Тема: й деп үн болгаш й деп үжүк.
план-конспект урока (1 класс) на тему

Тема: й деп үн болгаш й деп үжүк.                

Сорулгазы:

1. й деп уннун үжүү-биле таныштырар. Ол үн, үжүк кирген слогтарны, сөстерни, домактарны шын адап, бижип, номчуп өөредири.
2. Уругларны үннү шын дыңнап билирин, сактып алганын болгаш кичээнгейин боттарының бодалдарын тода, шын чугаалап билирин, сөс курлавырын байыдып, аас чугаазын сайзырадыр.
3. Уругларны мал-  маганга ынак болурун кижизидер.

Дерилгези: Экран, презентация, таблица, хой кежинден, дүгүнден кылган идик-хеп аймаа.

Кичээлдин чорудуу.

1. Организастыг кезээ.

өөреникчилерге психологтуг хөөнну тургузары.( 1 слайд)

Өнгур унуш, чечек чимис

Чуртувуска саглаңназын

Өөрушкулуг өөрлерим

Хөлчок эки өөрензин.

Бо кичээлге кым мактадыксап тур?

Кымнар чаа сөстер билип алыксап тур?

Ам шупту демниг, шалыпкын ажылдаалыңар.

2. Кол кезээ.

1. Кичээлдин темазы болгаш сорулгазы-биле таныштырар. (2слайд)

Сөс бурузунде кандыг үн катап-катап дыңналып турар-дыр?(ай, анай, хой) (3 слайд)

Кичээлдиң темазын кым чугаалаптарыл?

Бо кичээлде чуну билип алыксап тур силер?

2. Ам ол үн, үжүкту шинчилеп көрээлиңер, база катап «Й» деп көрээлиңер.

Й деп үннүң дугайында чүнү чугаалап болур силер?

Ажык эвес деп канчап билип алдыңар?

Кандыг үн-дүр?

Тунңел: Й дээрге ажык эвес, ыыткыр, эжеш эвес үн. (слайд 4)

3. [Й] деп үн кирген сөстерден тып көруңерем.

Сөстерде туружун илередип көрээлиңер.

Тыва дылда Й деп үн сөстун эгезинге, ортузунга болгаш сөөлунге турар. . (слайд 5)

4. Үжүк-биле таныштырылга.

Й деп үжүк чүү деп үжүкке дөмей-дир? (И деп үжүк, кырында чартык ай хонуп алган).

Бо үжүктү бижиири белен, кыдыраашка 3 үжүктен бижиптиңер.

5. Ном-биле ажыл.

ай-ой-уй-ий-үй-өй-ый.

Сөстер: ай, ий, дой, хой. (словарлыг ажыл)

                ой,өй, бай, хөй.

Ой – малдын чузуну, өңү.

Дой – сарыг малгаш, байырлал.

6. Чурук-биле ажыл.(слайд 6)

Өөреникчиниң дыңнадыы: Сайлык кушкаш. Бо кушкаш бистин Тывавыста бар. Ол ажык черлерге болгаш хемнер, хөлдер кыдыынга чоруур, март айдан октябрь айга чедир турар, оон чылыг черлерже ужуп чоруптар.

Домактарны номчуулуңар.

Борбак ай. Чирик ий. (слайд 7). Хөй хой. (слайд 8).Бичии дой.

Физминутка

Анайларым ийи,

Артында-ла ийис

Домейлери аажок

Дөнгур-дөнгур көк-көк

Мыйыстары бичии

Yзеңейнип шурап,

Yскулежип ойнаар.

Анайларым эрес.

7. Чуу чылы моорлап келген ийик уруглар? ХОЙ.

Хой кандыг амытаныл? (Азырал, шээр)

Хойну кижилер чуге азырап турарыл?(слайд 9. РЕБУС-ХОЙЖУ)

8. Өөреникчилерниң дыңнадыы.

Диана, выставка –хой кежинден,дүгүнден кылган идик хептер,хой дүгүн ээргиишке ээрерин көргүзер.

Чаяна– слайд 10,11(Ужа-төш-хүндүткелдиг чем.)

Хойну азыраарга кайы хире ажыктыын чугаалаштывыс. Чоннуң эскериглеринден ап көөрге, бир эвес, хойлар ээзинче чыглып бөлдунчүүрге. Ол дээрге агаар-бойдустун соорунуң демдээ болур.

9. Оюн. ХОЙ деп сөстүң кандыг-ла бир үжүүн солупкаш чаа сөстерден тургузуп көруңерем уруглар.

ХОЙ-ХОЛ-ХӨЛ-ХӨЙ .

10. Самбырага ажыл. Башкы сөс(хойжу) адап бээрге. Өөреникчи самбырага бижээш сөстүң үн-үжүк анализин кылыр өскелери база кыдырааштарынга күүседир. Хыналданы эжеш солчулга дузазы-биле күүседир.

3. Туңнел кезээ.

1. Тыва улустун үлегер домаанче кичээнгейни салыылыңар. Шупту номчааш утказын сайгарар.

Инектиг кижи тодуг,

Хойлуг кижи каас.

Улегер домактын ийи дугаар кезээн кыдырааштарынга дүжүрүп бижип алыңар. Домакты сайгар.

 Сөзүглел-биле ажыл. .

Словарлыг ажыл.    ОЙЛАДЫПКАН  -СЫВЫРЫПКАН)

КОКАЙ – БӨРҮ

Башкы номчуур.

Хой-аал малы.Хойну азыраар ,камгалаар.

      Дарый биле Байыр чайын хой кадарып чораан.Хой чоогунга кокай          

маңнап келген.Олар кокайны ойладыпканнар.

Шииледир номчуур.

1 одуруг илчирбелей номчуур.

Шилилгелиг номчулга.

Бо сөзуглелде каш домак бар-дыр?

1.Хой чуу малы-дыр?

2.Хойну канчаар-дыр?

3.Кымнар хой кадарып чораан-дыр?

4.Хой чоогунга чуу маннап келген-дир ?

5.Олар кокайны канчанган –дыр?

ТУННЕЛ.

АМ  БОЛУКТЕП АЖЫЛДААЛЫңАР:

Бо бердинген слогтардан сөстерден тургузар:хой-жу , хой-лар,сай-лык,а-най,ко-кай,на-йы-рал.Кайы бөлүк мурнай тургузуптарыл оон түңнээр.

КИЧЭЭЛДИН ТУННЕЛИ: бо кичээлде боттарынарга ажыктыг чүнү билип алдыңар? РЕФЛЕКСИЯ (слайд 13)

Тема: й деп үн болгаш й деп үжүк.                

Сорулгазы:

1. й деп уннун үжүү-биле таныштырар. Ол үн, үжүк кирген слогтарны, сөстерни, домактарны шын адап, бижип, номчуп өөредири.
2. Уругларны үннү шын дыңнап билирин, сактып алганын болгаш кичээнгейин боттарының бодалдарын тода, шын чугаалап билирин, сөс курлавырын байыдып, аас чугаазын сайзырадыр.
3. Уругларны мал-  маганга ынак болурун кижизидер.

Дерилгези: Экран, презентация, таблица, хой кежинден, дүгүнден кылган идик-хеп аймаа.

Кичээлдин чорудуу.

1. Организастыг кезээ.

өөреникчилерге психологтуг хөөнну тургузары.( 1 слайд)

Өнгур унуш, чечек чимис

Чуртувуска саглаңназын

Өөрушкулуг өөрлерим

Хөлчок эки өөрензин.

Бо кичээлге кым мактадыксап тур?

Кымнар чаа сөстер билип алыксап тур?

Ам шупту демниг, шалыпкын ажылдаалыңар.

2. Кол кезээ.

1. Кичээлдин темазы болгаш сорулгазы-биле таныштырар. (2слайд)

Сөс бурузунде кандыг үн катап-катап дыңналып турар-дыр?(ай, анай, хой) (3 слайд)

Кичээлдиң темазын кым чугаалаптарыл?

Бо кичээлде чуну билип алыксап тур силер?

2. Ам ол үн, үжүкту шинчилеп көрээлиңер, база катап «Й» деп көрээлиңер.

Й деп үннүң дугайында чүнү чугаалап болур силер?

Ажык эвес деп канчап билип алдыңар?

Кандыг үн-дүр?

Тунңел: Й дээрге ажык эвес, ыыткыр, эжеш эвес үн. (слайд 4)

3. [Й] деп үн кирген сөстерден тып көруңерем.

Сөстерде туружун илередип көрээлиңер.

Тыва дылда Й деп үн сөстун эгезинге, ортузунга болгаш сөөлунге турар. . (слайд 5)

4. Үжүк-биле таныштырылга.

Й деп үжүк чүү деп үжүкке дөмей-дир? (И деп үжүк, кырында чартык ай хонуп алган).

Бо үжүктү бижиири белен, кыдыраашка 3 үжүктен бижиптиңер.

5. Ном-биле ажыл.

ай-ой-уй-ий-үй-өй-ый.

Сөстер: ай, ий, дой, хой. (словарлыг ажыл)

                ой,өй, бай, хөй.

Ой – малдын чузуну, өңү.

Дой – сарыг малгаш, байырлал.

6. Чурук-биле ажыл.(слайд 6)

Өөреникчиниң дыңнадыы: Сайлык кушкаш. Бо кушкаш бистин Тывавыста бар. Ол ажык черлерге болгаш хемнер, хөлдер кыдыынга чоруур, март айдан октябрь айга чедир турар, оон чылыг черлерже ужуп чоруптар.

Домактарны номчуулуңар.

Борбак ай. Чирик ий. (слайд 7). Хөй хой. (слайд 8).Бичии дой.

Физминутка

Анайларым ийи,

Артында-ла ийис

Домейлери аажок

Дөнгур-дөнгур көк-көк

Мыйыстары бичии

Yзеңейнип шурап,

Yскулежип ойнаар.

Анайларым эрес.

7. Чуу чылы моорлап келген ийик уруглар? ХОЙ.

Хой кандыг амытаныл? (Азырал, шээр)

Хойну кижилер чуге азырап турарыл?(слайд 9. РЕБУС-ХОЙЖУ)

8. Өөреникчилерниң дыңнадыы.

Диана, выставка –хой кежинден,дүгүнден кылган идик хептер,хой дүгүн ээргиишке ээрерин көргүзер.

Чаяна– слайд 10,11(Ужа-төш-хүндүткелдиг чем.)

Хойну азыраарга кайы хире ажыктыын чугаалаштывыс. Чоннуң эскериглеринден ап көөрге, бир эвес, хойлар ээзинче чыглып бөлдунчүүрге. Ол дээрге агаар-бойдустун соорунуң демдээ болур.

9. Оюн. ХОЙ деп сөстүң кандыг-ла бир үжүүн солупкаш чаа сөстерден тургузуп көруңерем уруглар.

ХОЙ-ХОЛ-ХӨЛ-ХӨЙ .

10. Самбырага ажыл. Башкы сөс(хойжу) адап бээрге. Өөреникчи самбырага бижээш сөстүң үн-үжүк анализин кылыр өскелери база кыдырааштарынга күүседир. Хыналданы эжеш солчулга дузазы-биле күүседир.

3. Туңнел кезээ.

1. Тыва улустун үлегер домаанче кичээнгейни салыылыңар. Шупту номчааш утказын сайгарар.

Инектиг кижи тодуг,

Хойлуг кижи каас.

Улегер домактын ийи дугаар кезээн кыдырааштарынга дүжүрүп бижип алыңар. Домакты сайгар.

 Сөзүглел-биле ажыл. .

Словарлыг ажыл.    ОЙЛАДЫПКАН  -СЫВЫРЫПКАН)

КОКАЙ – БӨРҮ

Башкы номчуур.

Хой-аал малы.Хойну азыраар ,камгалаар.

      Дарый биле Байыр чайын хой кадарып чораан.Хой чоогунга кокай          

маңнап келген.Олар кокайны ойладыпканнар.

Шииледир номчуур.

1 одуруг илчирбелей номчуур.

Шилилгелиг номчулга.

Бо сөзуглелде каш домак бар-дыр?

1.Хой чуу малы-дыр?

2.Хойну канчаар-дыр?

3.Кымнар хой кадарып чораан-дыр?

4.Хой чоогунга чуу маннап келген-дир ?

5.Олар кокайны канчанган –дыр?

ТУННЕЛ.

АМ  БОЛУКТЕП АЖЫЛДААЛЫңАР:

Бо бердинген слогтардан сөстерден тургузар:хой-жу , хой-лар,сай-лык,а-най,ко-кай,на-йы-рал.Кайы бөлүк мурнай тургузуптарыл оон түңнээр.

КИЧЭЭЛДИН ТУННЕЛИ: бо кичээлде боттарынарга ажыктыг чүнү билип алдыңар? РЕФЛЕКСИЯ (слайд 13)