Конспект занятия по национально-региональному компоненту "Хундуткелдиг суттуг шай!".
план-конспект занятия (средняя группа)

Достак Алена Окал-ооловна

Занятия проводилось в рамках педагогического совета на тему "Благопожелания тувинского народа"

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл nod_hundutkeldig_suttug_shayym.docx24 КБ

Предварительный просмотр:

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение

детский сад «Чечек»  комбинированного вида

с .Кызыл-Мажалык .

Конспект

Непосредственной образовательной деятельности по познавательному развитию

На тему: «Хундуткелдиг суттуг шай» для детей средней группы.

                                                                 Провела: воспитатель средней группы

                                                  Достак А.О.

с. Кызыл-Мажалык

Апрель 2019 г

Ортумак болук уругларынга
холушкак хевирнин кичээли
«Хундуткелдиг, суттуг шайым!»

Ажык кичээл

Темазы: «Хундуткелдиг, суттуг шайым!»

 Этирер болук: Ортумак болук уругларынга

Сорулгазы: тыва чоннун  хундуткелдиг чеми суттуг шайнын ёзу чурумун таныштырып билиндирер;

Даалгалары:

- шагдан тура огбелеривистен дамчып келген чанчылдарын бичии чаштарга дамчыдып билиндирери;
- шай дугайында улустун аас-чогаалын  ажыглавышаан, оюннар дамчыштыр уругларнын аас-чугаазын сайзырадыры;
 
- хундулээчел чорукту уругларга оттурары.
Дерилгези: Шай, дус хавы, шай согаажы-биле оон дажы, тос карак,             хонек, аяк,  хымыш, ожук, хайындырган суттуг шай.
Улээр дерилгези:  постен даараан 4 ангы оннуг (кызыл, кок, сарыг, ногаан) оглер, уруг бурузунга 4 ангы оннуг чураан аяктар; 6 талалыг чымчак мнемокуб.

Кичээлдин чорудуу

  1. Организастыг кезээ:

Аалчылар – биле мендилежири:

Башкы:     Хун ачым!

Чер ием!        

Бай-Тайгам!

Суг кежиим!

Торел чонум!

Торээн садигим!

А-мыр!  Амыр! Оршээ!

Алина:

Амыр, амыр, ада-ием!

Амыр, амыр мээн башкым!

Амыр, амыр мээн эжим!                      

Амыр дээрге «Экии!» дээн-дир        

Амыр дээрге кадык дээн-дир,

Амыр дээрге тыва чоннун                      

Арыг-чараш сеткили-дир!

  1. Кол кезээ:

Башкы: «Аалга келген кижи аяк эрии ызырар, арга кирген кижи саат дайнаар» деп тыва чоннун ол улегер домаа кончуг-ла шын соглээн.

 - Шынап –ла , бистин улуг улузувус, ада-огбелеривис огге кирген аалчыны дорже чалап, изиг суттуг шайын кудуп, сунуп хундулээр болгай.

 - Тыва улус бот-боттарынче,  аалдажып киреринге ынак чораан улус.

 - Бистин улуг улустарывыс амданныг-чаагай шайын хайындыргаш,кожа оглернин ээлерин чалап, ол хун кылган ажыл-ижин чугаалажып арга- сумезин алчыр чораан.
- А  хайынган  суттуг шай деп чемивис канчаар тыптып  кээрил?

(Башкы шайнын хайындырар ёзу-чурумун коргузуп тайылбырлаар):

  1. От салыр
  2. Пашты отка тигер
  3. Пашче сугну кудар
  4. Шай-чемин салыр (урар)
  5. Сутту кудар

-Шайны канчаар шын хайындырарга амданыгыл?
-Шайны хайындырары база белен эвес мергежил. Оон чеми четчип, шаары куду бадып, чыды унгуже 10-20 катап саарар  ужурлуг.

ШАЙ –ог-буленин, аас-кежиин удээр, эн-не хундуткелдиг чем бооп артканын кажанда-даа  утпанар  уруглар.

- Шаандан тура Тывага кээп чораан эртемденнер Тыва шайны делегейнин

кандыг-даа ресторанары ынчаар хайындырып шыдавас деп унелэп демдеглээн бооп турар.

Башкы:

- Шайывыс дугайында Аюш – биле Белектин шулуун дыннаптаалынар.

Шулук Чап Чульдумнун «Суттуг шайым»

(Дериг  херекселдер-биле ажыл)

Башкы:  

- Шай согаажы, оон дажы - ыдыктыг эт-эдилел (кургаг шайны шай согаажынын иштинге чуура, хоюглап соктаары).

- А огге шай, дусту каяаа шыгжаарыл уруглар?  (тускай хапка, ынчангаш ону «шай, дус хавы» деп адаар).

- Ынчангаш шай, дус хавын  кажанда-даа, каяа-даа ол ийини  кезээде кожа, кады, бедик черге азар ужурлуг бис. Огнун эн-не хундуткелдиг эди бооп турар.

- А хайынган шайны кайнаар кударыл уруглар? (Хонекче кудар)

- Хонектин кезектерин адаптынарам? (аскы, эмистии, тудазы).

- Хонекти канчаар салырыл? (Хонектин эмистиин эжикче корундурбес, бажын иштинче корундурер).

- Бо эттин ады чуу ирги? (тос карак деп эт-тир)

- А тос–карак биле чуну канчаарыл? (чаа хайынган шайнын устун чажары)

Бащкы:  Ынчангаш чаа хайынган суттуг шайынын устун огнун херээжен ээзи тос-карак –биле чалбарып чажар турган.

 (Башкы шайын чажып, йорээлин чугаалаар)

Эрбенниг чувеге амзатпадым,

Эки чемим дээжизи-дыр!

Аастыг чувеге амзатпадым,

Ак чемим  усту-дыр!

Оршээ хайыракан, оршээ!

-Эр-хейлер, ак чемивис суттуг шайнын дугаыйнда кончуг солун ажыктыг чуулдерни билип алдывыс.

- Аякты 2 холу биле сунгаш «Эки кузээшкиннер» деп чугаа состерлиг оюнувус ойнап коргузуптээлинерем.

- Мен «Кадык бол» деп состерден эгелээйн а силер улаштырынар уруглар:

                               Аас чогаал оюну «Эки кузээшкиннер!»

- Кадык бол!

- Чараш бол!

- Эки бол!

- Угааныг бол!

- Кежээ бол!

- Арыг-силиг бол!

- Хундулээчел бол!

- Ажылгыр бол!

- Чукгаакыр бол!

- Оорениичел бол!

- Куштуг бол!

- Дыннангыр бол!

- Шынчы бол!

-( дээш оон – даа оске состерни адап болур)

Башкы: Эн-не эки кузээшкиннер дээш,эр хейлер уругларым.

Башкы:  Уруглар, оон ынай тыва чоннун шайга хамаарыштыр кандыг улегер-домактарын билир силер?

Уругларнын шайга хамаарышкан аас – чогаалы:

- Аалга келген  кижиге аяк шайын сунмас болза, ол кижини харам дижир болгай  (Аурика)

- Шайны аякаа эмин эттир долдур кутпас, чуге дээрге далашпазын ам база бирээни эжей ишсин дээни ол  (Айзат)

- Аяк шайны кижиге канчаар сунарыл? (чангыс холу биле сунмас, а ийи холдап сунар бооп турар, улуг эргээн аяк иштинче киир сукпас)  (Саймир)

- «Аалга келген кижи аяк эрии ызырар

Арга кирген кижи саат дайнаар»  (Венера)

- Уурак биле суттээн шайнын устун оран чуртунче, мал-маганынче менди чаагай оссун дээш чажар турган.  (Айзанак)

- Шай кайы даа уеде огге кезээде белен турар, ынчангаш хонек кажан-даа куруглатпас. (А – Санаа)

- Ынчангаш шайны кудар сава-хонек хундулуг савага санадып чораан,ону хирлиг тургуспас ужуру-даа ол. (Ай – Хаан)

Башкы: Суттуг шайнын канчаар тыптып кээринин ёзу-чурумун шулукке шупту чугаалап коргузээлинер:

(Салаалар-биле шимчээшкинни коргузуп шулуктээр)

Салаалар оюну «Матпаадыр»

-Матпаадыр одун салыр

- Бажы-Курлуг пажын тигер

- Ортаа-Мерген суун кудар

- Уваа-Шээжен шайын каар

- Бичии-Моомей судун кудар

Кылбас тутпас ажылы чок

Кежээпейлер алышкылар

Сурлуг малдын судун сагаш

Суттуг шайын хайындырганнар!

Шимченгир оюн «Оглернин аяктары»

Башкы:

- Амгы уеде шайнын  холуксаалары кандыг-даа апарган уруглар

- Оларны  адаарда  мнемокуб - биле оюнувус ойнаптаалынарам.

Дидактиктиг оюн «Холуксаалыг шайлар!» (мнемокуб-биле ажыл)

Чижээ: сут холаан шайны чангыс сос-биле - суттуг шай дээр.

Чигир холаан шайны… чигирсиг шай,

Лимон холаан шайны… лимоннуг шай,

Черлик оъттан кылган шайны… оъттуг шай,

Дус холаан шайны… дустуг шай,

Дурген хоюдар шайны… хоюдар шай дээр.

- Бурун Тыва чоннун дижи ынчангаш быжыг чораан деп дижир чораан.

Танцы - сам  «Аяк – шайым!»

3. Туннел кезээ:

 Башкы:  Бо хунгу оюн коргузуувусте хундуткелдиг чемивис шайнын дугайында эн-не солун, ажыктыг, чуулдерни ооренип билип ап, «шайны» алгап-йорээп, танцы самывысты бараалгадып, хоглуг ойнап хогледивис уруглар.