Доклад на тему "Состуг оюн "Салаалар"
консультация

Муниципальное дошкольное образовательное учреждение детский сад «Аян»

 с. Самагалтай муниципального района «Тес-Хемский кожуун РТ»

Доклад на тему:

«Состуг оюн «Салаалар»

Разработала воспитатель:

 Iкв.кат: Дирчин С-С.С.

Самагалтай

Баштай холдарны ойнаарынга белектеп алыр. Холдун салаалары- биле янзы -буру хевирлер кылырлар:борбак бомбуктен кылып алыр,олбомбукту ынай бээр чуур,ам чечекти кылып хатка чайганып турарын коргузуп корээлинер.

Ам холдарывыс оюн ойнаарынга белен. Оюннун ады «Салаалар»

Бо оюнну шулуктеп чугаалавышаан,салааларга  шимчээшкиннер кылып ойнаар,бис.

Башкы баштай коргузуп бээр.

Салаалар,салаалар,

Олар шупту удаан

 1,2,3,4,5,6,7,8.9,10.

Башкылары оттургаш,

Баштактанып ойнаан

1,2,4,4,5.

Кожалары шимээн дыннаааш,

Хоглуу аттыг оттуп келген.

6,7,8,9,10

Шылагыже ойнааштын

Шыыладыр удааннар.

Н.К. Крупская бодунун ажылдарынга школачы болгаш школа назыны четпээн уругларга оюн,куш-ажыл оларнын кижизидилгезинин онзагай хевири болур деп бижээн. Бичии чаштар ойнап тургаш,бодун долгандыр турар делегейни шингээдип,билип ап турар,оон кижизидилгелиг утка-шынары кижинин чугаа-домаан,угаан-сарыылын сайзырадырынга,амыдыралга идекпейлиг болуп,кижиде бар-ла эки чуулдерни шингээдип алырынга дузалаар-деп А.М.Грький бодунун уезинде чагып чугааалап чораан.

Оюннарны чугле бичии уруглар ойнаар эвес,ону улуг-даа улус ойнаар.

Психолог Л.С. выготский мынча дээн «Чаш уруг ойнаарда оюнну езулуг-ла бодунун амыдыралы хевээр кылдыр ойнаар»,шала озе бергенде-даа оюн кагдынмас  оюнну бодунун назы-хары, медерелинге дууштур сайзырады чогаадып ойнай бээр.

 Кижи оюнну боду чогаадып,сайзырадып.бичии чаштарга дамчыдып берип амыдыралга уур уенин иштинде чурттап чоруур кылып турар. А дириг амыттаннар база ойнап турар. Олар бот-боттары-биле ойнап.харын-даа кижи-биле безин ойнай бээр болгай.

Кижинин оюну-биле дириг амыттаннарнын оюннарынын психика-инстинкти

 Эртемденнер кижинин угаан-сарыыглыг оюнну-биле дириг амытаннарынын оюну кижинин угаан- медерелинин психиктиг мерген угаангыры,дириг амытаннын инстинк-биологтуг ходелиишкиннери-биле ылгалдыг.

 Кижинин оюну-биле куш-ажылдын,долгандыр турар делегийнин хой-ниитинин социал тургузуунга даянып турар. Кижинин оюннары психиктиг иштики угаан-сарыылдыг байдалдардан ундезилеттинип турар болганда.оюн кончуг нарын.хой талалыг,амылыг бойдус-биле холбаалыг.

Оюннар -бичии уругларнын могап-шылааже кылыр ажылы.

Оюннарны дамчыштыр бичии уруг келир уеде  ажыл-амыдыралынга херектиг эн билиглерни,мергежилдерни ап турар. Уругларнын дыл-домаа.угаан-бодалы,куш-дамыры сайзыраар. Кижи болуп хевирлеттнеринге оюннарнын рою канчаар -даа аажок улуг.

Уругларнын оюннундан чоннун шаандан бээр кылып келген ажыл-ижин, оон аажы чанын,сонуургалын билип ап болур.Оюннар уругларнын хун-буруде амыдыралындан хоортунмас.

Оюннар утка-шынарынын база тургузуунун аайы-биле ангы-ангы болуктер чарлыр: салаалар- биле оюннар,шиижиткен оюннар,угаан-бодал оюннары база шимченгир оюннар дээш оон-даа оске.

Оюннар уругнун психиктиг сайзыралынга болгаш кандыг бир чанчылдарны чанчылдарны шингээдип алырынга,кижилер -биле чугаалажып билиринге дузалаар.

База уругларга психологтуг дузазын хой янзы талаларын чедирип турар байдалын

-Оон ынай оюннар эмнээр салдарлыг.

Чижээлерге:

-уругнун ниити психологтуг байдалын экижидеринге угланган оюннар:

-Чыглы берген нервини суларадып.чуртаалганын оорушкузун шаннап.омак сергек болдурар оюннар;

-карангыдан.чааскаан артарындан.хенертен болу бээр чуулдерден дыка кортпас болурунга дузалаар болгаш ада-ие-биле уругнун харылзаазын  улам быжыг болдурарынга дузалаар  оюннар дээш оон-даа хой.

Туттунуп турари кузээшкинни адырып, суларадырынга релаксациялыг мергежилдер

Салаавыстын баштарын

Саат чокка тудуштураал

Огбелернин чурттап чораан

Оо бо-дур корунер даан.

«Чадыр-ог».

Уругнун салааларын чадыр-оглей тудар, баштайгы оюнда улуг кижи уругдан айтырар, салаалар аразынга дээстип тургаш айтырар:

- Моон кирип болур бе? (салаалар бурузунун аразынга дээстир)

- Чок-деп, харыыларны алган соонда, «чадыр-огнун» адаанда эжиинге келир.

- Ам моон кирип болур бе?

-Ийе, моон кирип болур.

-Экии, мээн оолдарым улуг ан адып экелген, ону хайындырар улуг кара пажынар ачылап чор мен, бээр силер бе?

- Ап алыр силер бе, чадыр артында ызырар ыт бар, оваарымчалыг болунар ызыртып алдынар.( уругнун салаалар аразындан уне халы бээрин кызар, бир эвес уруг кашпагай болуп тудуп алыр болза, ытка ызыртып алган болур)

Оон соонда оюннарда уруг боду айтырып чугааланып оорени бээр.

2-ги оюн. «Арбай-хоор»

Уругнун адыжынын иштинге тараа хоорганын оттундур кижиргендирип «былгаар»:

- Арбай-хоор, арбай- хоор, арбай-хоор.

Чуп- чудурук, бип-билек, оп- ожун,

Чап- чарын, тас колдук,

Кичик- кичик- кичик- деп, уругну кижиргендирип ойнадыр. Бо оюн бичии болуктун уругларынга, ылангыя чаа кээп турар уругларны аргалаарда дузалыг.

3.оюн «Матпаадыр».

Салаа бурузун чыскаал аайы биле тудуп тургаш, ажылдадыр:

-Матпаадыр паштаныр,

Бажы-курлуг мал кадарар,

Ортаа-мерген от салыр,

Уваа-шээжек уруг алыр,

Биче-боовей буурек чип, чээрген чыыр.

Кылбас-тутпас чувези чок

Кызыл- маадыр алышкылар. (салааларны состер бурузу биле денге, ажылдадып чугааланыр).

4.тоол –оюн « Алды куске».

Уругнун адыжынын иштинге тоолдун болуушкуннарын коргузуп ойнадыр, эгезинде улуг кижи боду айтып берип ойнадыр, дараазында уруг боду чугаалап, коргузуп ойнап турар апаар.

Адыш хире оран чурттуг , - адыш иштин борбактай шыйып коргузер.

Алды куске чурттап чораан, - алды салаазын кожайтыр тудуп коргузер.

Чуртунга кээп хар чаапкан, - адыш иштинге салаалар бажы биле дээстигилеп чаар.

Шупту эшкеш туруплаткан,- хар эшкенин оттундур коргузер.

Эргек хире саржаг чыткан, - улуг эргээн айтып кожайтыр.

Эн-не бичии куске чипкен,- бичии салаазын кожайтып шимчедир.

Элээдизи адааргааштын, - улуг эргекти кожайтып, шимчедир.

Эшкииш биле ойтур шаапкан.- холду дааштыг часкаптар.

5.-ки оюн: «Салааларым кежээпейлер».

Ачам бо- аннаар, ыяштаар.

Авам бо- аргытыннар, даараныр.

Акым бо- суглаар, хой кадарар.

Угбам бо- арыгланыр, аштаныр.

Аъш-чем кылчып, дузалажыр.

А мен бо мен, авам-ачам салгакчызы,

Аттыг кежээ толу боор мен.- салаалар бурузун айтып, Саллалар бурузунун баштарынга дээстип, баштарын тудуп массажтай аарак чугааланып ойнадыр. Бо оюннун онзагай чуулу ог-буледе кежугуннеринин кым чуну кылып турарын уругдан айтырып, оон аайы биле уруг боду шимчедип мергежилгени кылдырып ойнадыр.чогаадып ойнай бээр.

Салаалар биле оюннарнын улуг ужур – утказы, салаалар ажылы быжыгып сайзыраар болза-ла, уругнун дыл-домаа, чугаазы, угаан-медерели сайзыраар дээрзин бистер кижизидикчи башкылар билип, ургулчу салаалар биле оюннарны ойнадып турар мен.

Салаалар биле оюннарнын улуг ужур – утказы, салаалар ажылы быжыгып сайзыраар болза-ла, уругнун дыл-домаа, чугаазы, угаан-медерели сайзыраар дээрзин башкылар билип, ургулчу салаалар биле оюннарны..