Теле барҙың иле бар
план-конспект занятия (старшая группа)

МУНИЦИПАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ДОШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ

ДЕТСКИЙ САД «РАДОСТЬ» Д. СУЛТАНБЕКОВО

МУНИЦИПАЛЬНОГО РАЙОНА АСКИНСКИЙ РАЙОН

Теле барзын – иле бар

Суфиянова Ф.К.

2020 йыл

“Телгәһөйөүғаиләнәнбашлана” тигәнфекерменәнтулыһынсакилешәм. Ысынлап та, әгәратай-әсәйҙәрғаиләләбаланыңтелмәренәиғтибаритмәй, үҙҙәреләҡушылып рус телендәһөйләшһәләр, телдеюғалтыуҡурҡынысыкөндән-көняҡынаясаҡ. Шуғаатай-әсәйҙәрбалаһынатуғантелдеөйрәтеүҙеүҙененеңбурысыитепҡараһынине.

Минеңатай-әсәйем, олатай-өләсәйҙәрем – башҡорттар. Ғаиләлә тик башҡортсааралашабыҙ, балаларыбыз за үҙебеҙҙеңтелдәһөйләштерергәтырышабыҙ.. Өйҙә русса һөйләйбашлаһлара, беҙуғабашҡортсаяуапбирәбеҙ, яңыһүҙҙәрөйрәтәбеҙ. Улар  русса ла, башҡортса ла ләаңлай, һүҙҙәрҙеүҙтелебеҙҙәҡабатлай. Бөтәғаиләменәнһалғантырышлығыбыҙбушҡабулмаҫ, тип омомтитэм.. Зәңгәрэкрандағыбалалартапшырыуҙарыныңкүбеһе, үкенескәҡаршы, рус телендә бара. Әлдә “Тамыр” каналы бар, ундағытапшырыуҙар, йәнһүрәттәрүҙтелебеҙгәҡыҙыҡһыныууята.

Бөгөнгөатай-әсәйҙәрҙеңкүбеһеиртәнәналыпкискәтиклемэштә. Өйҙәосрашҡанда, балаларынаиғтибарбүлеп, һөйләшергә, туғантелгәөйрәтергәваҡыттары ла, хәлдәреләҡалмайҙыр, бәлки. Ләкинваҡыттиҙүтә, бала үҫә, уныңтелмәреләбайый. Тик киләсәктәниндәйтелдәһөйләшерул?

Түбәндәгемәҡәлдәрҙә тел тураһындаматурфекерҙәртупланған.

1. Ауыҙкүрке – тел, телдеңкүре – һүҙ.

2. Татлы тел ташярыр.

3. Тел төбөнәнһөйләгән – үҙартынанәйҙәгән.

4. Телдеңзиннәте – тура һүҙ.

5. Терелткәндә – тел, үлтергәндә – тел.

6. Туғантеленҡәҙерләгәнхалыҡҡәҙерлебулыр.

7. Әҙәмдеңкүңелеменән теле бербулһын.

8. Әсәм теле – сәсән теле.

9. Яҙырғаҡулыңбулһын, әйтергәтелеңбулһын.

10. Аҙһүҙменәнкүптеәйт.

11. Аҡыл – ҡаҙна, күңел – йоҙаҡ, тел – асҡыс.

12. Баш – һандыҡ, тел – асҡыс.

13. Бит күрке – күҙ, тел күрке – һүҙ.

14. Ил теле им булыр.

15. Йөҙтөрлө тел белһәңдә, үҙтелеңдеонотма.

16. Күҙе бар – күргән, теле бар – белгән.

Туған тел

Миңәме ни һинеоноторға!

Туғантелем, әсәһөтөләй,

Сафлыҡбирҙеңмиңә, ҡеүәтбирҙең,

Ҡушаүҫтеңйөрәкитемә.

Әйҙәюлдаралыҫалыпкитһен,

Мин барыбертыуғанилемдә.

Тыуғанилгәбулғанһөйөүемде

Әйтермен тик туғантелемдә! (Р. Назаров)

Туған тел

Рәхмәтлеменатай-әсәйемә

Өйрәткәнгәтуғантелемде.

Әлифбананбашлапфәнгәтиклем

Сафбашҡортсаалдымғилемде.

Йырҙарымда, хыял, уйҙарымда

Әсәм теле минеңаңымда.

Уныңашакүскәнхолоҡ-фиғел,

Башҡортлоғомағаҡанымда!

Балаларымтыуҙыбашҡортбулып

Милләтрухымкүскәнуларға,

Телемйәшәй, тимәк, ерем дә бар

Һауам да бар әлеһуларға.

Ҙурмайҙандателмәртотмаһам да

Телем, тиепянып-көйәмен.

Намыҫымсаф, йөҙөмяҡтыбулыр

Туғантеленбелһәейәнем! (М. Бикәнәсова)

Мин был шиғырҙарҙыилһамланыпуҡыным. Уларҙаәйтелгәнфекерҙәргәҡолаҡһалырға, телдеөйрәнеүһәмһаҡлауөсөнүҙкөсөбөҙҙөһалырғакәрәк, тигәнуйғакилдем.

1. Ғаиләләниндәйтелдәаралашаһығыҙ?

2. Дуҫтарыңменәнниндәйтелдәһөйләшәһең?

3. Ниндәйтелдәкитаптаруҡыйһыгыз?

4. Башҡорттелендәбалаларөсөнниндәйтапшырыуҙарҡарайһың?

5. Республикалабашҡорттелендәсыҡҡанниндәйбаҫмаларменәнтанышһың?

План :

1. Ойзэиртэнгесэйкуренеше. (Регина, Алия, Амелия, Руслан)
2. Кунактаркилепинеу. (Зэйнэп, Мэузэлиэ.)
3. Бейеу «Борйэнкызы» (Зэйнэп)
4. Уйын «Яулыксалыш»

Язабиреу : - Регина – мэкэл. (Эсэм теле- сэсэн теле. Аз хузменэнкуптеэйт)

                    - Амелия – шигыр (Эсэмкузе- ин матуркуззэр, эсэмхузе – ин матурхуззэр.)

                     - Алия – йыр  «Эй туган тел, эй матур тел»

5. Бигекйыры.

6. Хаубуллашыу.

7. Шигырукыу.(мин)

һаҙлыҡтағыбаҡалар

Бикиртәуяндылар.

Бата-ҡалҡа, бата-ҡалҡа

Битләрендәйыуҙылар.

Һуңынаниндезарядкаға

Теҙелешепбаҫтылар:

Уңға-һулға, уңға-һулға

Алға-артҡа, алға-артҡа

Ултырҙылар, торҙолар.

һуҙылыпкирелделәр,

Дәрескәтотондолар.

Уңҡуляғыңда-уңяҡ

һулҡуляғыңда-һуляҡ.

Уңяҡ, һуляҡ, уңяҡһул як,

Иҫтәҡалһыннығырак.

Матурһүзҙәруйланыҡ

Ял итергәтуктаныҡ.

елкәләрҙетурайттыҡ,

Тәрәнитепһуланыҡ,

Баштыян-яҡҡаборҙоҡ,

эйелдекһәмбеҙторҙоҡ,

Берурындайүгерҙек,

Ә һуңынанһикерҙек.

һуҙылдыҡһәмкирелдек.

Юғарығаүрелдек.

Ә һуңынантынысланып

дәрестедәуамиттек.

Автобусҡаултырҙыҡ

Сәйәхәткәйыйылдыҡ.

Бип-бип-бип, бип-бип-бип

Сәйәхәткәйыйылдыҡ.

Барабыҙ урман аша,

Беҙгәҡояшйылмая.

Бип-бип-бип, бип-бип-бип

Беҙгәҡояшйылмая.

Тема:Илебарҙың -теле бар.

Маҡсат: Әсәтеленәҡаратаһөйөү, ихтирам, ғорурлыҡтойғоларыуятыу, балаларҙыңтелмәренхалҡыбыҙҙыңмәҡәлдәре, шиғырҙарытураһындабелемдәренбайытыу.

-Һаумыһығыҙ,балалар!

Эйе, “Туған тел хаҡында.Тимәкбеҙбөгөнгөдәресебеҙҙәтуғантелдәртураһындаһөйләшәсәкбеҙ .Беҙҙеңбөгөнгөдәресебеҙҙеңтемаһы Иле барҙың-теле бар тип атала.

-Балалар,әйтегеҙәледонъяланиндәйтелдәр бар?

-Беҙниндәйтелдәрөйрәнэбез?

-Һеҙҙеңтуғантелдәрегеҙниндәй?Үҙегеҙҙеңтуғантелдәрегеҙҙебеләһегеҙме?

Ә йтегеҙәленисә тел бар икән?

Донъяла 5600 яҡын тел һәм диалект бар икән.

500 тел яҡшылапөйрәнелә,ә 1400 яҡыныбөтөпбарғантелдәргәинә

Башҡортостанда 120 артыҡмилләтхалҡыйәшәй.

1999 йылдың ноябрь айында ЮНЕСКО үткәргәнконференциялатуғантелдәрпроблемаһыҡаралаһәмул 2000 йылдыңфевраленәнбилдәләнәбашлай. БерләшкәнМилләттәрОйошмаһымәғлүмәттәренәҡарағанда, ер шарындағы 6700 телдеңяртыһынаюғалыуҡурҡынысыянай. Шуға ла һәрхалыҡтыңғөрөф-ғәҙәтен, йолаларын, йыр-моңдарын, ауыҙ-тел ижадын, ғөмүмән, теленһаҡлапҡалыумаҡсатында 21 февраль – Халыҡ-ара туған-тел көнө тип иғланителәҺәрхалыҡтыңтыуыпүҫкән ере, иле булғанкеүек, ғәзизхазинаһы - әсә теле бар. Был хаҡтахалыҡта “Иле юҡтыңкөнөюҡ, теле юҡтыңйүнеюҡ” тип әйтелә.

Бөгөнгөдәресебеҙҙе, уҡыусылар, туғантелебеҙгәбағышлайбыҙ.

Телдеүҫтерерөсөнбеҙгәнимәләрэшләргәкәрәк?

 2.Телшымартыу. 4,5,6 слайдтар

Тел асҡысы – иманбиргән

Һөйөклөтуғантелем.

Үҙтелемдәһеҙгәсәләм:

Әссәләмәғәләйкүм!

Теле юҡтың иле юҡ,

Иле юҡтыңкөнөюҡ.

- Балалар, ҡарағыҙ, был нимә?Былҡурай.

Ҡурайтаждарындаһорауҙарҡуйылған.Әйҙәгеҙшуларғаяуапбирәйекәле.Башҡортостаныбыҙтураһынданимәләрбеләһегеҙикән?

1.Беҙҙең республика нисекатала?

2.Башҡортостандың баш ҡалаһы?

Башҡортостанданиндәйхалыҡтарйәшәй?

3.Башҡорт халҡыныңмиллиуйынҡоралы?

5. Башҡортостанфлагынисәтөҫтәһәмнимәаңлатаул?