ктп по родному языку 4 кл
календарно-тематическое планирование (4 класс)

Тайылбыр бижик

              Тыва дыл – Тыва Республиканын ундезин чурттакчылары болур тываларнын торээн дылы. Амгы уеде ол Тыва Республиканын куруне дылдарынын бирээзи апарган. Тыва дыл чугле харылзажырынын эвес, тыва культуранын – улустун аас чогаалынын, литературанын, театр уран чуулунун болгаш радио, теледамчыдылганын, парлалганын, эртемнин, албан - херек кылырынын, ооредилгенин база кижизидилгенин дылы апарган.

             Тыва школалар тургустунганынын бирги хунунден эгелээш, тыва дылды тускай эртем кылдыр ооредип эгелээн деп тыва эртемденнер бижип турар.

             Тыва дылды эге школага ооредири уругларнын угаан-медерелин, логиктиг боданыышкынын сайзырадырынга, оларны эки мозу-шынарга кижизидиринге, куш-ажылга белеткээринге, уругларнын ниити билиинин, культуразынын деннелин бедидеринге улуг ужур-дузалыг. Школага тыва дылды ооредири уругларга торээн дылынын дугайында эге чада билиглерни бээр, оске эртемнерни шингээдип алырынга  дузалыг.

             Тыва дылдын программалары школаларнын тургузуунун, сорулгаларынын база тыва дылдын болгаш ниити дыл эртеминин хогжулдезинин аайы-биле чаартынып турган.  

             Бо программаны 2-4 класстарның тыва дыл болгаш номчулга кичээлинге таарыштыр тургускан.

            Эге класстарга тыва дылды ооредиринин  программазының кол  сорулгалары:

-уругларны медерелдии-биле шын номчуур, бижиир болгаш чугаалаарынга ооредири;

-торээн дыл болгаш литература талазы-биле эге билиглерни бээри;

-уругларны ном-биле ажылдаарынга чанчыктырары, номчулга болгаш билиглерже чуткулун   хайныктырары;

-номчулга болгаш бижилгенин дузазы-биле бойдусту, ниитилелдин амыдыралын,  болуушкуннарны хайгаараары;

-уругларны чечен чогаал оранынче углап, сөстүң уран чурумалдыг овур-хевирин дамчыштыр  сөзүглелдиң долу болгаш делгем утка-шынарлыын хөй талазындан угаап билип алырынга  дузалааар;

-уругларны эки мозу-шынарлыг, идепкейлиг, куш-ажылга ынак, хулээнген херээнге  харыысалгалыг кижи болурунга, таварышкан бергелерни бот-тускай ажып эртерин болгаш  чараш чуулдерни эскерип билиринге кижизидери;

-ооренип турар чуулдерин сайгарып, деннеп, болуктеп, туннеп, тайылбыр кылып билиринге  чанчыктырары;

     Ниити билиглер, арга-мергежил болгаш ажыл-чорудулганын аргалары:

1. Ханы билиг алырынын ажыл-чорудулгазы.

    Бир чуул-биле болуп турар болуушкуннун оскерилгезин тывары, хайгааралды аас-биле тайылбырлаары. Деннелге аргазын ажыглап тургаш, деннештирип турар чуулдернин онзагайларын илередири. Хайгаараар, шенелде кылыр сорулга-биле туннелдерни деннештирери.

2.Чугаа чорудулгазы болгаш медээлер-биле ажыл.

    Созуглелдернин темазын, кол утказын аас болгаш бижимел хевирге илередири. Монологтуг чугааны тургузары (сумелээн темага, салган айтырыгга); диалогка (чугаага) киржири. Словарьларда, библиотека каталогтарында бар чугула медээлерни кылып, оларны дилеп, шыгжап чанчыгары. Компьютерге ажылдап ооренири. Материалды таблица дузазы-биле коргузери. Медээлерни алфавит болгаш саннар дузазы-биле чурумчудары. «болгаш, азы…», «бир эвес…, ол…», «чугле ол эвес, а…» дээн чижектиг бодун ужур-уткалыг чугааларны ажыглаары.

3.Ажыл-чорудулганы организастаары.

   Тускай айтыышкын, улегер болгаш бодун алгоритм ёзугаар  кууселде кылыры. Ооредилге мергежилгелерин чыскаап чурумчудары (Мону канчаар кылырыл?). Ажыл-чорудулганын хыналдазынын болгаш демдээнин аргаларын илередири (Бо чуул шын кылдынган бе?).  Берге чуулдернин чылдагаанын илередири (Канчангаш? Чуге?). Берге чуулдерни баш удур илередип алыры (Кандыг бергедээшкин туруп болурул?). Ажылда частырыгларны илередири болгаш оларны эдери (Частырыглар бар ирги бе?).

4.Демнежилге ажылы.    

   Эрткен темага хамаарыштыр билиглерин аразында айтыржып, арга-суме катчып, ол ышкаш кылыр ажылды улежип билири.

            Класс бурузунун тыва дыл программазын  эртемден-методист башкылар беш-беш бөлүктерден тургустунган кылдыр тургускан. Бо программа база оларнын ол чуулунге даянган: 1) «Υннер болгаш үжүктер» 2) «Сөс» 3) «Домак» 4) «Харылзаалыг чугаа» 5) «Чараштыр бижилге». Ынчангаш эртемден-методист башкыларнын санап турары-биле класс бурузунге фонетика, лексика, сос тургузуу, морфология, синтаксис болгаш харылзаалыг чугаа талазы-биле билиглер алыр ужурлуг.

            Эге школага чечен чогаал номчулгазынын программазы уругларнын аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадырынче, оореникчилернин шын чугаалап ооредиринин аргазы – номчулганын чанчылдарын хевирлээри болгаш ону сайзырадырынче угланган. Номчулга кичээлдеринин кол сорулгалары: 1)номчулганын шын, медерелдиг, аянныг, ыыткыр  номчуур шынарлары; 2)чогаалда овур-хевирни, созуглелдин утказын шын шингээдип алыры; 3)уругларнын чугаазын сайзырадыр болгаш оларга чугаалап, номчуп, дыннап билиринин чанчылдарын билиндирер; 4)уругларнын ном-биле ажылдап, оон билиг тыварынга, номну ургулчу номчуурунга сонуургалдыг болурун чедип алыр;

Ѳѳреникчилерниң билиглеринге, мергежилдеринге болгаш чаңчылдарынга кол негелделер

Ѳѳреникчилер 4-кү классты дооскаш, дараазында билиглерни шиңгээдип алган турар: ѳѳренип эрткен чугаа кезектери болгаш оларның ылгавыр демдектери, чаңгыс аймак кежигүннер.

Ѳѳреникчилерниң мергежилдери:

ѳѳренип эрткен орфограммалар болгаш пунктуаграммалыг (падеж кожумактары, укталган демдек аттарынын чогаадылга кожумактары, кылыг сѳзүнүң үе кожумактары, эвилел чок база ынчалза-даа, а, болгаш деп эвилелдерлиг чаңгыс аймак кежигүннерге бижик демдектери) 60-70 хире сѳстүг сѳзүглелди чазыг чок, шын чараштыр дүжүрүп бижиир болгаш адап бээрге, бижиир;

 оожум, аяк, дидим, каът дээн чергелиг сѳстерниң фонетика-графиктиг сайгарылгазы;

сѳстүң тургузуун сайгарары: дазыл, чогаадылга кожумаа, ѳскертилге кожумаа;

чугаа кезектериниң талазы-биле сайгарары: чүве аттарының санын, падежин, сан адының бѳлүктерин, арынның ат оруннарының арнын, санын, кылыг сѳстериниң санын, арнын, үезин тодарадыр;

ѳѳренген чугаа кезектерин харылзаалыг чугаага ажыглаар.

Домактар тургузарда чоок болгаш удурланышкак уткалыг чүве аттарын, демдек аттарын, кылыг сѳстерин таарыштыр шилиир;

домактарның эң бѳдүүн сайгарылгазын кылыр, оларның чугаалаар сорулгазының аайы-биле янзыларын, чугула болгаш ийиги черге кежигүннерин тодарадыр, домакта сѳстерниң аразында харылзаазын айтырыглар дузазы-биле илергейлээр;

хууда тургустунган план езугаар 80-110 хире сѳстүг сѳзүглелдиң эдертии, солун таварылга, хайгааралдар болгаш экскурсия дугайында улуг эвес чечен-чугаа бижиир;

хана солунга чүүл бижиир;

харылзажылганын дүрүмнеринге дүүштүр дилегни, четтиргенин, буруузун билингенин, чалалганы, байыр чедириишкинин, чɵпшээрешпезин илередир.

Эге школаны дооскан ɵɵреникчилерниң белеткелинге негелделер:

           Личностуг:

-Тɵрээн дылывыс харылзажырынын база мээ-медереливистиң шынарын кɵргүзериниң кол чепсээ;

 -  Тɵрээн дыл национал культуравыстың кол болуушкуну;

           - Сагыш-сеткилди, бодалдарны илередиринге дылдың бай-байлаан, уран-чечен  аргаларын  чɵптүг ажыглап билири;

-  Тɵрээн дылын улаштыр ɵɵрениринге сонуургалын оттурары;

 - Аас болгаш бижимел чугаага дылдың уран-чечен аргаларын чедимчелиг ажыглап билири.

-Тɵрээн дылын сайзырадырынга. ону кадагалап арттырарынга ɵɵреникчиниң  бот киржилгези;

 - Аас чугаага дылдың уран-чечен аргаларын эстетиктиг талазынче угландырары.

    Метапредметтиг

      А) Регулятивтиг

- ɵɵренип турар эртеминиң тема, бɵлүк аайы-биле кол сорулгаларын, утказын  угаап билири;

- башкының удуртулгазы-биле бердинген даалгаларны күүседип ɵɵренири;

-бот хыналданы, удур-дедир хыналданы болгаш орфографтыг, пунктуациалыг частырыгларны тып билирин боттандырар.

 -ɵɵренген темазынга алган билиглерин түңнеп болгаш үнелеп билирин боттандырары;

- аас болгаш бижимел чугааны дылдың негелдери-биле чогуур үезинде практика  кырынга ɵскертип  болгаш ажыглап билири.

      Б) Билдилиг

- ɵɵредилге даалгаларын күүседип турар үеде херек ужурлуг медээлерни  немелде номнар, статьялар болгаш энциклопедиялардан тып билири;

-бодунуң назы-харынга дүүштүр янзы-бүрү словарьларга, справочниктерге  даянып билири;

-дылдың негелдерин күүседирде янзы-бүрү схемаларны, модельдерни, символ- демдектерни ажыглап билири;

-белен таблицаларны, схемаларны, сɵзүглелдерни немээри;

-дылдың адырлары: үн, үжүк, сɵс тургузуу, чугаа кезээ, домак кежигүнү, бɵдүүн домак дугайында алган билиглерин деңнеп, бɵлүктеп, тып, ажыглап билири;

-алган билиглерин план болгаш таблица дузазы-биле системажыдып, бɵлүктеп, түңнеп билири;

- сɵсте орфограммаларны янзы-бүрү аргалар-биле хынап билири;

- номчаан сɵзүглелдериниң кол утказын  ылгап үндүрери;

- бодунуң чугаазын тода болгаш билдингир кылдыр дыңнакчыга дамчыдып билири;

- библиотека болгаш Интернет дузазы-биле херек билиглерни тып, ажыглап билири;

- аас болгаш бижимел чугааны шын болгаш медерелдии-биле тургузуп билири;

- болуушкуннарны логиктиг (бодамчалыг) сайгарылгага даянып дамчыдып билири;

- алган медээлерни сайгарып, критикалап билири.

 Коммуникативтиг

- аас чугаага диологту ажыглап билири;

- аңгы-аңгы бодалдарны ɵɵренип, сайгарып билири болгаш чаңгыс аай түңнелге келиринге ɵɵредири;

-  бот туружун болгаш бодалын быжыглап чаңчыгары;

- билдинмес чүүлдеринге айтырыгларны салып билири;

- коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдың аргаларын чедимчелиг ажыглаары;

 - коммуникативтиг сорулгаларны дыңнакчыга тода, дорт, дес-дараалашкаа-биле медеглеп чедирери;

-удур-дедир хыналда үезинде бот-боттарынга дузаны үезинде чедирип билири болгаш коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдың аргаларын чедимчелиг ажыглаары.                                                                                                                                          

Предметтиг:

                 -ɵɵренген чугаа кезектерин адап билири;

-сɵстүн уткалыг кезектерин (дɵстен аңгыда) аңгылап билири;

- практика кырынга билиглерин ажыглап билири;

- үннер болгапш үжүктерни, ажык болгаш ажык эвес үннерни;

- кыска, узадыр база ɵк-биле адаар ажык үннерни, күштүг база кошкак эжеш болгаш эжеш эвес (дүлей болгаш ыыткыр) ажык эвес үннерни;

- ажык эвес үннернин дүлей болгаш ыыткырын;

- чуве аттарын, демдек аттарын, кылыг сɵстерин, сан аттарын (түң болгаш дугаар), арынның ат оруннарын;

- эвилелдер болгаш артынчыларны;

- дазыл, чогаадылга болгаш ɵскертилге кожумактарын;

- домактың чугула кежигүннерин (кол сɵс биле сɵглекчини), ийиги черге кежигүннерин (аңгылавайн);

- чаңгыс аймак кежигүннерлиг бɵдүүн домактарны;

- очулга болгаш тайылбыр словарьларны;

- ийи составтыг бɵдүүн домактарның чижектерин;

- уругларга билдингир чогаалдарның аттарын;

- чугаалаар сорулгазының аайы-биле домактарны үн аянын барымдаалап аңгылаарын;

- чүве аттарын тургузуунун аайы-биле сайгарары (хɵйнүң санының болгаш падеж кожумактарын аңгылаары);

- бɵдүүн домактарда кол сɵс болгаш сɵглекчини, сɵс каттыжыышкыннарын база чаңгыс аймак кежигүннерни тодарадыры;

- ɵɵренгени орфограммалар болгаш пунктограммалар кирген 75-80 хире сɵстүг сɵзүглелди дыңнап тургаш, тода бижиири;

- домак эгезинге база хуу аттарга улуг үжүктү бижиири;

- сɵс иштинге ажык эвес үннерниң үжиүктерин дакпырлап бижиири;

- сɵс эгезинге т-д, п-б бижиири;

- чаңчыл ёзугаар дүлей т бижиир сɵстерни;

-дыр, -дир, -тыр, -тир, -ла, -ле … дээн чижектиг артынчыларның шын бижилгези;

- дефистеп бижиир нарын сɵстерни;

- домак сɵɵлүнге улуг сек, айтырыг болгаш кыйгырыг демдектерин салыры;

- чаңгыс аймак кежигүннерни чартык сек-биле аңгылаары;

- минутада 100 хире сɵстүг сɵзүглелди шын, тода медерелдиг номчууру;

- сɵзүглелче айтырыглар салып билири;

- сɵзүглелди уткалыг кезектерге чарары база бɵдүүн план тургузары;

- план ёзугаар сɵзүглелдин утказын дамчыдары (чугаалаары);

- номчаан чогаалының дугайында чугаалап билири;

-очулга болгаш тайылбыр словарьны ажыглап билири.

Календарь-тематиктиг план (неделда – 2 шак, чылда – 68 шак)