Беседа Ада кижинин ролю
классный час на тему

Серен-Чимит Урана Калдар-ооловна

Ада кижинин кижизидилгеге ролю

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл besedaada-kizhinin_rolyu.docx33.34 КБ

Предварительный просмотр:

МБОУ ТСОШ им. В. Б. Кара-Сала Бай-Тайгинского кожууна

                                    Беседа

                     Ада-иелерге     беседа

                                                                            Классный   руководитель:  Серен-Чимит У.К.

                                                     с.Тээли

            Уругларны   кижизидеринге   тергиин  улуг  роль ог-булеге  онаажыр. Бистин  ажы-толувус  кандыг  болурул?

   -Бистин  ада-огбелеривистин-даа,  бо-даа  шагнын   салгал  айтырыы?

     Ол  хамыктын   мурнунда   ада-иеден   хамааржыр -харыы  чангыс    болган.

     Тыва   чоннун   уруглар  кижизидилгезинин  дуржулгазындан    ап   коорге  кижизидилге   кавайлыындан эгелээр.  Опейлиинден   эгелээш   уруг  ог-булезинин   салдарынга  озер. Ог-буле   оон  баштайгы   бодалдары  болгаш билиглери,   кузелдери  тыптыр,   аажы-чаны  хевирлеттинер,   чараш  чанчылдары  боттаныр.

     Азы  уруглар  ог-булезинге   мозу-шынарларнын   баштайгы   школазын  эртер.Ниитизи-биле   чугаалаарга  тыва   улус  аныяк  оскенни  кижизидеринге   аажок  улуг  дуржулгалыг   дизе  хоорем  эвес.Оларнын  ог-булеге  уругланы  шын  кижизидеринин  эн  чугула   негелдези-ог-буленин  амыдыралын   шын   организастаары.  Ог-буленин   амыдыралынга  хамыкты  мурнай  кижизидер.Ылангыя   аданын  кижизидикчи   кужунге   даянып чорааннар.

        Ада-ог-буленин  эр  ээзи.Ол ог-буленин  чаагай  чоруу,  мал-маганнын,   онча-менди   озулдези,  ижер-чиир  аъш-чеми,    кедер  идик-хеви,   оолдарынын  кижизидилгези   дээш   бурун   харыысалгалыг,оларга  шын  улегер  ада  кижинин   арын-нууру,   алдар-ады   деп  медерелдии-биле   билип   чораан,   а   уруглары   адазынын  шын  улегер-чижээн   оттунуп  чоннун  чоон оруундан   тая   баспайн   чорааннар.

       Сос   болгаш   угаан   бодаарынга   домейлээрге,   боттуг   улегер   уругларга   бузуренчиг.Уруглар   кандыг   улегерни   оттунуп  ап  болурул? Куш-ажылчы  чанчылдарны,  улуг  улустун  чурумунун  бугу  аяннарын,  бойдуска  база  чоок  болгаш  долгандыр кижилерге   хамаарылгазын   шингээдип  алыр.Ынчангаш    «бодунга  ада-иенин   негелдези,   ог-булезинге   ада-иенин   хундулели,   бодунун   базым   бурузун   ада-ие  езузу биле   хынаары   кижизидилгенин   баштайгы   болгаш  эн  кол   аргазы ол  болур.   Кижизидикчинин    бодунда  улуг  четпестер   бар  болза,   кандыг-даа  бижимел  тайылбыр   дузалап   шыдавас.

Кижизидилгеге   ада   кижинин   улегеринин   ужур-дузазы.

    Ада  кижи,эр   кижи  дээрге-ле,  тутса  моге-оон-даа  чеченчиди   чугаалаарга   чарынныгнын   алдынга   душпес;ааскыр-соскур   азы   чаактыга   чаргызын  алыспас,  атса  часпас,   оттуг   карактыг,  чарт-угааныг,   далай  дег   эртемниг,   чонунга-чоргаар,эш-оорунге,       алган  эжинге,  ажы-толунге-хундуткелдиг,   алды-аргалыг,  беш   мегелиг  далай - хем  кешсе   сугну,  дайын  чаа   кирзе  маадыр,  кадыгланза  хая-даш   дег,  эргелензе-эриг  баарлыг  дээн   ышкаш    тывызык   чон.  Шаг-уеден   бээр   унелиг  эр   кижилернин   херээжен   кижини,  ог-булезин   хундулеп  билиринин  дугайында  унелелди   Тыва   Республиканын  Дээди   хуралынын   Даргазы    К.А.Бичелдей  «Эр  коруш»-биле  чуу   дээнил?

 -  Херээжен  кижини   ог-булезин  унелеп  билбес   эр  кижи  кара  черге  кижи  бооп   торуттунген  уулезин  будуруп   шыдавас,   эжин-богдазында-даа  ы дыктап  шыдавас.

     Амыдыралга   чуу-даа   турар - ынчалза-даа     торээн   чуртум,   торел   чонум,   огбулем

ажы-толум    мээн  ыдыктарым,   ондур     сузуглелдерим,    быжыг  чоленгиижим,  ынчангаш амыдыралда    эр   туружум       ышкынмас   мен.Уругларны   кижизидерде    кончуг    роль   адага   база      хамааржыр. Ада   кижи   бодунун     ажы-толун   авазынга    шын   хамаарылгалыг   кылдыр   кижизидер    ужурлуг.Сос   болгаш   угаан  бодаарынга    домейлээрге,    боттуг    улегер   кижизидикчи   куш болур.

      Ачазы:  «Авазын       хундулээр   херек»-деп  чугаалааш,  б оду      ажылдан  келгенде,   бир-ле  чуве   дээш      кончуттунуп,    хоректенир    болза,    азы:кадайы   кухнядан   орээлче   маннап  шупту  улусту  чемгерип  ажаап    турда,     14  харлыг  оглу  солун  номчуп   орар,  а  адазы    оон    авазынга дузалашсын    деп   дилээнин    бодавас   болза,  ук   ог-буленин   уруглары   авазын  эки   хундулеп   корбейн  турарынга  кайгаан  херээ  бар   бе?   

       Ог-буленин   кырган  кежигуну-кырган-ава    чааскаан    о-буле   ажылын   кылыр,   а артканнары,   оон   иштинде    оолдар,    кыс    уруглар   кырганнын     куш - ажылын   куш-ажылын   шолээн   ажыглап,    оода-ла  кижи  бурузунун  бодунга  онаашкан  ажылын  кылып,кырганга   дузалажырын  бодавас  болза   байдал  оон-даа  дора  апаар-дыр.

           Бажын   ажылы      дээрге-ле  бот-боттарынга     будун   ог-булеге   езулуг   сагыш  човаашкын-на   болгай. Адазын   база-ла  бажын  ажылынга  денге  киржиринин  чугулазы  ол  болур.

      Ада-иези  уругларынга  эки  улегер  болурунун    ог-буленин   амыдыралы  болгаш     харылзаалары   уругларга   эки    шынарларны  кижизидип  турарынын  чижектерин  бистин  амыдыралывыстан    хойну   чугаалап  болур.

   А  тыва   чоннун  ог-булелери    хой  ажы-толдуг  ог-булелерге   хамааржыр.Ада-иевис   биске  хой  суртаал  кылбас,     чурумга  ооренирин   ургулчуннун   чугаалап   турбас,    ынчалза-даа    эки   ажылдап,   найыралдыг     чурттап,  ажы-толун  эки  коруп  чоруурлар.  Хоглуг,   сергек   амыдыралга   ынак   улус. Кандыг    бир   чедир  кылдынмаан   ажыл   ужун   кончуттунуп,    хоректени      бербес,  аяар   чугаалап   каар.   Инек  мыяа      аштаары    саадап  турар   болза,   инетеривис   шолден   долган  келир,   мыяа   база  аштаттынмаан,   орта  хомудааш    судун  биске  бербес    эвеспе    дээрге   улугде    турар   кижи  унгеш   кылып  кааптар.

    Бистин   алыс   эптиг- демниивис   кончуг.    Чай   боорга  кады  аржааннаар,    каттаар,   моогуулээр  бис  .  кежээлерде  ачавыс   бистин-биле   кады  тывызыктажырынга,   кыска  солун    тоолдар   номчуп    бээринге   ынак   кижи. Бис   ада-иевистин    кайызын-даа   хундулээр   бис.

Чанзан С.А

  Хой-ле   торелдерим   аразындан  Сарыг-оол  даайымны   хундулээр  мен.Оон  ажыл-ишке   кызымаа   аажок.  Мал-маганга   эптиг   кончуг .Даайым   чурукчу-даа,   сиилбикчи   шевер-даа.Оон ус-шевер    холу    Бай-Тайга  арты  улуг  орукта    Бурганны   база   кылган.Узун  орукка  айыыл-халап    таварышпазын   дээш     улус   анаа    чудуп   эртер.Дагылгалыг    орукка   шын-на  чоруур  болза,айыыл-халапка   кижи   таварышпас   дээр   чоржук.

     Ооржак   Саша О-мээн  ачам   Ооржак   Оскал-оол       ачам  одакчы  пенсионыйга   кочегарлап   ажылдап  турган.Мени   ургулчу  эдертип  алыр,    хамык   чуулду   тайылбырлап   бээр,    чагып-ла   турар. Ачамнын   хевири   чараш,  будуштуг.   Оорзурээн    канчаар   силер.   Оюн-баштак,    чугаа   сооттуг  боорга    ындыг   магат. Оон  авам-биле  найыралдыы   холчок.  Каттаар,  ыяштаар,     оглер-даа   кожуржур-ле.  Ачам  мээн-биле холчок  ойнаар,   ойнаар   боо-даа   чазап   берди.Моон  бичии  озе   бээринге   езулуг   боо-биле   кара  боолаар  бис-даа   диди-ле.

      Арагалаашкын,   алгыш –кырыш,  ог-буленин  уй-балай  чоруктары  бо-ла   бугу  уругларга  коргунчуг,  бак салдарлыг.  Ындыг   ог-булелерге    уругларнын  сагыш-сеткили  хоозураар,   а  чамдыкта    уруглары   боттарынын   адаларын   шуут-ла   оттунуп   эгелээр.Уругларывыстын   кандыг   бир   четпес   чуулдерин   эскерип   кагзывысса,   хая   корнуп,   бодувуста   четпестерни   шуут   чайлаткаш,   уругларга   шын   улегерни,   дузаны   коргузери   кажан-даа   орай  эвес.

    Чугле   ынчан   адазынын   адын  сыкпас   салгалдыг   болуп   болур-дур   бис.

    Уругну   чугле   оларнын-биле   чугаалажып   тургаш,   азы    анаа   дужаап    тура   кижизидер    деп   бодаан    херээ-даа   чок.

    Амыдыралдын    бугу-ле   уелеринде   бажынынарда  чогунарда-даа   кижизидип  турар силер.Силернин   канчаар   кеттинеринерни,  оске   улус-биле   оске  улустун  дугайын   канчаар   чугаалажырынарны.канчаар   ооруурунерни,   мунгараарынарны,   оннуктеринер-биле,   удурланыкчыларынар-биле   кандыг  хамаарылгалыынарны,  солун   номчуурунарны  бо-ла   бугуну   силернин  ажы-толунер    эскерип   каар   болгаш   бугу   таварылгада   силерни   оттунер    деп   чувени   сактып   чугле   ынчан  адазынын   адын   сыкпас   салгалдыг   болуп   болур-дур   бис   деп   боданза   эки.

   Ада   ог-буленин   эр   ээзи  болганда,   оолдарынын  кижизидилгези   дээш   бурун   харысаалгалыг.  Ынчангаш  эр   кижи    30-40  хар   чедир   арага   амзавайн   чорааны   таварылга   эвес.арага   аныяк   эр   кижиге  эн-не   хоралыг,оон угаан-медерелин  баларадыр,   аажы-чанынга   багай   салдар  чедирер,   эр  кижинин   эр   шинээн   суларадыр,оон   келир   уеде  салгалынга   багай   салдар   чедирер   дээрзи   тываларга   эрте   дуптен   бээр  билдингир  турган.

     Араганын  хоразынын   дугайын  амгы   салгалга  кайнаар-даа  шывадаттынмас  ончу  кылдыр  арттырып   каанын   утпаан   болзувусса   эки   уттур   эргевис-даа  чок.

    Араганын  кырынга   чам  унер.Кижи   хамаанчок,   ыт   ишпес  ажыг   хоран.

  Ада-огбелеривис   эр   кижинин   эр   хулээлгезин   уе-дуптен   бээр   даандырып   чораан:   багай   чувеге   таварышкан  херээжен  кижиге   дузалаары,  ону   камгалаары     оон   дилээн   кууседири.

     Херээжен  кижини   дорамчылаан   кижи  эр  адын   бужартатканы,   хойге  бак   кордургени   ол. Ындыг   эрлерни   «ера   чок,  эр   шинчизин   чидирген  кулугур»-   дээр.

    Ол   дээрге   шаг-шаандан   тура   эр   улустун   хамык   чок   сагыыр   ужурлуг   аажы-чаннын  чанчыл   болу   берген   дурумнери   болгаш  норма   чижектери  хевирлеттинип   тургустунган  турган.

   


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Беседа о роли и значении иностранного языка в жизни человека

Данную беседу можно сопроводить презентацией Power Point, использовать на первом (вводном) уроке английского языка...

Беседа родителям на тему "Роль отца в воспитании ребенка

Семья - это мама и ПАПА. Отец- самый главный человек в семье. в наше время роль отца в воспитании ребенка принижена. Данная беседа направлена  на изменение отношения родителей,  растущего по...

Эссе "Роль беседы в обучении младших школьников"

Современные требования общества к учителю таковы, что учитель постоянно должен заниматься самообразованием, расширением границ своих возможностей. Он должен уметь быстро меняться и уметь применять на ...

Беседа "Ада кижинин ролю"

Ада кижинин уруглар кижизидилгезинге ролю улуг...

Статья "О роли проведения бесед в группе продлённого дня"

Трудно переоценить значение проведения воспитателем бесед с обучающимися. Это один из самых важных воспитательных моментов в режиме работы группы....

Беседа для родителей приёмной семьи: «Роль семьи в воспитании навыков культуры поведения детей»

Беседа для родителей приёмной семьи:«Роль семьи в воспитании навыков культуры поведения детей»...