"Марий тиште кече" урок
план-конспект занятия (4 класс)

I. Организационный настрой. Эмоциональный настрой.

- Поро кече, йоча-влак! Марий йылме урокым тÿҥалына. Ӱдыр-влак шинчыт, рвезе-влак шинчыт. Ынде чыланат икте весым ончалына да поро шÿлыш дене урокнам тӱҥалына.

#1040;ктуализация знаний обучающихся

1. Доскаште улшо почеламутым лудына, вара мом умылымыдам ойлена.

Книга

Ушым пуышо книгам

Чавайн поэт пеш моктен.

Тунемдыме илышнам

Тудо вурсен, кожгатен.

Тыгак Шабдар Осыпнат

Марий мутнам вÿчкалтен.

«Шочеш марий Пушкинат»,

-Куаналын пелештен.

Эй, книга, ушан книга,

Калык шӱмым вияҥдал,

Йÿдшӧ-кечыже тыгак

Кече семын волгалтал!

#1062;елеполагание

1. Проблемный ситуаций

- Йоча-влак, тиде почеламутым лудын, ушыш мо вигак возеш? (йоча-влак вашештат)

-Чын, книган кÿлешлыкше вигак палдырна.

- Тугеже таче урокыштына мо нерген ойлаш тӱҥалына?

-Книган.

Книган гына огыл, пÿтынь грамматика нерген. Мемнан вет кызыт марий йылме урок, сандене таче предложенийын второстепенный членже нерген ойлена да уш-акылнам марий калыкын ик эн кугу событийже дене кылдена.

- Тетрадьыш тачысе числам возена:

Визымше декабрь.

Классысе паша.

Книга шомакым каллиграфически чын тетрадьыш серена.

IV. У теме.

Йоча-влак, пеш шукерте ожно мемнан кугезе коча ден кована–влак лудын , возен моштен огытыл. Кызытсе марий алфавитыште гай букважат лийын огыл, но икте-весылан уверым пуэн моштеныт. Нуно кызытсе семын буква дене огыл, а оҥашке иероглиф гай палым сӱретленыт. Тыгай палыжым тиште але тамга маныныт.

- А мо тыгай тиште?

Полина: Тиште – тиде тошто марий шомак, тудо ожно иктаж-могай палым, тамга манмым ончыктен. Мемнан кугезына-влак куэ кумыжеш, писте оҥаш але тояш, тамгам пӱчкеден, ала-мыняр тора верышке уверым колтен сеҥеныт. Тамга-влакым тыгак эше вургемышкат тӱрленыт. Тӱрым ончен, кугезына-влак тиде еҥын могай тукым гыч, кушеч улмыжым, могай тӱҥ сомылым шуктен шогымыжым паленыт. Иктаж-могай амаллан кӧра пеш вашке калыкым чумыраш кӱлын гын, тӧтыретпучым пуалтеныт але тамган тоям имнешке дене колтеныт. Тыге, мутлан, тушман лишемме нерген увер шарлымеке, нунын ваштареш кӱчык жапыште пеш кугу сарзе вийым чумырен кертыныт.

-Чын, Полина. Марий калыкын кугезе тукымжо пÿртÿс дене чак кылдалтын илен, тудым шымлен, пÿрымашым чоҥен. Сандене, очыни, возалтмыштат кавасе шÿдыр дене кылдалтын. Вет «тиште» шомакын значенийже «шÿдыр» лийын.

Йÿд каваште шÿдыр кузе йÿла, кузе тудын волгыдыжо тÿрлö век виктаралтын, тыгак тамга-влакым кугезына-шамыч кумыжыш коркаленыт. Ваш-ваш уверым колтедылныт. Марий возыктыш пайремым кугыжаныш кÿкшытыш лукмо годым, тиште шомак утларак келшен толын.

-А кунам вара марий калыкше лудаш да возаш тӱҥалын? Те нигуштат колын огыдал?

Даша: Мый «Ямде лий» газетыште лудынам ыле.

1775-ше ий 10-шо декабрьыште Санкт-Петербург оласе кевытлашке «Сочинения, принадлежащие к грамматике черемисского языка» лӱман икымше марий книгам ужалаш луктыныт. Тиде книга кызытсе марий тиштын тӱҥалтышыжлан шотлалтеш. Тудым поляк Вениамин Пуцек-Григорович чумырен да книга мучаште тӱжем утла мутан рушла-марла мутерым пуртен.

-Чынак, кажне ийын ме 10 декабырьыште Марий тиште кечым пайремлена. Ты кечым пайремлаш тÿналме моткоч кÿлешан. Тудо калыкнан уш-акылжым мыняр-гынат пойдара. Тыгак тÿвыралан кумдыкшо, келгытше да эртыше илышыж нерген шонкалаш тарата. Пеленна верланыше калык-влакын шочшыштланат мемнан кö улмына нерген пален налаш полша.

А кызыт тендан ончылно кийыше «Ямде лий» газет дене пашам ыштена. Ончалза, могай ончыко марий йылмынаже каен. Тиде газетыш меат возен шогена. Кеч-могай текстым возен лукса. Предложенийлаште тӱҥ членным палемдыза. Предложенийлаште улшо второстепенный членыште кучылталтше лÿм мут-влак деке чын йодышым шындыза.

Паждежысе йодышлан вашештыше лӱм мут-влак дополнений лийыт, но родительный падежыште Кӧн? Мон? Йодышлан вашмутым пуышо-влак дополнений огыт лий, нуным определений семын йымач удыралаш тÿҥалына.

V. Динамическая пауза.Физкультминутка.

Удыр-шамыч, рвезе- шамыч,

Ме походыш ошкылна.

Рвезе шамыч пуртус дене келшена.

Вот шолаште вуд йога,

Вот пурлаште-чодыра.

Кушно - кече. Улно – ер.

Йырым – йыр пуртус чевер

VI. У темым пенгыдемдымаш.

Доскаште: Книгам аралем.

Мы книгам …пеш йӧратем. Теве тачат б.блиотекыште … … у книгам пуыш. Тудым лавыран кид дене … кучылт. Коклашкыжат нимогай ÿзгарымат … опто. Книгам … тыршем.

- Текстышке кӱлеш шомакым да буквам ешарен возен налза. Тÿҥ член дене дополненийым йымач удырал кодыза.

VII. У темым иктешлымаш.

- Таче урокыште мом тунемынна?

- Марий калыкын могай исторический кугу событийже нерген пален нална?

VIII. Рефлексий.

Айста чыланат «Синквейным» ыштена.

Книга

Ушан, чапле.

Туныкта, пойдара, пеҥгыдемда.

Книга-мемнан йолташна.

Мутпого.

- Урокышто пашам ыштымылан пеш кугу тау.

IX. Мӧҥгысӧ паша - 2паша, 159с. модышым «Писе уш экзамен» решитляш.