Конспект занятия по окружающему миру в старшей группе
план-конспект занятия по окружающему миру (старшая группа)

№

Кичээлдин кезээ

Кичээлдин чорудуу

Башкынын ажылы

Уругларнын ажылы

1.

Киирилде кезээ

Экииуруглар!

Удавас каш хонгаш чуу деп байырлал кээр чувел ?

Эр-хейлер!

Башкы уругларнын кедип алган тыва хептерин чарашсынып айтырар.

- Хевинернин чаражын аауруглар, кандыг хеп кедип алганынар ол?

-Эр-Хейлер!

-Ынчаарга бис кандыг аймака хамааржыр улус бис? Бис кымнар бис уруглар?

-Эр-Хейлер!Дыка шын харыылап турар-дыр силер уруглар!

Экии!

Шагаа!

Тыва

Тывалар

2.

Сорулганы салыр кезээ

-Мен силерге тывызык ыдайн ,кым шын  тып  кааптар эвес? Тейи дежик, ишти  курттуг!  Чуу-дур ол уруглар? – уруглардан чангыстап айтырар.

-Эр хейлер! Ынчангаш бохун бис чунун дугайында чугаалажыр-дыр  бис ?

-Ынчангаш бо болуувусте чараш дериттинген оовусче аян- чоруктан  кылыптаалынарам.

-Ог- дээрге тыва чоннун бурун шагдан бээр эдилеп чурттап чораан оран-савазы. Ог- амыдыралдан амгы уеде бохун-даа унмээн. Ам-даа тыва чон оглерде чурттап чоруур. Олар тос чузун малын малдап, семиртир азырап алыр дээш, чылдын уелеринде ангы-ангы одар солуп, каш-даа ынай-бээр кожерлер.

Ог

Огнун дугайында чугаалажыр бис.

Уруглар ырыга огнун чанынче кылаштай бээр.

3.

Кол кезээ

Ог ийи кезекке чарлып турар. Он талазы херээжен кижинин талазы, солагай тала эр кижинин талазы. Херээжен кижинин талазында херээжен кижиге херек чуулдер бар (аяк-сава…)Эр кижинин талазында эр кижиге херек чуулдер, идик-хеп, аъттын херекселдери болгаш эр кижинин аннаар херекселдери дээн ышкаш херекселдер турар.

Огнун эр ээзи хундуткелдиг дор бажынга маскактанып олурар. Маскактанып дээрге ийи будунун кырынга олуруп алыры.(Башкы коргузер). А огнун херээжен ээзи он талага улгуурге азы аяк-сав асугар шкаф чанынга олурар. Огнун хундуткелдиг чери – дор бажы. Ынаар кайы хамаан чок кижи олуруп болбас. Дор  чарыынга огнун ээлери, хундулу гаалчылар  олурар.  – дор бажы.  А аалчылар солагай  талага  олурар. Аалчылар согедектей оруп болур. Согедектей олурары-  он талакы дискек кырынга олуруп алыр.

-«Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар, арга кирген кижи саат дайнаар»-деп тыва улустун улегер домаанга даянып  алгаш  ойнап –хоглеп, чугаалажып, шайлаалынар уруглар. Шимченгир  оюндан  ойнаптаалынарам. (Шай кудар).

Тыва ог, тыва ог

Тогерике домей сен

Огже кирип моорланар!

Одун-козун салгаш

Чаагай шайын хайындыргаш

Амдананып ижер бис.!

Башкы-биле денге оттунуп олуруп ооренир оолдар

Уруглар башкынын тайылбыры-биле шимченип ойнаар.

Аалчыларга суттуг шайны куткаш сунар.

4.

Чаа билиглер шингээдир кезээ

Силерге канчаар олурарга эптиг-дир уруглар ынчаар олуруп алынар.Огнун  иштики  дериг  херексели, тыва  календарьга  дуушкек.

-Тыва огнун тургузуу: огнун кол кезээ- шаараш  ханалар, хараача, багана, эжик, ынаалар.

Огнун  шывыы: дээвирлери, адакызы. Дээвииринин багларын базырыглар дээр. Кожалан- адакыларынын  даштындан  чоруткан  баглар.

Огнун  чадыы: ширтектер, ушкезе, дорге ,чуък баарынга, орун баарынга  салыр. Ону  хой дугунден  кылыр.

Огнун дал ортузунга  суугу  турар. Ону  бурган  ширээзи  деп  адаар.

Кым  эки  харыылаптар  эвес?

-Чуге  бурган  ширээзи  деп адаар улус бис? Отту бис канчаар хундулээр  ужурлуг бис.

-Эр хейлер  уруглар! Мээн уругларым черле  дыка  угаанныг  уруглар  боор.

Чуге  дизе  суугуга бис от салыр бис. Ынчангаш бис отту  хундулээр  дечемгерер бис. Отче   тукпуруп  болбас, хорадап  болбас, бок октавас.

5.

Чаа  билиглер быжыглаар кезээ

Менде  дыка  солун  оюн бар .Оюну  ойнаар бис бе? Кым ойнаксап тур?

Оюн «Кезиндектерден  бир  чуулду  тургус».

Уругларны олурткаш 2 азы 3 болуке  чарып  алгаш  угаан-медерелин, салаа-сайгыдын  болгаш караанын  сактып алырын сайзырадып  огну  болгаш  оон тургузуунун  ангы-ангы  кезектерге  кескилеп каан  чуруктарын  коштуртуп кылдыртыптар. ( Ол уеде оожум  тыва музыканы  салыпкаар). (Кезиндектерде  огнун  дургузуунун  чуруктары  болгаш  огнун  чуруу бар.)

Ийе  ойнаар бис.

Уруглар  шупту  сонуургалдыг  шын  тургузар.

6.

Туннел  кезээ

Рефлексия

Чунун  дугайында  чугаалаштывыс  уруглар?

Ог  деп  чул?

Ог  дугайында  кандыг  езулалдар  билип  алдынар,

Чугаалаптаалынарам?

Ог  болгаш  огнун  дургузуунун  дугайында  оорендивис.

Ог  дээрге  тыва  чоннун   чурттаар  оран-савазы.

Огнун дор   чарыынга  кайы  хамаанчок  олуруп  болбас. Огге  олурган  улуг  кижинин  мурну-биле эртип  болбас. Отту хундулээр. Отту хирлетпес, бок октап  болбас, тукпуруп   болбас. Огге   хамаарышкан  езулалдарны  хажыдып  болбас.