Карачаевские писатели в ВОВ
презентация к уроку (4 класс) на тему

Слайд 1

МКОУ «СОШ п. Мичуринский», филиал «ООШ п.Водораздельный » Районный конкурс по карачаевскому языку и литературе « Оюмларым - сез бла салгъан оюуларым » Презентация «Джигит елсе да, джигитлик унутулмайды » Выполнила: Аппоева Х.А., учитель начальных классов, учитель карачаевского языка и литературы.

Слайд 2

«Джигит елсе да, джигитлик унутулмайды » Къарачай халкъны джигит уланлары бла къызлары Уллу Ата Д журт къазауатда гитлерчи фашистле бла джанларын-къанларын аямай сермешгендиле . Аланы ичинде бизни къарачай джазыучуларыбыз бла поэтлерибизни да Ата Д журтубузну джакълауда къыйынлары чексиз уллуду . Ёхтем джазыучуларыбыз къазауатны биринчи кюнлеринден башлаб митингледе селешиб , миллетге Ата Д журтну джакъларгъа амалсыз керекли сезимни сингдириб , « Ата Джурт ючюн алгъа !» (Вперед, за Родину!») деген назму китабны чыгъаргъандыла .

Слайд 3

« Ата Джуртха керек заманда къалам къама болгъа керекди » 1941-1942-чи джыллада бизни джазыучуларыбыз бла поэтлерибиз , бютеу да, кеслерини разылыкълары бла « Ата Джуртха керек заманда къалам къама болгъа керекди » деб , урушха кетгендиле . Ачы сермешиуледе къан тёге , джанларын бергендиле : Къаракетланы Исса , Байкъулланы Даут , Бостанланы Хасан, Борлакъланы Тохтар , Орусланы Махамет , Къанаматланы Къурманбий .

Слайд 4

Къаракетланы Заурбекни джашы Исса 1900 – чы джыл Джегетей элде туугъанды . Ол 1929- чу джыл Москвада КУТВ (Коммунистический университет трудящихся Востока) бла Ордженикидзеде эл мюлк институтну бошагъанды . Ата джуртун бек сюйген Къаракетланы Исса , урушха кеси разылыгъы бла кетиб , 16-чы атлы аскерде , Л.М. Доваторну полкунда къуллукъ этгенди .

Слайд 5

« Ата Джурт ючюн алгъа ! » 1942-чи джыл августну 12-де ачы сермешиу талай кюнню баргъанды . Иссаны аскер тенги джазгъаннга кёре : « Гвардиячы , Къаракетланы Исса оборонаны аллында , къалгъанладан эсе сермешиуге алгъа джууукъ джерде , окоп къазыб , хазырланнганды . Къаракетланы Иссаны онг джанында Халиланы Рашид да болгъанды . Ала юч ачы сермешиуде джауну ызына къачдырыугъа уллу юлюш къошхандыла . Къаракетланы Иссаны окопу таба джауну танкасы атланнганды , ызы бла да гитлерчи взвод. Автоматындан атыб , Исса гитлерчилени джерге къысханды . Алай а, ала азыракъ болсала да, ёрге туруб , джигит таба атланнгандыла . Сора, Къаракетланы Исса,автоматындан атыб , аланы беш кере ёрге къобаргъа къоймай , джерге къысыб тургъанды .

Слайд 6

« Ата Джурт ючюн алгъа ! »

Слайд 7

Джауну танкалары джаннгандыла , пехотасы къырылгъанды . Ол отну ичинден джауну бир танкасы Иссаны окопу таба къызыу атланнганды . Джигит аны кёргенлей , автоматын къоюб , гранатаны алыб , ёрге туруб танкагъа атханды . Сора танка саулай ауурлугъу бла окопну юсюн басханды …» Алай бла Къаракетланы Исса , б у ачы сермешиуде , 15-чи августда 1942-чи джыл , Смоленский областда Подъяблоньки элни къатында , джигитча , ёлгенди . Джигитлиги ючюн , Къаракетланы Исса ёлгенден сора, Къызыл Джулдуз атлы орден бла саугъаланнганды .

Слайд 8

Байкъулланы Пагону джашы Даут 1902 – чи джыл Огъары Марада туугъанды . Ол 1925 – чи джыл алтыайлыкъ устазлыкъ курсланы бошаб , школда да ишлей , « Таулу джашау » деген газетни хапарчысы болуб тургъанды . 1937 чи джыл Къарачай областда , джазыучуланы союзуну область бёлюмю къуралыб , анга тамадагъа сайланнганды . Ызындан келген джаш джазыучулагъа болушууну ол кесини баш ишлерини бирине санагъанды . Ол джырларында , назмуларында , поэмаларында , турухларында да адамлыкъны , тенгликни , намысны , джигитликни юслеринден айтханды . Ол кесини къысха джашаууну ичинде ( къыркъ джыл да толмагъан эди ) назмуланы , поэмаланы кеси джазгъан бла къалмай , А.С.Пушкинни «Братья-разбойники», «К Чаадаеву», «Соловей» деген чыгъармаларын къарачай тилге кечюргенди .

Слайд 9

« Ата Джурт ючюн алгъа ! » Байкъулланы Даут Сталинград фронтда сермешиуледе джигитлик этгенди , фтонтну газетинде корреспондент болгъанды . Сермешиуле тохташхан заманда фахмулу поэт назмула джазыб , аскерчилеге окъугъанды . Даут , Зоя Космодемьянскаяны джигитлигине бюсюреу эте , анга атаб , «Наша Зоя» деген поэмасын джазгъанды . Ол поэма байкъулланы Даутну ахыр чыгъармасы болгъанды .

Слайд 10

Байкъулланы Даут 1942-чи джыл Сталинград ючюн ачы сермешиуледе , джигитча , ёлгенди .

Слайд 11

Орусланы Аубекирни джашы Махамет 1916 – чы джыл Учкуланда туугъанды . Микоян- Шахарда педрабфакда окъугъанды.Илму-излем институтда ишлеген кёзюуюнде къарачай тилни илму джанындан тинтиб кюрешгенди.Ол къарачай , орус тилге да бирча уста болгъанды . Эки тилде да назмула джазгъаны бла бирге къарачай таурухланы , джырланы орус тилге , орус классиклени чыгъармаларын къарачай тилге уста кёчюргенди .

Слайд 12

« Ата Джурт ючюн алгъа ! » Уллу Ата Джурт къазауат башланнганлай , Орусланы Махамет , 25 джылында терк огъуна урушха кетгенди . Фахмулу поэт, ётгюр таулу Ата Джурту ючюн , Белгород ючюн сермешиуледе , 1942-чи джыл , джигитча елгенди . Аны аскер тенги былай джазгъанды : « Мен Орусланы Махаметни Къарачайдан бери таныйма . Ол себебден , экибиз да къазауатда къарнашлача болуб тургъан эдик . Ол намыслы , ётгюр , тюзлюкню чертген аскерчи эди . Бизге , аскер тенглерине , джангы назмуларын орус тилде кесгин окъуй эди . Биз фахмулу поэтибизни эмда джигит тенгибизни унутурукъ тюлбюз .»

Слайд 13

Бостанланы Орусбийни джашы Хасан 1905 джыл Джёгетейде туугъанды . Ол Симферополь шахарда устазлыкъ техникумну бошаб келгенден сора, « Къызыл Къарачай » газетни хапарчысы , «По ленинскому пути» деген район газетни редакторы, Джазыучуланы союзуну область бёлюмюню кенгешчиси болуб ишлегенди . Поэт-лирик сабийлеге да талай назму джазгъанды , орус классиклени бир белек чыгъармаларын ана тилибизге уста кечюргенди . Аладан сора да къарачай-малкъар тилден окъуу китаб джазгъанды .

Слайд 14

Бостанланы Х асан къазауатны биринчи кюнлеринде огъуна кесини разылыгъы бла урушха кетгенди . Ол ары джетгенлей , ачы сермешиулени ичине тюшгенди . Фронтдан къуру эки письмо алгъанды юйдегиси . Экинчи письмону Ростовну къатында Архангельская станциядан джибергенди . Фронтда да ол джазгъанын къоймагъанды . Алай а, къазауат кишини джасыкъсынмагъанды . Бостанланы Хасан 1942-чи джыл декабрда Ростовну къатында баргъан къанлы сермешиуледе джигитча ёлгенди .

Слайд 15

Борлакъланы Алийни джашы Тохтар 1914 джыл Ташкепюрде туугъанды . 1933 джыл Микоян- Шахарда педрабфакга киргенди . Ол кёзюуде назму джазыу бла спортха уллу эс бёлгенди . Аны бла бирге белгили орус поэтлени (Маяковский, Л ермонтов) чыгъармаларын ана тилге кёчюре , назмугъа чемерлигин ёсдюргенди . Борлакъ улу Тохтар « Къызыл Къарачай » газетни хапарчысы болуб ишлегенди . Ол къуллугъу джаш поэтни чыгъармачылыкъ ишге бек алландыргъанды , учундургъанды . Тохтар назмуларын эртде джазыб башлагъанды.1939 –чу джыл « Насыблы джашчыкъ » деген биринчи китабы чыкъгъанды .

Слайд 16

« Ата Джурт ючюн алгъа ! » 1941 джыл къазауатха кесини разылыгъы бла кетеди.Пехотный училищени бошаб , гитче лейтенант, Борлакъланы Тохтар , Воронежский фронтда сермешиуледе болады . Взводха башчылыкъ эте , атакагъа аскерчилерини аллында , биринчи чыгъыб турады . Ахыр кере атакагъа ол взводун Коротояк шахарны къатында ачы сермешиулеге элтгенди . Къарачай джаш офицер, Б орлакъланы Тохтар , 28 джылында 1942 – чи джыл августну 26-да Воронежни къатында къанлы урушда , джигитлик этиб , джан бергенди . Аны къабыры Петропавловское элдеди . Туугъан элинде,Ташкёпюрде , орамланы бири Тохтарны аты бла аталыбды .

Слайд 17

Мара-Аягъында джашагъан , Борлакъланы Али- Солтан айтады : « Тохтар , джангыз сабий болуб , атасы-анасы да къазауатны ал джылларында ёлюб , похоронкасын алыргъа джууукъ адамы болмай , Микоян- Шахарны военкоматында къалгъанды .»

Слайд 18

Къанаматланы Аджейни джашы Къурманбий 1912 джыл Тёбен Марада туугъанды . Ол окъуугъа , джыргъа , оюннга тырмашхан фахмулу адам болгъанды . Микоян- Шахарда рабфакда , Владикавказда курслада окъуб къайтыб , туугъан элинде эл советде тюрлю-тюрлю джууаблы къуллукълада ишлеб тургъанды . Къанамат улуну « Кулина » деген сюймеклик джыры эртде огъуна джыр болуб бошагъанды . Кёлюне келгенни , джыргъа салыб , айтыб баралгъан джырчыны чыгъармаларыны асламысы , « Кулина » джырыча , халкъ джырлагъа къошулуб къалгъандыла , бир къаууму да къайтмаздан тас болгъандыла .

Слайд 19

Уллу Ата Джурт къазауат башланнганында , 1941 джыл кеси разылыгъы бла урушха кетгенди . Къанаматланы Къурманбий 1942 джыл къазауатда ёлгенди .

Слайд 20

«Джигит елсе да, джигитлик унутулмайды »