Из опыта работы (региональный компонент)
презентация по теме

                                                                                                                                Н.В.Доржиева,

                                                                                             Ахын аймагай «Хараасгай»сэсэрлигэй                

                                                                                                  багашуулай бγлэгэй хγмγγжγγлэгшэ,

                                                                                              Б.С.Лыгденова,сэсэрлигые даагша

                                     «Хараасгай»сэсэрлигэй дγй дγршэлhѳѳ

Элинсэг хулинсагаймнай γеhѳѳ γедэ дамжуулhан сэгнэшэгγй тγрэлхи хэлэн, тγγхэ, соёл болбосорол, ёhо заншалаа алдангγй сахин хамгаалха асуудал тон шухала удха шанартай болоно.

Манай «Хараасгай» сэсэрлиг балшар бага наhанhаа γхибγγдые нигγγлэсхы сэдьхэлтэй, эхэ hайхан байгаалидаа, тγрэл Аха нютагтаа, Эхэ орондоо энэрхы нимгэн хандасатайгаар хγмγγжγγлхые оролдодог.

Багашуулые буряад хэлэндэ бага наhанhаань hургаха – сэсэрлигэмнай нэгэ зорилгонь болоно. Yхибγγд бага наhанhаа тγргѳѳр юумэ ойлгожо, хадуужа, hанажа абаха аргатай.

Мγнѳѳ γедэ буряад хэлэнэй орёо байдал манайшье сэсэрлигтэ ушаранхай. Хγγгэдэй олонхинь ород хэлэтэйнγγд ерэдэг. Тиимэ дээрэhээ буряад хэлэеэ мэдэхэгγй гγ, али муугаар мэдэхэ багашуулые нааданай, шγлэг, дуу, хатарай, зγжэг нааданай аргаар, ёhо заншалай γйлэ ябуулгаар hургаха гэжэ оролдонобди.  

 «Хараасгай» сэсэрлиг жэлэйнгээ тусэбэй ёhоор олон семинар-практикумуудые  γнгэргэжэ, дγй дγршэлѳѳрѳѳ хубаалдажа, hонин нээмэл хэшээлнγγдые, наадануудые, ямаршье найр-наада шанар hайтайгаар γнгэргэдэг.

Шэнэ стандартаар хγмγγжγγлэй hуралсалай ажалда тγрэлхид хабаадуулагдаа. Yхибγγдые хγмγγжγγлхын  талаар  ажалаа тγрэлхидтэйнь нягта холбоотойгоор ябуулдагбди. Бγхы найр нааданда, мγрысѳѳнγγдтэ тγрэлхид эдэбхитэйгээр хабаадалсажа байдаг.

Буряад хэлэндэ hургалгада тγрэлхидэй γγргэ тон ехэ харюусалгатай. Yндэhэ яhатанай бии бололго гэр бγлэhѳѳ эхитэй ха юм.

Сэсэрлиг гурбан бγлэг боложо хубааран ажалладаг: 1,5-3 наhанай, 3-4 наhанай, 4-6 наhанай. Тиихэдээ  аха γхибγγд жаахан хγγгэдээ дахуулан бэлиг шадабаридаа hургадаг.

Сэсэрлигγγдэй дунда аймагай олон мγрысѳѳнγγд болодог. Буряад  арадай   заншалта «Алтан шагай»-байгуулагшань ИП «Цыбденов Э.Д.» ба Орлигой «Солнышко» сэсэрлиг, «Алтан баг»-Һуралсалай хэлтэсэ буряад хэлэнэй hайндэрнγγдтэ эмхидхээ, «Наранай туяа»-Соёлой хэлтэсэ γнгэргѳѳ , «Тγрэл нютагай магтаал», «Шагай наадан»-Ахын аймагай нютагай засагай байгууламжа γнгэргэдэг , «Зархайн шэдитэ ёохорнууд» - Хужар тосхоной «Малыш» сэсэрлиг эмхидхэдэг, манай сэсэрлиг заочно тγхэлѳѳр «Тγрэл Буряад ороноо дуулан тγγрээн магтанаб» гэhэн мγрысѳѳ уран унашалгаар жэл бγри γнгэргэдэг. Аймагай сэсэрлигγγд эдиршγγлэй уран уншаhан шγлэг видеоролигто буулгажа эльгээдэг. Ахамад бγлэгэй хабаадагшад hургуулиин алиншье hурагшадhаа дутуугγй ехэ шγлэгγγдые сээжэлдэн, тγрγγ hууринуудые эзэлдэг.

Баhашье хγмγγжγγлэгшэд аймагай олон мγрысѳѳнγγдтэ «Буряад хэлэнэй булан», «Буряад хэлээр эрхим хэшээл», «Эрхим хγγгэдэй сэсэрлиг», «Эрхим диктант», «Шагай наадан» мγрысѳѳнγγдтэ эдэбхитэйгээр хабаадажа байдаг, амжалтануудые туйладаг.

Сагаалганда γхибγγд ба тγрэлхид шэмэг hайхан хубсаhаа γмдэжэ, буряад    наадануудые, hэер шаалган,тэбэг, дуу, хатар, дефиле, аарса-брейк, флешмоб ёохор газаа дγхэриглэн хатардагбди.

Хγгжэмэй багша орёо γгэнγγдтэй дуунуудые проекторээр презентаци харуулан, зураглан тайлбарилдаг. «Буряад-монгол хγгжэмэй инструментнγγдтэй танилсалга» - гэhэн проект  Хγгжэмэй hургуулитай хабсаржа бэелγγлэгдэдэг. Морин хуур, иочин, лимбэ, γбэр бγрээ, ятагай багшанартай hонирхолтой хэшэлнγγдые хэдэг. Багша бγхэн ѳѳhэдынгѳѳ ансамбальнуудаар  «Сагаан дали», «Алтан наран», «Хараасгай», «Ахын баялиг» оркестэр ерэжэ  хγгжэмэй хγбшэргэй худэлгэдэг. Орлигой юрэнхы эрдэмэй hургуулиин багшанартай суг харилсан hуралсалайнгаа ажал ябуулдаг.  

Хабарай амаралтын хугасаа соо хγмγγжγγлэгшэд бγхы бγлэгγγдтэ «Будамшуу,наадая!»гэжэ нэрлэн, буряад арадай наадануудые наадуулан, дγй дγршэлѳѳрѳѳ хубаалсадаг. Манай сэсэрлигэй байшан соо хγмγγжэлэгшэдэй методобъединени боложо, сэсэрлиг бγхэн бага наhанай хγγгэдые буряад хэлэндээ hургахадаа ямар онол аргануудые хэрэглэнэб гэжэ харуулаа. Манай хγмγγжγγлэгшэд буряадаар нээмэл hонирхолтой хэшээлнγγдые, мастер-класс хабидха, бойлторго, hарлагай hγγлээр томохые харуулаа. Багахан зγжэг наада эдиршγγл айлшадтаа дурадхаа.

Сэсэрлигэй буряад нэрэтэй «Эрбээхэй», «Һолонго», «Наранай туяа» гэhэн бγлэг бγхэн буряад булантай, буряад угалза, зурагуудаар шэмэглэгдэнхэй, оньhото тγхеэрэлгэнγγдтэй юм.

Багашуул жааханhаа буряад хэлэндээ дурлажа, тγрэл хэлэн дээрээ шγлэг, дуунуудаа, γреэлнγγдээ сээжээр олоор мэдэжэ ябабал, баян, буряад сэдьхэлтэй, hайхан hанаатай, урин абари зантай боложо, буряад хэлэмнай угы болохогγй гэжэ hанагдана.

Тиимэhээ, манай «Хараасгай» сэсэрлиг Ахынгаа аймаг соогоо γнгэргэдэг «Тγрэл Буряад нютагаа дуулан тγγрээн магтанаб» гэhэн уран уншалгын мγрысѳѳе Буряад орон дотор хэхэ проектын положени БРИОП эльгээгдэжэ, нэмэлтэ хубилалтань оруулагдажа байна. Буряад ороной аймаг бγхэн ѳѳhэдынгѳѳ уран зохёолшын нютагаа магтаhан шγлэгγγдые уранаар уншаhан видео буулгабари эльгээгдэжэ сэгнэгдэхэ. Эдэ материалнууд электронно ном, альбомууд болгогдохо гэжэ тγсэблэнхэй.

Энэ проект бэелγγлэгдэхэнь болтогой! Багашуулнай булта бэрхэнγγд, саашадаа бэлиг шадабарияа γшѳѳ хурсадхажа,ёhо заншалаа, буряад хэлэеэ мартахагγй гэжэ найдагдана.