Ужуглелге кичээл
план-конспект урока (1 класс)

Тема: ϴ деп үн болгаш ϴ, ө деп үжүктер.

Сорулгазы: ө деп үннү ажык деп база состен ылгап тыварынга, оон улуг ужуун шын бижииринге ооредир; состерни номчудуп тура, аас чугаазын сайзырадыр; кичээлге демнежип ажылдаарынга, эштеринин харыыларын дыннап билиринге кижизидер.

Дерилгези: азырал амытаннар чуруу, касса, кажыктар, презентация.

Кичээлдин чорудуу:

1. Организастыг кезээ.

Бажывысты кодургеш,

Ооргавысты хондургеш,

Олудувус чазааш,

Башкывысты дыннаал.

Бирээ, ийи, уш.

2. Катаптаашкын.

- Эрткен кичээлде чуу деп уннун ужуу-биле таныштывыс, уруглар? (ө деп уннун ужуу-биле танышкан)

- ϴ деп ун кандыг ун болурул? (Ажык, аас иштинден унген хей шаптыкка таварышпас)

- Чуу деп ужукке домейил? Ылгалы? (О деп ужукке домей, ортузунда курлуг)

- ϴ деп унну адаарга эриннер канчап баарыл? (Хоолайландыр шойлу бээр)

(О ну адап коргузер)

- О деп унну адаарга база эриннер хоолайландыр шойлур. Ылгалы: дыл О ну адаарга артынче тырлы бээр, а ϴ ну адаарга дыл бурунгаар шойлуп келир.

3. Кичээлдин темазын, сорулгазын ундурер.

- ϴ, ө деп ужуктерни бижип билир силер бе? Кандыызын бижип ооренип алдывыс?

- Бо кичээливисте кандыг ужукту бижип ооренип алыр силер? (Улуг ϴ ну бижип ооренир бис)

- Эр хейлер! Богун ө деп ужук кирген состерни оон-даа эки номчуп, улуг ϴ деп ужукту бижип ооренип алыр силер, уруглар.

        Кичээливис солун болзун дээш, тыва улустун ойнап чораан бир оюну – биле таныштырбышаан, оон чажыдын демнежип ажыдар бис. А чуу деп оюн дээрзин айтырыгларга харыылапкаш билип алыр силер.

- ϴ деп ун кирген состерден адаптынарам. Состернин кайызында дынналып турар-дыр?

- Сөс деп сөсте кайызында дынналып турар-дыр? (ортузунда)

- Ынчангаш ө состернин кайызынга туруп болур-дур? (эгезинге, ортузунга)

- А кайы кезээнге туруп болбазыл? (сөөлүнге)

- Эр хейлер! Тыва оюнну коргузейн. (Слайд)

- Чуу деп оюн-дур? (Кажык) Кажык ойнап билир силер бе? Ог-буленерде кажык ойнап турар бе?

Кажык дугайында дыннадыг: Кажык дээрге бичии сөөк, ол чода сөөгүнүӊ адаанда турар. Буттарнын бажынын шимчеп чоруурунга дузалыг. Дуюглуг дириг амытан бурузунде бар.

- Кичээлге эки харыылап, ажылдаар уругларнын одуруун кажыктар-биле шаннаар мен. (Хапта кажыктарны коргузер)

- Кажыктын бирги чажыдын ажыдаалынар – өшкү. Бо состе база ө деп ужук кирип турар. ϴшкунун хевирин коргузер, чуруун самбырага азар. Ошку деп состу орус дылче очулдурар.

4. Состер номчууру.

Самбырага азар: өөр (хөй), өрү (ыракта), чөрүү (дедир), мөөрээр (эдер), өреме (сметана)

Состерни номчаан соонда оларнын утказы-биле ажылды чорудар.

- Кажыктын ийиги чажыдын ажыдаалынар. (Инектин хевирин кажыкка коргузер, оон чуруун самбырага азар)

- Инек деп состу орус дылче очулдурар. (Корова)

5. Ужуктер кассазы-биле ажыл. Эштежип ажылдаар.

- Дараазында состерни тургузар: өрээл, ϴнер, өөренир.

Кажыктын ушку чажыдын ажыдар: аът хевирин коргузер. Аът деп состу орус дылче очулдуртур. Аът чуруун самбырага азар.

6. Бижилге.

Салааларга сула шимчээшкиннер

Улуг ϴ - нун бижилгезин хайгаарадыр. Бичиизи – биле бижиири домей. Самбырага кезек уругларга бижидер.

- Бодунарнын бижээнинер чараш-дыр бе азы самбырада бижээни чараш-дыр бе? (Уруглар ажылын унелээр. Чараш бижээн уругларга кажыктарны улээр)

Кажыктын дортку чажыды хойнун хевирин коргузер. Хой деп состу орус дылче очулдурар, хой чуруун самбырага азар.

Сула шимчээшкин

ϴпеялар, өпей- оолдар

ϴөреникчи болган бис.

ϴру холду көдүрүнер,

ϴрү шурап амыранар.

ϴөрүшкүлүг өөренгеш,

ϴөвүсче чанар бис. 

7. Ном-биле ажыл.

Номда (ар 53) созуглелди номчудар.

- Каш домак номчудунар?

(Созуглелге хамаарышкан айтырыгларны салыр)

- Мал чуну чиир? (силос)

- Чоруу шары канчаарыл? (моорээр)

Кажыктын бешки чажыды сарлык хевирин коргузер. Чуруун аскаш, сарлык деп состу орус дылче очулдурар.

8. Болуктерге  схема – биле ажыл.

            р             р                        сс      н                   ч       р            

Кассадан тогериктер орнунга чогуур ужуктерни салыр.

(Болук бурузунун ажылын унелээр)

Кажыктын алдыгы чажыды теве хевирин коргузер. Чуруун аскаш, теве деп состу орус дылче очулдурар.

- Кажык деп бичии сооктун чажыттарын тып алдывыс. Бо чуруктарда дириг амытаннарны чангыс сос-биле чуу дээрил? (Азырал дириг амытаннар)

- Олар каш чузун – дур? (Алды чузун мал)

9. Туннел.

- Кичээливисте чуу чувеге ооренип алдынар?

- Кандыг ажылды кылырга солун болду?

- Кичээлге ажылынарны унеленер. (Оннуг тогериктерни кодурер)

10. Онаалга. ϴ кирген слогтарны, состерни, домактарны номчуур.

Сонуургактарга:  ϴ деп ужук кирген кижилер аттарындан улуг улузундан айтырып, билип алыр.