4-се класта уҡыу дәресе Тема: “Тыуған илем, һин бөйөкһөң – Бөйөк ул һәм ҡыҙҙарың менән!” Яныбай Хамма
план-конспект урока

       Башҡортостан   Республикаһы   Белорет   районы   муниципаль  район  хакимиәте

                        Асы урта дөйөм белем биреү мәктәбе муниципаль

                              дөйөм белем биреү бюджет учреждениеһы

                                                         4-се класта уҡыу дәресе

            Тема:    “Тыуған  илем, һин  бөйөкһөң –

                                           Бөйөк   ул  һәм ҡыҙҙарың  менән!”

                                Яныбай Хамматов   “Салауат” романынан өҙөк

                                                                                                                      Әҙерләне:                  

                                                                                          башланғыс  кластар  уҡытыусыһы

                                                                                          Ғарипова   Шәүрә   Исрафил ҡыҙы

Тема:       “Тыуған илем, һин бөйөкһөң—

                                 Бөйөк  ул һәм  ҡыҙҙарың  менән!”

                                 Я.Хамматов   “Салауат” романынан өҙөк.

                 Маҡсат:    -Яныбай Хамматовтың ҡыҫҡаса тормош юлы,

                                     ижады, уның  “Салауат” романынан өҙөк   менән        

                                   танышыу,  роман тураһында   төшөнсә биреү,

                 - милли батырыбыҙ  Салауат Юлаев тураһында белемдәрен  

                    байытыу,

               - балаларҙа аңлы, тасуири, уҡыу күнекмәләрен үҫтереү, текстың

                 йөкмәткеһен үҙләштереү;

                - балаларҙа милли рух,  халҡыбыҙға, еребеҙгә, тарихи шәхестәргә    

                ҡарата һөйөү, ихтирам, ғорурланыу тойғоһо тәрбиәләү,

               тыуған еребеҙ,  Башҡортостаныбыҙҙың тарихын  өйрәнеүгә    

                ҡыҙыҡһыныу уятыу.

Йыһазландырыу:  Ф.Ш.Сынбулатова “Әҙәби уҡыу”, 4 – се класс өсөн дәреслек, Башҡорт теленең аңлатма һүҙлеге, йырҙар  фонограммаһы,   Яныбай Хамматовҡа арналған плакат,  презентация, Салауат Юлаевҡа арналған таблица, иллюстрациялар,  дәреслек,  эш  дәфтәре,   Яныбай Хамматов китаптары күргәҙмәһе.

Предмет - ара бәйләнеш дәрес.  

Дәрес төрө: яңы белем алыу.

         Дәрес  барышы:

1.  Психологик  комфорт  тыуҙырыу.

Сәләмләйбеҙ һауаны

Именлек булһын өсөн,

Сәләмләйбеҙ дуҫтарҙы

 гел дуҫлыҡ булһын өсөн.

Донъяла иң – иң матур ил –

Ул минең Тыуған илем.

Донъяла иң – иң матур тел

Ул минең туған телем.

• Хәйерле көн, балалар!  Тағы ла бер иҫ киткес матур көн тыуҙы. Ошо матур иртәгә, гүзәл донъяға бағып, үҙебеҙгә көс, дәрт  илһам алайыҡ.  

Көндө яҡшы һүҙ менән башлаһаң, көнөң яҡшы үтер, тиҙәр ололар. Әйҙәгеҙ, бер – беребеҙҙе яңы тыуған көн менән ҡотлайыҡ, йылмайышып  матур теләктәр менән  дәрескә әҙер икәнлегебеҙҙе  күрһәтәйек.(бер – береһенә йылмайып, ҡулға ҡул тотоношоп  өй төҙөйҙәр).

• Йомшаҡ та, бай ҙа, яғымлы ла булған туған телебеҙҙә матур итеп һөйләшергә, аралашырға өйрәнәйек, телебеҙҙе, күңелебеҙҙе байытайыҡ.

2.    Уңыш  ситуацияһы тыуҙырыу.

а)  Артикуляцион эш:   тын алыуға күнегеүҙәр үткәреү.

б)  юғалған һүҙҙәрҙе тап:  (үткән темаларға бәйле)    блм, бтр,ҡмҙ,кс,ҡлғ, Днс,блк, дҫ,бхт, Сбр, нхҡ, грмн.

3. Уҡыу мәсьәләһе ҡуйыу.

• Балалар, иғтибар менән барыбыҙ ҙа  йыр тыңлайыҡ  һәм бөгөнгө һүҙебеҙ кем тураһында барасағы тураһында асыҡларбыҙ.  (талғын ғына ҡурай моңо, йыр ағыла)   Халыҡ йыры “Салауат”.
• Кем  тураһында был йыр?
• Ни өсөн халҡыбыҙ уны онотмай?
• Салауат Юлаев  һынын-исемен беҙ ҡайҙа осратҡаныбыҙ  бар?  (һәйкәл, герб, хоккей командаһы, китап, кино,  опера, теплоход, ҡала, кеше исеме, С.Юлаев премияһы).
• Салауат Юлаев  13 йәшендә оҫта һыбай йөрөгән, ә 14йәшендә инде айыу үлтереп  батыр исеме алған, ҡурҡыу белмәҫ егет булған. Шулай уҡ нескә хисле, илем, ерем тип йәшәгән  сәсән телле  шағир ҙа,ҡурайсы ла   була Салауат.
• Һәр халыҡ  үҙенең арҙаҡлы шәхестәре менән бөйөк.  Салауат Юлаев та ана шундай  шәхестәрҙең береһе. Уның батырлығын халыҡ онотмай һәм уға арнап йырҙар ижад ителә, шиғырҙар яҙыла, һәйкәл ҡуйыла.  

4.  Маҡсатҡа сығыу.

•  Бай тарихлы Башҡортостаныбыҙ йәшәй, гөрләп сәскә ата, Салауат Юлаев кеүек илебеҙҙе данлаусы,  танытыусы  билдәле  шәхестәребеҙ, бигерәк тә арҙаҡлы яҡташтарыбыҙ ҙа бик күп беҙҙең. Уларҙы беҙ ҙур ғорурлыҡ менән иҫкә алып, әйтеп китәйек әле, балалар.  Мәҫәлән, йырсылар, рәссамдар, яҙыусылар (Ғәли Хәмзин, Ә. Лотфуллин, Сабир Шәрипов, Роза Аҡҡучукова, ....)
• Эйе, дөрөҫ әйттегеҙ, балалар. Беҙҙең уларҙы оноторға хаҡыбыҙ юҡ, улар беҙҙең Белорет районының оло шәхестәре һәм беҙ уларҙан үрнәк алып,  ғорурланып йәшәргә тейешбеҙ. Шундай  арҙаҡлы яҡташтарыбыҙҙың береһе  Яныбай Хамматов. Беҙ бөгөн дәрестә уның ҡыҫҡаса  тормош  юлы,  ижады менән танышасаҡбыҙ.

“Даръяларға тиң ижад”  презентация ҡарау.  ( Тыуған ауылы, ғаиләһе, ижады, музейы).

 Төркөмдәргә эш биреү:

1 – се төркөм:    ҡасан, ҡайҙа тыуған.

2 – се төркөм:    уның ижады, әҫәрҙәре. Төркөмдәрҙең сығышы.

 Уҡытыусы дөйөмләштереүе, уның тураһында тулы мәғлүмәт бирә.

• Күреүебеҙсә, Яныбай Хамматов  тарихи  ваҡиғаларҙы  һүрәтләүсе бик күп романдар авторы. Шулар араһында “Салауат” исемле  романы ла бар.  (яҙылыу тарихы менән танышыу)

5. Уҡыу мәсьәләһен хәл итеү.

Дәфтәргә  теркәү.

Һүҙлек эше  (таҡтала яҙылған). Аңлатма һүҙлек менән эш:

                                                       ирәүән,  белеш,  ыҙма,    

                                                       шыҡый,мәхлүк, ҡумырыҡ, мөнәжәт.

1 –се бүлек.  – уҡытыусының өлгөлө уҡыу,

                   -  сылбырлы уҡыу,  

                  -  өлөшләп  ҡысҡырып уҡыу.

-- был бүлектә ниндәй геройҙар  менән  таныштыҡ?

-- улар  тураһында  нимәләр  белдек?

- был бүлектә нимә тураһында һүҙ бара?

                           Ял минуты.  Күҙҙәргә гимнастика.

   2 – се бүлек.    -- уҡытыусының тасуири уҡыуы,

                              -- парлап  уҡыу,

                             -- уҡытыусы уҡыуы.  

- был бүлектә һеҙгә нимә оҡшаны?

Төркөмдәрҙә эш:

1. се төркөм:   - Салауатҡа хас ниндәй сифаттарҙы әйтер инегеҙ?

2  - се төркөм:  - Салауаттың  шиғыры аша нимә аңланығыҙ?

                             Уның уй – хыялдарын әйтегеҙ

                          - был шиғыр Андрейға нисек тәьҫир итә?  Шул юлдарҙы  

                             уҡып ишеттерегеҙ.

3 – сө төркөм:   - Салауатты һеҙ нисек итеп күҙ алдына килтерәһегеҙ?

                           - ул ниндәй егет булған?

Дөйөм эш,һорау:  - ниндәй кейек януарҙар, ҡоштар осраны? Улар тураһында нимәләр белдегеҙ?

- ни өсөн Салауаттың атаһы Юлай белеше Рычковтың малайын ҡунаҡҡа саҡырған?

6. Рефлексив – баһалау этабы.

1. Һығымта яһау.

• Ошо мәҡәлдәрҙең ҡайһыһы бөгөнгө темаға тап килә  йәки дәрестең девизы итеп алыр  инегеҙ?

   “Батыр үҙе үлһә лә, даны үлмәй”,

“Хеҙмәте юҡтың хөрмәте юҡ”,

“Ағас емеше, кеше эше менән матур”.

2. Рефлексия.         Бөгөн дәрестә мин нимәләр:

                                        - белдем...

                                        - аңланым...

                                        - үҙемә алдым...

 3. Баһалау.

7. Өй эше:     төрлө  кимәлдәге эштәр биреү:

- хикәйәлә осраған йәки үҙегеҙҙе ҡыҙыҡһындырған   кейек – януарҙар, ҡоштар тураһында тағы ла өҫтәлмә материал табып   белеп   килергә,

- йөкмәтке буйынса һорауҙар әҙерләргә,

- Салауат Юлаевтың шиғырын ятларға.