Э.Кечил-оол «Кайгамчыктыг картошкам»
план-конспект урока по чтению (3 класс) по теме

Тема: Э.Кечил-оол «Кайгамчыктыг картошкам»

Сорулгазы:  шулуктун утказынга дууштур уругларнын ногаа аймаанга унелелин деткип, оон амыдыралга ажык-дузалыын билиндирип быжыглаар.

Кичээлдиӊ сорулгазын чедип алыры-биле дараазында шиитпирлээр айтырыглар:

1) уругларнын шын, медерелдиг, аянныг номчулгазын хайгаараар;

2) уругларнын чугаа-домаан, бот-башкарылгазын, кичээнгейин, сагынгыр-тывынгырын, чуве сактып алырын, чогаадыкчы чоруун, угаан- медерелин сайзырадыр;

3) уругларны ажылга ынак болурун чанчыктырып кижизидер.

Киржикчилери: оореникчилер, кижизидикчи башкылар, ада-иези, класс башкызы.

Проектинин хевири: күскү үеде, шинчилел.

Дерилгези: ооредилге ному Л.С.Кара-оол «Литературлуг номчулга» 3 класс, чогаалчыныӊ портрет, компьютер, презентация, интерактивтиг самбыра.

Кичээлдин чорудуу

I. Организастыг кезээ

- Экии, уруглар! Даштын чылдын база бир кайгамчыктыг үези дүшкен болгай, бо үени канчаар адаар ийик бис?

- Кус дугайында чуну чугаалап болур силер, өске үелерден ылгавырлыг демдектери база ажык-дузазыныӊ дугайында чүнү чугаалап болур силер, уруглар?

- Эр-хейлер, эскериичел, чүвелерниӊ чугула демдек-шынарын тодарадып билир-дир силер.

II. Чуве шингээдип алырынга белеткел ажылы.

1. Психологтуг разминка

(Классче чечектер кылдыр кеттинген улус  кирип кээр)

- Бис чулер-дир бис?

- Бис силерге кандыг ажык-дуза чедирип турар бис, чугаалап корунерем, уруглар?

- Бисти унелеп билиринер дээш, четтирдивис! Бистин дугайывыста кандыг чогаал номчаан силер, уруглар?

- Шын-дыр! Ол чогаалды кым деп чогаалчы бижээнил, сактыр-дыр силер бе?

- Эр-хейлер! К. Экер-оол чугле бистин дугайывыста эвес, а оске-даа чуулдер болгаш кижилер дугайында  база бижээн, номчуп таныжа бээр силер.

- Ам бис улаштыр оруувус оруктап чоруптаалы, байырлыг,  эки ооренир силер!

2. Чогаалчы-биле таныжылга

- Самбырада портретче кичээнгейлиг корунерем, уруглар. Кым деп чогаалчы-дыр?

- Шын-дыр! Кечил-оол Экер-оол дээрге кымыл ол? Ол кандыг кижил, сактыр-дыр силер бе?

1-ги болук  уругларынын ажылы

Кечил-оол Экер-оол Дулушович 1934 чылдын декабрь 1-де Улуг-Хем кожууннун Ак-Кожагар деп черге торуттунген. Ол бичии чаштарга кончуг ынак база оларга тураскааткан эвээш эвес чогаалдарны бижээн.

К.Экер-оол  чогаал ажылын 1953 чылда эгелээн. Чогаалчынын баштайгы чечен чугаалары «Сылдысчыгаш» солунга парлаттынган. Ол «Чечектерим» (1967), «Экии, хунум» (2004) дээш ниитизи-биле сес номнун автору.

Оон ангыда А.Барто, С.Маршак, С.Баруздин, С.Есенин болгаш оскелернин-даа шулуктерин тыва дылче очулдураган. Ол Тыванын чогаалчылар эвилелинин кежигуну.

II. Кичээлдин сорулгазы-биле таныштырары

- Богун проект-кичээлде К.Экер-оолдун база бир чогаалы-биле таныжар бис.

- Чуу деп аттыг чогаал дээрзин дараазында тывызыкты тыпкаш, билип аар силер.

Бийир дег карактыг  …

- Шын-дыр, картошка! Ам номунарнын 33 дугаар арнын ажыткаш, ында «Кайгамчыктыг картошкам» деп чогаал кандыг хевирнин чогаалынга хамааржыр-дыр, корунерем.

Бо «Кайгамчыктыг картошкам» деп шулук чогаалынга даянып алгаш, картошканы шинчилеп ооренгеш, оон амыдыралга ажык-дузазын билип алыр бис.

III. Чаа тема

1. Картошка дугайында беседа.

2-ги болук уругларынын ажылы.

Картофель деп чул? Ол канчап тыптып келгенил? «Хүрээлел» кичээлинге алган билиглериӊерни ажыглап болур силер.

Картошка канчаар озерил? Картошкалар чуге ангы-ангы болурул?

Картофельдин ажыы чул?

IV. Сула шимчээшкин «Картошка ажаалдазы»

Шулук-биле ажыл

а) 3-ку болуктүӊ уругларынын ажылы (сөстерниӊ утказын орус-тыва азы тайылбыр словары-биле, чурук база тодаргай тайылбыр, чоок азы удурланышкак уткалыг сөстериниӊ дузазы-биле тайылбырлаар).

Словарь ажылы: хавыяалыг-алдарлыг; аӊмаар эт-херексели, далган-тараа шыгжаар тудуг; соннээр –хундулеп чемгерер.

б) Башкынын бирги номчулгазы, психологтуг хулээп алыышкынын хынаары.

- Ам шулукту номчуур мен, кончуг кичээнгейлиг дыннап, дараазында айтырыгларга  харыылаарын  кызыдып  корунер:

- Чон картошканы канчаар үнелеп турар-дыр?

- Картошканы канчаар казып, ажаап алыр-дыр?

- Казып, ажаап турда, чуге каткы келирил?

- Эки дужутту канчап чедип алырыл?

- Келген аалчыга картошканы канчаар-дыр?

в) уругларнын боттарынын номчулгазы

-Ам кижи бурузу иштинде номчуп, дараазында  айтырыгларга харыылаарынга белеткенир.

г) айтырыгларга харыы

1. Бо шулукту кандыг аян-биле номчуп болурул: чоргаарланган, амыраан, когуткен, мунгараан.

2. Картошканы мактаан одуругларны тыпкаш, аянныг номчу.

3 .Чуге картошканы ийи дугаар хлеб дээрил?

4. Картошканын оске ногаалардан онзагайы чул?

5. Картошка-биле кандыг чемнер кылып ап болурул?

6. Куску уени чуге тодуг уе дээрил?

7. Кожаланчак аяннажылгалыг строфанын чижээн номчу.

V. Каракка сула шимчээшкин

VI. Быжыглаашкын

   Чогаадыкчы ажыл. Тоол «Картошка»

Будун класс картошка дугайында тоолду аас-биле чогаадып тургузар.

Тоолдуӊ эге болгаш төнчү сөстериниӊ дугайында билиг. Диригжидилге аргазын ажыглаары, хуулгаазын эдилелдерниӊ ажыглалы.

Тоол чогаадып тургаш, ажыглаар сөстер болгаш сөс каттыжыышкыннары: Шыяан ам азы бир-ле катап, ..... , Оюн оя, чүгү чире чурттап чоруй барып-тыр оо! азы … бооп-тур эвеспе, …  

Чогааткан тоолун кезектеп чугаалаары.

Онаалга. Картошкадан кылыр чемнин бир рецептизин бижиир, шулукту шээжилээр.

VII. Туннел.

- Кичээл эгезинде кандыг сорулгалыг турган ийик бис?

- Сорулгавыс чедип алган бис бе?

- Кандыг аргалар-биле чедип алдывыс?

- Сорулгавыс чедип алганын бадыткап корунерем, уруглар.

Тема: Т.Кызыл-оол «Бодаган»

Сорулгазы: шын, аянныг номчуурун ооредир

Сорулгазын чедип аар дээш дараазында  шиитпирлээр айтырыглар:

1) уругларга Т.Кызыл-оолдуң «Бодаган» деп чогаалын болгаш бодаганнын бойдуста чуртталгазын; дириг амытаннар, кушкаштар болгаш насекомнар чуруур чурукчуларны-анималистерни таныштырар; дириг амытаннар дугайында билиин быжыглаар; чурулганын чаа техниказын ажыглап тургаш чара чеченни чуруп ооредир.

2) уругларнын чугаа –домаан, сагынгыр-тывынгыр чоруун, бот-башкарылгазын, даап бодаашкынын, угаан-медерелин сайзырадыр.

3) уругларны бодунга кичээнгейлиг болуп, бодун миннип, кыжырмак, тенек болбазын,  дириг амытаннарга сонуургалдыг,  оларга ынак, эки сагыш-сеткилдиг болурун кижизидер.

Дерилгези: ооредилге ному Л.С.   «Литературлуг номчулга» 3 класс, компьютер, интерактивтиг самбыра, презентация, айтырыгларлыг ыяш.

                                               Кичээлдин чорудуу

I.Организастыг кезээ

Конга хапкан, кичээл эгелээн.

Кончуг эптиг олурупкаш,

Кичээнгейлиг болуулунар!

II. Онаалга хыналдазы.

Уруглар бижээн кыска чогаадыгларын номчуур. Эн-не эки бижиттинген ажылга унелел кылыр.

II.Кичээлдин темазын, сорулгазын тодарадыры.

-Бо кичээлде бир-ле дириг амытаннын дугайында ооренип коор бис. Чуу деп дириг амытан дээрзин самбырада холушкан ужуктерни туружунче шын салып тургаш, билип ап болур.

                     араач нечен

-Шын-дыр! Бо кичээлде чараа чечен дугайында чугаалажып, дараазында таблицанын бир одуруун  долдурар бис.

III. Чаа тема

1.Автор дугайында билиг

1-ги болуктун уругларынын ажылы:

Пришвин Михаил Михайлович 1873 чылда торуттунгеш, 1954 чылда чок болган. Ол орус совет чогаалчы, уругларга бойдустун каас-чараш чурумалдарынын дугайында  чогаалдар бижип чораан.

Оон чогаалдары : «Говорящий грач», «Звери –кормильцы», «Зеленый шум», «Кладовая солнца», «Лесные загадки»,  «Моим молодым друзьям», «О чем шепчутся раки», «Школа в кустах» дээш оон –даа оске.

Оон хой-хой чогаалдары тыва дылче очулдурттунган.

2.Чараа чечен дугайында беседа

2-ги болук уругларынын ажылы:

Чараа чечен деп чул?

Чараа чечен чуну кылып билирил?

Чараа чечен чуну чиирил?

3. «Чараа чечен» деп созуглел-биле ажыл.

а) Словарь ажылы: сирти

б) Башкынын бирги номчулгазы

в) айтырыгларга харыы

1.Чараа чечен оолду эскерип кааш канчалганыл?

2.Чараа чечен  канчаар камгаланган–дыр?

3.Чараа чеченни чуге домейлеп турар –дыр?

4. Мында чара чечен кижиге кандыг дуза чедирип болурул?
IV. Сула шимчээшкин.

г)Уругларнын боттарынын иштинде номчулгазы

-Созуглелди  кымнын арнындан медээлеп турар-дыр?

- Канчап билип кагдынар?

д) Утказын эдерти чугаалаар

V. Быжыглаашкын

1. Шилилгелиг номчулга

-Чараа чеченнин авторнун холунче канчап кире бергенин тыпкаш, номчуур.

2. Оюн «Чиге соглээр ыяш»

Самбырада 3 будуктуг ыяш бар. Будук бурузунде айтырыг астынган.

1. Улаштыр чуу болурул?  2) Чечен чугаа канчалдыр тонерил? 3) Чечен чугаанын тончузу канчаар сайзырап болурул?

Бирги будуктун саналдары: 1) чараа чечен орээлге аай-дедир маннаар, чем дилегзинер, 2) Чараа чечен орээлге маннап, чаштынар чер дилээр, 3) Чараа чечен оон канчап уне бээрин дилегзинер, 4) чара чечен дааштан коргар болгаш азыгже чаштына бээр, 5) чара чечен дезер дээш дун дужерин манаар

Ийиги  будуктун саналдары: 1)оолду ээзинип, анаа чурттап чдып каар, 2) чараа чечен дуне дезе бээр.

Ушку  будуктун саналдары:Чараа чечен оол –биле эптиг, найыралдыг апаар, 2) чара чечен аргаже дезе бээр.

VI.Сула шимчээшкин

3.Таблицаны долдурар

4.Бойдуска хумагалыг болурунга туннел беседа

Уруглар, бойдуска чугле ынак эвес, а ону камгалаарынга чоруттунган ажылдарга киржир: чечектер, ыяштар олуртур, бойдусту хириктирип, тотчеглеп турар улуска удур ажылды чорудар.

VII.Туннел.

-Кичээлден чаа чуну билип алдынар?

-Бойдустун дириг амытаннарынга дээп болур бе?

-Чуге?

-Оларга канчалдыр дуза кадып болур бис?