марийские загадки и рассказы с цифрами
методическая разработка на тему

Икыт.

Кочан шочмо кечыже.

(ойлымаш)

Савлий кугыза шонгемын. Ынде тудо пашашке ок кошт, монгыштыжо шинча да Вова уныкажым онча. Вова шке кочажым пеш йората. Кочаже Вова дене пырля коштеш, модышым ачала, ожно кузе чодырам руымыж нерген каласкала.

- Тунам ме чодырам товар дене руэна ыле, - ойла тудо. – мемнан нимогай машинат лийын огыл. Кече мучко тук да тук, тук да тук руэнна. Кидна, шылыжна чот ноя ыле…

Икана Вован ачажын шочмо кечыжым палемденыт. Уна-влак толыныт да полекым конденыт.

- Кочай, кунам тыйын шочмо кечет толеш? – йодо Вова.

- Мыйын шочмо кечемлан тылзат эртен. Первый май кечыште ыле, - вашешта коча.

Вовалан сайын ыш чуч: молан чыланат кочажын шочмо кечыже нерген монденыт?!

Вова кочажын шочмо кечым, первый майым, ушышкыжо пыштыш.

Угыч шошо тольо. Первый май шуо.

Эрдене Вова кынелын онча – портышто пайрем тус, чыланат йол умбалне улыт. Ачаже пондашым нужеш, аваже кочкышым ямдыла, кочаже вакшышым пога.

Вова кочаж дек миен пелештыш:

- Пагалыме кочай, тыйын шочмо кечет дене саламлем. Теве тыланет мыйын полекем.

Тудо кочажлан очки пышташ изи коробкам пуыш. Тудым Вова картон дене шке ыштен  да умбачше ший кагаз дене леведын.

Аваже ден ачаже ондак орын колтышт, вара нунат кочам саламлышт.

М. Майн.

Ик шырчык.

(ойлымаш)

Адак чевер шошо мемнан деке вашка. Да эше кузе… «Теве мурызо кайык-влакат толын шуыт», - семынже шона Ольош. Садланак кок омартам онылгоч ыштен ямдылен. Иктыжым монча воктене шогышо пушенгем келыштарыш, весыжым – леваш умбаке. Ындыже тудо шулдыран уна-влакым изин-кугун вуча. Садлан кажне эрдене, уремыш лектын, эн ондак омарта умбаке ончалеш: «Толын шуын мо озаже?».

Теве тачат Ольош ончалтышыжым кайыкпорт могырышкыла виктыш. Тушто шем чумыркам шекланыш. Сайынрак ончале гын – шырчык. Путырак чот йывыртыш. Но куан кумылжо кужун ыш шуйно. Уремыште куржталше пошкудо рвезе тевак шортара.

- Ольош! – кычкырал колтыш. – Шырчыкым ужынат?

- Ужынам!

- Мынырым?

- Иктым.

Семон игылтме семын воштыл колтыш:

- Иктым? Хе-хе!.. Тугеже ынде талук мучко шкетын илаш туналат.

- Кузе тыге шкетын? – ормалген шогале Ольош.

- А вот тугак. Ко первый гана ик шырчыкым веле ужеш, тудо талук мучко шкетын илаш туналеш, йолташ деч посна, - Семон воштыл-воштыл куржо.

Ольош мом ышташат ок пале: «Кузе тыге? Талук мучко йолташ деч посна?» Чон йосыж дене, аваж дек куржын колтыш. семынже шырчыкым пеш вурса: «Молан шкетын чонештен толын? Пелен йолташым кондаш ок лий ыле мо?».

Аважлан чыла радам дене ойлен пуыш.

- Эргым, ит шорт, - мане ава, вуйжо гыч ниялтыш. – Шкеже сай лият, йолташ-влак деч коранаш от тунал гын, нигунам шкеат от код. А кайык шотышто ит ойгыро. Тый тачак эше шуко шырчыкым ужат.

Аважын шомакше Ольошым моткоч куандарыш, чылт шулдырандыш. Тунамак кудывечыш чымалте. Онча: куэ укшышто мужыр шырчык шинча. Омарта воктенат мужыр вычымата.

Ольошын кумылжо каваште лие.

Ю. Соловьев.

Кокыт.

Кок памаш.

Мемнан кундемысе шуко памаш коклаште ожнысек кок памаш яндар йушто вудым олык тайылыш йоктарен. Йырым-йыр чодыра гужлен шоген. Ужар укшерлаште турло кайык-влак танасен муреныт. Памаш воктеч эртыше корныен-влак вудшым подылде каен огытыл.

Жап эртен…

Икана кок памаш кок пуян сереш вашлийыныт да шке илышышт, куанышт да ойгышт нерген каласкаленыт.

Изирак памаш йыр ончычсо семын чашкер гужлен огыл. Эртыше саржапыште тудым руэн пытареныт. А угычын нигоат шындаш пижын огыл. Йора кугурак памашыжын пура уло. Весыжым, изиракшым, сер гыч урылтшо рок койын-койын пызырен.

Йоча-влак памашлан полышым пуаш лийыч. Нуно монгышт гыч товарым, кольмым налын тольыч. Паша тунале: иктышт корем воктеч арама ден тополь укшыш руэн кондат, весышт лакым кунчен шындылыт.

Паша шолеш. памаш вуд куанымыж дене утыр чот шолын йога, ший тусан вудъярымжым йоча-влаклан рузалта, яндар йукшат муро семынак шокта.

Тыге ик кечыште йоча-влак памаш йыр пушенгым шындышт. Икмыняр жап гыч лышташ иланен лекте.

Памашшинча, утыр виянын, пуяшке шоргыктен йога. А туштыжо турло кол-влак ракатланен ийын коштыт.

Памашат, кол-влакат, турло кайыкат йоча-влаклан эре таум ыштат.

В. Любимовын возымыж почеш.

Коктын вонченыт.

(ойлымаш)

Катя эрдене понго погаш тарваныш. Пеленже Машам нале, Маша але изи. Нунын корнышт гоч изи энер йоген эрта.

Катя тупышкыжо шужаржым кузыктен шындыш. Шкеже чулкажым кудаше, да вудым келын, чарайолын пурыш.

- Пенгыдынрак шинче, Маша. Адакше шуем пеш чот ит пикте. Изиш кидетым луштаре, уке гын мыланем шулаш неле.

Тыге Катя изи Машам вуд гоч вончыктарыш.

Л. Толстой.

Кок эрге.

(ойлымаш)

Ик енын кок эргыже лийын. Ача кугу эргыжым утларак йоратен. Чыла поянлыкшым кугу эргыжлан пуэн.

Кугу эргын оксаже шукылан кора нимолан тунеммыже шуын огыл. Изи эрге, оксам ыштен налаш йоным кычалын, тора верыш каен.

«Портшо ку ягылга» манме семын, изи эрге шуко коштын, шукылан тунемын, уш-акылым поген портылын.

Кугу эрге, ик верыште кийыше кула, ик верыште тып-шып гына илен, регенчанын: нимолан тунемын огыл, ушакылжат вийнен огыл. Ачан окса пытымеке, кугу эрге нимо шотым муын кертдыме лийын да йоршын йорлештын.  Изи эрге утыр поен.

Йоным мушо йорым кочкеш, йон мудымо улыжымат йомдара.

В. Упымарий.

Кок шогавуй.

(койдарчык сурет)

Апшат ик куртньо моклака дене кок шогавуйым ыштен. Ик шогавуйжым марий налын, весыжым – купеч. Марийын шогавуйжо чарныде пашаште коштын, купечын, пашаш лекде, кевытыште киен.

Ятыр жап лиймеке, кок шогавуй вашлийыныт. Марийын шогавуйжо шийла йылгыжын, купечын кевытыште киен рудан шинчын.

- Молан тый тынаре волгалтат? – йодын купечын узгарже.

- Паша ыштыме дене, танем, - манын весыже ешарен: - Тый пашам ыштен отыл, яра кийымет дене шемемынат, пашам ыштет гын, тыят волгалтат ыле.

Кумыт.

Кум сонарзе.

(йомак)

Иленыт улмаш кум сонарзе: кокытшо, пондашан, иктыже пондашдыме. Икана нуно сонарыш каят. Кечыгут ярнен коштыт да кас велеш ик урмызым луен кондат. Тулым олтатат, изи подеш вудым ырыктен, кайыкын пунжым курыт да шолтат. Ынде нуным эн неле, эн кугу паша вуча: чесым кузе пайлаш? Сонарзыже кумыт, а ирмузо икте гына. Пондашанет – влак шоналтен шинчат да маныт:

- Айста тыге ыштена: ко, ик мутымат пелештыде, эн кужун шинчен турка, кайык тудлан лиеш.

- Йора, - келша пондашдыме йолташаышт.

Чыланат шып шинчат. Ик шагат эрта, кокыт, кумыт – ниго умшам ок поч, пуйто вудым подылыныт. Кенета пондашдыме верже гыч кынелеш, ирмузым налеш да, шинчалым шавалтен, кочкаш туналеш. Тудо кочкеш, а пондашан-влакт шып шинчат. Умшам почаш лудыт. Кочкын пытарымекше, коктынат торштен кынелыт:

- Молан шкетын кочкыч?

- Арам сыреда, те вет эн первый кутыраш туналда. Тугеже модын колтенда. Шыл садыгак мылам логалшаш ыле.

Мом ыштет, пондашан-влаклан тидын дене келшаш логалеш.

Эрлашыжым адакат чодыраш каят. Тыге гана кок когорченым луят. Тугак пунжым курыт, шолтат да адак орын шогалыт: кузе пайлаш? Нуно кумытын улыт, а кайыкше кокыт гына. Кужун учашымек, пондашан кокла гыч иктыже темла:

- Айста тыге ыштена. Шотлымо когерчен подешак кодшо. Шкеже малаш возына. Колан йудым эн сорал омо конча, шыл тудлан лиеш. Келшеда?

Чылан келшат да малаш возыт. Кажныже вуйжым пудыратылеш: сылне омым кузерак шонен муаш? Эр велеш гына мален колтат.

- Ну, родо-влак, каласкалыза, ко могай омым ужын, - манеш эрдене пондашдыме ен.

- Мылам моткоч сылне омо кончыш, - туналеш эн кужу пондашанже. – Пуйто мый ший кучан, шортньо оржан имне улам. Йолем дене тавалтышым, вуэм рузалтышым да вигак каваш кузен кайышым. Тудо тупышкем шинче, да мыят кушко ччонештен кузышым. Кукшыт деч лудмем дене вуемат савырнаш тунале да помыжалт кайышым.

- Да, омет сай, но мыйын эше сайрак, - манеш кучыкрак пондашанже. – Мый омыштем лачак саде юзо патыр ыльым. Коктын вашлийынат, мый тупышкет кузен шинчым да шортньо оржатым руалтен кучышым. «А ынде, маньым, - имне тосем, кавашке кузо!» Да ме тылзе дек чонештышна. Кенета ужам: тудын йыр кок когерчен пордеш. Кучынем ыле, но нуно я тышке, я тушко шылыт. Шудыр деч шудыр дек чонештылыт, йудвошт поктылна, но кучен шым керт. Чот шыдешкымем дене помыжалт кайышым…

- Да, родем-влак, омыда путырак сылне! Мылам тендан дене танасаш йосо, - манеш пондашдыме сонарзе. – Колыштса мыйын омем. Шинчена тыге кумытын тул воктене. Кенета иктыда шулдыран имньыш, весыда юзо патырыш савырныш. Коктынат пыл лонгашке, кавашке, чонештышда. Вуем шенгек кудалтен, тендам шуко жап ончышым. Но вара пеш умбаке торлышда, койдымо лийда. Мылам шкетлан туге йокрокын чучо, шортынат колыштым. Тунам ушышкем толын пурыш: «Йолташем-влак тетла огыт портыл». Тыге шоналтышым да омем денак когерчен-влакым кочкын колтышым. Юмо ончылно, омем денак кочкынам!

- Омо дене кочкаш лиеш мо? Мом ойлыштат! – Орыт пондашан сонарзе-влак. Подыш ончалыт гын, тушто, чынак, лу падыраш-влак гына кият.

Йомак умбак, мый тембак.

Кумшо мужыр кулеш.

(мыскара)

Микин кочаже вашкымыж дене портышкемжым пеле-пеле чиен: иктыже тумыш пундашан, весыже – тумышдымо. Тидым Мики ужын шуктыш.

- Кочай, молан тыге чиенат?

- Тугеже, вашталтышаш. Мий, конга шенгеч кондо.

Йоча кая, кок портышкемым нумал толеш: иктыже тумыш пундашан, весыже – тумышдымо. Мики орын.

- Кочай, тидыжат тугаякыс. Иктыже тумышан, весыже, ончо… Кузе тыге лийын? Ынде мом ыштена? – кок портышкемым кочан ончык шогалтенат, вуйым удыраш тунале Мики. Полшаш шонен, йоным кычалеш.

- А-а, шонен муым. Йоршын уым-уым налына, йора?

В. Исенеков.

Шына, кишке да вараксим.

(йомак)

Шукерте ожно илен улмаш кум вуян пеш шучко кишке. Тудо янлык ден кайык-влакын вурыштым шуко йуын.

Икана кишке шке декше шынам ужыкта:

- Шына, тый пашатым шинчет. Чонешта да вашкерак пален нал – кон вуржо эн тамле.

Шына чонештылеш-чонештылеш, но шере вурым кычал ок му.

Толешат, кишкылан ойла:

- Туняште эн тамле вур имньын!

- Пелторта! – карал колта кишке, - имньын вуржым йумешкем, лучо соснаным локем. Чонеште угыч. Эше тыге портылат – шуетым савыралам!

Ындыжым шына лудын йынысалтыш, вара чытырналтен, южыш кынеле.Коштшыжла, шуко янлыкын, кайыкын вурыштым тамлен ончыш, но шотаным адакат ыш му. Чонештылын, чонештылын, шына ноен пытен, сандене каналташ шинчеш. Ваштарешыже лачак ен толеш улмаш. Шына, чонештен мият, айдемын нерышкыже шинчеш, вуржым йуаш туналеш.

Айдеме, корштымым шижын, шынам солалта, но тудыжо утлен шукта. Кишке деке толешат, ойлаш туналеш:

- Эн сай вур – айде…- мутшым кошартен ок шукто, вараксим шушкен толешат, вурйушым чунгал кая. Кишке, тидым ужын, вараксим почеш торшта, но вараш кодеш. Кишке умшаш икмыняр пыстыл веле киен кодеш. Тылеч вара вараксим вожын почан чонештылеш. Кишке ден шына гын келшымыштым йоршеш чарненыт.

Нылыт.

Ныл изак-шоляк.

(йомак)

Ик аван ныл эргыже лийын. Нуно шке аваштым моткоч йоратеныт гын, икте-весыштым ваш ужын сенен огытыл.

- А молан ме изак-шоляк улына, - ойленыт нуно, - вет ме йоршын икте-весына дене икгай огынал?

- Мый шке изамлан лач пуным гына шотлем, - манын иктыже.

– Мый гын яндам веле шке изамлан шотлем, - пелештыш весе.

- А мый ош шикшым гына шке изамлан шотлем, - манын кумшо. – Мыйым эре шикш дене лугат.

- А мый ниго денат икгай сынан омыл, - каласен нылымшыже. – Лач шинчавудым гына шке изамлан шотлен кертам.

Нуно кызытат икте-весышт дене огыт келше: ош Лум, вошт койшо Ий, нугыдо Тутыра да чучкыдын толшо Йур. А ко нунын авашт?

(вуд)

Чодырасе вуйшиймаш книга.

1 вуйшиймаш

Мемнан дене мом шонеде, тудым ыштыза: керек пучкедыза, жаритлыза, шинчалтыза. Но только вожге ида лук, воктенысе мландым, понго вернам ида локтыл. Мутнам огыда колышт гын, ме куштмым чарнена! А те чыланат понго деч посна кодыда.                                                 Понго-влак.

2 вуйшиймаш

Мый йошар пызле , йоча-влаклан вуйым шиям. Шке пызлыгичкем кайыкланат, икшыве-влакланат ом чамане. Кайык тушка кичкем иктын-иктын чунгат гын, йоча-влак чаманыде, воштырге тодыштыт. Тиде гына мо- укщгк курыштын кышкат.                                          Йошкар пызле.

3 вуйшиймаш

Мыят, тумо, йоча-влаклан опкелем. Умбакем мо дене шонат, тудын дене луйкалат. Тоя ден ку моклака умбакем чонештат веле. Нине йоча-влак тумлегым йоктарат. Шке йогымешкышт вучен огыт шукто ала-мо, орат гына. Мый чыла сусырген, удыркалалт пытенам, чыла укш-влакемым тодыштыныт.                                                                               Тумо

Ныл йолташ.

(йомак)

Иленыт кува ден кугызаже. Коктын гына иленыт. Нунын лийын агытан, комбо, тага, ушкыж. Куваже кугызажлан каласа:

- Шыл эрла кечывал кочкышлан уке. Агытаным шушкылшаш.

Агытан тидым колеш да эрлашыжымак чодыраш лектын куржеш. Эрдене кынелыт – агытан уке, шылын.

- Ну, эрла комбым шушкылына, - маныт. – Агытан шылын.

Комбет тидым колеш, да тудат шылеш.

- Комбына, уке, шылын. Ну ок тол гын, эрла таганам шушкылына, - маныт кува ден кугыза.

Тагат колеш, тудат шылын кудалеш чодырашке. Ушкыж веле кодеш.

- Ну, кугыза, ынде чылан шылыныт. Ушкыжым шушкылаш, - манеш кува кугызажлан.

Кува ден кугызан мутланымыштым ущкыж колышт шоген. Эрлашыжым эрдене ушкыжат чодыраш кудалеш.

Нуно чыланат чодыраште ик вереш чумыргат.

Щыже шуэш. Йушто лияш туналеш. Ушкыжет каласа:

- Тыге кылмен колена. Айста портым ыштена.

- Э, мый ом полшо, мыйын пунем шокшо, - манеш агытанже.

Ушкыж комбо деч йодеш.

- э, мыйын мамыкем шокшо, - манеш комбо.

Ушкыж тага деч йодеш. Тагаже манеш.

- Мыйын межем пеш шокшо.

Ушкыж портым шкетак ыштен шында, пурен шогалеш. Омсажат ямде.

Теле толын шуэш. Эн ондак агытан толеш.

- Эй, ушкыж родо, мыйым пурто, - манеш.

- Ом пурто, - манеш ушкыж. – Тыйын пунет шокшо вет, пунет ырыкта.

- От пуртогын, тувраш рокетым удырен пытарем, - манеш агытан.

- Ну, пуро, - ушкыж агытаным пурта.

Агытан кашташ кузен шинчеш, мурен веле шинча. Комбо толеш.

- Ну, ушкыж родо, пурто, - манеш.

- Мо тый, - манеш ушкыж, - «шокшо мамыкем уло» маньыч вет! Молан толынат! Ои пурто!

- От пурто гын, мый тыйын регенчетым курын пытарем, - манеш комбо.

Ушкыж комбымат пурта. Тага толеш.

- Ушкыж родо, кузе-гынат, - манеш тага, - пурто.

- Ом пурто, - манеш ушкыж.

- От пурто гын, чыла пусакетым, тукен, сумырен пытарем, - манеш тага.

Ушкыж тудымат пурта.

Телым чылан пырля илат. Агытанет мураш туналеш.

Тидым чоя рывыж колеш. Тудо шкетак пурен ок керт, маска дек куржеш.

- Вот тушто-тушто, маска родо ик порт уло.

Тушто илат ушкыж, тага комбо, агытан, - манеш рывыж. – Мылам агытан ден комбыжат сита, молыжым тый кочкат.

Рывыжет маскатым вуден конда. Маска омсам шукал пурен кая.

Ушкыжет савырна да маскам тукыж дене ишыктен шында. Тагаже мушкыржым чот тука. Комбыжо давай шинчажым чунгаш. Агытанет «Кыток-кыт-кыт!» кычкырен шинча. Маска лудмыж дене лектын кудалеш. Шулешт-шулешт, пыкше гына дек миен шуэш. Рывыжше йодеш:

- Пашат вара кузерак?

- Эй, юмо серлаге! – манеш маска. – Иктыже ухват дене ишен шындыш, весыже мушкырем гыч уш дене кырыш, кумшыжо «шинчадам луктам, шинчадам луктам» мане. А иктыже кычкырыш: «Кондыза тышке-е! Кондыза тышке-е!». Тудетлан пуат ыле гын, йоршын пуштын пытарат ыле, - манын пыкше ойла маска.

Нунын деч маска ден рывыж чотак лудын улыт. Агытан, комбо, тага, ушкыж чодыраштак илаш кодыт. Тиддеч вара нуным нимогай янлык лудыкташ тоштын огыл.

Йомак умбак, мый – тембак.

Катык кумыж – конгамбак.

Визыт.

Визытан-влак.

(ойлымаш)

Икымше сентябрь эрдене ме Печу  да моло йоча-влак школышко каена ыле.

Изи капна гыч Матвуй кугызай койылалтыш. Тудо Печум шкеж деке ужо:

- Ну-ка. тол тышке. Мыйын полекем нал.

Шонгыен тудлан тич оптыман комдым шуялтыш.Печу Матвуй кугызалан таум каласыш, а олмажым коклаштына шеледышна. Печу шкеже пурлаш гына туналын ыле, олма шумышто «5 цифрым ужылалтыш».

Ты жапыште меят кычкырална:

- Мыйын олмаштат визытан!

- Мыйыныштат!

- Мыйынат уло!

Кажныштынат  олмам пелемдыме. Уке суретлымат, чиялтымат огыл. Олмак кок тусан лийын: шумжо йошкарге, а визытанже – ошо.

Печу воштылале:

- Кочай мыланна визытанлан гына тунемаш кушта!

Ме корно мучко шонгыенын чоялыкше нерген ойлен толна. Пале лие: олма укшышто кечен, а кочай кажнышкыжат кагаз гыч визытаным тушкен шынден улмаш.

Шонгыенын мутшым мыланна кузе-гынат шукташ кулын…. Арня гыч Печу дене уэш тудын деке мийышна. Устембаке дневникнам луктын пыштышна. Матвуй кугыза ончале – дневникыште визытан-влак гына улыт. Но кочайын гай огыл.

Кагаз ошо, а визытан – йошкарге.

Чик-чирик

(йомак)

Ик ораде рвезе порткайык пыжаш гыч муным налын да шурнывочын пыжашышкыже пыштен. Шурнывоч игым пуктен луктын. Икмыняр игыже сур тусан, нарынче онан лийыныт, а икте гын – йоршеш вес турло.

- Могай тугай ормыж шочын? – ореш шурнывоч.

Шке игыже-влак «Ти!» манын кычкырат. А тиде гын, «Чик!» манын, эре шке мурыжым мура.

- Тиде вет порткайыкиге, - манеш шурнывоч. – Тиде мыланем ала-ко порткайык муным пыштен улмаш!

Порткайык йол умбак шогалмекыже, шурныво тудлан ойла:

- Тый мемнан отыл, тый вес кайыкын игыже улат. Шке тукымет дек кай.

- Мыйын тукымемже кушто? Мый нуным ом палыс, - манеш порткайык.

- А тый, йодышт, - туныкта шурнывоч, - йодыштат гын, муат. Кушто «чик-чирик» манмым колат, тушто тыйын родет лиеш. Ме чодыраште илыше улына, а тыйын родет айдеме воктен шураныштеш.

Порткайык шке родыжым кычалаш чонештен кайыш. Ялыш мийыш, порт воктен шогышо шонго пушенгыш кузен шинче. «Родем – влак ала тыште улыт?» манын шоналтыш. Вара пушенге коргашыш ончале.

- Чиок! – манын, коргаш гыч чана шыдын кычкырале. «Уке, тиде мыйын родем огыл, - манын шоналтыш порткайык. Вара пий вута умбак чонештен шинче. – Ала тыште улыт?»

- Чик! – манын, пий вуташке ончале.

- Ам! – манын, тушечын пий опталтыш.

- Тидат мыйын родем огыл, - манеш порткайык. Вара  сосна вута умбак чонештен шинчеш.

- Хрю, -манеш сосна.

«Тидат мыйын родем огыл, - манеш порткайык ойгыралта. Шорык вуташ ончалеш. – Ала тыште?».

Тушечын шорык ломыжеш:

- Мэ-э-э…

- Уке, тидат мыйын родем огыл, - манын, порткайык кугун шулалта.

Порткоклаш чонештен пурыш. Пурысам ужын, пеш чот лудо. Пырыс тудым покташ тунале. Порткайык лудмыж дене пакчашке чонештыш. Пакчаште пече умбалне, йыраныштат кайык йук шокта.

- Чик-чирик! Чик-чирик!

- Теве мыйын родем-влак кушто улыт улмаш! – порткайык куаныш.

Кудыт.

Тошкалтыш.

(ойлымаш)

Икана Печу йочасад гыч портылын. Тиде кечын тудо лу марте шотлаш тунемын. Ошкылеш да шотла: «Икыт, кокыт, кумыт, нылыт, визыт, кудыт, шымыт, кандаш, индеш, лу». Портшо деке лишемын шумыж годым ужеш, тудым Валя луман шужарже подъезд воктене вучен шога.

- А мый шотлен моштем! – моктана Печу. – Йочасадыште тунемым. Колышт!

Коктын пачерышкышт тошкалтыш дене кузат, а Печу йукын шотла:

- Икыт, кокыт, кумыт, нылыт, визыт…

- Молан шогальыч? – шужарже йодеш.

- Вучалте-ян, умбакыже тошкалтышын лумжым мондышым. Айда уэш шотлена. Нуно угыч кузаш тунальыч.

- Икыт, - шотла Печу, - кокыт, кумыт, нылыт, визыт… Айда э шик гана точен ончена.

- Огым, - манеш валя. – Ситыш!

Тудо пачерышкыже куржын кузыш. А монгыштыжо аважлан ойла:

- Печу тошкалтышым шотлен кодо – икыт, кокыт, кумыт, нылыт, визыт, а умбакыже монден.

- А умбакыже кудыт, - мане аваже.

Валя писын гына Печу деке лекте. А тудыжо эре ик семынак шотлен:

- Икыт, кокыт, кумыт, нылыт, визыт…

- Кудыт, -кычкырале Валя!

- Кудыт! – Печу куаныш. – Шымыт, кандаш, индеш, лу!

Тиде шотлымаште тошкалтышат пытыш.

Н. Носов.

Шымыт.

Ик эрге да шым эрге.

(йомак)

Ик куван ик эргыже улмаш, вес куван шым эргыже улмаш.

- Айста, манеш ик эрге, - пу руаш каена.

Пу руаш каят. Чодырашке миен шуыт,пум руаш туналыт. Ик эргет шкетак шым артанам руэн, шым эрге ик артана гыч веле руэн.

Ик эргын пужым  йулалтат. Тудо, шортын-шортын, пум угыч руа.

Шым эрге коранат, садлан кора ик эргым нылле ведра пурыман печкеш петырат, вудыш шукал колтат.

- Авам пылыш пульдыр-пульдыр! Ачам пылыш пульдыр-пульдыр!  - манеш печкеште ик эрге.

Ик ен колым кучен коштеш. Тудо печкем ужешат, колыштеш: «Авам пылыш пульдыр-пульдыр! Ачам пылыш пульдыр-пульдыр!» - шокта. Колызо печкем куча, вуд гыч шупшын луктеш, вара саде эргым печке гыч утара да тудлан кугу нужголым пуэн колта. Эрге монгышкыжо кая, нужголым намия.

- Авай, шотло! – манеш.

Аваже  нужголым шолта, вара кол кочкаш шым эргым ужыт.

Шым эрге толыт. Нуным пукшат, йуктат. Вара нуно каят. Монгышкышт толытат, ойлат:

- Изайна, ик эрге деч йодын тол, тудо нужголым кузе кучен.

Изашт тудын деке йодаш ошкылеш.

- Тый нужголым кузе кученат? – манеш.

- Мый, - манеш ик эрге, - вакым шутышымат, тушко торштен пурышым да нужголым кучен луктым.

Изашт портылеш да шоль-влакыштлан каласа.

Шым эрге  кол кучаш каят. Нуно вудтурышко шуыт, вакым шутат, изашт вакышке пурен кая, бугыль-бугыль шокташ туналеш.

- Изана колым авырен, тудын йукшо шокта, - маныт молышт. – Айста меат вашкерак пурена! – ойлат чыланат.

Иктыже торштен колта, бугыль-бугыль манеш, весыже торштен колта, тугак манеш, кумшыжат, нылымшыжат, визымшыжат, кудымшыжат, - чыланат вудышко ппурен каят, колен пытат.

- Весылан осалым ит ыште, шке туткарыш логалат,- манын арам огыл калык ойла.

Йомак умбак, мый тембак.

Кандаш.

Ко патыр?

(йомак)

Пылтым-пылтым меран кудалеш. Ий умбалне пырлоч йоралтеш.

- Ай-ай, ий, патыр улат?

- Патыр улам, - манеш ий.

- Патыр улат гын, молан кече ончалешат, шулен кает?

- Тугеже кеке мый дечем патыр.

Меран кудалеш пыл деке, пыл деч йодеш:

- Кече, патыр улат?

- Патыр улам,  - манеш кече.

- Патыр улат гын, молан тыйым пыл шойышта?

- Тугеже пыл мый дечем патыр.

Меран кудалеш пыл деке, пыл деч йодеш:

- Пыл, патыр улат?

- Патыр улам, - манеш пыл.

- Патыр улат гын, молан мардеж пуалешат, шаланет?

- Тугеже мардеж мый дечем патыр.

Меран кудалеш мардеж деке.

- Мардеж, патыр улат мо? – йодеш.

- Патыр улам, - манеш мардеж.

- Патыр улат гын, молан ку курык вошт пуал лектын от керт?

- Тугеже ку курык мый дечем патыр.

Меран кудалеш ку курык деке.

- Ку курык, патыр улат мо?

- Патыр улам.

- Патыр улат гын, молан тыйым коля шутен лектеш.?

- Тугеже коля мый дечем патыррак.

Меран кудалеш коля деке.

- Коля, патыр улат мо?

- Патыр улам.

- Патыр улат гын, молан тыйым пырыс куча?

- Тугеже пырыс мый дечем патыррак.

Меран кудалеш пырыс деке.

Пырыс, патыр улат?

Патыр улам.

- Патыр улат гын, молан куван кидышке ончет?

- Кува патыр да садлан, очыни.

Меран кудалеш кува деке, кува деч йодеш.

- Кува, патыр улат мо?

- Патыр улам, - манеш кува да тулвондо дене мераным перен колта.

Тылеч вара меранын пылыш мучашыже шемемын.

Кува мераным почшо гычат перен колтен,  сандене почшо кучык лийын.

Помыла дене капшым лупшал колтен, сандене меран кенежым сур лиеш.

Индеш.

Лу.

Лу изак-шоляк.

(йомак-ойлымаш)

Ольош монгыштыжо шкетын веле кодын. Аваже кевытыш каен. Мотор кече. Уремыште цоча-влакын юарлыме йукышт шокта. «А трук авам кечывал марте огеш тол? Мылам вара монгышто тыгак шинчыман мо? – Ольош шоналтыш. – Тапычке да пальто деч посна модаш лектын ом кертыс! Пальтожым иктаж-семын чием лийже, а ботинкысе шнурокым кереден нигузе ом сене!».

- Мурка, мом мылам ыштыман? – Ольош шортшаш гай пырыс деч йодеш.

Мурка, шуйнен возын, сурлен гына кия, шинчажым почде, юмыюа оралгыше йукшо дене вашешта:

- Икоян лу изак-шолякмыт деч йод. Нуно тылат полшаш ямде улыт.

- Могай адак изак-шоляк-влак? – Ольош шыдешкыш. – Молан лач луын улыт?

Но пырыс вашеш нимом ыш пелеште. Путырналтын, мамык гай почшо дене нержым веле петырыш.

- Кузе мылам пален налаш: лу изак-шолякше кушто улыт? – мане Ольош. – Кушеч туналашат ом пале.

- Мый дечем, - окнашке ончалше кече шыргыжале. – Каваште мый шкетын улам.

- Ынде раш, - вашештыш Ольош. – Мыят монгышто шкетын шинчем. А умбакыже кузе лийман?

Тыгутлаште кровать йымач Ольошын ботинкыже-влак писын гына лектыч.

- А ну-ка, мемнан умбаке ончал-ян, - маньыч ботинке-влак. – Ме коктын улына. Икыт, кокыт.

- Мыят тендан умбаке кок шинча дене ончем, - воштылале Ольош.

Устелторышто чайгорка-влак йынгыртатышт.

- Ончал-ян, кумытын улына, - маньыч нуно. – Икыт, кокыт, кумыт.

Ольош чайгорка-влакым шотлыш.

Тиде жапыште тудын деке устел лишеме.

- Икыт, кокыт, кумыт, нылыт. Мыйын ныл йолем уло, - мане устел.

Пырыс ик ужар шинчажым почо.

- Адак туняшкыжат тыгай лач мый веле улам манын ит шоно, - пургале Мурка.

Пырыс, вес могырыш савырнен, йолжым шуялтыш.

- Икыт, кокыт, кумыт, нылыт, - Ольош шотлен нале.

- А мый вич мучашан шудыр улам, - устембалне кийыше значок йукым пуыш. – Вич лукышко кечыйол гай йылгыжам.

Тыгутлаште окна гый шортнялге тусан копшанге чонештен пурыш. Изи самолёт гай мугырен, Ольош йыр савырныш. Вара кидкопашкыже шинче. Ольош мыняр йол улмыжым шотлынежат ыле, но копшанге чонештен кайыш.

- Мый копшанге улам. Мыйын куд йолем уло, - ызгале тудо.

Шонанпылым суретлыман коробка гыч турло тусан карандаш-влак колылалтышт.

- Шымытын улына, - маньыч нуно. – Шотлен кертат.

- Икыт, кокыт, кумыт, нылыт, визыт, кудыт, шымыт, - Ольош нуным шотлен нале.

Кувар лишне поезд мугыралтыш:

- У-У! Мый кандаш вагоным шупшам. ольош айда пырля шотлена!

- Тук, тук, тук, тук, тук, тук, тук, тук.

- Мый кандаш вагоным шотлышым! – кычкырале Ольош.

- А мемнан нерген монденат, - пырдыжыште кечыше шонго шагат опкелыме гай пелештыш. – Кызыт жап индеш шагат. Колышт, мый индеш гана перен шижтарем.

Шагат индеш гана пералтыш.

- Вот ынде индеше марте шотлен моштем, - Ольош кугешнен пелештыш.

- Ну,а  ынде шоналте, икоян лу изак-шолякет комыт улыт? – Мурка чоян ончале. – Неужели кызыт марте шонен шыч му?

- Лу изак-шоляк, лу изак-шоляк… - Ольош мугыматыш. – Мо лиеш гын? вара вучыдымын воштылын колта.

 - Палашым! Палышым! Тиде смыйын парням-влак улыт!