4 класслан марий литератур дене рабочий программе
рабочая программа (чтение, 4 класс) по теме

                                                  Умылтарен возымаш

                                  Тунеммашын цель ден задачыже- влак

        Литератур лудмаш- тÿналтыш школышто туныктымо тÿн предмет кокла гыч иктыже. Шочмо марий йылмым нергелыме дене пырля тудо тунемшын шинчымашыжым ешара, уш- акылжым атыландараш полша да шÿм-чон поянлыкшым арун есекмдара. Литератур лудмаш урокышто тунемшын пашаже сайын кая гын, моло предмет денат йоча нелылыкым шижаш ок тÿнал.

         Литеатур  лудмаш урокышто тыгай цель- влак шындалтыт:

-чын, икшырымын писын, умылен да сылнын лудаш тунемаш, книгам кумылын  да йöратен лудмашке куснаш, шкевуя öкымылыде лудаш тÿналаш, лудмо негызеш шке кутырымода возымо йылмым лывырташ;

-сылнымутым лудшыла, ум утларак пален налаш, творческий шÿлышым кугемдаш; мутын сылнылыкшым шочыктышо вийжым шижаш; туныктен шогышо, тыгак научный шинчыиашым темлыше текст – влак дене пашам ышташ;

-сылнымутан текстын полшымыж дене тунемаш тÿналше йочан кугу тÿняште шкем кучен моштымо койышыжым почылтараш, порылык ден осаллыкым ойыркалаш, шуко йылман Российыште да вес эллаште илыше калык- влакын тÿвыраштым пагалаш кумыландаш.

       Литератур лудмаш урокын эн серыпле кÿкшытан цельже:ушан- шотан лудшым шуарен кушташ. Лудмо негызеш йоча тек шке шинчымашыжым умбакыже нöлтен шога.Чыла тышке шуаш теве мо полшышаш: кажне кечын сайынрак да сайынрак лудын шогымо, лудмо але колыштмо произведенийым умылымо йöн- влакым пален налме, могай ум книга лекмым эскерен шогымо да шке гыч ойыркалыме, луде кодшо кечыште каньысырлыкым шижме.

  Ончыктымо цель- влакыш шуаш манын, теве могай каштала гоч вончаш кÿлеш:

1.Чын,писын, умылен да сылнын лудаш умбакыже туныкташ, мом лудмым ынлен шогаш, уш- акылым чын корно дене виктараш, утларак шонкалаш, шижаш, илаш туныкташ, а тидланже лудмашым да книгам пагалаш кумыландаш.тунемше тÿрлö сынан книга дене палыме лийын шога гын, моло предмет денат пашажым саемден кертеш. Тунам тудо лудмашлан кöра огыл, а у шинчымашым погышашлан книга- влакым шерга, шке тÿня умылымашым кугемда,шке кумылын тÿрлö мутерым, справочникым кычалаш тÿналеш.

2.Йылме лывыртымепашам у кÿкшытышкö нöлталаш. Тидланже йоча мут шондыкшым сайынрак пойдарышаш, марий писатель ден поэт- влакын сылнымутышт гыч кунар- гынат кÿсынлаш.

3.Сылнымут литературышто сÿретлыме пÿртÿсын да илышын моторлыкшым, чеченлыкшым умылаш полша. «шукерте огыл чолгыжшо шинчанчевер кече менам вÿчкыш, а теве ынде шыжат толын шуо» (А.Мичурин- Азмекей); «Содыки . могае сае- ме тÿняште илена» (Г.Ояр).Тунемше- влак литературым живопись да музык дене танастарен ончалын кертыт: поэт ден иписатель- шамыч сылнылыкым мут дене тÿрлат, художник- влак -чия дене, композитор- шамыч- сем дене.Марий автор- влак могай сылнештарыме йöн дене пайдаланат, палемден кодыман.Тунемше- шамыч сылнештарыме йöн- влакым ойлымашыштышт. Возымашыштышт кучылташ кумыланыт гын, путырак сай лиеш.

4.Калык ойпого да сылнымут полшымо дене йоча- шамычын шÿмешышт поро шонымашден волгыдо шижмашым шытыктараш да вияндаш, ончыко илышлан шуарен шогаш. Сылнымутын воспитательный цельже изи огыл. Ош тÿняште шкем кузк шот дене кучаш. Мом ышташ ок йöрö, а мом ышташ лиеш да кÿлеш, илаш вийым мо пуа?- тыгай да моло йодыш- влаклан вашмутым лудмо да лончылымо текстлаште муаш тыршыман.

     Лудмаш урокын эше тыгыдырак сомылжат шагал огыл:

-марий писатель ден поэт- влак нергенум пален налаш,

-тÿрлö жанран произведений- шамычым ойыркалаш;

-лудмо да лончылымо сылнымутышто сÿретлыме персонажын образшым лончылаш, сай але уда койышыжым аклаш;

-ойлымашын да почеламутын ойыртемжым шижаш тÿналаш;

-тестын сöрал йылмыжым аклаш;

-порылан куан шижмашым, удалан келшыдыме койышым шочыкташ;

-Мöнгыштö книгам шкевуя лудмашке шуаш.

            Литератур лудмаш программе тÿн шотышто марий калыкын ойпогыжлан да сылнымут мастар- влакын мурсаскаштлан энерта.Тунемме книгашке пурышаш текст- шамыч социальный , этический да эстетический сынан улмышт дене чумыралтыт.Нуно шочмэлым, калыкым, йылмым йöратыше тукымымончен куштымаште кугу суапым ыштышаш улыт.

     Элнан ÿшанле эрге ден ÿдыр- ьвлакшым шуарен куштымаште шочмо кундем, сар ден тыныс нерген сылнымутан лудмаш пале кышам кода.Тале писатель ден поэт- влакын возымышт, марий калыкын ойпогыжо, тыгак тудын лÿмлö енже, пайремжеда модышыжо, илыш- йÿлаж нергентекст- влак кугу пайдам пуат.Мемнан пелен илыше пошкудо да финн- угор ешыш пурышотродо- тукым, руш да моло калык- влакын илышышт да сылнымутышт уш- ьакылыштым пойдарат.

        Мутмастар- влакын серымышт пÿртÿсым, илышым да пашан пайдажым ужын да шижын мошташ, кумылым нöлташ да шÿм- чоным аруэмдаш полшен кертыт. Идалык жап- влак нерген лудмо годым икшыве сылнылык тÿняште илышаш, тудын чонжо куанен юарлышаш.

    Чыла класслаште кажне теме почеш уш- акылым вияндаш, йылмым лывырташ, илышлан ямдылалташ кугу йöн ышталтеш. Сылнымут шочмо йылмын ямже дене тÿзлана. Тудын пылышнам шыматен йонгалтше онгыржо уло. Кажне гласный але согласный йÿкым чын каласен колташ туныктыде ок лий. Мут чондайымат эре пойдарен шогыман. Сылнымутышто вашлиялтше чаткан да мастарын чонымо предложенийым молан лончылаш да шке кутырмашке але серымашке  пурташ огыл? Ойлымашын чоналтмыжым. Ужаш- влакын икте- весышт дене кылдалтмыштым, почеламутын размержым, тудын семла йонгалтмыжым молан эскераш огыл?

   Сылнымут шкенжын чеченлыкше дене одарлана. Йылмым кучылташ мастарын кучылтмо ойсавыртыш, сöрастарен каласыме шомак- влак кугун пошат.Садлан танастарымашым, эпттетым, метафорым, гиперболым йоча- влаклан палдарен кодаш кÿлеш.

          Лудаш да сылнымут лончылдаш урокын утларак жапше(30-35 минут) ойыралтшаш.

      Произведенийым лончылышыла тунемше- влак текстын тÿн шонымашыжым муын моштышаш да ужаш- влак кокласе  логический кылым рашемдышаш улыт. Герой- влакын пашаштым, койыш- шоктышыштым аклаш, персонажын молан тыге але вес семын ыштымыж нерген шке шонымашыштым луктын ойлаш тÿналыт.Текстлан пенгыдын энертен, литературный геройын образшым лончылыман.Посна персонаж нерген автор мом да кузе возен, лудын кодыман да геройын образшым иктешлыман.Лач тыге шоктмо годым икшывын кöргешыже,ушешыже эн суапле шонымаш- влак ылыжшаш улыт

    Сай книга дене кылым кучыдымо ен пиалдыме лиеш. Изишт годым лудаш она кумыланде гын, ьтуныктымо йочана- влак куандыме радамыш логал кертыт.Тыге ынже лий манын, лудмо южо текстым инсценироватлаш келша. Ик произведенийым тунемше- влак модын ончыктат, весым роль дене лудын пуат, кумшым герой лÿм дене каласкален кодат. Произведенийым умбакыже шуен але ойлымаш дене йомакым шке гыч шонен каласкалыкташ пайдале.

   Лудмаш урок марий да руш йылме, природоведений, труд, музык, изоискусство урок- влак дене чак кылдалтеш.Музык ден изоискусство урок- влак нерген пона палемден кодыман.Лудшаш южо текстлан марий композитор- сеемым келыштарыме нерген ойлыде кодаш огеш лий. Художник- влакат марий сылнымут деч öрдыжтö огыт шого.писатель ден поэтна- влакын портретыштым, южо тестлан сÿретым лач нуно ыштат.Лудмаш урокышто композитор ден художник- влакын произведенийыштым кучылтмо дене текст ешартыш шулдырым налеш.

    Урокышто гына лудмо огеш сите.Йоча- влак мöнгыштöятыр марла книгам , «Ямде лий» ден «Марий Эл» газетлам, «Кече» журналымлудын шогышаш улыт.Мо логалын, тудым ынышт луд манын, лÿмынак «внеклассный лудмаш» манме але мöнгыштöлудмым виктарыме урок эртаралтеш.Тиде уроклан  жап программыште ончыктымо шагат гыч налалтеш.IVклассыште тылзыште ик внеклассеый лудмаш урок темлалтеш.

Тунемме планыште литератур лудмашын верже.

Россий Федерациысе тунемме тöнеж- влакынбазисный планышт дене келшышын литератур лудмашлан IV классыште 34 тунемме арня лиеш.Литератур лудмаш урок арнялан кокыт эртаралтеш. Тунемме ий мучко 68 шагат погынышаш.

Литератур лудмаш урокын лектышыже могай лийшаш.

Ушан- шотан айдемым шуарен куштымашым шотышко налаш гын, литератур лудмашурокышто тунемме негызеш теве мо рашемдалтшаш:

-сайын тунеммаште да шкем умбакыже вияндымаште лудмашын кугу полышыжым шижын шогыман;

-тÿня илышым да шкем шке пален налаш манын, эре лудын шогаш кÿлмым ушышто чарныде кучымаш;

-Марий Элысе, Российысе да вес элласе кугезына- влакын пöлеклыме уш- акыл поянлыкышт дене палыме лиймаш;

-«сылнымутан произведений сымыктышын посна ужашыже» манмым умылымаш;

-сылнымутым тичмашнек авалтымаш;

-сылнымутым уло шÿм- чон дене умылаш тыршымаш;

-шке шонымым радам дене почын пуымаш да ваш мутланыше енын уш погыжым пагалаш.

Урок деч посна моло годым литератур урокын лектышыже могай лийшаш:

-кÿлеш шинчымашым пален налаш манын, тÿрлö книга ден  справочниклаште але Интернетыште келшыше материалым шкевуя кычалмаш;

-сылнымутан текстым лончылымо да умылтарыме годым логический ужаш- влаклан шеледымаш, планым чонымаш, сылнештарыме йöн – шамычым палемдымаш, шке шонымашым умылтарен да негызлен моштымаш;

-шке йырысе тÿня дене ваш келшымаш кылым кучымо правил- лвак дене палыме лиймаш;

-обществыште пенгыдемдалтше шкем кучымо правил- влак дене палыме лиймаш;

-весе- шамыч дене вашкыл кучымо негыз- влакым палымаш, группышто, тÿшка пашаште шкем кучен моштымаш.

Лудмашын саскаже тыгай лийшаш:

-сайын да умылен лудмаш кÿкшытышкö шумаш;

-тÿкнылде лудмашке куснымаш, колыштмо але лудмо текстым умылымо йöн- шамычым палымаш;

-шкем ушан- шотан, творческий шÿлышан лудшылан шотлымаш;

-произведенийсе персонаж але событий нерген каласкалымаш сынан тыгай текстым шке гыч чонен моштымаш, план почешсодержанийжым шке гыч каласкалымаш, шонкалымаш да описаний йöршан повествовательный текстым чонымаш;

-Тунемме почеламутым наизусть каласкалымаш, тунемше, тыгак ача- ава да туныктышо- влак ончыко изирак увертарымаш да ойлымаш шомак дене лекшаш.

                                                    IV класс

                     Литератур лудмаш да йылмым лывыртымаш(68 шагат)

                                                 Мом лудман

Калык ойпого. Марий, руш да вес элласе калык- влакын йомакышт, туштышт да калыкмутышт.

Илаш мо вийым пуа?Пÿртÿс, калык, паша. Марий сылнымутчо- влакын «Ужар илем»темылан серыме произведенийышт. Марла возышо автор- влакын калык йÿлалан пöлеклыме ойпогышт.пашам чапландарыше марий сылнымут.

Марий калыкын лÿмлö енже- влак. Марий калык гыч лекше шымлызе,сарын да пашан геройжо, сылнымут да сымыктыш(искусство) пашаен- влак нерген ойлымаш, почеламут ден статья- влак.

Марий калыкын родо- тукымжо. Удмурт, мордва, эстон, финн, венгр да финн- угорйылме ешыш пурышо моло калык- влакын ойпогышт, писатель ден поэтыштын сылнымутышт.

Кумыл шергын шога. Марий енын пор улмыжым, тудын лывырге кумылзак койышыжым, тÿрлö калык- влак кокласе келшымашым сÿретлыше ойлымаш, почеламут- влак.

Лÿмлö марий писатель ден поэт- влак. Н.С.Лекайнын, В.С.Юксернын, йыван Кырлян, В.Х.Колумбын, Макс Майнын ойпого аршашышт.

Руш да вес элласе сылнымут мастар- влакын возымышт. А.С.Пушкинын, И.А.Крыловын, Л.Н.Толстойын, А.П.Чеховын, К.М.Чуковскийын, С.М.Маршакын, А.П.Гайдарын, Н.Н.Носовын да молынат йочалык сылнымутышт.Д.Дефон, Д.Свифтын, М.Твенын. В.Гюгон, Д.Родарин серымышт гыч ужаш – влак.

Шыргыжалына мо вара? Марий , руш  да мло калык- влакын койдарчык сынан ойпогышт, мыскара шÿлышан мутаршашышт.Б.Даниловын, Гр. Ивановын шомакым модыктышо рифман почеламутышт. Буримела модмаш.

Внеклассный лудмаш. Внеклассный лудмаштылзылан ик гана эртаралтеш. Тунам классный лудмашлан 57 шагат кодеш.

 Наизусть тунемшаш почеламут- влак

С.Чавайн. Паша.

                   Куэ

М.Казаков.Мый Москвашке  каем.

                   Кинде.

                  Теле тÿс

                   Колым кучена

В.Иванов.У кинде там.

Б.Данилов.Задаче.

Макс Майн. Кÿсле- шамыч мурат пиал мурым.

М.Якимов.Эртем Йошкар-Олаште.

Г.Матюковский. Первый олмапу.

В.Исенеков,Шошо муро.

В.Регеж- Горохов.О шочмо мланде!

А.Тимиркаев.Учёный тукым

А.Новиков.Шочмо эл.

Тунемме ий мучаште йоча мом палышаш да ыштен моштышаш

 Икымше пелий мучаште палыдыме текстым тичмаш мут денем чын, умылен да сылнын лудын пуышаш, 1 минутышто 75- 80 шомакым шуктышаш, кокымшо пелийыште- 80- 85 мутым;

-йÿкынат да шкевуят утларак да утларак лудын шогышаш;

-лудмын тÿн шонымашыжым шкевуя кычалаш тÿналшаш;

-тÿрлö произведенийласе герой- влакын койыш- шоктышыштым танастарышаш, икгайлыкым да ойыртемым мушаш;

-тÿрлö авторы ник темыланвозымо сылнымутыштым танастарышаш;

-III классыштетунемме сылнымутан произведенийласе герой- влакын образыштым лончылаш  тÿналме пашамумбакыже шуйышаш;почеламутласе поэтический образ- влак дене палме лийшаш;

-мыскара шÿлышан сылнымутым умылышаш;

-произведенийын жанр ойытремжым рашемдышаш;

-туныктышын темлымыж почешда шке кумылын «Ямде лий» газетым, «Кече»журналым лудын шогышаш;

-14 почеламутым наизусть палышаш.

Марла лудмаш.

        Занятий-влак П.Е.Емельяновын да В.В.Крыловын 4 класслан «Лудшаш книга» учебник почеш эртаралтыт.

        Чылаже 68 шагат. (Арняште 2 шагат).

        Внеклассный лудмаш -  10 шагат.