таблицы для родногоязыка
материал (4 класс) на тему
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Тыва дыл – республиканың ниити билиг школаларында кол эртемнерниң бирээзи. Күрүнениң өөредилге стандарттарының негелделери ë зугаар өөреникчилерниң тыва дыл талазы-биле билиг болгаш мергежил чаңчылдарынга даянып, өөредилгениң практиктиг угланыышкыннын бедидери, уругларның логиктиг бодалын, аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыры, өөренип турар билиглерин делгемчидери чугула.
Эге класстарга тыва дылды өөредириниң кол сорулгалары: Уругларны медерелдии-биле шын номчуур, бижиир болгаш чугаалаарынга өөредир; Төрээн дыл болгаш литература талазы-биле эге билиглерни бээр; Уругларны ном ажыглаарынга чаңчыктырар болгаш оларның дылга сонуургалын, номчулга болгаш билиглерже чүткүлүн хайныктырар; Номчулга болгаш бижилге холбаштыр бойдусту, ниитилел амыдыралын хайгаараарын үндезилээш, өөреникчилерниң үзел-бодалын ханы чепсеглээр; Уругларны мораль болгаш эстетика талазы-биле кижизидер; Өөренип турар чүүлдерин сайгарып, бөлүктеп, деңнеп,түңнеп билиринге, оларның иштинден кол болгаш чугула чүүлдерни тып, тайылбырлаарынга чаңчыктырар. Бо бүгү сорулгаларны чедип алырынга тыва дыл кичээлдеринде таблицаларны ажыглаары кол черни ээлеп турар.
Таблицаларны ажыглаарының сорулгазы – тыва дыл башкылаашкынынга болгаш өөреникчилерге янзы-бүрү хевирниң өөредилге ажыл-чорудуун кылырынга, билиг шиңгээдиринге эжеш болгаш бөлүктей өөрениринге, бот-тускайлаң ажылдаарынга, чаа билигни чедип алырынга, логиктиг бодалын, аас болгаш бижимел чугааны сайзырадырынга практиктиг дузаны чедирери.
Таблицаларның тургузуу : таблицаларны 2-ги класстың өөредилге темаларынга дүүштүр аңгы-аңгы тургускан. Таблицаларны кичээлге ажыглаары, кайы үеде ажыглаары башкының бодунуң чогаадыкчы чоруундан хамааржыр. Таблица, схемалар - уругнуң чаа билиг шиңгээдип алырынга, билигни быжыглаарынга, катаптаашкын үезинде ажыглаары дузалыг.
Таблицаларны ажыглаанындан өөреникчиниң медерелдиг өөрениринче сонуургалы оттуп, билиг шиңгээдип алырынче чүткүлү күштелир. Чаа чүүлге сонуургалдан кижиге билиг шиңгээдип алыр чүткүл хевирлеттиннер ужурлуг. Уругга сонуургал болгаш чүткүл чок болза , чаа бодал төрүттүнмес, чогаадыкчы чорук сайзыравас дээрзин билир бис. Тыва дылды эге школага өөредири уругларның угаан-медерелин, логиктиг боданыышкынын сайзырадырынга, оларны эки мөзү-шынарга кижизидеринге, күш-ажылга белеткээринге, уругларның ниити билииниң, культуразының деңнелин бедидеринге улуг ужур-дузалыг. Школага тыва дылды өөредири уругларга төрээн дылының дугайында эге чада билиглерни алыры, өске эртемнерни шиңгээдип алырынга дузалыг.
Күс дүшкен. Домак төнген утканы (бодалды) илередир. Домак эгезин улуг үжук-биле бижиир.
Медээ аянныг домактың сөөлунге улуг сек (.) салыр . Өө редилге чылы эгелээн .
Айтырыг аялгалыг домакка айтырыг демдээн (?) салыр . Школаны сакты бердиңер бе ?
Дыңзыг аянны илередир домактың сөөлүнге кыйгырыг демдээн (!) салыр Чечектерниң чаражын чүү дээр ону !
Дыңзыг аянга дужааган , кыйгырган , мактаан , йорээл салган дээн уткалыг домактар хамааржыр .
Ажык үжүктер: а, ы, о, у, э, и, ө, ү, е, ё, ю, я. Бижикке үннерни үжүктер-биле демдеглээр .
Ажык эвес үжүктер: б,в,г,д,ж,з,й,к,л,м,н,ң,п,р,с,т,ф,х,ц,ч,ш,щ . Бижикке үннерни үжүктер-биле демдеглээр .
үн= үжүк үннер болгаш үжүктерниң саны дең : ном – 3 үн , 3 үжүк . Бердинген схемаларга дүүштүр сөстер тывары :
үн > үжүк үжүүнден үннериниң саны хөй : аяк – 4 үн , 3 үжүк . Бердинген схемаларга дүүштүр сөстер тывары :
үн < үжүк үнүнден үжүктерниң саны хөй : аал – 2 үн , 3 үжүк . Бердинген схемаларга дүүштүр сөстер тывары :
1– ги бөлүк : үн < үжүк 3-кү бөлүк: Үн< үжук Бердинген схемаларга дүүштүр сөстер тывары : 2-ги бөлүк : үн > үжүк
Кыска адаар ажык үннерниң үжүктери: а, ы, о , у, э, и, ө, ү
Узадыр адаар ажык үннерниң үжүктери: аа , ыы , оо , уу , ээ , ии , өө, үү
өк –биле адаар ажык үннерниң үжүктери : аъ , оъ,уъ , эъ , иъ , өъ, үъ :
КЫСКА АДААР УЗАДЫР АДААР ӨК-БИЛЕ АДААР АЖЫК ҮННЕР :
Эжеш сөстерниң утказын чугаалаңар: А л – аа л , с ы н- с ыы н , о л - оо л , с у к- с уу к , э р – ээ р , к и р - к ии р , ө ру - өө ру,д ү н - д үү н .
А ъ т , э ъ т , о ъ т , ка ъ т , чү ъ к, дү ъ ш, а ъ ш-чем , ча ъ с , чө ъ п. Өк-биле адаар ажык үннүг 9 сөс :
п, т, с, ш, х П ар, т авак , с аазын , ш ары, х адың. КҮШТҮГ АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР (СӨСТУҢ ЭГЕЗИНГЕ ЧОРУУР):
п, б, в, т, д, с, з, ш, ж, к, г, ч КОШКАК АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР:
й, л, м, н, ң, р, г. ЭҢ КОШКАК АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР:
КҮШТУГ АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР - КЕЗЭЭДЕ ДҮЛЕЙ
КОШКАК АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР - СӨС ЭГЕЗИНГЕ: БОК, ДЫТ - СӨС СӨӨЛУНГЕ: ЫЯШ, КАТ -СӨС ОРТУЗУНГА: АПТАРА, АКША ДҮЛЕЙ АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР ЧАНЫНГА ДҮЛЕЙ БОЛУР
КОШКАК АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР - СӨС ОРТУЗУНГА ИЙИ АЖЫК ҮН АРАЗЫНГА ( А В А , А Д А, А Ж ЫЛ ) - ЭҢ КОШКАК АЖЫК ЭВЕС ҮННЕР ЧАНЫНГА ( СЕ МД ЕР , КО ҢГ А) ЫЫТКЫР БОЛУР
ЭҢ КОШКАК ЭЖЫК ЭВЕС ҮННЕР – КЕЗЭЭДЕ ЫЫТКЫР : М А Л , Н О М , Ө Г , А Р Ы Г
Т ыва , Туран, Тес, туман, турар , тургузуг , тайга, тура ( кузел ) ЧАҢЧЫЛ ËЗУГААР Т –БИЛЕ БИЖИИР СӨСТЕР
Үлегерлеп алган сөстерге бижиир : Ф артук, ф абрика, свето ф ор, теле ф он,шка ф ц иркуль, ц ирк,кон ц ерт , мото ц икл Щë тка , щ и , бор щ , пла щ Ф,Ц, Щ
У я , ха я , а я н , а я ң , ха я а , а я к , а я лга , я блок аны я к , ха я лыг , да я нгыыштыг со я р , да я лаар , та я р с ент я брь, окт я брь, но я брь, я нварь Я ДЕП ҮЖҮКТУГ СӨСТЕР
Эгезинге : э// ээ э лик , э ртем , э рик , э мчи , Э рес , э птиг-демниг , э жик , э лезин э э рем , ээ ргииш , ээ лдек Э- ниң тыва сөске туружу
Ортузунга : ээ ч ээ рен , кич ээ л , чел ээ ш , д ээ р , б ээ р Э- ниң тыва сөске туружу
Сөөлунге: ээ э дир ээ , сер ээ ,сең ээ , меңээ, чеч ээ , бежел ээ Э- ниң тыва сөске туружу
Эгезинге : биживес е - нин тыва сөске туружу
Ортузунга : е Т е р е зин , ч е р , м е н, ү е р, эл е зин Сактып ал: инч ее к , коп ее к е- нин тыва сөске туружу
Сөөлүнге: е ин е , тевен е , шен е , имн е , шеңн е е- нин тыва сөске туружу
- ëзулуг , ëзугаар , ëзу-чаңчылдар, ëзуургак - вертолëт , самолëт , ëлка - Ëнзак , Алëна , Фëдор Ë деп үжүктуг сөстер
о ю н , мо ю н , ду ю г , хо ю г ю бка, Ю рий ЧҮЗҮ? Хо ю , шо ю , дугу ю , до ю , ку ю Ю деп үжүктүг сөстер
Орус дылдан үлегерлеп алган сөстерге хереглээр : Лагер ь , рубл ь , корабл ь , секретар ь , печень е , календар ь , кисел ь , январ ь , феврал ь , апрел ь , июн ь , июл ь , сентябр ь , октябр ь , ноябр ь , декабр ь Чымчык демдектиг (ь) сөстер
Ном – 1 слог Шала – 2 слог Үнген – 2 слог Аптара - 3 слог Аа , ыы , оо , уу , ээ , ии , оо , уу , яа , еэ , ео , юу – чангыс слог болур Дээр – 1 слог Хоорай – 2 слог Диңмирээшкин - 4 слог Слогтар
с аа-зын , ка- даг с ар -лык, бер -ген, эът-тиг ба-жыңывыс, бажы-ңывыс, бажыңы-выс Ки- чээл , ки-чээлдээр , кичээл-дээр мо -юн, ду -юг Көжүрүп болбас : Хой , шай , тук, класс, эм Ажыл , агаар , уя , эки , эът , саат Сөстерни көжүрери
Чүве ады Кым ? Кымнар ? б ашкы , башкылар өөреникчи, өөреникчилер эмчи , эмчилер уруг , уруглар оол , оолдар Чүү? Чүлер? Бажың, бажыңнар Мал, малдар Инек , инектер Куш, куштар , Кат, каттар
Кижилер аттары : Кым ? Херекселдер : Чүү? Чүлер? Материалдар : Чүү?Чүлер Чимис аймаа : Чүү? Ногаа аймаа : Чүү? Дириг амытаннар : Чүү? ҮнҮштер: Чүү? Чүве адын киирип бижи :
Чай - Хун - Күске – Кыш – Дус Чүг- Чигир - Даш - Амдан - Кандыг ? деп айтырыгга харыылаттынар сөстерден бижи :
бедик - … у луг - … ч аа - … ч оон - … у зун - … с емис - … ы рак - … а лгыг - … Кандыг ? д еп айтырыгга харыылаар удурланышкак уткалыг сөстерни бижи :
Канчап тур? – Артист ырлап тур. Чүнү кылып тур? – Уруг аяк чуп тур. Чүнү кылган ? – Т удугжу тууйбу салган . Канчап тур? – Бызаа эдип тур. Канчаар ? – Угбаларым ам чоруур . Канчанган ? – У руг удаан . Чүнү кылырыл ? – Серен онаалга күүседир . Кылыг созу
Фамилиязы : Ады: Адазынын ады : Ат болгаш фамилияларга улуг ужук
Азырал амытаннарның шола аттарынга улуг үжүк Ниити аттары и нек аът ы т м оортай х ой өшку Шола аттары Калчанак Челер -Ой Көстук Васька Дөңгүр-Хой С ыргалыг
Россия Федерациязы Тыва Республика Япония Китай Индия Америка … Чурттар аттарынга улуг үжүк
Кызыл хоорай Туран хоорай Шагаан-Арыг хоорай Ак-Довурак хоорай Москва хоорай Лондон хоорай Токио хоорай … Хоорайлар аттарынга улуг үжүк
Каа-Хем суур Чодураа суур Сукпак суур Чыраа-Бажы суур Сарыг – Сеп суур Тоора-Хем суур ... Суурлар аттарынга улуг үжүк
Кочетово кудумчузу Ленин кудумчузу Намзырай кудумчузу Аныяк кудумчузу ... Кудумчулар аттарынга улуг үжүк
Хемнер , кожууннар , хөлдер аттарынга улуг үжүк хемнер Улуг-Хем Бии- Хем Каа-Хем Тес-Хем ... хөлдер Чагытай Хадың Тере-Хөл Азас Байкал …
Төрел сөстер ажыл а жылчын а жылдыг а жылдакчы балык б алыкчы б алыктыг балыкчыгаш
Чүү? Кыш, кат, тоорук , суг , анчы , эм Кандыг ? к ышкы к аттыг т ооруктуг Суглуг аңныг Эмниг … К анчаар ? Кыштаар Каттаар Тооруктаар Суглаар Аңнаар Эмнээр …
-ла,- ле , -на, -не деп артынчы сөстер кижи-ле х ая-ла н ом-на б арган -на к идин -не чортуп -ла … Малчын болуру хүндүлүг-ле ат .
д аа - деп сөсту шын бижиири к ижи-даа а ът-даа а к-даа х ову-даа н омчуур-даа о йнаар-даа Өөреникчи кижи каяа-даа чурумнуг болур .
Кезектери : 1. Эгези 2. Ортузу 3. Төнчүзү Тоожуушкун дээрге көрген, дыңнаан, киришкен болуушкуннуң дугайында дес-дараалашкак кылдыр дамчыдары
Чурумал дээрге кандыг-бир чүвени, болуушкунну , ажыл-чорудулганы сөс-биле чуруп көргузери
Тургустунар чуруму : 1 . Бадыткап шынзыдар ужурлуг кол бодал. 2. Кол бодалды бадыткап шынзыдар барымдаалар . 3.Туңнел. Угаап-бодааныышкын дээрге кандыг-бир бадыткаан чүүлдүң хөгжүлдези болур
Домактың чугула кежигүннери Кол сөс Кым ? Чүү? Кымнар ? Чүлер? Чангыс шыйыг -биле шыяр Сөглекчи Канчап тур? Канчанган ? Канчаар ? Чүнү кылып тур? Ийи шыйыг -биле шыяр
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Таблица сложения. Упрощение таблицы сложения на основе переместительного закона сложения.
Урок- сказка в 1-ом классе. Учащиеся знакомятся с переместительным свойством сложения....
Обобщение: таблица сложения до20, таблица умножения
Карточки на таблицы сложения в пределах 20, и таблица умножния. Подойдёт на уроки обобщения конец 1 класса, 2класс...
Конспект урока математики в 3 классе по теме:"Таблица умножения 9.Составление таблицы.Установление зависимости между изменяющимся множителем и цифрой в разряде десятков и в разряде единиц".
Конспект урока математики в 3 классе по теме:"Таблица умножения 9.Составление таблицы. Установление зависимости между изменяющимся множителем и цифрой в разряде десятков и в разряде единиц"....
Таблица умножения. Различные приёмы работы, способствующие запоминанию таблицы умножения.
Описаны этапы работы, способствующие более быстрому запоминанию таблицы умножения....
Весёлая таблица ( тренажёр таблицы умножения и деления)
Презентация....
Презентация к уроку математике 3 класс УМК "Школа России" по теме " Закрепление по таблице умножения и деления на 2,3,4.Таблица Пифагора."
Данная презентация соответствует ФГОСу второго поколения....