Суузунуг тыва чемим - суттуг шайым.
консультация по теме

Хомушку Анджела Дозур-ооловна

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл konsultatsiya_dlya_roditeley.docx14.62 КБ

Предварительный просмотр:

Консультация для родителей «Суузунуг тыва чемим – суттуг шайым»

Унген, кирген улуска

Ургулчу-ле соннеп бээр

Чугаа-соотту ооскудер

Шынап чаагай шайывыс.

- Ынчангаш, ша йог-булеге эн-не хундуткелдиг, ыдыктыг чем. Тыва Кижи оонге шайны черле узуктелдирбейн хайындырар. Хайындырган шай – Тыва огнун хундулел суксуну.

1.Кыдат шайнын тывылганынын мурнунда безин тоолдарга сарыг шайны ижип чораанын бижээн. Оозун бодаарга оон-даа мурнунда тывылган болуп турар.

     Тывалар шай кылдыр 1) сарыг шай

                                               2) тоолан бурузу (черлик шай)

                                               3) шенне дазылы, бурузу

                                               4) хадын чекпези

                                               5) дыт човурээзи

                                               6) ыт-кады

                                               7) киш-кулаа бурузун хайындырып ижип чораан.

2.   Хайындырган шайларнын хевирлери:

      1) шай (чеми четчир)- кара азы суттуг

      2) шаар (катап хайындырган шай)

   3) Хымыраан (чеми шуут четпес) бичи судеп каан шай.

Шай хайындырары –мергежил. Шайнын шары (чеми) куду бадып чыды унгуже чедир хайындырар. Хайны бээрге бедикке 100, чавыска 100 катап саарар.  Суттээрде шээр малдын судун ажыглаар, инек судун кыйгак дээр чораан. Шаандан тура Тывага кээп чораан эртемденнер Тыва шайны делегейнин кандыг-даа рестораны ынчаар хайындырып шыдавас деп унелээн.  Сарыг шайга ыт-кады азы шеннени катай хайындырыптарга эм шынарлыг апаар.

     Бурун Тыва чонувустун дижи ынчангаштын быжыг чораан. Шай кадак тудары- биле бир домей сон бооп чораан.Кандыг бир аал барда бир хайындырым шайны алыр, кадак, ак пос чок болза ак хойнйн чуга дугунге ораап алыр. Барган келген улузунга чолугуп тудар.

    Шайнын кезектери- будун         кезик,                                           улдун,         кечим,

        бир каам шай,         шымчым шай.

   Оон унези кончуг улуг. Кыдаттардан 50 диин кежи-биле 1 будун шайны, орус садыгжылардан 1 хунан молдурга-биле кезик шайны сады пап чораан. Тыва херээженнер шайлап оргаш ажыл-ижин кылып алыр. Чаа ог, хараача кылгада ыяап-ла шайлаашкын кылыр.

    Шай аас-кежиин удээр чем. Артыкшылдыг шайны аптарага суп алыр. Шайны аякка эмин эртир долдур кутпас. Далашпайн ам бир катап ишсин дээни ол. Ша кайы-даа уеде огге белен турар. Хонек куруглатпас.

   Шай согаажы, оон даажы-ыдыктыг эт. Тыва улустун аас  чогаалында шайны тывызыктап, ырлажып, кожумактап-даа каан.

   Кыс уругну ашакка берип тургаш

Улдун шайнын озээ чуве        

Ууштавайын хайындырынар

Угбашкылар хеймерегин

Ундаратпайн эдиленер

Кечим шайнын озээ чуве

Соктавайын хайындырынар

Кезек кыстар хеймерегин

Кочулавайн эдиленер- деп ырлажып чораан.

Хуннун ишкеш покпес-даа

Хундуткелдиг чемивис

Кузел хандыр аартап аар

Куш-ле киирер шайывыс

Амыр-менди солушкаш

Аалчымны хундулеп

Аяк шайым баштады

Аъжым-чемим салыр мен.

Аштаанда- тоттурар

Аараанда- сегидер

Шагзыраанда сергедир

Шайывыс, шайывыс.

Суруг малды чажымдан

Суруп маннап оскен мен

Сутке покпес анай дег

Суттуг шайга ынак мен.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш ажык эвес уннери

«А» деп унге         Дурген чугааАалашса аалашсынАнай хураган аалашсынАнай хураган аалааштынАваларын тып эмзин...

"Тыва хевим - чоргааралым!" деп тыва национал хеп корулдези

Уруглар садынга тыва национал хеп корулдезин эртиреринин чорудуу кижизидикчи башкыларга ужур-дузалыг....

открытое занятие "Тыва чемим"

открытое занятие "Тыва чемим"...

Тыва чемим.

Тыва чемим....

Ада-иелерге оюн-беседа «Ак суттуг аяк шайым»

Ада-иелерге оюн-беседа «Ак суттуг аяк шайым»...