Сценарий непосредственной образовательной деятельности к месяцу "Байанай ыйа" для детей средней группы
методическая разработка (средняя группа)

Тулалыыр эйгэни кытта билиһиннэрии

Тиэмэтэ:

Оҕолор саастара: орто бөлөх.

Сыала-соруга:

1. Булт көрүҥүн туһунан билиилэрин чиҥэтии.

2. Оҕо тылын, толкуйдуур дьоҕурун сайыннарыы.

3. Тулалыыр эйгэни харыстыырга салгыы итии.

Үлэ көрүҥэ: оонньуу дьарык.

Үөрэх уобалаһа: оҕо билэр-көрөр дьоҕурун сайыннарыы.

Уобаластар алтыһыылара: бодоруһар дьоҕуру сайыннарыы, саҥарар саҥаны, эти-сиини сайыннарыы.

Тэрээһин формата: уопсай, биирдиилээн үлэ.

Туттар тэриллэр: Икт, хартыыналар, таас иһит, ыстакаан, балык ойуулара, оонньуур муҥха, балыктар, кинетическай песок.

Дьарык хаамыыта.

Тэрээһин чааһа:

-Үтүө күнүнэн, оҕолор (төгүрүччү турабыт). Бүгүн биһиэхэ ыалдьыттар кэллилэр. Дорооболоһуоххайыҥ эрэ оҕолор, ыалдьыттарбытыгар уонна бэйэ-бэйэбитигэр сылаас мичээрдэ бэлэхтиэҕин!

- Оҕолор, бүгүн биһиги тыаҕа күүлэйдии барыахпыт. Ким этиэй, билигин дьыл хайа кэмэй? (Кыһын). Маладьыастар! Кыһын хайдах буоларый? (Тымныы, хаар түһэр, күүстээх тыаллаах). Кыһын күммүт кылгыыр, эрдэ хараҥарар. Кыһын хайдах таҥнабыт? (Халыҥнык)

- Ойуурга (тыаҕа) барыах иннинэ “тыаҕа сылдьыы” быраабылаларын саныаххайыҥ. Ханнык быраабылаларын тутуһабыт? (мас лабааларын алдьаппаппыт, үүнээйилэри харыстыыбыт, сыыһырдыбаппыт, чуумпутук сылдьабыт). Тоҕо биһиги ойуурга чуумпутук сылдьыахтаахпыт? (ойуур олохтоохторо тыаһы сөбүлээбэттэр). Саамай сөп!

-Чэйиҥ эрэ, оҕолоор, соммутун кэттибит, тимэхтэннибит, бэргэһэбитин кэттибит, баанныбыт, үтүлүкпүтүн кэттибит, унтуубутун кэтэн айаҥҥа туруннубут.

Сүрүн чааһа: (тыал тыастаах кыһыҥҥы аудиозапись, экраҥҥа кыһыҥҥы ойуур көстөр). 

- Оҕолор, көрүҥ эрэ, биһиги ханна кэллибит? (Ойуурга)

- Биһиги кыһыҥҥы ойуурга кэллибит. Ойуур иһэ уу чуумпу, тыал эрэ иһиллэр. - Оҕолоор, ол туох көстөрүй? (Күөл)

- Күөлбүт кыһын буолан тугунан бүрүллүбүтүй? (Хаарынан)

- Күөлгэ ким олороруй? (Балыктар)

-Ханнык күөл балыктарын билэбитий? (Собо, мунду, сордоҥ). Маладьыастар!

-Кинилэри  туох диэн ааттыыбыт? ( Күөл олохтоохторо) Саамай сөп!

-Күөлбүт кытыытын киртиппиттэр, бэйэ кэнниттэн хомуйбатахтар. Бу сөпкө гыммыттар дуо? (Суох) Хомуйан көмөлөһөбүт дуо? (Сыыһы хомуйуу, биир сиргэ муһуу).

(Экраҥҥа «муҥхалааһын” слайда көстөр)

- Таабырын таайтарыы: Элбэх дьону түмэ тардар кыһыҥҥы балыктааһын биир көрүҥэ туох диэн ааттанарый? Оҕолор таайаллар: (Муҥха)

- Күөл бүтүннүү мууһунан бүрүлүннэҕинэ, балыктар биир сиргэ бөлөхтөһөн киирэн бараллар. Оччоҕо саха дьоно муҥхаҕа бэлэмнэнэр. Ол эбэтэр муус аннынан балыктыыллар. Муҥхаҕа төһө баҕар киһи сылдьыан сөп. Муҥхалыыр тэрилбит эмиэ «муҥха» дэнэр.

Сынньалаҥ:

- Оҕолор, кыратык тоҥнубут быһыылаах сынньанан ылыахха «Муҥха хамсаныылара»

Күөл хаарын ыраастыыбыт

Ойбоммутун алларабыт,

Ураҕаспытын муус аннынан ыытабыт.

Муҥхабытын соһобут. Тардабыт.

Балыктарбытын муус үрдүгэр таһаарабыт.

Кыл хамыйаҕынан балыктарбытын баһабыт,

Сыарҕабытыгар тиэйэбит.

Бастакы остуол тула ыҥырабын

-Оҕолоор, муус аннынан балыктары көрүтэлиибит дуо? ( Таас иһит нөҥүө балыктары көрүтэлээһин) Элбэх, аҕыйах диэн быһаарыы. Маладьыастар!

Иккис кинетическай остуолга ыҥырабын.

- Билигин эһиги кытары аптаах кумаҕынан көмүс хатырыктаах балыкчаан оҥорон көрүөхпүт. ( Оҕолору кытта үлэ)

- Оҕолоор, билигин биһиги «Муҥхаһыттар» диэн оонньууну оонньуохпут. Ким элбэх балыгы туппут ол кыайыылаах тахсар.

 Түмүк чааһа: Биһиги уһуйааммытыгар барар кэммит кэллэ. Биһиги ханна сырыттыбыт, тугу гынныбыт? Оҕолор, ыалдьыттарга көрсүөххэ диэри диэххэйиҥ.