с=махран ун ч\лхи пуёланать.

Анне — унш=н сывл=ш, х\велл\ вучах,

Унпа =ш=нать в=л, унпа в=л вылять!

Ъссе ёит\нсен те «анне» с=маха

Ялан илтме хат\р-ёке пир\н х=лха.

«Анне» с=махпа ёула тухн= эпир —

Анне пек илемл\, анне пек ёут ир.

Тен ёав=нпа шух=шлат=п ёапла:

Анне — ман=н ял=м,

Анне — ман хула!

(В. Шемекеев)

4-м\ш ача. Аннеё\м, хакл= аннеё\м! К=м=лу сан ылт=н. Эс\ ачусене тър\ чунл=, т\р\слехе юратакан ёын пулма ъстерет\н. Тайма пуё=м сана.

Ачасем х=йсем ёырн= «Ман=н анне» сочинение вуласа е каласа параёё\.

5-м\ш ача.

Кам-ха пире юратса,

Ачашласа, й=патса,

Чунне парса ъстерет,

Ёунат пиллет, в\ётерет?

Пурте.

Юратн= анне!

6-м\ш ача.

Кам-ха эпир чирлесен,

Япала-м\н ё\м\рсен,

Начар, юлхав в\ренсен

Куёне хупмасть каёсерен?

Пурте.

Юратн= анне!

7-м\ш ача.

Кам-ха эпир чирлесен,

Аран-аран в\ренсен,

Тусл=х м\нне п\лмесен

П=ш=рханать ч\ререн?

Пурте.

Юратн= анне!

Ертъё\. Анне! Ун=н яч\пе тем\н чухл\ ыр= та ёеп\ё с=мах калас килет, юнашар ларса =шш=н калаёас килет. Анне х=й\н чун-ч\ринчи м\н пур лай=х енне пире халаллать, куллен-кун телей пиллесе пурн=ё пур=нма в\рентет. «Атте-анне паман =са к\неке те парайм\», — тен\ ваттисем. Эсир атте-анне ёинчен калакан тата м\нле ваттисен с=мах\сем п\лет\р?

Ачасем тата ашш\-ам=ш\ черетпе калаёё\.

Ертъё\. Ам=ш ч\ри яланах пепкиш\н п=ш=рханать. Ачи к=шт ёеё н=йк=шсанах ун патне васкать в=л, юр= юрласа, с=пка сиктерсе л=плантарать.

Х=й к\ввине калать х\л каё\

Ёил ачисем вылян=ёем…

Пъртре с=пка юрри юрлаёё\

Асран кайми аннем\рсем.

 П. Хусанкай с=ввипе ёырн= «С=пка юррине» ам=ш\сем юрлаёё\.

Ачасем хир\ёле «парне» т=вааёё\: А. Лукин=н «Ялан асра атте-анне» тата

Р. Сарпин «Аннепе» с=ввисене вуласа параёё\.

Ам=ш\. Аннепе нумай в=х=т хушши курса калаёмасан х\вел п=хсан та =ш= мар, кулленхи \ёе тыт=нсан та ъс\нмест, ларас-т=расс=м та килмест, =ш в=ркать, салху пусать, чун=м вут хыпн= пек ёунать.

Ам=ш\сем А. Васильев=н «Аннеё\м» юррине юрлаёё\.

Ача.

Рыцарьсем чечек пан= х\рсене —

Эпир парнел\п\р аннене.

Чечек\ ку пит\ асамл=:

Илемл\ те ачаш с=махл=.

Кашни ача черетпе ам=ш\ патне утать, ут=м тумассерен п\р ёеп\ё с=мах

калать, ам=шне чечек парать.

1-м\ш ача.

Анне кулли — х\вел шевли.

2-м\ш ача.

Анне кулли — чи илемли.

3-м\ш ача.

Анне кулсан — чунра аван,

Юрлас килет, ташлас килет.

4-м\ш ача.

Анне пуртан пурн=ё аван,

Х=вна телейл\ эс туян.

5-м\ш ача.

Тавах, аннем, ёуратн=ш=н,

Юрла-юрла сиктерн\ш\н,

Л=пкан=ш=н, юратн=ш=н

Ч\кеё ч\лхи пиллен\ш\н.

(В. Урташ)

Ертъё\. Анне… Чи =ш= с=махсем те, чи хакл= парнесем те ёител\кс\р пул\ё сана тав тума. Т\нчери чи илемл\ чечексене те аннене парнелес килет.

Малалла в=й=сем выляёё\.

«М\нле чечек-ши ку?» М\н т\сл\ к=на пулмасть-ши ёак чечек: шур=, х\рл\, сар=, шупка, хура. В=л х=й\н т\л\нмелле хитрел\х\пе пир\н куёа шартать. Ёав в=х=трах сывл=хш=н та ус=лл=, сипл\ ъсен-т=ран. Ун=н ё=в\ ылт=нран та хакл= шутланать. (Роза — к\л чечек.)

«Асамл= чечек». Ёак «асамл= чечек» анне м\нле ёын пулнине п\лме пул=ш\.

(Ам=ш\сем п\р ёеёкине туртса к=лараёё\. Унта ёырн= с=махсене ертсе пыракан\ вулать: «Чи маттур», «Чи =сл=», «Чи тараватл=», «Чи с=пайл=», «Чи к=м=лл=», «Чи ыр=», «Чи \ёчен», «Чи хитри», «Чи ёеп\ё», «Чи хастар», «Чи хавасл=» т. ыт. те.)

«+ёта-ши ман пепкем?» Ам=ш\н куёне тут=рпа хуплан=. Ачасем п\р рете ларса тухн=, аллисене умалла т=сн=. Ам=ш\н х=й\н ачине аллинчен тытса палласа илмелле.

«Кул=ш куст=рми». Ачасен пурн=ё\нче пулса иртн\ кул=шла самантсем ёинчен ам=ш\сем каласа параёё\.

Ача.

Кай=ксен ч\пписем

Ъссе ёитр\ё часах,

Анчах сан ачусем

Ёит\нмен-ха ёавах.

Эс пире ъстерен

Нумай х\л, нумай ёу…

Сав=нан та й\рен, —

Шуралать сан ёъёъ.

Ъсн\  чух та — анне,

Ёит\нсен те — анне.

Манас ёук, манас ёук

Хам епле ъснине.

А. Никитин=н «Анне» юррине ачасем юрлаёё\.

Ертъё\. Атте-анне пурри — телей. Аёупа аннъне хисепле! В\семш\н эс\ яланл=хах ача — п\ч\к чухне те, ъссе ёитсен те. Сан=н кашни ут=му, кашни \ёъ — аёупа аннъ куё\ ум\нче. Т\р\с те лай=х ут=мусем в\сене сав=н=ё кър\ё, т\р\с мар ут=м туни вара — хурл=х. Ёав=нпа та аёупа аннъне сав=нтарма к=на т=р=ш, в\сене них=ёан та ан кулянтар. Яланл=хах асту: пурн=ё малалла ш=вать, эс\ ёит\нет\н, аёу-аннъ вара ват=лать. В\сене пурн=ёра куллен пул=шса пыр. П\ч\к чухне, ача чухне илн\ чун =шшине аёупа аннъне тав=рса пар. Эпир в\сем ум\нче \м\рех пыс=к пар=мра.

Ача.

Эх, аннеё\м, п\ртен-п\р анне,

Эс пире ёуратан, ъстерен,

+ш=тат=н чуна-ч\рене, —

Ёук санран ёыв=х ёын т\нчере.

Пире эс в\рентен, =с паран,

Эпир лай=х пулсан сав=нан,

Ёунатсем ёит\нсен, в=й пухсан,

Инёе, в=р=м ёула =сатан.

Йыв=р в=х=т килсен  пурн=ёра,

Ачусемш\н ёунса хып=нан,

В=ртт=н, эп\р сисмен хуш=ра

Эс, м=нтар=н, куёёуль юхтаран.

Эх, аннеё\м, п\ртен-п\р анне,

Эс тухмаст=н асран \м\рне.

Йыш=нсам ачусен парнине —

Ман=ёми чун-ч\ре юррине.

(В. Давыдов-Анатри)

А. Шадриков=н «Ч\рере анне ялан» юрри ян=рать.

2-м\ш куплет хыёё=н, к\в\ ян=ран= в=х=тра, ачасем ам=ш\сене парне параёё\ — ч\ре ев\р тун= открытка. (Доска ёинче п\ч\к «ч\ресенчен» тун= пыс=к «ч\ре»,

ёав=нтан илсе парнелеёё\.)

Ертъё\. Х\вел х=й =шшине ё\р ёине еплерех сапалать, аттепе анне те х=йсен чун-ч\ре =шшине пире парнелеёё\. В\сен т\рекл\ ёунач\ ай\нче эпир нимрен шикленмес\р сав=нса ъсетп\р. Атте-анне пурри — пуянл=х. Ёак пуянл=ха ёухатас марчч\, тимл\н упраса пур=насч\.

Учитель тата ачасен ашш\сем ам=ш\сене уяв яч\пе саламлаёё\.

ЁЕМЬЕ +ШШИ — ЧУН +ШШИ

(Шкулта

ашш\-ам=ш\семпе ирттерн\

т\л пулу сценарий\)

ФЕОФАНОВА Надежда Анатольевна,

Канаш район\нчи

Янк=лчри п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллевсем: 1) ачасене ашш\-амqшне хисеплеме, харпqр хqй ёемйипе мухтанма в\рентесси; 2) ачасене п\р-п\ринпе тъс\мл\ те чqтqмлq пулма, п\р-п\рин ашш\-амqшне хисеплеме в\рентесси; 3) ачисемпе ашш\-амqш\сем хушшинче ырq хутшqнусем й\ркелесси; 4) ашш\-амqш\семпе шкул хушшинчи ёыхqнqва ёир\плетесси; 5) ашш\-амqш\сен ачисем ум\нчи авторитетне, яваплqхне ъстерме пулqшасси.

Кирл\ хат\рсем: мультимедиа проектор\, экран, экран ёине кqлармалли слайдсен диск\; магнитофон, юрqсен фонограммисем; ачасем хqйсен ёемйине халалласа к=ларнq стена хаёач\сем тата хайлав\сем.

Мероприяти юхqм\

Экран\ ёине ёемье ъкерч\к\ тата ёакqн пек сqмахсем тухса тqраёё\: «Ёемье

qшши — чун qшши».

Ертсе пыракан (учитель).

Тqван кил-йышqм — чун йqпатмqш —

Манми ачалqхqн сqпки.

Кърет\н пурнqёа эс савнqё,

Х\вел шевли, кун-ёул ёути.

Тqван килтен тухса кайсассqн

Ч\ре кqлт-кqлт тапать qшра:

Ман чун унтах тqрса юласшqн,

Пурнасшqн мар вqл аякра.

Асран каймасть атте кил-ёурч\,

Анне кулли, ёемье qшши.

Часрах пурне те ман курасч\ —

Тqван кил-йыш ытарайми.

Пулсассqн кил\м-йышqм ёуммqн

Ёqтмах та кирл\ мар мана.

Нимрен хаклий\ эс\ маншqн,

Сана эп памqп никама.

Эс маншqн хътл\х, эп\ — санqн,

П\рле эпир — патвар юман.

Пире асар-писер ёил-тqвqл

Хуёайм\ нихqёан, нихёан!

(Наталья Данилова, Красноармей-

ски район\, Карай вqтам шкул\. —

«Халqх шкул\» журнал, 2004 ё., 5№)

Ёак й\ркесенчен пуёлас килет манqн паянхи т\л пулqва. Ахальтен мар эпир паянхи уява ёемьене халаллатпqр. 2008 ёула Раёёей Федераций\н Президенч\н указ\пе «Ёемье ёултал=к\», пир\н республикqра вара «Ырq \ёсен ёултал=к\» тесе палqртнq. Кунсqр пуёне тата кqёалхи ака уйqх\н 25-м\ш\нче чqваш халqхне ёутта к=ларн= И.Я. Яковлев ёуралнqранпа 160 ёул ёитр\. Шухqшласа пqхсассqн, ёак пул=мсем п\р-п\ринпе пит\  тачq ёыхqнса тqраёё\: ёеп\ё те ачаш туйqмлq пулма, ырq \ёсем тума м\н п\ч\крен ёемьере в\рентсе ъстерн\, И.Я. Яковлев та хqй\н тивлетне Турq ир\к\ пек qнланса чqвашсене таса чунлq та мал туртqмлq пулма пиллен\, хqй халал\нче ёемье пирки ёапла ёырса хqварн=.

И.Я. Яковлев сqн ъкерч\к\, ун ай\нче «Халалри» сqмахсем  экран ёине тухса тqраёё\: «Ёемй\ре лайqх пqхса усрqр: ёемье вqл халqх чарак\, патшалqх чарак\. Ёемье пурнqё\ т\л\шпе ваттисем каланq сqмаха чqваш халqх\ ялан та хытq тытса тqнq. Ёак пурлqха лайqх сыхласа пурqнqр. Ёемьен лqпкq пурнqё\ пире пурнqё хыттинчен хът\лесе тqрать. Кил\штерсе т\рекл\ тqракан ёемьеш\н катаран килекен пурнqё синкер\сем хqрушq мар. Ът\ре ясарпа ан варлqр, ъс\ртекен, астаракан япаларан шиклен\р. Ёемй\ре сыхq усрасан, ачqрсене чипер упраса пурqнсан кил\штерсе лqпкq \ёлесе пурqнма хqвqр валли т\рекл\

чарак лартса хурqр».

Ёак сqмахсене т\пе хурса Н.В. Федоров та ёапла каланq: «Ёемье телей\ — пурнqё нушине сирекен хътл\х. Ёир\п те туслq ёемьеш\н ним\нле йывqрлqх та хqрушq мар. Тасалqха упрqр, эрехрен тата  алхасуран сыхланqр: ёемьене упраса хqварсан эсир ачасене упратqр, тqнqё та лqпкq \ёлемешк\н ёир\п ник\с хыватqр».

Ку сqмахсем те экран ёине тухаёё\, ертсе пыракан пqхмасqр калать.  

Пир\н ялта кил\штерсе пурqнакан туслq ёемьесем сахал мар. В\сем хqйсен \ёченл\х\пе, хастарлqх\пе, сqпайлqх\пе тата ыр кqмqллqх\пе палqрса тqраёё\. Паян вара эпир шqпах ёавqн пек темиёе ёемьене хамqр т\л пулqва килме ч\нсе йыхрав янqчч\. Паллашар-ха в\семпе. Хqйсем ёинчен, ёемьери кашни ёынни ёинчен каласа пама ыйтар.  

Ёемьесем сумлq вырqна тухса лараёё\, черетпе хqйсем ёинчен каласа параёё\. Экран ёине кашни ёемье  хqй туса хат\рлен\ сqн ъкерч\кл\ к\скен ёырса кqтартнq слайдсем тухса пыраёё\, в\сем ёинчен е ашш\-амqш\, е ачи каласа парать — хqйсем калаёса кил\шн\ пек. Ку \ё презентаци ев\р пулса иртет.

Ертсе пыракан. Хаклq ашш\-амqш\сем! Паян сиртен ыйтса п\лмелли сахал мар пул\: ёемьере м\нле кил\штерсе пурqнмалли ёинчен, ачасене м\нле т\р\с воспитани парасси ёинчен т. ыт. те. Чи малтанах телейл\ ёемье ёинчен калаёар. М\нле qнланатqр эсир ёакна?

Хуравсем вqхqт\нче экран ёине к\неке-журналтан илн\ туслq ёемье ъкерч\к\пе ёак сqмахсем тухаёё\: «Пур телейл\ ёемье те п\р ев\рл\, кашни телейс\р

ёемье хqйне май телейс\р» (Л. Толстой).

Ертсе пыракан. Ёапла. Эсир каланq сqмахсемпе пурте кил\шеёё\ тесе шутлатqп. Чqнах та, телейл\ ёемье вqл — ёир\п ёемье. Ёир\п ёемье вара — халqхqн тата патшалqхqн шанчqклq т\рек\. Й\ркелл\ ёемьесенче ачасем тив\ёл\ воспитани илсе ъсеёё\, каярахпа Тqван ё\ршывшqн усqллq ёынсем пулаёё\. Ахальтен каламан пул\ чаплq педагог Антон Семенович Макаренко: «Чи лайqх ачасем — телейл\ ашш\-амqшсен», — тесе. Туслq та ёир\п ёемье ялта пит\ сумлq. Ёемье вучах\ илемл\ ялкqшасси хамqртан килет.

«Атте-анне кил\нче» (С. Асамат сqввипе к\в\лен\ юрq). Х\р ачасем юрлаёё\.

1. Ёуралатпqр т\нчене

Атте-анне кил\нче,

/м\рлетп\р \м\ре

Атте-анне пил\пе.

Хушса юрламалли:

Атте-анне сqмах\нчен тухас марчч\,

Атте-анне ырq ятне ярас марчч\.

2. Аттене тав тумалла,

Аннене тав тумалла.

В\сене савqнтарма

Лайqх пурнqё памалла.

3. Аттене юратмалла,

Аннене юратмалла,

Хисеп туса, чыс туса,

Кqмqл туса тqмалла.

Ертсе пыракан. Хам=р калаё=ва малалла т=сатп=р. Сир\н ачqрсен килте итлеменни пулнq-и? В\сене м\нле итлеттерет\р: ыр сqмахпа каласа е вqрёса? Тен, ил\ртсе те йqпатса? Ачасене т\р\с п=хса ъстерес тени м\не п\лтерет-ши?

Ашш\-амqш\сен хурав\сем.

Экран ёинче: «Ачана воспитани парас \ёри qнqёу вqл 5 ёула ёитиччен пырать. Енчен те ёак хуш=ра кирл\ пек =с памарqмqр пулсан кайран ё\н\лле воспитани пама тивет» (А.С. Макаренко).

Ертсе пыракан. Ывqл-х\ре п\ч\кренех \ёе хqнqхтарса ъстермелле. Ачасен ёемьере яланхи тив\ё\сем пулмалла. Калqпqр, ывqл\сем ашш\пе п\рле куллен кил картине тасатаёё\, шыв къреёё\, ёулла вутq ёурса купалаёё\. Х\р ачасен вара амqшне апат п\ёерме, тир\к-чашqк, к\пе-й\м ёума пулqшмалла. Ёу кун\сенче пурин те п\рле пахчана ёум курqк\нчен тасатмалла. Ашш\-амqш\н ывqл-х\ре пулас ёемьере м\нлерех тив\ёсем к\тнине те qнлантармалла. Малалла ашш\-ам=шне ёак ыйтусем ёине хурав парасса к\тет\п:

— Эсир ачqрсене м\н каласа мухтатqр? В\сене хqёан тата м\нле ёеп\ё те ачаш сqмахсемпе ч\нет\р?  

— Сир\н ёемьере м\нле лайqх йqласем пур?

Ашш\-амqш\ хуравланq вqхqтра экран ёине тухакан й\ркесем: «П\ч\клех ёемьери й\ркел\хе хqнqхнq ёамрqк ёын аслисемпе ура ёине тqмасqр калаёма, аслисене пукан, пальто илсе памасqр тqма пултараймасть. Троллейбусра е автобусра вырqн паманни те пулас ёук. Ёакна вqл ёqмqллqн, хqйне ир\кс\рлемес\р тqвать, м\нш\н тесен ёемьере ёапла хqнqхнq» (Н. Яснопольский); «Ача — ёемье т\к\р\; ачара амqш\пе ашш\н туйqм тасалqх\ шыв тумлам\ ёине ъкн\

х\вел ёути пек палqрать» (В.А. Сухомлинский).

— Килте ачqрсене в\ренме м\нле условисем туса паратqр?

— Аван ёемье тесе каласси унтан п\р-п\р чаплq ёын тухнинчен ёеё килет-и? (Ачисем ашш\-амqш\н \ёне хисеплесе в\сен ёул\пе кайни те ёемье кил\штерсе пурqннине кqтартать.)

— Ачqрсен малашлqхне, пуласлqхне м\нле куратqр?

Ашш\-амqш\ ыйтусем ёине хуравланq вqхqтра экран ёине тухса пыракан ваттисен сqмах\семпе афоризмсем: «Пир\н ачасем — пир\н ватлqх» (А.С. Макаренко); «Аёупа аннъне хисепле, хqвнах ырq пул\»; «Ача-пqча ырра курсан ырq пулать, усала курсан усал пулать»; «Ача-пqчасqр ёемье тымарсqр йывqё пекех»; «Ачуна ёуратма п\лт\н пулсан qс пама та п\л»; «Пепкъне сак урлq выртнq чух в\рент, сак тqрqх выртнq чух ёапни кая пул\»; «/ёчен ашш\-амqш\н ачисем те юлхав мар»; «Ачисене юракан кайран куёёуль тqкакан»; «Арёын ача ашш\ ёумне ёыпqёать, х\р ача — амqш\ ёумне»; «Ачасqр пурнqё — калчасqр уй-хир»; «Кам атте-аннене ыр сунать, ывqл-х\р уссине вqл курать»; «Кил-йышра пурте п\р шухqшлq пулсан, пурнqё та часах малалла

каять»; «Нумай п\т\, сахал ёит\ — тату пурqннине м\н ёит\?»

— Сир\нш\н хqвqрqн ачалqх кун\сем м\нпе асра юлч\ё?

«Ачалqха шырарqм» («Янташ» ушкqн солисч\н Алина Михайлов=н репертуар\нчи юрq). П\р х\р ачи юрлать, ун хыё\нче тата темиёе х\р ача ташласа

тqраёё\.

Ертсе пыракан. Ачасем, хал\ сир\нтен ыйтат=п. Сир\н шутпа ёемье =шшине тытса пыракан\ кам? (Ачасем хуравлаёё\.) Ёапла. Анне! Ытарайми чqваш сqмах\. Ача ёуратнq х\рарqм ё\р ёинче хqйш\н мар, хqй чун панq ёыншqн пурqнма пуёлать. Амqш\ хqй\н м\н пур чун qшшине, юратqвне ачине парнелет, qна телейл\

тqвассиш\н ним\н те шеллемест, пурнqёри йывqрлqхсенчен хът\лет. Хqй\н сывлqх\ ёинчен те шутламасть. Пепки п\ррем\ш хут «анне» тесе каланq чух унран телейл\ ёын та ёук. Анне — пурнqё пуёламqш\, кун-ёул ник\с\. М\н чухл\ сqвq-юрq хывман пул\ атте-анне ёинчен.

Хисепл\ ашш\-амqш\сем, сир\н ачqрсем «Ёqл куё» тата «Ёеёп\л ёеёкисем» кружоксене ёъреёё\. В\ем ёемье хаёач\ кqларнq, унта амqш\сене халалласа т\рл\ хайлавсем ёырнq.

Залри сqвqсемпе сочиненисен стендне, ёемье хаёач\сене кqтартать, п\р-ик

хайлавне вуласа парать.

Ертсе пыракан. Ачасем, Шупашкарта залив х\рринче м\нле палqк пур-ха?

Ачасем:  «Управёq анне».

Ертсе пыракан. Ун ёине ёапла ёырса хунq: «П\р-п\рне юратса, тqнqёлqхра пурqнакан ачасем, пехил сире». («Управёq анне» палqк\ те, ун ёине ёырнq сqмахсем те экран ёине тухаёё\.)   

Юнашар юратнq атте-анне пулсан, шкулта лайqх в\ренсен, юлташсем нумай пулсан сир\н ч\р\рте телейпе килен\ё хуёаланать. Хал\ А. Эсхел\н «Телей» сqввине итлесе пqхма с\нет\п.

Сqвва п\р пултаруллq ача пqхмасqр каласа парать.

Телей, телей тесе калатпqр.

Анчах м\нне п\летп\р-и?

П\рне п\р т\рл\ курqнать вqл,

Тепринш\н пач вqл урqххи.

Телей вqл — сывлqш, вqл тавралqх,

Ёак ёутq т\нчене курни.

Телей вqл — пурнqё, чыс, сqпайлqх

П\рне-п\ри хисеплени.

Атте-анне ёумра пулсассqн —

Телейл\ тетп\р хамqра.

Телей вqл — савqнqё, хаваслqх,

Ёывqх ёынсем тqрсан умра.

Телей — х\вел шевли, ёут уйqх,

Таса тъпе те кайqксем,

Ачалqх та телей, вqл урqх

Нихёан килейм\ п\р иртсен.

Телей вqл — в\ёс\р-х\рс\р туслqх,

Таса та ёеп\ё юрату.

Ёавqнпа та сир\н ёемй\рте

Пултqрчч\ кил\шъ, тату.

Ертсе пыракан. Ёапла ёав. Атте-анне ёум\нче пурqннq чухне ним\нле хуйха-суйха п\лместп\р, в\сен хътл\х\нче пурqнатпqр. ъссе ёитсен в\ёен кайqк ч\пписем пек аякка саланатпqр. Анчах таёта аякра пулсан та кил-ёурт qшшине асра тытатпqр, атте-анне ёумра ёуккине кашни утqмрах туятпqр. Час-часах ачалqх кун\сене аса илетп\р.

Хал\ вара Сергей Павлов репертуар\нчи «Каё пулсассqн» ятлq юрра итлесе пqхар-ха.

Аслq класра в\ренекен п\р арёын ача юрлать.

Ертсе пыракан. Амqш хъттинче ача хqйне телейл\ туйса пурqнать. Ашш\-амqш\с\р ъсекен ачасем м\нле туйqмлq-ши? Сир\н пекех телейл\-ши в\сем?

Тилхепес\р лаша йqнqш ёулпа каять теёё\. Амqш\с\р ачасем те чылай чухне т\р\с ёул тупаймаёё\. Тqлqх ъсекен ача ёил qёталла в\рет, ёавqнталла тайqлакан йывqё пек туйqнать.

Хал\ сире «Ача ёурт\нчи п\р ачан шухqш\сем» ятлq сqвва итлесе пqхма с\нет\п. Qна Патqрьел район\нчи Ё\ньялти вqтам шкулта 10-м\ш класра в\ренекен Екатерина Квасова ёырнq.

Сqвва аслq класс в\ренекен\ пыс=к туйqмпа каласа парать.

Аннем, qёта-ши эс, кала?..

Курасч\ манqн сан сqнна,

Ларасч\ санqн ёумqнта,

Ман qшqтасч\ аллуна.

Аннем, каёарqттqм сана,

Каламqттqм п\р сив сqмах.

Эп къренмест\п халь пачах —

Анчах та кил, килсем, анне.

Вун ик сехет те ёывхарать,

Ёапах та ёутq пъл\мре.

Куёёуль шур хут ёине тумлать:

«Qёта-ши эс\, ман анне?»

Qёта-ши? Шухqш явqнать.

Ёамрqк пуёа вqл ёавqрать.

Куёёуль вара тумлать, тумлать…

М\нле-ши ёамрqк чун чqтать?

Умран ачалqх кун\сем

Шуса иртеёё\ ерипен.

Пулнах-ши савqнqё унта —

Аннем пулман-ёке ман ёумра.

Миёе хут курнq т\л\кре

Аннен ачаш аллисене;

Ярас килместч\ в\сене,

Анчах каяттqн инёете.

«Анне! Ан кай! Килсем, анне!» —

Эп кqшкqраттqм хыёалтан.

Пqхаттqн эс\ ёаврqнса,

Анчах килмест\н каялла.

М\н чул вqраннq-ши ё\рле

Сана курсассqн т\л\кре?

«Атя, ачам, каяр п\рле», —

Тесе калаттqн ерипе.

«Атя, каяр», — тесе алла

Тqсса параттqмчч\ кqна,

Паратqп та — темле вара

Каятqп эп\ вqранса.

Аннем, к\тет\п, кил часрах!

Илсе кайсам мана п\рле!

Ё\рле-и, кqнтqрла-и — кил,

Пуш-пушq сансqр ёут т\нче.

 Ертсе пыракан. Юлашки вqхqтра п\рмаях «толерантность» текен сqмаха илтме пулать. Ёак= вырqсла теп\р майл= «терпимость» тенине п\лтерет. «Чqвашла-вырqсла словарьте» qна вара ёапла qнлантарса панq: «тъс\мл\х, чqтqмлqх, сивлеменни, чqтма пултарни». Тъс\мл\ пулмалла тени вqл — хqйне ев\р уйрqмлqхсемпе палqрса тqракан ёынсен пурнqё й\ркипе кил\шме, в\сен шухqш\сене мала хума, хисеплеме, п\р-п\ринпе кил\штерсе пурqнма п\лмелле тени.

Т\нче усалланать. Тqнqёлqхра, лqпкqлqхра пурqнма хqнqхнq  ёынсене т\рл\ нацисем хушшинчи кил\шъс\р хутшqну пqлхантарать, ют ё\ршыв студенч\сене х\нени, ёынсене заложника илни, террорла актсем туни пит\ пqшqрхантарать.

Экран ёинче: варринче ёаврашка, ун qш\нче пысqк сас паллисемпе ёырнq «тъс\мл\х» сqмах; ёаврашкаран ёак сqмаха qнлантаракан ытти сqмахсем пайqркасем пек каяёё\ («каёару», «х\рхенъ», «ырq кqмqл», «урqх ёын шухqш\пе, унqн пурнqё й\ркипе кил\шни», «ют т\не сивлеменни», «ёын прависене, тив\ёл\хне хисеплени», «ёын м\нле, qна ёапла йышqнни», «\ёри

юлташлqх, п\рле хутшqнса \ёлени», «п\р-п\рне qнланни».

Ертсе пыракан. Ашш\-амqш\сем, сир\нтен ёакqн пек  ыйтасш=н: ачасене п\р-п\ринпе тъс\мл\ те чqтqмлq пулма, ёын пурнqёне  упрама ёемьере м\нле в\рентмелле? Ашш\-амqш\  хурав панq вqхqтра экран ёине И.Я. Яковлев сqн ъкерч\к\ тата ёак й\ркесем тухса тqраёё\: «П\р-п\ринпе сапqр пулqр, ёукшqн-пуршqн чашкqрса ёъресрен, харкашасран аякка тqрqр. Ёqлаканqн аслq сqмахне асра тытqр. Вqл каланq: «Хqвqр тqшманqрсене те юратqр», — тен\... П\р-п\рин сqмахне тqнласа пурqнни, п\рне-п\ри ырqлqх туса тqни пурнqёа хqват парать.

Ёакна хытq шанса тqрqр».                

Ертсе пыракан. Хал\ А.В. Михайлова репертуар\нчи «Чечек акрqм та…» юрqпа лартнq ташq композиций\ сире парне пултqр. Qна аслq классенче в\ренекен х\р ачасен ушкqн\ кqтартать.        

Х\р ачасем ташлаёё\.

Теп\р хут «туслq ёемье» тенин п\лтер\ш\  патне таврqнар-ха. Вqл — ёемьери ёынсем п\р-п\ринш\н тqрqшни, \ёре те канура та п\рле пулни, ёемье савqнqёне, хуйхи-суйхине п\рле тъссе ирттерни, ёемьери хqнqхусемпе йqла-й\ркесем. Кун ёинчен халqх хушшинче ёърекен халап та пур. Тахёан \л\к-авал 100 ёынтан тqракан пысqк та туслq ёемье пурqннq тет. Унта яланах юратупа кил\шъ хуёаланнq. Сас-хура патшалqх ертъёи патне те ёитн\. Вqл ёемье пуёне хqй патне ч\нтерн\ те ёапла ыйтнq: «Эсир п\р вqрёqнмасqр, п\р-п\рне кърентермес\р пурqнма м\нле май тупат=р?» Леш\ вара хут илн\ те ун ёине тем ёырнq. Патшалqх ертъёи хурава вуласан ёав тери т\л\нн\: хут ёинче 100 хутчен «qнлану» тесе ёырнq сqмах пулнq!

П\т\млетсе ёакна калас килет: тъс\мл\ пулqр, п\р-п\рне qнланма тqрqшqр, этемл\хе упрqр.

Сир\н аёqр-анн\рсем хqйсем те юрра-ташша qста. Ёемье юрq-ташqсqр м\нле телейл\ пултqр-ха? Паянхи уявра в\сем те пире парне тqвасшqн. Хал\ в\сене сqмах паратпqр. Тархасшqн.

Ашш\-амqш\сем юрласа е ташласа параёё\.

Т\л пулqва сqвq й\ркисенчен пуёларqмqр, сqвq й\ркисемпех в\ёлер. Экран ёине пqхса туслqн харqс вулатпqр:

Анне пулсан — х\вел питре,

Атте пулсан — кун-ёул хитре.

Ёемье пулсан — телей питре,

Юрлать п\р в\ё\м чун-ч\ре.

Хал\ вара сыв пуллашатпqр. Тавтапуё сире пурне те, кунта килн\ хqнасем. Эп\ сир\н ёемй\рсене телей тата ачасене воспитани парас \ёре qнqёу сунатqп. Тепре т\л пуличчен.

Залра илемл\ лqпкq юрq янqраса каять.

ЭСИР ПУРТАН КИЛ-ЁУРТ+М +Ш+

(Класс тулаш\нче

ирттермелли уяв сценарий\,

4-м\ш класс)

КОЖЕВНИКОВА Полина Петровна,

Муркаш район\нчи

Нискассинчи п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллевсем: 1) т=ван-п\тене хисеплеме в\рентесси, класри ачасен ёемйисемпе т\пл\нрех паллашасси; 2) ачасене ёыв=х ёыннисем ёинчен калаётарса в\сен  к=м=л-туй=мне ё\клесси, в\ренекен пуплевне аталантарасси; 3) ч=ваш юрри-ташшин илемл\хне туйма х=н=хтарасси.

Кирл\ хат\рсем: компьютер, мультимедиа проектор\, «Атте, анне, аппа та й=м=к, эсир пуртан кил-ёурт=м =ш=» плакат.

Класа ятарласа илемлетн\. Доска ёинче ёълерех ас=нн= плакат.

Уява ачасен ёыв=х т=ван\сене ч\нн\.

1-м\ш ача. Ыр= кун, савн= т=ван=мсем!

2-м\ш ача. Аван-и, ёыв=х ёынн=м=рсем!

1-м\ш ача. Пурне те хавасл= кул=, ыр= к=м=л, пыс=к телей сунатп=р!

3-м\ш ача. Ёемье =шши — чун =шши тесе калан= ват=сем. Т\р\сех калан= в\сем. Кил =шши — атте-анне. Атте-анне =шши — ман=н чун =шши.

4-м\ш ача. Х\вел х=й =шшине ё\р ёине еплерех сапалать, аттепе анне те х=йсен чун-ч\ре =шшине пире ёапла парнелеёё\.

5-м\ш ача. Атте-аннене, т=вансене сут=н илейм\н. В\сем пуринш\н те чи хакл=, чи ёыв=х ёынсем.

6-м\ш ача. Атте-анне пурри — чи пыс=к телей!

7-м\ш ача. Атте! Анне!

8-м\ш ача. Асаттеё\м, асанне!

9-м\ш ача. Кукамай=м, кукаёи!

10-м\ш ача. Й=м=к, ш=лл=м та пичи!

11-м\ш ача. Ытарайми ч=ваш с=мах\сем, ёыв=х ёынн=м=рсен, т=ван-хур=нташ=н яч\сем. Паянхи уява эпир сире халаллатп=р!

1-м\ш ача. Сир\н ятпа паян юр=-к\в\ ян=р\!

2-м\ш ача. Юратн=  т=вансене тав туса, в\сен пархатарл= \ёне-х\лне мухтаса с=в=сем вулан\ё!

3-м\ш ача.

          Ёемьерен =шши тата м\н пур-ши?

          Ёук унран =шши ёак ёут= т\нчере!

4-м\ш ача.

          П\т\м хур=нташ — ман=н чун уёёи,

          Юратат=п эп\, т=вансем, сире!

(В=р=м Палюк)

«Тавах сире, атте-анне» юр= (к\вви А. Никитин=н, с=вви

В. Давыдов-Анатрин).

5-м\ш ача.

           Пурн=ёра ёул к=тартса пыраёё\

           Ылт=нран та хакл= т=вансем.

           Тусл= ёемьере ай пур=насч\:

           Ыр т=ван в=л — пурн=ёри илем.

(В=р=м Палюк)

6-м\ш ача.

           Атте-анне ёумра пулсасс=н —

           Телейл\ тетп\р хам=ра.

           Телей в=л сав=н=ё, хавасл=х

           Ёыв=х ёынсем т=рсан умра!

(А. Эсхель)

7-м\ш ача.

           Юратат=п анне куллине,

           +шш=н-=шш=н куёран п=хнине.

           Ыр с=мах пил парса суннине,

           Т\нчере чи хитри — ман анне.

 (В. Круглов)

8-м\ш ача.

           Атте-анне юратн= пек

           Пире никам та юратман!

           Атте-анне юратнипе

           Эпир ниёта та хур курман!

(В. Урташ)

9-м\ш ача.

           Атте-аннем, телей сунат=п,

           Пычч=р \ё\рсем =нса кал-кал.

           К\т\р ч\рене сънми в=й-хал,

           Т=вансем\р, телей сунат=п.

(Р. Сарпи)

10-м\ш ача.

Юратат=п аннене,

Юратат=п аттене,

Кукаёине, кукамая,

Аппана та ш=лл=ма.

Асатте те хакл= манш=н,

Асаннене х=варам-ши?

Ёук, паллах. В=л лай=х пит\:

Мана юратать в=л хыт=!

Юратат=п в\ренме,

/м\тпе ялан утма.

Юратат=п, юратат=п,

Юратат=п пурн=ёа!

(Э. Владимиров)

«Эпир сир\н м=нуксем» юр= (к\вви А. Никитин=н, с=вви

В. Давыдов-Анатрин).

В\рентекен. Пир\н ват асатте-асаннесем к\неке тавраш вуламан, асл= п\лъ илеймен. Апла пулин те х=йсен ачисене т\р\с воспитани пама пултарн=. Ч=вашсен палл= =счах\ Г.Н. Волков акдемик ёапла калать: «Аннесем пур чух пур=натп=р-ха». Ч=нах та, атте-анне ёум\нче пур=нн= чухне ним\нле хуйх=-суйх= та п\лместп\р. «Атте-анне пил\ пурн=ё парать», — теёё\. Атте-анне т\рекне эпир в\сем пур чухне кашни кун туятп=р. Ёав т\реке эпир малалла хам=р ачасене халаллатп=р. Ёапла =руран =р=ва куёать те атте-анне =шши, чун пехил\.

Хал\ эпир ёемье фотоальбомне уё=п=р. Хам=р=н т=вансем ёинчен каласа пар=п=р.

Уявччен учитель ачасемпе п\рле в\сен ёемйисене халаллан= презентаци хат\рлет. Ачасем слайдсем т=р=х х=йсен ёемйи ёинчен п\т\м\шле е ёемьери п\р

ёын ёинчен уйр=мм=н каласа параёё\.

1-м\ш ача. Ак=  манпа юнашар аттепе анне. В\сем ман=н юратн= ёынн=мсем. Анне — ёемье =шши, атте — ёемье т\рек\ тен\ ваттисем. Т\рекс\р кирек м\нле юпа та чал=шать. Ёемьере арёынн=н ёир\п сасси кирлех. Эп\ хам=н аттепе мухтанат=п та, м=наёланат=п та. В=л \ёчен, т=р=шулл=, к=м=лл= ёын. Ун=н аллисем тем\н тума та п\леёё\. Килте в=л ш=лл=мпа икс\м\ре т\рл\ \ёе в\рентет. Пир\нш\н атте ёул маяк\ пекех: ёухалса кайма, й=н=шма памастех в=л пире. Ёав=нпа та аттене юратса, чунтан хисеплесе ёапла калас килет:

Яланах пире в=й-хал кърет\н,

К=м=лу сан сар х\вел пекех,

Ах, аттем, аттем, эс пур=н \м\р,

Ёут т\нче санпа илемл\рех!

(Л. Туктина)

2-м\ш ача. Пир\н ёемье пыс=к: атте, анне, асанне, ш=лл=м тата й=м=к. /л\крех ял-йыш ача ёуралнине п\лсен ёапла ыйтн=: «Ылт=н-и, к\м\л-и?» «Ылт=н!» — тен\ арёын ача пулсан.  «К\м\л!» — тесе п\лтерн\ х\р ача пулсан.

Пир\н ёемьере вара ылт=н\ те, к\м\л\ те пур. Эпир тусл= пур=натп=р. Пуш= в=х=та п\рле ирттерме т=р=шатп=р. Эп\ й=м=кпа ш=лл=ма чунтан юратат=п, в\сене час-часах к\неке вуласа парат=п, т\рлеме, ъкерме в\рентет\п.

3-м\ш ача. Пир\н анне ё\р ёинчи чи ыр= ёын. Анне ёум\нче яланах =ш=, шанч=кл=. Ёут ёантал=к\ аннене ёеп\ё к=м=л, ыр= чун, \ёчен ал= пан=. Ман=н анне хирти чечек  пулн= пулсан, чи илемл\ чечек пулн= пул\чч\. Тъпери ё=лт=р пулн= пулсан, чи ёут= ё=лт=р пулн= пул\чч\. Ун=н илем\ те, =ш= кулли те х\вел пек туй=нать. Эпир  ш=лл=мпа аннене пул=шма т=р=шатп=р. Ун=н с=н-пич\ яланах кул=па ёиёт\рчч\!

4-м\ш ача. Ак= ман=н кукамай. В=л ирех т=рать, выль=хсем патне тухать, апатне парать, ш=варать. /нисене с=вать те мана =ш= с\т \ётерет. Кун\пе тем\нле \ё те тума \лк\рет. Пуш= в=х=тра вара алса-ч=лха ёыхать. Мана та т\рлеме, ёыхма в\рентет. «Ч=ваш х\р ачин п\ч\кренех ал \ёне х=н=хмалла», — тет в=л мана. Тата ман=н кукамай тутл= апат-ёим\ё  п\ёерме те =ста. Х=на килсен  кук=ль-ё=махпа с=йламас=р ямасть. Эп\ кукамая пит\ юратат=п! М\н тери \ёчен те ыр= к=м=лл= ёын в=л!

5-м\ш ача. Пир\нпе п\рле асанне пур=нать. В=л ыр= к=м=лл=, пире пул=шсах т=рать. Пит\ тутл= п\ёерме п\лет. Эп\ асаннепе пуплеме юратат=п. Теп\р чух \л\кхи пурн=ё ёинчен те ыйтса п\лет\п.

6-м\ш ача. Пир\н ёемье пыс=к. Эпир ёичч\н пур=натп=р: аттепе анне, асаттепе асанне, эп\ — Алеша — тата Алин=па Алиса й=м=ксем. Пир\н ятсем пурте «А» сас паллинчен  пуёланни яланах малта пулмаллине п\лтерет пуль тесе шутлат=п. Анне пек с=пайл=, атте пек вашават, асаттепе асанне пек \ёчен те тър\ к=м=лл= пулма \м\тленет\п.

В\рентекен. Кил-ёурт аннесем ёинче тыт=нса т=рать. Ак= м\н п\лтерет кун ёинчен статистика. Пир\н аннесем (ёемьере ик\ ача пулсан) п\р ёултал=к хушшинче 18 000 ё\ё\, вилка, каш=к, 13 000 тарелка, 8 000 чаш=к ё=ваёё\. Ёак чаш=к-тир\к йыв=р=ш\ 5 тонн=на ёитет. Лавккана апат-ёим\ё туянма  утн= ёул т=ршш\ 2 000 ёухр=мпа танлашать. Паллах, эпир аннесене пул=шса пырсан ёак хисепсене п\ч\клетме пултаратп=р.

7-м\ш ача.

Аннене эп ыр сунат=п,

Ыр сунат=п аттене.

Таш ташлат=п, юр юрлат=п,

Юратат=п в\сене.

(В=р=м Палюк)

«Аннеё\м» юр= (к\вви А. Никитин=н, с=вви Р. Сарпин).

8-м\ш ача.  

Чун-ч\рене кичем пуссасс=н,

+шра сънсесс\н вут-х\лхем

Ёут ё=лт=рсем пек пул\ё санш=н

Чун савн= ёыв=х т=вансем!

(В=р=м Палюк)

9-м\ш ача.  

Анне мана телей пиллет,

Ёурхи чипер х\вел\м тет,

Х\вел\м тет юратнипе,

Юратнипе, сав=ннипе.

Анне мана кун-ёул пиллет,

Т=ван кил-ёурт т\рек\ тет,

Т\рек\м тет куёран п=хса,

Куёран п=хса, чунтан шанса.

(В. Давыдов-Анатри)

В\рентекен. Ёемьере юратн= ёынсем пулсан, кил\штерсе пур=нсасс=н, т=р=шса в\ренсесс\н эпир телейл\. П\р-п\рне хисеплеме, упрама п\лес пулать. Кашни ёемьере кил\шъ те тату пулт=рчч\!

Уява ачасем ашш\-ам=ш\семпе п\рле хат\рлен\ юр=па в\ёлеёё\.

УРОКСЕМ

В. СУХОМЛИНСКИН

«ЁИЧ/ Х/Р» КАЛАВ/ Т+Р+Х

ИРТТЕРН/ УРОК

(Литература вулав\, 1-м\ш класс)

ИВАНОВА Любовь Юрьевна,

Шупашкар район\нчи

Анат К\нерти п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллев\сем: 1) «Ёич\ х\р» калав=н содержаний\пе паллаштарасси, т\п шух=ш\ патне илсе ёитересси; 2) текстпа \ёлеме х=н=хтарасси, вулав техникине аталантарасси, илемл\ вулама в\рентес т\л\шпе \ёлесси; 3) ачасен к=м=л-сипетне пуянлатасси, ё\р ёинче анне чи хакл= ёын пулнине =нлантарасси, =на хисеплеме, юратма в\рентесси.

Кирл\ хат\рсем: ачасемпе п\рле хат\рлен\ «Тавтапуё, анне!» стенд, магнитофон, «Анне — ёут= т\нче» юр=сен пуххи, кассета.

Урок юх=м\

1. Ачасене урока хат\рлени

В\рентекен. Пурне те ыр= кун сунат=п. Ман ёине =сл= та тимл\ куёсем тинкереёё\. Ыр= с=нсене курат=п. Эп\ сав=нат=п.

2. Ачасем умне проблем=лл= ыйту к=ларса т=ратни. Ыйту тупс=мне ушк=нпа тупни

В\рентекен. Ачасем, паян пир\н шкул пат\нче ирех чакак ларать. Асаннъсем, аннъсем каланине илтмен-и эсир: м\не п\лтерет-ши ёак?

Ачасен хурав\сене в\рентекен п\т\млетсе х=варать.

В\рентекен. Чакак килсен х=на килет теёё\. Ч=нах та, паян пир\н патра аякри т=вансем, х=насем. Х=насем — учительсем. В\сем те сир\н пек маттур ч=ваш ачисене в\рентеёё\.

Ачасем х=насене теп\р хут саламлаёё\, в\сене килти \ё параёё\: «Т=ван шкула

ёитсен ачасене пир\нтен =ш= салам кал=р».

3. «Юратн= анне» юрра (с=вви В. Давыдов-Анатрин, к\вви А. Никитин=н) итлени

Х\вел пек х\ръ ёынн=м — анне,

Ёук санран ёыв=х ёын т\нчере.

Эс кърет\н кил-ёурт илемне,

Юратса ъстерет\н пире.

Хушса юрламалли:

Ах, аннеё\м-анне,

П\ртен-п\р эс, анне.

Яланах эс ё\клен ч\рене,

Тайма пуё=м сана.

Ё=лт=р пек ёут= ёынн=м — анне,

Ёук санран лай=ххи т\нчере.  

Сывл=м пек таса чун хавалне

Пурн=ёра парнелет\н пире.

Хушса юрламалли.

Ылт=н пек ыр= ёынн=м — анне,

Ёук санран к=м=лли т\нчере.  

Ё\клемешк\н ё\ршыв х=ватне

Ур=х кам-ши пире в=й кърет?

Хушса юрламалли.

Х\вел пек х\ръ ёынн=м — анне,

Ёук санран ёыв=ххи т\нчере.

Эс кърет\н кил-ёурт илемне,

Юратса ъстерет\н пире.

Хушса юрламалли.

В\рентекен. Юр= кам ёинчен? Ун=н к\вви м\нле? Сирте ёак юр= м\нле к=м=л-туй=м ёуратр\?

 Ачасен хурав\сем.

4. Ачасене урок темипе, т\ллев\семпе паллаштарни

В\рентекен. Эпир паян урокра чи хакл=, чи юратн= ёынн=м=р — анне ёинчен калаё=п=р. В. Сухомлинский ёырн= «Ёич\ х\р» калавпа \ёл\п\р.

Ачасемпе п\рле калав ятне, авторне тупса вулатп=р. В\рентекен ачасене В. Сухомлинский портретне к=тартать, к\скен ун ёинчен каласа парать.

В\рентекен. Василий Александрович Сухомлинский ачасене в\рентн\. Украин=ри Павлыш шкул\нче директор пулса

\ёлен\. Ачасем валли нумай калав, юмах ёырн=. Паян эпир вулас тен\ «Ёич\ х\р» калава та Сухомлинскиех ёырн=. Ёак калав сире к=м=ла каясса эп\ шанат=п.

5. Текстпа \ёлени

а) Словарь \ё\.

В\рентекен. Калавра =нланма йыв=р с=махсем пур (в\сене доска ёине ёырса хун=):

кичем — салху, хурл=хл= (с=маха доска ёинче пан= предложенире шыраса тупатп=р, п\лтер\шне уёса паратп=р);

ирхи сывл=м шыв\ (выр=сла куёаратп=р, предложени т=ватп=р);

ш=пч=к (ъкерч\к к=тартат=п);

чие (ъкерч\кпе ус= куратп=р, предложени т=ватп=р).

=) Калава в\рентекен к=тартулл= вуласа пани.

В\рентекен. Калава итлен\ хыёё=н сир\н м\н калас килет?

Ачасем х=йсен малтанхи шух=ш\семпе паллаштараёё\.

б) Калава ачасене пайсем т=р=х вулаттарни. Ыйтусем ёине хуравласа вулатп=р.

Вулан=ёем\н ачасем калав=н содержанине т\пл\нрех =нланчч=р тесе, ъкер-ч\кл\ план тума в\ренчч\р тесе учитель доска ёинче ъкерсе пырать.

В\рентекен. Ам=ш\н миёе х\р пулн=?

Ача тупса вулать е калать, учитель доска ёине ёич\ х\р ача ъкерсе хурать.

В\рентекен. Ам=ш\ =ёта кайн=?

В\рентекен стрелк=па к=тартать, ёул ъкерсе хурать.

В\рентекен. П\ррем\ш х\р\ ам=шне м\нле к\тсе илет? Ам=шне в=л м\н калать?

Ача вулать. Вулан=ёем\н учитель х\вел ъкерсе хурать. (Х\р ача ам=шне ъсен-

т=ран х\веле епле к\тет, ёав=н пек к\тн\-ёке.)

В\рентекен. Икк\м\ш х\р\ м\н калать? Виёё\м\ш\? Т=ватт=м\ш х\р\ ам=шне м\н тет? Пилл\км\ш? Ултт=м\ш? Ёичч\м\ш х\р\ ам=шне м\нле к\тсе илет?

Доска ёине учитель ё\р, ёум=р п\л\ч\ ъкерет. Виёё\м\ш х\р\ ёинчен вулан= хыёё=н доска ёинче кай=к й=ви, кай=к, ч\пписем ачасен умне тухса т=раёё\. Малалла вулан=ёем\н кур=к ёинчи сывл=м, чие сач\, ш=пч=к, шыв тултарн= тир\к ъкеретп\р. Ёапла ачасен умне ъкерч\ксем тухаёё\, калав=н ъкерч\кл\ план\ пулса т=рать.

6. Т=хтав саманч\

В\рентекен. Аннъсем килте ёук чухне эсир м\нлерех тунс=хлат=р? (Ачасем епле тунс=хланине с=нласа к=тартаёё\.)

Киле килсен м\нле к\тсе илет\р? (Ачасем кашни м\нле к\тсе илнине к=тартаёё\.) Аннъсене епле юратат=р? (Ачасем ыталан= пек туса к=тартаёё\.)

7. Текстпа малалла \ёлени

а) Ъкерч\кл\ планпа ус= курса калав=н содержанине каласа пани.

=) Ыйтусем ёине хуравлани:

— Сире калавра х=ш х\р\ ытларах кил\шр\? М\нш\н?

— Эсир ёич\ х\ртен х=ш\ т\р\с тун= тесе шутлат=р? М\нш\н?

Ачасем х=йсен шух=ш\сене п\лтереёё\.

б) Калава п\т\млетни: «Ыр= \ё тун= чухне нумай калаёмаёё\. Ыр= \ё\н ёим\ё\ те ыр=».

8. Т=хтав саманч\

«Тавтапуё, анне!» стендпа ус= куратп=р. Кашни ача стенд ёинче х=й\н ам=шне куёпа шыраса тупать. В\рентекен ачасене куё\сене хупма хушать, куё умне х=й\н юратн=, хакл= ам=шне к=ларса т=ратма ыйтать. Учитель кашни ачана пуёран ачашлама, х=лхаран =ш= с=мах калама т=р=шать. Куёсене уёсан кашниех х=й ам=ш\ ёинчен каласа парать.

9. Ушк=нсемпе \ёлени

Класс виё\ ушк=на пайланса \ёлет. В\рентекен кашни ушк=на \ё парать.

В\рентекен (1-м\ш ушк=н валли). Ачасем, аннесене х\велпе танлаштарма пулать. М\нш\н?

Ачасем х=йсен шух=ш\сене п\лтереёё\. Хутран касса к=ларн= х\вел ёинче «анне» с=мах. Ачасем х\вел пай=ркисем ёине анне м\нлине п\лтерекен

с=махсем тупса ёыраёё\.

В\рентекен (2-м\ш ушк=н валли). Аннесене чечекпе танлаштарма пулать-ши? М\нш\н?

Ачасем х=йсен шух=ш\семпе паллаштараёё\. Хутран касса к=ларн= чечек ёинче «анне» с=мах. Ушк=нри ачасем анне валли илемл\, =ш= с=махсем тупса ун

ёеёкисем ёине ёыраёё\.

В\рентекен (3-м\ш ушк=н валли). Тестра пан= т\р\с хурава аялтан турт=р.

1. Паянхи урокра вулан= калав яч\:

а) «Ёич\ х\р»;

=) «Ёич\ качака путекки».

2. Вулан= калав автор\:

а) Василий Сухомлинский;

=) Александр Пушкин.

3. Автор пире м\н калас тет?

а) «Аннъне яланах пул=ш, юрат, хисепле»;

=) «Них=ёан та ан суй».

Кашни ушк=н х=й\н \ёне хът\лет.

10. Киле \ё пани

Вулан= «Ёич\ х\р» калав т=р=х ъкерч\к тумалла. Ъкерч\к айне анне ёинчен ваттисен с=мах\ тупса ёырмалла.

11. Урока п\т\млетни. Ачасен \ёне хаклани

М. УХСАЙ+Н

«УСЛАН КАЙ+К ЮМАХ/» Т+Р+Х

ИРТТЕРН/ УРОК

(Литература вулав\, 4-м\ш класс)

КОЖЕВНИКОВА Полина Петровна,

Муркаш район\нчи

Нискассинчи п\т\м\шле п\лъ паракан

в=там шкулта в\рентекен

Т\ллевсем: 1) танлаштар=ва, эпитета, с=патлантар=ва вулан= хайлавсенче курма, тупса пал=ртма х=н=хтарасси; 2) вулав х=н=х=в\сене аталантарасси, вулан= хайлавсен содержанине астуса калама х=н=хтарасси; 3) ачасен ёых=нулл= пуплевне аталантарасси, т=ванл=х термин\сене аса илсе кулленхи калаё=ва к\ртесси.

Кирл\ хат\рсем: компьютер, мультимедиа проектор\, интерактивл= доска, «Ч=ваш ч\лхи» (5 класс) электронл= пособи (В.Ю. Андреев, 2005), «Мир информатики» программ=па методика комплекс\ (А.В. Могилев, Екатеринбург), «Й=х-нес\л йыв=ё\» таблица.

Урок юх=м\

I. Ачасене й\ркелесе лартса сывл=х сунни

II. Урок темине п\лтерни

В\рентекен. 2008 ёула Раёёей Президенч\н указ\пе Ёемье ёултал=к\ тесе йыш=нн=. Паянхи урокра та эпир ёемье ёинчен калаё=п=р, т=ванл=х с=мах\сене аса илсе ёир\плетсе х=вар=п=р. «Атте-анне пулсасс=н...» текен шух=ша малалла т=с=п=р. «Услан кай=к юмахне» вуласа тишкер\п\р. Писательсем хайлавсенче ус= куракан илемл\х мел\сем ёинче те чар=нса т=р=п=р.

III. Ё\н\ тем=па \ёлени

1. Атте-анне пулсасс=н...

1) Урок темине вуласа шух=ша малалла т=сни.

Экран ёинче 1-м\ш слайд: урок теми («Атте-анне пулсасс=н...»), класри ачасен ёемьепе ъкер\нн\ с=н ъкерч\к\сем тата с=в=.

В\рентекен. Слайд ёинчи предложенири шух=ша малалла т=с=п=р.

Ачасен хурав\сем.

2) Экран ёинчи с=вва вуласа ун=н т\п шух=шне пал=ртни.

Х\вел пек ёут= ёынн=м, анне!

Ёук санран ёыв=ххи т\нчере.

Эс кърет\н кил-ёурт илемне,

Юратса ъстерет\н пире!

3) С=вва илемл\ вулама х=н=хтарни.

— Ку с=вва кам ёинчен ёырн=?

— Кам ёак й\ркесене ам=шне хыт= юратнине пал=ртса вулама пултарать?

Темиёе ача с=вва сас=па вулаёё\.

4) С=в=ри илемл\х мел\сене тупса пал=ртни.

— Ёак с=в=ра автор м\нле илемл\х мел\пе ус= курать? Асамл= к=ранташ =на сире аялтан  туртса пан=.

— Ёыравё=сем тата м\нле илемл\х мел\семпе ус= курма пултараёё\?

2. «Танлаштару», «эпитет», «с=патлантару» =нлавсен п\лтер\шне пал=ртни 

1) «Ёых=нусем туп». Литератур=ри илемл\х мел\сене в\сен п\лтер\ш\семпе ёых=нтарни.

Интерактивл= доска ёинче 2-м\ш слайд: 1-м\ш юпана эпитет, с=патлантару, танлаштару терминсене ёырн=, 2-м\ш юпана — в\сен п\лтер\ш\сене.

Танлаштару

С=патлантару

Эпитет

Ч\р\ мар япалана ч\р\ пек туса к=тартни

П\р-п\р япалана е пул=ма с=нлама ус= куракан, =на с=нарл=х кърекен с=мах

П\р япалана е пул=ма теп\р япалапа (пул=мпа) танлаштарса к=тартни

В\рентекен. Сулахай енне сав=н=ёл= к=ранташ м\нле с=махсем вырнаётарн=? (Ачасен хурав\сем.)

Сылт=м енче вара в\сен п\лтер\ш\сем, анчах в\сем п=траш=нн=.

Пир\н ёак с=махсене п\лтер\шне кура ёул уёса памалла, кашни =нлава х=й\н «ёемйине» тупма пул=шмалла.

Ачасем интерактивл= доска патне тухса литература термин\ пат\нчен ун=н п\лтер\ш\ енне асамл= к=ранташпа т\р\с й\р т=ваёё\.

2) Илемл\х мел\сен т\сл\х\сене ачасене туптарни.

Т\сл\хрен: к\м\л сас=, ылт=н ал=, к=тра хур=н — эпитет; х\вел ачашлать, ёум=р ташлать — с=патлантару, уй=псем шевле пек, куё\ ш=рёа пек — танлаштару.

3) Доска ёине ёырса пан= т\сл\хсене тишкерни.

— Сир\н ёемьере пур=накан кам ёинчен ёапла калама пулать? Ылт=н ал=, сар= х\р, куё\ ё\м\рт пек, =ш= ч\релл\.

П\т\млетъ. Ёак илемл\х мел\сене эпир нумай чухне мухтаса, ырласа калан= чух ус= куратп=р. Ёыв=х т=вансене хыт= юратнине пал=ртма та кирл\ в\сем. Т=вансем пурри — пуянл=х. Пур т=вана та п\рле й=х-нес\л йыв=ё\ ёине пуётарма пулать иккен.

3. «Эп паян — чи пуянни». Й=х-нес\л йыв=ё\ т=р=х т=вансем ёинчен каласа пани

Ачасем урока хат\рленсе ёемьен нес\л йыв=ёне хат\рлеёё\, 1—2 ачана х=йсен т=ван\сем ёинчен калаттарма пулать.

4. 3-м\ш слайд ёинчи с=вва сас=па вуласа тишкерни, унти илемл\х мел\сене тупса пал=ртни

Тъпере х\вел кулсасс=н,             

В=йс=р ёын та в=йл=рах.

Т=вансем нумай пулсасс=н,

Пуринчен эп пуянрах!

В\рентекен. Ёак с=в=ра автор м\нле илемл\х мел\семпе ус= курать? (Х\вел кулсасс=н — с=патлантару.)

IV. Физкультура саманч\

В\рентекен. Ё\р ёинче пур япалан та ёемье пур иккен: кур=к=н та, йыв=ё=н та, ч\р чунсен те. Х\вел\н те ёемйи пур. Ун=н ёемйи п\л\т ёинче иккен. Камсем-ши в\сем? Кун ёинчен эпир кану в=х=т\нче п\л\п\р.

Ачасем с=в=па кил\шълл\н хусканусем т=ваёё\.

— Х\вел =ёта ёыв=рать?

— Кукам=шпе юнашар.

— Кам-ха ун кукам=ш\?

— Ёълл\ те к=вак тъпе.

— В=л м\скерпе вит\нет?

— Ё=м пек ёемёе п\л\тпе.

— Кам  =на витсе ярать?

— Ун аслашш\ — Ёил мучи.

(Н. Ытарай)

V. «Услан кай=к юмах\» текстпа \ёлени

1) Калав=н 1-м\ш абзацне сас=па вулани.

Т\ллев: Услан кай=к\ м\нле сас= к=ларать-ши?

2) +нланнине т\р\слени.

— Услан кай=к\ ъхлетет, ъх-ъх тесе й\рет. Ёав=нпа =на ъх\ тесе  ч\нн\ \нт\.

3) Ёак кай=к ёинчен каласа пани, сассине итлеттерни, ъкерч\кне к=тартни («Ч=ваш ч\лхи», 5-м\ш класс, электронл= пособи, «Путене»).

4) 2-м\ш абзаца рольпе вулани (Ваёук, Наётаё аппа, автор)

Т\ллев: Ку абзаца рольпе вуласа ёак кай=к=н теп\р ятне п\л\п\р.

5) +нланнине т\р\слени.

— Ёак кай=ка х=ш-п\р выр=нсенче услан кай=к\ теёё\.

6) Наётаё аппа услан кай=к ёинчен каласа панине вулани.

 Т\ллев: М\нш\н мак=рать-ши ёак кай=к?

7) +нланнине т\р\слени.

8) Вулан= юмахри илемл\х мел\сене тупни.

Танлаштарусем: п\в\ х=ва пек, куё харшисем к\рхи каё пек, уй=х пек. 

9) Словарь \ё\ (интерактивл= доска ёинче пан= с=махсене выр=сла п\лтер\ш\пе ёых=нтарни).

        салма              мачеха

        ама ёури            скалка

        й\т\р              клецки

10) Ёыру \ё\. Калаври т\п геройсене с=нлани.

В\рентекен. Тетраде паян вулан= юмах ятне тата авторне ёырса хур=п=р.

Экран ёине юмах яч\пе автор\ тухса т=раёё\. Сулахай енне х\р ача, сылт=м енне ама ёури тесе ёырн=.

— Юмахра миёе т\п с=нар? Камсем? Т\п с=нарсене тетраде юпапа ёырса хур=п=р.

— Эпир сир\нпе ёынна с=нлакан с=махсем чылай в\ренн\чч\. (Ачасем т\сл\хсем тупаёё\.) Хал\ пир\н  юмахри х\р ачана тата ама ёури ам=шне с=нламалла.

Ачасем тетраде ёыраёё\.

П\т\млетъ. Яланах  ыр= к=м=лл=, с=пайл= пул=р, п\р-п\рне ан кърентер\р.

VI. Пърнесен гимнастики («Мир информатики», с=в=сене выр=сларан ч=вашла куёарн=)

Ачасем компьютер ёине п=хса пърнисене вылятаёё\.  

П\рре, икк\, виёё\, т=ватт= —

Пур=нн= тет ш=шисем.

Чей \ён\, чаш=к ватн=.

Ют ч\лхепе калаён=.

Чаби челяби

Челяби чаби-чаби.

Чаби челяби

Челяби чаби-чаби

Ыр= кун пулт=р,

Аван-и, Иван!

Ыр= кун пулт=р,

Аван-и, Степан!

Ыр= кун пулт=р,

Аван-и, Сергей!

Ыр= кун пулт=р,

Аван-и, Андрей!

Ыр= кун пулт=р,

Аван-и, Антон!

Осьминог=н урисем,

Пит нумай-ёке в\сем!

Пурте кирл\ =на!

Сак=р т\сл\ ура!  

VII. Компьютерпа ус= курса «Тимл\хе т\р\сле» тестсене пурн=ёлани, хак пани («Услан кай=к юмах\н» содержаний\ т=р=х).

1. Услан кай=к\ м\нле сас= к=ларать?

ѓ кар-кар

ѓ ъх-ъх

ѓ чив-чив

2. Кам услан кай=к ёинчен юмах каласа пан=?

ѓ Наётаё аппа

ѓ анне

ѓ Палюк мучи

3. Чипер х\р пурн=ё\ м\н пирки усалланса кайн=?

ѓ укёа-тенк\ ёител\кс\р пулн=

ѓ х\р\н ашш\ авланн=

ѓ ёантал=к п=с=лса кайн=

4. Х\р ача м\нш\н услан кай=к пулса т=рать?

ѓ ама ёури ам=ш\ =на й\т\рпе юнан=

ѓ х\р ача чарус=р пулн=

ѓ х\р ачан килте \ёлес килмен

5. Ама ёури ам=ш\ х\р ачана

ѓ юратн=

ѓ с=лтавс=рах кърентерн\

ѓ килти \ёсене тутарман

VIII. «Услан кай=к юмах\» т=р=х п\т\млетъ туни

— Калава вуласан м\нле шух=ш-туй=м ёуралч\?

— Кама шеллес килет? Кама сивлес килет?

В\рентекен. Ёак ёемьере кил\шъ, =нлану пулн= пулсан в\сем пур йыв=рл=ха ё\нтерн\ пул\чч\ё. Ёыв=х ёынсене хаклама п\лменни те кур=нать кунта. Ёир\п, тусл= ёемье тем\нле йыв=рл=ха та ё\нтерет.

Ёир\п ёемье пулсан, пир\н республика та, Раёёей ё\р-шыв\ те ёир\п пулать.

IX. Ачасен \ё\сене хаклани. Урока п\т\млетни

Урока «Аттепе анне кил\нче» (к\вви Г. Перьев=н, с=вви М. Сэниэл\н) юрра итлесе в\ёлеме пулать.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Сценарий праздника День матери

Праздник, посвящённый международному Дню матери...

Сценарий праздника "День матери"

Сценарий праздника "День матери". Музыкальное сопровождение можно подобрать самостоятельно....

Сценарий к Дню матери

Сценарий к Дню матери для учащихся начальной школы....

Сценарий к Дню матери

Сценарий к Дню матери для учащихся начальной школы....

Сценарий праздника "День матери"

материал содержит собрание стихотворений, сценок, песен, посвящённый мамам....

сценарий праздника: "День МАТЕРИ"

праздник для начальной школы...

Сценарий ко дню матери в начальной школе "При солнышке-тепло, при матери-добро!"

Данный сценарий может использоваться учителями начальной школы....