Внеклассное чтение "Алдай улустун тоолу «Часкы»"
план-конспект занятия по чтению (3 класс) по теме

Ховалыг Нина Дуган-ооловна

Темазы: Алдай улустун тоолу «Часкы».

Кичээлдин  хевири: Тоолче аян-чорук кичээли.

Сорулгазы болгаш чедип аар туннелдери:

1.     Кожаларывыс алтайлар болгаш оларнын аас-чогаалы-биле таныжылга

2.     Тоолду номчааш, утказын сайгарып чугаалажыр.

    Диалогтарны рольдап номчудар.

3.     Тоолдун маадырларынын чижээнге даянып алгаш, мегечи болгаш бодунун хулээлгезинге харыысалга чок кижилерни буруудадыр.

     Кижизидилге ажылы чорудар.

4.     Ундуруг деп чул? Кандыг-кандыг ундуруглер барыл? Ону кымнар толээр    

     ужурлугул? Ундуругну толевейн барып болур бе?

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл skazka.docx530.36 КБ

Предварительный просмотр:

3-ку класска  класстан  дашкаар номчулга  кичээли.

Темазы: Алдай улустун тоолу «Часкы».

Кичээлдин  хевири: Тоолче аян-чорук кичээли.

Сорулгазы болгаш чедип аар туннелдери:

  1. Кожаларывыс алтайлар болгаш оларнын аас-чогаалы-биле таныжылга
  2. Тоолду номчааш, утказын сайгарып чугаалажыр.

    Диалогтарны рольдап номчудар.

  1. Тоолдун маадырларынын чижээнге даянып алгаш, мегечи болгаш бодунун хулээлгезинге харыысалга чок кижилерни буруудадыр.

     Кижизидилге ажылы чорудар.

  1. Ундуруг деп чул? Кандыг-кандыг ундуруглер барыл? Ону кымнар толээр    

     ужурлугул? Ундуругну толевейн барып болур бе?

Кичээлдин дерии: Алдай крайнын картазы, национал хептиг улус чуруу,

        ЧАСКЫ, ХАРТЫГА, ДИЛГИ чуруктары.

Кичээлдин чорудуу:

  1. Конгавыс-даа кичээлче

Кон-кон деп кыйгырды.

Кожа-кожа олураал,

Конуг эки ажылдаал!

  1. Актуалдыг билиглер: Улегер домак- улустун аас-чогаалы.Уругларнын бижип эккелген улегер домактарын номчуткаш, утказы-биле ажылдаар.

Боду бодун билинмес,                                                   Баштай каттырган кижи

Морзук калчанын билинмес.                               Соолунде ыглаар.

Бодунну богдага бодава,

Эжинни эникке санава.

Бай мен дээш, бардамнава,                        Кижини бактаарга, черже кирбес,

Ядыы мен дээш, мунгарава.                       Кидисти чиирге, боостааже ашпас.

Даг дег караны

Довук дег  ак  тиилээр.

Бак кижи бодун мактаар,            Узун эдек бут ораар,

Эки кижи эжин мактаар.            Узун дыл баш ораар.

Физминутка:        Арыг агаар арнывысты сергедип тур.

                Арга-эзим чайганып-ла эгеледи.

Хаттын кужу  улам дынзып, бедип бар чор.

Хамык унуш догерези согуруп тур.

  1. Чаа теманы тодарадыры: (Самбырадан номчудар)

Аалдап чордум,

Алдай  четтим,

Хунге чоок чер,

        Дээрде ускен бедик даглар,

 Агым хемнер,

        делгем холдер эргип турдум.

Хундулээчел-

        эжи дээнде  тынын садар-

Алдай чоннун эки чанын танып алдым.

Хойну кордум,

Хойну  билдим,

Барган херээм кузээним дег, хевээр буткен-

Бажым ажыр байып алган,

        ооруп келдим .

Эдержирде, часпас боо дег, идегелдиг,

Энме-тикчок оннуктерни оортан тыптым.

        С.Сурун-оол « Аалдап чорааш…».

- Кайнаар аян-чорук кылып, кымнар-биле таныжар-дыр бис,уруглар?

  Даг-Алдай чузу-биле макталдыг-дыр? Ол одуругларны номчунар.

  Ол чоннун эки чанынын дугайында чуу дээн-дир?

 «  Бажым ажыр байып алган,

        ооруп келдим.» деп домактын утказын      тайылбырлап турар состерни номчунар.

  1. Чаа тема: Даг-Алдай край-биле таныжыылынар.

Карта-биле ажыл. Сибирьнин мурнуу-барыын кезээнде, Казахстан биле Красноярск крайнын аразында Алдайнын бедик даглары, делгем ховулары чаттыла берген. Кадыр дагларнын эдээнде шыргай арга-арыг, арыг суглуг холдер, хемнер кыланайнчып коступ чыдар. Мында чон пош тооруун чыып, анныыр ажыл-агыйын кылып, мал-маганны азырап, тараа культуразын тарып турар.Томь хемнин шынаазында Кузнецкинин хомур-даш бассейни - хомурнун болгаш демир рудазынын эгээртинмес бай аптаразы. Олар кошкун болгаш боодей оглерге чурттап чорааннар. Ол уеде алдайлар ужук-бижик-даа чок турган болгаш боттарынын аас-чогаалын холчок камнап-кадагалап чорааннар.

 Ынчангаш бистин чогаалчывыс Салчак Молдурга кожаларывыска  дараазында одуругларны тураскааткан:

Ай,хун адаа кожалашкак,

Аны-мени-коданнашкак,

Аажы,домаа-аяннашкак,

Дозу, соогу-торелдешкек,

Тоогу,чолу домейлешкек.

image

Даг-Алдайнын чонунун тоогузу бистин-биле торел,дыл-домаавыс, хевир-шырайывыс безин домей болгай. Ол крайда «Алдай тывалары» деп улус бар. Олар бистин дылывыс-биле арыг чугаалажыр улус дээр болгай.

(Национал хептиг улус чуруу).

-Кожаларывыс-биле таныжып алдывыс. Ам Даг-Алдай улузунун «Часкы» деп тоолун номчуулунар.

Словарь-биле ажыл: Хартыга- араатан куш, орус дылга Ястреб дээр,

Ундуруг-( налог)- оран-сава, Эт-сеп,чер ундуруглери бар. Оларны куруневистин сайзыраарынга дуза кылдыр дужаап турар акшалар-дыр.

Часкы деп чул ол? Кым часкыны коргенил? Чуге часкы чугле дуне ужарыл? (Уругларнын даап бодаашкыннары).    

                 murcielago-volando-9937

 

Ийе, часкы чугле дуне ужар.Бир шагда ол хундус база ужар турган.

Бир-ле катап дал дуъш турда ужуп чорааш,хартыгага таваржы берген.

Yastreb_

-А, ужуражып келгенивис эки болган-дыр-деп хартыга чугаалаан. Сени мен уш чыл иштинде дилеп келдим.

-Мени чуге хереглей бергенин ол? - деп часкы кайгап айтырган.

- Мен арганын шупту куштарындан ундуруг хавырып чор мен. Сенден ангы      куштар шупту берген. Чангыс сен орелиг арткан сен!

- Мен? Таанда, мен кушкаш мен бе?

Оът кырынче дуже халааш, черге дыка дурген маннапкан.

«Шынап-ла куш эвес, а ан ышкажыл!» - деп хартыга бодангаш, оскээр ужуп чорупкан. А часкы ол-ла маннааш, шыргай хадылар унген тейге маннап унуп келгеш, тыныжын оожургадып аар дээш, олура душкен.

Хенертен хадылар артындан монгун дилги уне халып келген.

12(24)

- Менээ чедип келгенин эки болду, сени чеди чыл иштинде дилеп келдим, - деп дилги часкыга чугаалаан.

- Чуге мени дилеп чоруурун ол? - деп часкы кайгап айтырган.

- Шупту аннар менээ шагда-ла арганын ундуруун толеп каапканнар. Чугле чангыс сен орелиг арттын.

- Кайы, мен ан мен бе? - деп часкы алгырган.- Ан эвес, а куш-тур мен! - дээш, чалгыннарын херипкеш, ужуп чоруй барган.

«Шынап-ла ан эвес, а куш-тур!» деп дилги бодангаш, аргазынче маннап кире берген. Оон эгелээш, часкынын буттары кортканындан кадып каан, ынчангаш черге халывас апарган. Хартыгадан корткаш, чугле дуне ужар, хундус ушпас апарган.

   

Созуглел-биле ажыл:

а) Бо чогаалды тоол деп бадытканар.

б) Кол маадыры чуу-дур?

в) Часкынын овур-хевири кандыг кижинин аажы-чанын ойзу коргускен-дир? Кижилернин кандыг болбазын сургап турарыл?

г) Тоолду роль аайы-биле аянныг номчуулунар. Часкынын состерин канчаар номчуурул?

д) Ундуруг деп чул? Кандыг-кандыг ундуруглер барыл, ада-иенерден дыннаан силер бе? Ундуругну чуге чыып турарыл? Ону толевейн барып болур бе?

  1. Рефлексия: Кайнаар аян-чорук кылып чордувус? Алдай крайны картадан коргузуп  корунерем. Ол чернин чону кандыг улус-тур? Чунун дугайында тоол номчудувус? Чуну сонуургадынар? Часкыга чуну сумелээр силер.?

         

  1. Туннел.
  2. Онаалга. Ада-иезинин толеп турар ундуруглерин билип алыр.

Ажыглаан литература: 1.Гааоглу Золбаяр « Алдын дагша»

          2.С.Сурун-оол «Аалдап чорааш…»

          3.С.Молдурга «Алтай оннукке».


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Ажык кичээл "Улустун аас чогаалы"

Торээн чугаа кичээлинин технологтуг картазы...

"Улустун аас чогаалы"

торээн чугаага ажык кичээлдин презентациязы...

Сценажыткан тоол-көргузуг « Өңнуктер»

Арганын аннары ойнап , чугуржуп  келгеш,  шупту  ойнап-самнап турар.(Анчыгаштарнын самы)...

Чечен чогаал номчулгазы «Хек» деп ненец улустун тоолу.

Сорулгазы: тоолду номчуп турда кичээнгейлиг дыннаарынга ооредир, хундулээчел,дыннангыр болур кылдыр кижизидер,ыры,шулук,улегер домактар дузазы-биле аас чугаазын сайзырадыр....

Сценажыткан тоол-көргузуг « Өңнуктер»

Арганын аннары ойнап , чугуржуп  келгеш,  шупту  ойнап-самнап турар.(Анчыгаштарнын самы)...

Тоол Багай чанчыл

Билип алырынын бугу-талалыг ажыл-чорудулгазы (познавательные): боттарынын билиглерин практикада ажыглап, чаа ооренип турары чогаал-биле деннеп билири; билири чогаалдардан чаа чогаалдын ылгалып турар ч...

Тыва чуртум - тоол чуртум

Тыва чуртум - тоол чурту...