Тәбиғәт ҡанундарын боҙоу яраймы?
план-конспект урока (4 класс)

Туған тел – әҙәби уҡыу

(Башҡорт әҙәбиәте)

Тема: Тәбиғәт ҡанундарын боҙоу яраймы?

Дәрес материалы: Ф. Иҫәнғолов. «Баҫыу уртаһындағы күл».

Маҡсат: 1) Балаларҙы әҙәбиәтебеҙҙең күренекле әҙибе Ф. Иҫәнғоловтың тормошо һәм ижады менән таныштырыу; «Баҫыу уртаһындағы күл» хикәйәһен өйрәнеүҙе дауам итеү;

2) Хикәйәне анализлау, геройҙарына ҡылыҡһырлама биреү барышында моделләштереү алымын һәм ысулдарын ҡулланыу;

3) Тәбиғәткә һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү;

4) Ижади фекерләү ҡеүәһен үҫтереү, телмәр байытыу.

Йыһазландырыу: Ф. Иҫәнғоловтың портреты, китаптары күргәҙмәһе.

Дәреслек: 4-се синыф өсөн уҡыу китабы.

Авторҙары: Сынбулатова Ф.Ш., Мәүлийәрова Ә.Т.

Дәрес барышы:

1. Психологик инеш.

Мин бәхетле – ҡояшым бар.

Ул йылмайып көлөп тора.

Зәңгәр күктән ер өҫтөнә

Алтын нурын һибеп тора. (З. Ханнанов.)

2. Әҫәрҙең исеменә анализ.

– Уҡыусылар, әҫәрҙең исеме «Баҫыу уртаһындағы күл» тип атала, нисек уйлайһығыҙ, автор ни өсөн шулай тип атаған икән. «Күл» генә тип атаһа ла етмәҫ инеме икән?

3. Маҡсатҡа сығыу.

– Хикәйәлә нимә тураһында һүҙ бара, йәғни әҫәрҙең темаһы нимә? Әҫәрҙең идеяһы нимәлә, йәғни автор ниндәй фекерҙе һыҙыҡ өҫтөнә ала?

(Тәбиғәт билдәле бер ҡанундар буйынса йәшәй. #әм кеше лә уның бер өлөшө. Шуға күрә лә яҙыусы, Ф. Иҫәнғолов ошо теманы күтәреп сыға, уҡыусыларының күңелендә тәбиғәткә ҡарата һөйөү уятырға, һаҡсыл ҡараш тәрбиәләргә теләй.)

4. Төп өлөш. Әҫәргә тулы анализ.

      1). Әҫәр буйынса тулы әңгәмә.

– Хикәйәне уҡып сыҡҡас, ниндәй уй-тойғолар кисерҙегеҙ? Унда барған хәл-ваҡиғалар, геройҙарҙың кисерештәре, эштәре тураһында нимәләр әйтерһегеҙ?

– Хикәйәлә нимә тураһында һүҙ бара, йәғни әҫәрҙең темаһы нимә?

– Әҫәрҙең идеяһы нимәлә, йәғни автор нимә тип әйтергә теләгән?

– Хикәйәнең төп мәғәнәһе нимәлә? Ни өсөн Фәнил күлде һөрөүгә ҡаршы, ә Юлмөхәмәт уңайлы ваҡыт сығыу менән уны һөрҙөрә һала?

– Һеҙ нисек уйлайһығыҙ, ни өсөн башҡа баҫыуҙарҙа иген уңмаған йылдарҙа ла Күҙбеләк баҫыуында иген уңа?

– Фәнилдең әсәһенең һүҙҙәрен нисек аңлатырһығыҙ? «Минең ҡара аҡылым буйынса, Күҙбеләк баҫыуында иген ошо күлдең шишмәләре арҡаһында уңа түгелме?»

– Ни өсөн Фәнилдең әсәһе күлде «Сәй күле» тип, ә Юлмыйҙың әсәһе «Кер күле» тип атай?

– Фәнил кер йыуыр өсөн эшләнгән күперҙе онтап ташлай, нисек уйлайһығыҙ, ул дөрөҫ эшләгәнме?

2). Хикәйәне моделләштереү.

– Уҡыусылар, хәҙер беҙгә хикәйәнең моделен төҙөргә кәрәк? Нимә ул модель? Нимәнең моделдәрен беҙ йыш ҡулланабыҙ?

(Модель – ниндәйҙер предметтың кесерәйтелгән күсермәһе. Мәҫәлән, Ер планетаһының моделе - глобус).

– Ә ни өсөн моделдәр кәрәк һуң? Улар ниндәй роль уйнайҙар?

– Хикәйәнең  киләһе формала төҙөлә.
---------------------------------------------------------------------------------------------

– Моделдең блоктарына таянып әҫәрҙең өлөштәрен иҫкә төшөрәйек.

3) Әҫәрҙең геройҙарына ҡылыҡһырлама биреү.

4) Әҫәрҙең образдары бәйләнеше моделен төҙөү.

– Хикәйәнең төп геройҙары? «Күл»де образ итеп ала алабыҙмы? Хәҙер уларҙы теҙеп яҙып сығайыҡ. Ошо образдарҙы бер-береһе менән нимә берләштерә? Образдар бәйләнеше моделен төҙөйөк.

-------------------------------------------------------------------------------

5) Сағыштырыу моделен төҙөү.

– Фәрит ниндәй малай?

– Юлмый ниндәй малай? Улар оҡшашмы? Ниндәй сифаттар менән бер-береһенән айырылалар?

----------------------------------------------------------------------------------

– Һорауға тағы ла берҙе яуап биреп ҡарайыҡ. Улар оҡшашмы? Ниндәй сифаттар менән бер-береһенән айырылалар?

6) Шәжәрә-моделен төҙөү.

– Уҡыусылар, Фәрит тә, Юлмый ҙа бер ауыл малайҙары, әммә улар айырылалар тинек. Ни өсөн икән?

– Быны аңлар өсөн беҙгә шәжәрә-моделен төҙөр кәрәк. Нимә ул шәжәрә?

– Эйе, кешеләрҙең туғанлыҡ буйынса төҙөлгән, һәр быуын кешеһенең исеме яҙылған, ғаилә тарихы. Беҙҙең хикәйәлә ниндәй геройҙарҙы бер шәжәрә моделенә теҙергә мөмкин?

----------------------------------------------------------------------------------------

– Ә хәҙер, уйлап ҡарайыҡ әле. Бер линиялағы образдарҙың уртаҡлығы нимәлә? Кайһы сифаттары менән улар оҡшаштар? Шәжәрә үҫкән һайын шул сифаттары артамы?

– Юлмөхәмәттең ҡаты бәғерле булып үҫеүенә кем ғәйепле тип уйлайһығыҙ?

5. Нығытыу.

– Хикәйәнең аҙағында, Фәнил «күл» менән хушлашырға килгәс, һөрөлгән күл урынынан Шишмә ағып сыға. Бының менән яҙыусы нимә әйтергә теләгән икән, нисек уйлайһығыҙ?

– Кеше тәбиғәттең хужаһымы, әллә уның бер өлөшөме? Ни өсөн?

6. Йомғаҡлау. Баһалау.

– Ҡәҙерле уҡыусылар, бөгөнгө дәрестән айырыуса нимәләр иҫтә ҡалды? Ниндәй эш төрҙәре оҡшаны?

7. Өйгә эш биреү.

– Ҡәҙерле уҡыусылар, өйҙә Юлмый-Юлмөхәмәткә хат яҙырға.

Дәрес тамам!