3 нче сыйныфлар өчен татар теленнән эш программасы (рус төркеме)
календарно-тематическое планирование (3 класс) по теме

Аңлатма язуы.

Эш программасының статусы.

Эш программасы:

 - “Россия Федерациясендә Мәгариф турында” 273 нче номерлы Федераль законга;

 -“ Мәгариф турында” Татарстан Республикасы законына  (28.06.2013);

 -“Татарстан Республикасы дәүләт телләре һәм Татарстан Республикасында башка телләр турында” Татарстан Республикасы Законы

 № 443РТ от 18.07.2004г

  -2014-2020 нче елларга Татарстан Республикасы дәүләт телләрен һәм Татарстан Республикасында башка телләрне саклау, өйрәнү һәм үстерү буенча Татарстан Республикасы Дәүләт программасы”на

     -  урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәбе рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен һәм әдәбиятын укыту программасына (Казан,  2013 нче ел (төзүче авторлар: Р. З. Хәйдәрова, К. С. Фәтхуллова,  Г.М. Әхмәтҗанова))

- Татарстан Мәгариф  һәм фән  министрлыгының 2012 нче елның 13 нче августында чыккан “Гомуми белем бирү учреждениеләрендә татар теле һәм әдәбияты укыту” турындагы  9777/12 номерлы хатына;

          -Татарстан Мәгариф  һәм фән  министрлыгының 2012 нче елның 13 нче августында  чыккан“ Татарстан Республикасы гомуми белем бирү учреждениеләрендә татар телен дәүләт теле буларак  укыту” турындагы  1291520/1 номерлы хатына;

 -Татарстан Мәгариф  һәм фән  министрлыгының 2014 нче елның 4 нче сентябрендә  чыккан“ Федераль  дәүләт белем стандартлары нигезендә мәктәпләрдә татар телен һәм әдәбиятын укыту” турындагы  2905041-2  номерлы хатына;

         - Татарстан Республикасы мәгариф һәм фән министрлыгы өстәмә профессиональ белем бирү бирүче дәүләти автономияле мәгариф оешмасы “татарстан Республикасы мәгарифне үстерү институты” ның 2014 нче елда чыккан  ““Әдәбият” предметын укыту үзенчәлекләре. Татар әдәбияты буенча башлангыч, төп, урта гомуми белем бирү программаларын гамәлгә куя торган педагогик хезмәткәрләр өчен тәкъдимнәр”енә

- Татарстан Мәгариф  һәм фән  министрлыгының  2014 нче елның 8 нче июлендә  чыккан 11005/14 номерлы  уку планнары турындагы хатына;

-Р. 3. Хәйдәрова, Г. М. Әхмәтҗанова «Күңелле татар теле». Дүртьеллык башлангыч рус мәктәбенең 3 нче сыйныфы өчен татар теле һәм әдәби уку дәреслеге (рус телендә сөйләшүче балалар өчен). Казан, «Татармультфильм» нәшрияты, 2012.

-Татарстан Мәгариф  һәм фән  министрлыгының 2014-2015 нче уку елына базис уку планы;

- 4 нче гомуми белем бирү мәктәбе  Югары Акташ филиалының  2014-2015 нче уку елына төзелгән уку планына;

-мәктәпнең “Эш программалары турында положениесе” нә;

-уку процессында кулланырга мөмкин региональ китаплар исемлегенә;

-уку-укыту процессын оештыруга, мәктәптәге шартларга санитар- эпидемиологик таләпләргә (РФ төп дәүләт санитар табибы раслаган 29.12.2010 нчы ел № 189  карар) нигезләнеп төзелде.

Татар теле фәненә гомуми характеристика

      Татарстан Республикасы Конституциясенең 4 нче маддәсе һәм «Татарстан Республикасы халыкларының телләре турындагы» Закон нигезендә татар һәм рус телләре - тигез хокуклы дәүләт телләре булып тора. Татар телен дәүләт теле буларак өйрәнү телне аралашу чарасы, шулай ук укучыларны рухи һәм әхлакый яктан тәрбияләү, аларның аралашу культурасын формалаштыру ысулы буларак үзләштерүдән гыйбарәт. Татар телен аралашу чарасы буларак үзләштерү нәтиҗәсендә укучылар көндәлек тормышта, полиэтник җәмгыятьтә үзара аңлашу һәм хезмәттәшлек итү күнекмәләренә ия булалар.

Татар теле, танып белү чарасы буларак, укучыларның фикер йөртү, интеллектуаль һәм иҗади сәләтләрен үстерүгә хезмәт итә, шулай ук рус телле укучыларны татар халкының мәдәнияте һәм милли үзенчәлекләренә якынайта, башка халыкларга карата хөрмәт хисе, толерантлык, мәдәниара диалогка осталык кебек универсаль күнекмәләр булдыруга этәрә.

Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле укытуның төп максаты һәм бурычлары.

 Билгеле булганча, укытуның максаты җәмгыять тарафыннан куелган социаль заказ белән билгеләнә. Урта гомуми белем  бирү мәктәбендә укучыларның телдән һәм язмача аралашу күнекмәләрен камилләштерү, татар теленнән системалы фәнни белем бирү белән беррәттән, татар дөньясы, татар әдәбияты турында  күпкырлы мәгълүмат җиткерү, ягъни укучыларның коммуникатив компетенцияләрен үстерү гомуми максат итеп куела. Татарстан Республикасының белем бирү системасына куйган төп бурычы - иҗади фикерләүче, инициативалы, иҗтимагый тормышта актив катнашучы, белемле һәм ике дәүләт һәм чит телләрдә дә иркен сөйләшеп аралашучы билингваль (полилингваль) шәхес тәрбияләү.   Уку дәресләренең   ТӨП МАКСАТЫ – башка милләт  вәкилләренең күңелен яулардай, аларда гомумкешелек , әхлакый сыйфатларын тәрбияли алырдай әсәрләр аша укучыларның татар телен өйрәнүгә кызыксынуларын , ягъни уку мотивациясен көчәйтү; рус телендә сөйләшүче балаларны татар әдәбиятының алтын хәзинәсен тәшкил иткән әдәби әсәрләр белән таныштыру; татар халкының тарихына, мәдәниятенә ихтирам хисе тәрбияләү; татар әдәбияты әсәрләрен өйрәнү аша, укучыларның татар телендә телдән һәм язмача аралашу мөмкинлекләрен киңәйтү, ягъни дәүләт телен сыйфатын яхшырту.

Рус телле балаларга татар теле укыту максаты киңкырлы һәм ул берничә аспекттан тора: танып белү, үстерү, тәрбия, белем бирү.

            Танып белү максатының эчтәлеге.

Татарстан Республикасында яшәүче һәр милләт кешесенә, үз халкы тарихыннан тыш, шушы төбәктә төп халык булып саналган татар халкы мәдәниятен, гореф-гадәтләрен, тарихи үткәнен, бүгенгесен, киләчәген белү зарур. Татар халкы белән кулга-кул тотынып яшәргә әзерләнүче һәр кеше бу халыкның бәйрәмнәрен, традицияләрен аңларга, хөрмәт итәргә, әдәбият-сәнгать вәкилләренең иҗади казанышлары белән үзенең рухи үсешен баета алу мөмкинлегеннән файдаланырга тиеш. 

Татар исемнәрен, Татарстанның табигатен, җирлеген, топонимикасын дөрес әйтә белергә өйрәтү, аларның семантикасы белән кызыксындыру, балалар фольклоры, татар халкы авыз иҗаты, әдәбият-сәнгать вәкилләре белән беренчел таныштыру - башлангыч этапта танып белү максатының төп эчтәлеген тәшкил итә.

            Үстерү максатының эчтәлеге

  Балаларның психик үсешен түбәндәге юнәлешләрдә үстерүгә аеруча игътибар таләп ителә:

- фикерләүне үстерү белән бәйле психик функцияләр: логик фикерләү, сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табу, индуктив, дидуктив фикерләү;

хәтерне үстерү (ихтыярый, ихтыярсыз), игътибарлылыкны үстерү;

- аралаша белү сәләтен үстерү (аралашучанлык, хислелек, эмпатия хисләре);

- ихтыяр көче, максатчанлык, активлык кебек сәләтләрне үстерү.

Программага сайланган эчтәлек нигезендә сөйләм эшчәнлегенең барлык төрләре буенча да эш оештырганда бу максатлар беренче планга куела.

         Тәрбия максатының эчтәлеге

Балаларның рухи дөньяларын баету, аларны татар халкының мәдәнияте һәм сәнгате белән таныштыру, төрле милләт вәкилләре арасында дуслык һәм хөрмәт хисе тәрбияләүгә юнәлтелә. Балаларның яшь үзенчәлекләренә туры килгән, аларны кызыксындырган мораль проблемаларны үз эченә алган эчтәлек, беренчедән, укыту процессында тәрбияви функция башкарса, икенчедән, турыдан-туры коммуникатив мотивация туу белән бәйле.

         Белем бирү максатының эчтәлеге

Укучыларның акыл эшчәнлеген активлаштыру, логик фикерләү сәләтен камилләштерү, сөйләм культурасын үстерүдән гыйбарәт.

    Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле укытуның  бурычлары

- укучыларның башлангыч мәктәптә үзләштергән белемнәрен һәм сөйләм күнекмәләрен камилләштерү;

- татар этикеты тәгъбирләрен кертеп, бирелгән ситуация буенча диалогик сөйләм оештырырга өйрәтү;

- программада күрсәтелгән лексик темалар буенча телдән яки язмача монологик сөйләм булдыруга ирешү;

- татар сөйләмен тыңлап аңларга күнектерү, текстларны аң лап уку күнекмәләрен үстерү;

- татар телендәге сөйләмне фонетик, лексик, грамматик яктан дөрес төзергә күнектерү;

- татар халкының фән, мәгариф, сәнгать, мәдәният өлкәсендәге казанышлары, күренекле шәхесләре белән таныштыруны дәвам итү;

- халыкларның үзара аңлашып, тату яшәвенә омтылыш тәрбияләү

- укучыларның татар телен өйрәнүгә ихтыяҗын арттыру.

Укытуның планлаштырылган нәтиҗәләре

“Татар теле һәм әдәби уку” предметы буенча 3 нче сыйныф программасын үзләштерүнең шәхси нәтиҗәләре:

- шәхесара һәм мәдәиара аралашуда татар телен куллануга уңай караш булдыру һәм аны яхшы өйрәнү теләге формалаштыру;

   - әхлакый кагыйдәләрдә ориентлашу, аларны үтәүнең мәҗбүрилеген аңлау;

   - әдәби әсәрләрдәге төрле тормыш ситуацияләренә һәм геройларньң гамәлләренә гомумкешелек нормаларыннан чыгып бәя бирү;

      - «Гаилә», «туган ил», «мәрхәмәтлелек», «башкаларга карата түземлелек» төшенчәләрен кабул иту, аларның кадерен белү; ярдәмчеллек, башка кешеләргә карата кайгыртучан булу.

Метапредмет нәтиҗәләре дигәндә реаль тормышта туган проблемаларны хәл итү өчен кирәк булган универсаль уку гамәлләрен (регулятив, коммучикатив, таныпбелү) куз алдында тотабыз. Бу гамәлләр уку эшчәилеген оештыруның һәм төп конпетенцияләр формалаштыруның нигезе булып тора. Татар теле, танып белү чарасы буларак, укучыларның фикер йөртү, интеллектуаль һәм иҗади сәләтләрен үстерүгә хезмәт итә.

Предметара төшенчәләрне формалаштыру да метапредмет нәтиҗәләр яссылыгына куела.

• Метапредмет (тапып-белү, регулятив, коммуникатив нәтиҗәләр:

тапып-белу

• фикерләүне үстерү белән бәйле психик функцияләр: логик фикерләү, сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табу, индуктив, дедуктив фикерли белү;
• классификацияләү өчен уртак билгеләрне билгеләү;
• ихтыяр көче, максатчанлык, активлык кебек сәләтләрне формалаштыру;
• үрнәк буенча эшли белү;
• аерым темаларга караган сорауларга җавап бирә белү;
• рәсем буенча җөмләләр, сораулар төзи белү;
• аңлап укый белү;
• укылган яки тыңланган мүгълуматның эчтәлегенә бәя бирә белү;

регулятив

• уку хезмәтендә үзеңә максат куя, бурычларны билгели белү;
• эш тәртибен аңлап, уку эшчәнлеген оештыра, нәтиҗәле эш алымнарын таба белү;
• уку эшчәнлеге нәтиҗәләрен контрольгә ала белү;
• уку хезмәтеҗә бәя бирә белү;
• укудагы уңышларньң, уңышсызлыкларньң сәбәбен аңлый, анализлый белү;
• укытучының күрсәтмәләрен аңлап үти белү;
• дәрескә кирәкле уку-язу әсбапларын әзерли белү, алар белән дөрес эш итә белү;
• дәрестә эш урынын мөстәкыйль әзерли белү һәм тәртиптә тоту күнекмәләрен үстерү;

коммуникатив

• әңгәмәдәшеңнең фикерен тыңлый, белән аралаша белү күнекмәләрен формалаштыру;
• аралаша белү сәләтен үстерү (аралашучанлык, хислелек, эмпатия хисләре);
• парларда һәм күмәк эшли белү;
• әңгәмәдәшең белән контактны башлый, дәвам итә, тәмамлый белү;

Бу нәтиҗәләр дәреснең үстерү һәм тәрбия, белем бирү максаты белән билгеләнәләр.

Татар теленә өйрәтүнең предмет нәтиҗәләре календарь-тематик планда коммуникатив максат графасында hәp дәрес буенча аерым күрсәтелә. Шуны искәртергә кирәк, дәреснең белем бирү максатын (предмет нәтиҗәсе) шушы графага карап ачыкларга кирәк. Балаларның белем дәрәҗәләрен контрольгә алу да тематик планның шушы графасына нигезләнә. Гомумән алганда, дәреснең структур төзелеше дә, сайланган күнегүләр системасы да шушы графадагы коммуникатив максатны (дәрес ахырына ул предмет нәтиҗәсенә әйләнә) үтәүгә хезмәт итә.

Рус телле балаларны татар сөйләменә коммуникатив технология нигезендә өйрәтү процессы цикллылыкка корылган. Дәрес тибы буенча бу дәресләр лексик күнекмәләр формалаштыру дәресләре (ЛКФ) һәм грамматик күнекмәләр формалаштыру дәресләре (ГКФ), лексик-грамматик күнекмәләрне камилләштерү дәресе (ЛГKK), диалогик-монологик сөйләм дәресләре дип атала. Дәресләр циклында татар теле һәм уку дәресләре бердәм, интегратив формада бер дәреслек аша оештырыла.

Татар теленә өйрәтүнең предмет нәтиҗәләре:

1. Сөйләшү, сөйләү:

• яшьтәшләре, өлкәннәр белән билгеле бер аралашу сфераларында диалогик-монологик сөйләм оештыру;
• үзенең һәм яшьтәшләренең эшчәнлеге; әйләнә-тирә мохит турында, үзенең мөнәсәбәтен белдереп, бәйләнешле сөйли белү.

2. Ишетеп аңлау:

- Укытучының дәрес, уен ситуацияләре белән бәйле сорауларын, күрсәтмәләрен аңлау;

- әңгәмәдәшеңнең таныш материалга нигезләнгән сөйләмен аңлау, аңа мөнәсәбәт белдерү;

- тыңлаганда җөмлә, сүз чикләрен билгеләү, интонацияне аеру;

- адаптацияләнмәгән яки адаптацияләнгән текстларның эчтәлеген тыңлап аңлау.

3. Уку:

• әдәби әйтелеш нормаларын саклап, дөрес, йөгерек, аңлап, сәнгатьле уку;
• аңлап, эчтән уку;
• укыганның эчтәлеген өлешчә яки тулы аңлап бару, укыганда сүзлекләр куллана белү;
• таныш сүзләргә таянып, яңа сүзләрнең мәгънәсен сиземләү;
• укыганда кирәкле мәгълүматны таба белү.

4. Язма сөйләм:

• программада күрсәтелгән лексик-грамматик материалны дөрес яза белү;
• дөрес күчереп яза белү;
• үзе, гаиләсе, мәктәбе, дуслары, әйләнә-тирә мохит, ел фасыллары турында һәм программада күрсәтелгән темалар буенча 4-5 җөмләдән торган хикәя төзеп яза белү;
• Белем бәйрәме, 8нче Март, Яңа ел, 9нчы Май бәйрәмнәре, Әниләр көне, туган көн белән котлау яза белү, бәйрәмгә чакыру язу;
• Укылган текст буенча план төзеп яза белү;
• Тексттан кирәкле информацияне аерып яза белү.

Грамматик минимум

1. Исем  – сүз төркеме белән таныштыру.
2. Исемнең иялек килеше белән таныштыру.
3. Чы/-че - исем ясагыч кушымчалары белән таныштыру.
4. Сыйфат – сүз төркеме белән таныштыру.
5. Чагыштыру дәрәҗәсендәге сыйфатлар белән танышу.
6. Синоним һәм антоним сыйфатларны сөйләмдә куллану.
7.      21дән 100 кадәр саннарны сөйләмдә куллану.
8. Аннан соң рәвеше һәм һәр, һәркем, барлык, алмашлыклары белән таныштыру.
9. Фигыль – сүз төркеме, аның хәзерге һәм үткән заман формалары белән таныштыру.
10. Билгеле үткән заман хикәя фигыльнең барлыкта  күплектә 1,2,3 зат формалары белән таныштыру.          
11. –гына/-генә, -кына/-кенә кисәкчәләре белән таныштыру.
12. Янында, алдында, артында, турында бәйлек сүзләрен сөйләмдә куллану.
13. Ләкин, чөнки, шуңа күрә теркәгечле җөмләләрне сөйләмдә куллану.
14. Казан шәһәре,  киемнәр кибете – төзелмәләре белән таныштыру.
15. Сәгать ничә? Сәгать ничәдә? сорауларын һәм аңа җавапларны сөйләмдә куллана белү.

Орфографик һәм орфоэпик минимум

1. Өйрәнелгән лексик берәмлекләрне орфоэпия нормаларына туры китереп әйтүне ныгыту.
2. Алынма сүзләрне, дөрес әйтелешен саклап, сөйләмдә кулланырга күнектерү.
3. Укучыларньң язу һәм язма сөйләм күнекмәләрен каминлләштерү эшен дәвам итү.
4. Ике бертөрле тартык янәшә килгән сүзләрне дөрес әйтү һәм язу күнекмәләрен булдыру (китте, кайтты).
5. Янәшә килгән ике бертөрле тартык булган сүзләрне дөрес әйтергә өйрәтү.
6. Я, ю, е хәрефләре кергән сүзләрнең әйтелешен һәм язылышын истә калдыру.
7. О, ө хәрефләренең беренче иҗектә генә язылуы.

Россия Федерациясенең һәм Татарстан Республикасының “Мәгариф турында”гы Законнары, аларның үтәлүен тәэмин итү программалары укыту-тәрбия процессына милли-региональ компонент кертүнең хокукый нигезе булып тора.( Хәзерге чорда фәннәрне укыту эчтәлеген регионлаштыру, ягъни әйләнә-тирәбездәге чынбарлыкка бәйләү, тәрбия процессын яңартуның бер юнәлеше булып тора. Педагогик әдәбиятта ул милли-региональ компонент термины белән йөртелә. Укучы үзе яшәгән төбәкне яратсын, аның мәдәни, тарихи кыйммәтләре турында уйлап фикер әйтә алсын өчен, укыту процессында моңа өйрәтергә кирәк). Татар теле дәресләрендә практик (җөмләләр төзү) яки иҗади эшләр башкарганда Әлмәт төбәге белән бәйләп алып барыла.

  Сәгатьләр саны:  Эш программасы 102 сәгатькә исәпләнеп өзелгән

                              Татар теле һәм  әдәби укуга атнага: 3 сәгать

                              Сочинение (өйрәтү характерында) – 1 сәгать

                              Контроль эш – 4 сәгать

Эш программасының эчтәлеге

Югары Акташның укыту планында 3 нче сыйныфта татар телене һәм әдәби укуга атнага 3 сәгать  вакыт бирелә. Эш программасы нигезләнгән (Урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә рус телле балаларга татар телен коммуникатив технология нигезендә укыту программасында (1 — 11 нче сыйныфлар) / Р.З. Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева. – ТР М һәм фән министрлыгы, 2014) программада да  ике предметка бергә 170 сәгать  бирелә. 4 нче мәктәпнең Югары Акташ филиалының укыту планы буенча 102 сәгать бирелә. Программа буенча өйрәнелергә тиешле темалар сакланган хәлдә, аларга бирелгән вакытны  кыскартып төзергә туры килде. Шуларны исәпкә алып, сәгатьләр түбәндәгечә бүленде.

Телдән һәм язмача аралашу темаларына сәгатьләр бүленеше

Белем бәйрәме

Беренче сентябрь – белем бәйрәме. Төсләр. Без диктант язабыз. Без дәрестә. Мин билге алам. Без китапханәгә йөрибез.

Көндәлек режим.

Минем көндәлек режимым.

Ашханәдә”

Без ашханәдә ашыйбыз. Ми нем яраткан ашларым. Безгә кунаклар килә. Без табын әзерлибез.

Без әти-әниләргә булышабыз

Минем әти – әнием кем булып эшли? Без өйдә булышабыз. Без табын әзерлибез.

Туган якка кыш килде”

Яңа ел бәйрәме. Һава торышы. Кышкы уеннар. Каникулда.

Шәһәрдә һәм авылда”

Татарстан – минем туган ягым.

 Татарстанда яшәүче милләтләр. Татарстан шәһәрләре. Без шәһәргә барабыз. Безнең авыл.

Әдәпле булыйк”

Әдәпле сөйләшү. Телефоннан әдәпле сөйләшү. Туган көнгә чакыру. Табын янында. Без бүләкләр бирәбез.

Кечкенә дусларыбыз”

Дүрт аяклы дусларны сурәтләү, аларны карау. Минем яраткан песием.

Күңелле җәй”

Без җәйне яратабыз. Ел фасыллары билгеләре. Җәй җитә. Без җиләккә барабыз. Безнең бакча. Җәйге ял. Сабантуй – зур бәйрәм.

                                                                   Мәгълүмат һәм белем бирү чыганаклары

Календарь-тематик планлаштыру

Кушымта 1

Рус телендә сөйләшүче балаларның 3 нче сыйныфта татар теленнән белем һәм күнекмәләрен бәяләү нормалары

Укучыларның белем һәм күнекмәләрен тикшереп бару, бәяләү укытуның әһәмиятле өлешен тәшкил итә. Тикшерүнең төп максаты — укучыларның белем һәм күнекмәләрен даими күзәтеп бару, дөрес һәм гадел бәя бирү. Ә бу, үз чиратында, укучының кайсы теманы яхшы үзләштерүен яисә җитәрлек дәрәҗәдә үзләштерә алмавын, татар теленә өйрәтүдә тагын нәрсәләр эшләргә кирәклеген күрсәтә, укытуның сыйфатын, нәтиҗәлелеген яхшыртырга ярдәм итә.

Рус телендә сөйләшүче балаларның татар теленнән белем һәм күнекмәләрен тикшерү төрләре.

                                                                                                                3 нче сыйныф

                                                                    Укучыларның сөйләм күнекмәләрен бәяләүгә аңлатма.

Рус телле балаларга татар теле укытуның төп максаты Татарстан республикасында дәүләт теле дип игълан ителгән татар телендә иркен сөйләшә алган билингваль шәхесләр формалаштыру. Билгеле булганча, социолингвистика фәне координатив типтагы (ана телендә һәм өйрәнә торган икенче телдә хатасыз аралашу), субординатив типтагы (ана телендә хатасыз, икенче телдә хаталар җибәрү фараз ителә), катнаш типтагы (ике телдә дә аралашуда хаталар булу фаразлана) шәхесләрне аера. Чит телләр укыту методикасында белемнәрне контрольгә алу өчен  “коммуникативно-достаточный уровень – аралашу өчен җитәрлек дәрәҗә; коммуникативно-недостаточный уровень – аралашу өчен җитәрлек булмаган дәрәҗә” төшенчәләре яши (В.П.Беспалько). Әгәр үзләштерү дәрәҗәсе 0,7 коэффициентыннан югары булса, аралашу өчен җитәрлек дәрәҗә дип санала һәм укучыга “4”, “5”ле билгеләре куела; әгәр үзләштерү дәрәҗәсе 0,7 коэффициентыннан түбән булса, аралашу өчен җитәрлек булмаган дәрәҗә дип санала һәм укучыга “3”, “2”ле билгеләре куела. Ягъни, үзләштерү коэффициенты 0,7 булса – “3”ле, 0,8-0,9 булса – “4”ле, 0,9 – 1 булса – “5”ле билгеләре куела.

Үзләштерү коэффициенты түбәндәге формула белән исәпләнә:

Үк = а : р, кайда Үк – үзләштерү коэффициенты, а – дөрес үтәлгән биремнәр саны, р – барлык биремнәр саны.

Әйтик, сүзлек диктанты 20 сүздән тора. Укучы 5 хата җибәрә. Аның үзләштерү коэффициенты 15:20 =7,5. Ул “4”ле билгесе ала ала.

Әйтик, укучыларның сөйләшә алуын тикшерү өчен 5 ситуатив күнегү бирелде. (Позови друга кататься на лыжах) Укучы 4 күнегүдә сөйләм бурычын дөрес аңлап, аралаша алуын күрсәтте. Аның үзләштерү дәрәҗәсе коэффициенты 4:5 = 0,8 була. Ул “4”ле билгесе ала.

Әйтергә кирәк, чиреклек, еллык билгеләре нинди дә булса грамматик категорияне үзләштерү дәрәҗәсе белән генә билгеләнми, ә программада күрсәтелгән темалар буенча укучыларның диалогик, монологик сөйләмгә чыгу дәрәҗәләре белән билгеләнә.

                                                                             Язма эшләрне тикшерү һәм бәяләү.

  Рус телендә сөйләшүче балалар өчен татар теленнән язма эшләр ике төркемгә бүленә:

1). Өйрәтү характерындагы эшләр (сочинение);

2). Контроль  эшләр (сүзлек диктанты).

Язма эшләрне тикшергәндә, укытучы аларның эчтәлеген бәяли, орфографик һәм пунктуацион хаталарын төзәтә

Пөхтә, төгәл һәм офографик хатасыз язылган эшкә “5” ле куела.

Пөхтә, төгәл язылган, әмма 1-3 төзәтүе яки 1-2 орфографик хатасы булган эшкә “4” ле куела.

Пөхтә һәм төгәл язылмаган, 4-5 төзәтүе яки 3-5 орфографик хатасы булган эшкә “3” ле куела.

Пөхтә һәм төгәл язылмаган, 6 яки артыграк орфографик хатасы булган эшкә “2” ле куела.

  Пөхтә һәм төгәл язылган, 1 орфографик хатасы , 1 пунктуацион булган диктантка “5” ле куела.

Пөхтә һәм төгәл язылган, 2-3 орфографик, 2-3 пунктуацион хатасы булган диктантка “4” ле куела.

Пөхтә һәм төгәл язылмаган, 4-6 орфографик, 6 пунктуацион хатасы булган диктантка “3” ле куела.

Пөхтә язылмаган. 7 дән артык орфографик, 7 дән артык пунктуацион хатасы булган диктантка “2” ле куела.

Өйрәтү характерындагы   сочинениеләрне бәяләү.

Сочинение укучыларның тормыштагы күзәтүләреннән алган тәэсирләрен язмада грамоталы һәм эзлекле бирә белү.

  Тәкъдим ителгән темага эзлекле язылган һәм эчтәлеге тулы ачылган, 1 орф., 1 пункт. яки 2 грам. хатасы булган эшкә “5” ле куела.

  Эзлекле язылган, ләкин 2-3 эчтәлек ялгышы, 2-3 орф., 2-3 пункт. хатасы булган эшкә “4” ле куела.

  Өлешчә эзлекле язылган, эчтәлеге тулысынча ачылмаган, 4-5 орф., 4-5 пункт. һәм җөмлә төзелешендә хаталары булган эшкә “3” ле куела.

  Эзлекле язылмаган , эчтәлеге ачылмаган, 6 дан артык орф., 6 дан артык пункт. һәм грамм. хаталары булган эшкә “2”ле куела.

                                                                Телдән җавап бирүне тикшерү һәм бәяләү.

Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле укытканда, аларның телдән сөйләм күнекмәләрне тикшерүгә төп игътибар бирелергә тиеш, чөнки балаларның сөйләм телен үстерү- укытучының иң мөһим бурычы.

Укучыларның диалогик һәм монологик сөйләм күнекмәләрне тикшергәндә һәм бәяләгәндә, билге җавапның сыйфатына карап һәм түбәндәге таләпләрне искә алып куелырга тиеш:

1. сөйләмнең орфоэпик, интонацион һәм грамматик яктан төгәллеге;
2. сөйләмнең эчтәлеге ягыннан дөреслеге, тулылыгы һәм эзлеклелеге;
3. сөйләмнең аңлаешлылыгы;
4. сөйләмдә сүз байлыгы, җөмлә калыпларының төрлелеге һәм стиль бердәмлеге.

Укучыларның телдән җавап бирү күнекмәләрен тикшергәндә, эш төрләренең күләме түбәндәгечә билгеләнә:

1.Тыңлап аңлау(минут.) -0.2-0.3

2. Диалогик сөйләм (репликалар саны)- 5

3. Монологик сөйләм (фразалар саны) -6

                                                   Тыңлап аңлауны бәяләү.

Тыңланган текстның эчтәлеген тулаем аңлап, тәкъдим ителгән барлык сорауларга язмача дөрес җавап биргән, 1 орфографик хатасы яки эчтәлеккә бәйле 1 хатасы булган эшкә “5” ле куела.

    Тыңланган текстның эчтәлеген аңлап, тәкъдим ителгән сорауларга дөрес җавап бирелгән, әмма 2-3 орфографик,3 пунктацион яки эчтәлеккә бәйле 2-3 хатасы булган эшкә “4” ле куела.

    Тыңланган текстның эчтәлеген өлешчә аңлап, тәкъдим ителгән сорауларга җавап бирелмәгән, 5 орфографик, 5 пунктацион яки эчтәлеккә бәйле 4-5 хатасы булган эшкә “3” ле куела.

     Тыңланган текстның эчтәлеге буенча тәкъдим ителгән сорауларга бирелгән җавапларның яртысы дөрес булмаса, 6 орфографик, 6 пунктацион яки эчтәлеккә бәйле 5 тән артык хатасы булган эшкә “2” ле куела.

әйтелеше һәм грамматик төзелеше ягыннан дөрес, эчтәлеге ягыннан эзлекле

диалогик сөйләм төзегәндә, “5".

Диалогик сөйләмне бәяләү.

   Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча әңгәмә кора алганда, һәм тулы Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча әңгәмә кора алганда, әмма репликларның әйтелешендә һәм аерым сүзләрнең грамматик формаларында 2-3 хата җибәреп, эчтәлеге ягыннан эзлекле диалогик сөйләм төзегәрдә, “4” ле куела.

Өстәмә сораулар ярдәмендә генә әңгәмә кора алганда,репликаларның әйтелешендә һәм сүзләрнең грамматик формаларында 4-6 хата җибәреп, эчтәлеген бозып диалогик сөйләм төзегәндә, “3” ле куела.

   Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча диалог төзи алмаганда, “2” ле куела.

Монологик сөйләм.

  Өйрәнелгән яки тәкъдим ителгән тема буенча әйтелеше, грамматик төзелеше ягыннан дөрес һәм эчтәлеге ягыннан тулы, эзлекле булган монологик сөйләм өчен “5” ле куела.

  Өйрәнелгән яки тәкъдим ителгән тема буенча эзлекле төзелгән, әмма аерым сүзләрнең әйтелешендә, грамматик формаларында яки җөмлә төзелешендә 2-3 хатасы булган монологик сөйләм өчен “4” ле куела.

  Өйрәнелгән яки тәкъдим ителгән тема буенча эзлекле төзелмәгән,сүзләрнең әйтелешендә, җөмлә төзелешендә 4-7 хатасы булган монологик сөйләм өчен “3” ле куела.

   Өйрәнелгән яки тәкъдим ителгән темага монолог төзи алмаганда, “2” ле куела.

Укуны бәяләү.

3 сыйныф – 35-45 сүз.

   Тәгъдим ителгән текстның эчтәлеген тулаем аңлап, авазларны һәм сүзләрне дөрес әйтеп, басымны дөрес куеп, сәнгатьле һәм аңлаешлы итеп тиешле тизлектә укыганда, “5”куела.

       Тәгъдим ителгән текстның эчтәлеген аңлап, сәнгатьле һәм аңлаешлы итеп,әмма 2-3 орфоэпик хата җибәреп, ( басымны дөрес куймау ) укыганда, “4” ле куела.

    Тәкъдим ителгән текстның эчтәлеген өлешчә аңлап, 4- 6 тупас орфоэпик хата җибәреп укыганда, һәм уку тизлеге акрын булганда, “3” ле кула.

   Тәкъдим ителгән текстның эчтәлеген бөтенләй аңламыйча, орфоэпик кагыйдәләрне бозып, 7 дән артык әйтелеш хатасы җибәреп һәм уку тизлегенә куелган таләпләрне сакламыйча укыганда, “2” ле куела.

Йомгаклау билгесе

Йомгаклау билгесе чирек, яртыеллык һәм уку елы ахырында куела. Ул, беренче чиратта, укучыларның телдән сөйләм күнекмәләре, бәйләнешле сөйләм төзи белү осталыгы, татар телендә аралаша алу мөмкинлекләреннән чыгып, шул ук вакытта язма эшләрнең нәтиҗәләрен исәпкә алып куелырга тиеш.

Кушымта 2

Кушымта 3

Эш программасына төзәтмәләр кертү бите