26.01.2022г. Тыва дыл. Тема: Опей ыры, когудуглер.
план-конспект занятия (старшая группа)

Кичээлдин кезээ болгаш минутазы

Кичээлдин тургузуу

Уругларнын чижек харыылары

1.Организазтыг кезээ (2 мин)

- Экии, уруглар!

- Экии.- Ам борбайтыр турупкаш боттарывыс-биле база мендилежип аалынарам уруглар.

Алдын хунум,

Ак-кок дээрим,

Ие черим,

Эш-оорум, башкыларым

- Амыр-ла, амыр!

-Эр-хейлер!  

Экии

Уруглар башкыны оттунуп мендилежирлер

Киирилде кезээ

(2 минуты).

  Хуулгаазын болуушкун (Самоледум деп ырынын аялгазы ырлап турар. Эжик соктаар)

- Адыр, уруглар. Эжик соктап тур, коруптейн. Бисте бохун Кудерек аалдап келген-дир.

Кудерек: Экии, урулар. Мен Кудерек-тир мен. Силереден дилеглиг келдим, эштерим-биле самолетарывыс ужудуп ойнап тургаш, тыпайн бардывыс. Када бардылар, кайда хонуппканары ол, тыпчып берип корунер, уруглар?

- Уруглар, Кудерекке дузалажып, самоледун тып  бээр бис бе?

Экии

Ийе

2.Кол кезээ.

Чаа билиглернин ажыдыышкыны

(6 минут) болгаш

практиктиг кезээ

  (6мин)

Кудерек, башкы, уруглар самолеттарны дилеп турар.

- Эр-хейлер, самолеттарны тып алдывыс.

Тыныжын быжыглаарынга мергежилге «Самолеттар»

- Уруглар, тыпкылап алган самолеттарывысты уруп, ужудуптаалынар. (Уруг бурузу тып алган самолеттарын ужудар)

- Уруглар, кичээнгейни менче, самолет канчаар ужарыл? Оттунуптээлинерем. Эр-хейлер.

Кудерек самолету ужудуп чадап кааш ыглай бээр.

- «Чарашпайым ыглава!» – деп тыва улустун когудуглеринин бирээзи-биле  Кудеректи оожургадыылынар.

Чарашпайым, ыглава,

Чаагынны суйбап каайн,

Карак чажы багай,

Калдар апаар, чудек!

Кудерек ыглавайн баар. Уруглар-биле кичээлдээр дээш олуруп алыр.

- Уруглар, Кудеректи когудуг дузазы-биле когудуптувус аа. Эрткен кичээлде тыва улустун аас-чогаалынын кандыг хевирлери-биле танышкан ийик бис?

- шын-дыр, тыва улустун аас-чогаалында когудуглер, опей ырылар база хамааржыр. Оларнын хевирлерин ооренип, таныжып ойнаар бис.

- Чаа торутунген чаш кижиге авазынын ырлап бээр ырызын чуу дээр ийик бис. (Опей ыры)

- Шын-дыр.  Шаандан тура тыва улустун ырлап чораан бир опей ырын ырлап берейн, дыннанар.

Опей, опей, оой,

Опей сарыым, оой.

Ору корем, оой,

Айнын чырыын, оой

- Опей ырыны ырлаарымга кандыг-дыр, уруглар? (Оожум)

- Шын-дыр, Чаш уруг удузун дээш оожум, аяанныг кылдыр опей ырны ырлап берип чораан.  Ам шупту билир опей ырывысты ырлажыптаалынар, уруглар.

Опей, опей, оой

Опей сарыым, оой.

Ору корем, оой,

Айнын чырыын, оой.

Авайыннын, оой,

Опей ырын, оой.

Тааланчыын, оой.

Дыннап корем, оой

Опей сарыым, оой.

Кужур оглум, оой.

Удуй берем, оой.

Кужур оглум, оой.

Опей, опей, оой.

Опей сарыым, оой.

Уван. Уван, оой

Уван сарыым, оой.

- Эр-хейлер, аттыг-ла чараштыр опей ыры ырлаар, уруглар-дыр силер. Ам шылаан боор силер, сула шимчээшкинден кыла кааптаалынар.

Уруглар самолету дилээр

Самолету ужудар

Когудугну шупту чугаалаарлар

Улегер домактар, тывызыктар, узун-тыныш, дурген-чугаа

Опей ыры

Оожум

Опей ырыны башкызы-биле денге ырлаарлар

Сула шимчээшкин,

 2 мин

Сула шимчээшкин

Чечек бажын хатчыгаш

Сегленнедир чайгап тур.

Бистер база оттунуп,

Баштарывыс ээлдирээл.

Хатчыгаш, хатчыгаш,

Хаактарны чайга.

Бистер база олар дег,

Ооргавыс ээлдирээл.

Уруглар сула шимчээшкини 2 катап кылырлар

Чаа теманы катаптаары.

(5 минут)

- Улаштыр болза, опей ырыдан ангыда, бичи уругну кылаштадып ооредирде, идик-хевмн кедирерде, ону улуг кижинин аайынга киирерде, хогледип, шулуктээн чугааларны когудуглер дээр. 

Теп-теп тевенек,

Теве саар идиктиг.

Хап-хап хаванак

Кара саар идиктиг

- Бо когудугну кажан чугаалаза экил деп бодап ор силер? Эр-хейлер, Кажан уруг идиин кедип чадап ыгламзырай бээр азы болза идик кедикскевес уштуп октаптар уругларга чугаалап бээр. Ам бо когудугну кажан чугаалаза экил?

Хептерин боду кедер,

Кежээпейни корунер даан.

Тонун кеткеш базыпты,

Тоолзуг маадыр корунер даан.

- Шын-дыр, хевин кетпеске чугаалап болур бис. Ам шупту катаптаптаалынар.

Оюн «Ушку артык»

- Адаан состеримден бир артык состу тыпкаш, харыынар тайылбырлаар силер. Чижээ: кажык, тевек, улегер домак. Артык сос улегер домак бооп турар. Чуге дээрге тевек биле кажык дээрге тыва улустун оюну, а улегер домак дээрге улустун аас-чогаалы бооп турар.

- тевек, кажык, улегер домак.

- тавак, тывызык, когудуг.

- опей ыры, сандай, узун-тыныш.

- дурген чугаа, кус, час.

- Кончуг солун болду оюнувус, уруглар. Кудерек чоруур деп тур байырлажыптаалынар че.

- Байырлыг!.

Уруглар айтырыгларга харыылаарлар

Кажан уруг идиин кедип чадап ыгламзырай бээрге

хевин кетпеске чугаалап болур бис.

Улгер домак

Сандай артык

Дурген чугаа артык

байырлыг

3.Тончу кезээ.

 (2 мин)

- Бо хунгу кичээливисте кым аалдап кээп чорду, уруглар?

- Кымга, канчаар дузалашкан бис?

- Кудеректи канчап турдувус, ургулар?

- Кымга чуу солун болду?

Уругалрнын харыызы

- Кудерек келген.

- Самоледун тыпчып берген бис

- когудуп, опейлеп, ойнадып турган бис