Торээн чугаа кичээли.
план-конспект урока (3 класс) на тему

Оюн Роза Кок-ооловна

Кушкаштарнын медээзи. Г. Скребицкий

Скачать:

ВложениеРазмер
Microsoft Office document icon Урок родной литературы. 69.5 КБ

Предварительный просмотр:

Т=рээн чугаа кичээли.

Темазы: Г. Скребицкий «Кушкаштарныё медээзи»

Сорулгазы:

1. С=з\глелдиё утказын билиндирер. Айтырыгларга шын, тода харыылаарын чедип алыр. С=з\глелге хамаарыштыр боттарыныё \зел-бодалдарын илередип, чогуур \нелелди берип, кайы хире билиглер челип алганын сайгарып билиринге чаёчыктырар.Немелде материалдарны ажыглап тургаш, материалды улам ханы шиёгээткеш, ==реникчилерниё сайгарылгазын, т\ёнээшкини чедип алыр. Янзы-б\р\ ажылдарны к\\сеттирип тургаш, материалга  уругларныё сонуургалын бедидер

2. Шын, медерелдиг, тода номчулганыё аргаларын сайзырадыр. Аас болгаш бижимел чугааны сайзырадыр. Словарь курлавырын байыдар.

3. Долгандыр турар х\рээлелди эскерип билирин, бойдуста болуушкуннарны сайгарып, куштарныё аажы чаёын билип, оларга ынак болурун, оларны камнаарын, кышкы \еде куштарга дузалап чоруурун кижизидер.

Дерилгези: презентация, д=мейлеп бижиир диктант, немелде материалдар, литературлуг номчулга номундан с=з\глел.

Кичээлдиё чорудуу.

I. Организастыг кезээ.

- Аалчылар-биле мендилежири.

II.Кушкаштарныё \н\ дыёнаары. Кичээлдиё темазын идередири.

(Магнитофон. Кушкаштар \н\н дыёнадыр)

- Ч\н\ дыёнап тур силер, уруглар? (+=реникчилерниё харыылары).           -Кичээлде ч\н\ё дугайында номчуур-дур бис?. (Харыылар).

1.  Ном-биле ажыл. Арын  55. Кичээлдиё темазын номчуур.

2. Сорулгазын салыр. (+=реникчилерниё харыылары)

3. С=з\глел дугайында ч\н\ билир бис? Катаптаптаалыёар.

С=з\глел дугайында билиг.

Утка талазы-биле бот-боттарыныё аразында харылзаалыг домактарны с=з\глел дээр.

С=з\лелде домактар чурум ёзугаар бижиттинген болур. Оларныё орнун солуп болбас.

С=з\глелде ч\н\ё дугайында бижип турары – ол с=з\глелдиё темазы болур

С=з\глелдиё кол утказы дээрге автор номчукчуларга ч\н\ё дугайында чугаалаксааны база кандыг ч\\лге ==редип турары болур.

- Шын-дыр. Эр-хейлер.

4. Словарь-биле ажыл. Слайд.

Ээртинип бадып тур – эргилип бадып тур

Ожук – ыяштыё будуунда хар

Медээзи – бот-боттарынга дыёнадыры

5. С=з\глел-биле ажыл.

А)  шулурадыр номчуур – класс        б) илчирбелеп номчуур -  I одуруг)    

В) абзацтап номчуур – II одуруг        г) айтырыглар салыр – III одуруг

6. Физминутка. Каракка. Куштуё силуэди.

7. Эштиг ажыл. /легер домакты номчуур. Слайд.

8. Шын харыылар. Баллдар. +=реникчилер карандаш-биле боттары салыр.

(7 балл – 5; 6балл – 4; 5  – 3)

8. Номда айтырыгларга харыылаар. +=реникчилер аянныг кылдыр айтырыгны салыр. Артканнары харыылаар.  

9. Немелде материалдарны номчууру. Шын  медерелдиг номчулга.

1-ги ==реникчи:                                                                                               Кыштыё \рг\лч\лелдиг соогу, улуг хар, д\в\л\г хат, \рг\лч\ =скерлип турар кышкы агаар-бойдус болгаш чемниё чедишпези  бичии кушкаштарныё хораарынга улуг салдарлыг болур. Кыштаар кушкаштарны эртен-кежээ чемгерип каап турар болза, оларныё хораары эвээжээр. Куштарга дузалаары ==реникчи б\р\з\н\ё х\лээлгези. Кушкаштарга соок кышты чурттап эртеринге дузалаалыёар, уруглар!

2-ги ==реникчи:                                                                                              Кышкы кыска х\н  чем тып чиири куштарга дыка берге. Олар чем тып чиир дээш х\н дургузунда туруптар. Ынчангаш чедир чемненмээн куштарга д\н эртирип алыры дыка берге. Х\нн\ё-не ынчаар эртирип турар болза куштар суларап баксырааш, =л\п-хораар. Кижилерниё берген чемин чиггеш, олар ол чоок-кавыныё ыяштарындан боттарыныё тып чиир чемин дилеп эгелээрлер. Куштарга кышкы соок эвес, а аш коргунчуг!

3-к\ ==реникчи:                                                                                                     Куштарга  кормушкаларны янзы-б\р\ материалдардан кылып болур: саазын хааржактардан, пластиктен, ыяштан. Анаа тавактарга-даа салып берип болур. Эё-не идегелдиг материал ыяштан болур.

Т\ёнел с=с.

- Бо немелде номчулганы ч\ге номчуп турарывыс ол? (+=реникчилерниё харыылары)

- Номчаан ч\\л\ёер бистиё чуртталгавыска херек бе? Ч\ге херек болуп турарыл? (+=реникчилерниё харыылары).

10. Вариантылап ажыл. (Шын харыыларны слайдылан к==р).

1 вариант: Тест-биле ажыл.

2 вариант: С=з\глелден алган домактарда каапкан с=стерни тыпкаш бижиир.

Тест

Шын харыыларны тыпкаш, демдегле.

1. Кушкаштарныё мага-боду ч\н\ё-биле шыптынган болурул?

А) казырык-биле     б) кеш-биле                 В) ч\глер-биле          г) карт-биле

2. Кыжын куштарга ч\\ коргунчугул?

а) соок                         б) аш                              в) хат                        г) хар

3) Кыштаар кушту демдегле.

А) кара-баарзык        б) хараачыгай             В) к=ге-буга              г) =д\рек

4) Кижилер куштарга чазын ч\лерни кылып бээрил?

А) будкаларны    б) коттеджтерни         В) чадырларны               г) бажыёчыгаштарны

5) Кыжын куштарга кандыг чем бербезил?

А) каша              б) дузап каан чаг           В) \резиннар                  г) хлеб тогланчылары

6) Кыжын куштарга деспижигештерни (кормушкаларны) кандыг материал-биле кылып бээрге быжыгыл?

А) картон                 б)  пластмас                    В) ыяш                          г) демир

7) Кайы кушкаш чылыг чурттарже ужуп чоруптарыл?

А) торга                     б)айлаё-кушкаш                  В) бора-х=кпеш          г) клест

8) Чазын куштар кайын ээп чанып кээрдерил?

А) Соёгу ч\ктен         б) ш=лээден          В) ырак черден           г) чылыг чурттардан

9) Кайы кушкаш кыжын т=р\\р\л?

А) клест        б) бора-х=кпеш         В)каарган                          г) торга

10. Кыжын бора-х=кпеш каяа хонарыл?

А) паркка                  б) крыша адаанга             В) хар адаанга                  г) \ёг\рге  

Кушкаштарныё медээзи деп с=з\глелден алган домактарда каапкан с=стерни тыпкаш, бижиёер.

1. Улуу кончуг калбак-калбак _____________________ агаарга дескинип, ээртинип бадып турган.

2. Ыяшка д\шкен _________  чоорту кылыннап эгелээн.

3. Ыяштарныё  _______________________ эглип, баштары халайып эгелээн.

4. Хенертен бир-ле  _______________ дарс дээн соонда, черде кээп д\шкени дыёналган.

5. Ол болза терек  _______________ кээп д\шкени ол ч\ве-дир.

6. Ооё дегген будуктарындан  _________________ т=кт\п бадып турган.

7. Ол аразында арга иштинде, бир-ле черде  ______________________  эде каапкан.

8. Аёаа  _____________________ база харыылаан.

9. Ам  _______________ -дыр. Ч\ге дээрге дээр кыдыында  булут чугалаан,  ____________________

база эде берген.

10. Дээрниё  ________________________ билип каанда,  ____________________________ бот- боттарын медээлежип,  этчи бээр.

10. Кылган ажылдарывысты \нелептээлиёр.

Шупту айтырыгларга шын харыылаан – 5, 1,2 частырыг бар – 4, 3-4 частырыглар бар -3. (+=реникчилер демдектерни салып алыр).

11. Физминутка. Кушкаштарныё \н\н дыёнаар.

12. Кыштаар куштар. Презентация. «Кыштаар куштар».

13. Номчулгалар. Кушкаштарныё медээзи.

Кушкаштарныё медээзи

Ала-сааскан аал чоогунга эдерге, аалчы кээриниё демдээ.

Хараачыгай соёга соктаарга, медээ дыёнаарыныё демдээ.

Каарган эдерге, багай медээ.

Каарганнар узун уяранчыг эдерге, чаъс чаар.

Хараачыгайлар чавыс ужарга, чаъс чаарыныё демдээ.

Кыштаар куштар хенертен чурттап турар девискээрин каарга, ол чылын д\ж\т багай болур.

Соёга кастаанга бичии куштар кээп олурарга, бичии эт садып ап болур. Улуг куштар келзе, улуг эт садыпап болур.

Аал чанынга \г\ эдерге, бичии уруг т=р\тт\нер.

Силерже б=л\к куштар уткуштур ужуп келзе, аас-кежиктиг болурунуё демдээ.

Ала-сааскан крыша кырынга ужар болза, эки демдек. Аарыг-аржык турбас.

Кушкаштарныё чараш ырын дыёнаар болза, кончуг эки демдек.Ол кезээде чедиишкинге чедирер.

Б=л\к каарганнар чоок эдерге, соок кыш болур. А чайын болза чаашкын чаар.

Ала-сааскан уязын ыяштыё бедик бажынга тудар болза, аяс х\ннер х=й болур.

14. Кызыл-х=рек. К=к-х=кпеш. Б=л\к ажыл

Солуур с=стерниё адаан шыйып алыр.  Карточкаларга ажылдаар.                                                                                                                                       Д=мейлеп бижиир диктант. Хыналда номчулга. /нелел.( Частырыг чок -5. 1-2 частырыг -4, 3-4 частырыг -3 болур).

15. Рефлексия.

-  Кичээдивистиё с==лг\ кезээнде келдивис. Т\ёнелден кылыптаалыёар.  – Кичээливистиё темазы сорулгазы кандыг болган ийик? Ол сорулгаларны чедип алдывыс бе? Кичээл силерге кандыг болду? (Сигналдыг карточкалар  дузазы-биле \нелелден бериптиёер. Ногаан =ё – кичээлде х=й ч\\лд\ билип алдым. К=к =ё – Чамдык ажылдарны кылып четтикпейн бардым. Кызыл =ё – ам-даа билдинмес ч\\лдер бар болду).

16. Онаалга. Кыштаар куштар дугайында ш\л\ктерден доктаадып кээр.                                                                                                         17. Демдектер.  

Кыштаар куштар.

Делегейде эё х=й санныг куштар – бора-х=кпештер болур. Бора-х=кпештер х=гл\г, чазык, чараш куштар. =ё\ бора, ооргазында караларлыг.  Кандыг-даа соокту шыдажып эртер. Кажан дыка соой бээрге, бир будун чалгыныныё адаанче суп алыр, =ске буду-биле турар. Арга-арыгныё, садтарныё б\з\релдиг камгалакчылары. Кыжын бора-х=кпештерге дыка берге. Олар ч\н\-даа чиир: хлеб тогланчыларын, каша артыын, \резиннерни. Соок кышты шыдажып эртеринге .ора-х=кпештерге дузалаёар, уруглар!

Кыштыё \рг\лч\лелдиг соогу, улуг хар, д\в\л\г хат, \рг\лч\ =скерлип турар кышкы агаар-бойдус болгаш чемниё чедишпези  бичии кушкаштарныё хораарынга улуг салдарлыг болур. Кыштаар кушкаштарны эртен-кежээ чемгерип каап турар болза, оларныё хораары эвээжээр. Куштарга дузалаары ==реникчи б\р\з\н\ё х\лээлгези. Кушкаштарга соок кышты чурттап эртеринге дузалаалыёар, уруглар!

Кышкы кыска х\н  чем тып чиири куштарга дыка берге. Олар чем тып чиир дээш х\н дургузунда туруптар. Ынчангаш чедир чемненмээн куштарга д\н эртирип алыры дыка берге. Х\нн\ё-не ынчаар эртирип турар болза куштар суларап баксырааш, =л\п-хораар. Кижилерниё берген чемин чиггеш, олар ол чоок-кавыныё ыяштарындан боттарыныё тып чиир чемин дилеп эгелээрлер. Куштарга кышкы соок эвес, а аш коргунчуг!

Куштарга  кормушкаларны янзы-б\р\ материалдардан кылып болур: саазын хааржактардан, пластиктен, ыяштан. Анаа тавактарга-даа салып берип болур. Эё-не идегелдиг материал ыяштан болур.

Кушкаштарныё медээзи

Ала-сааскан аал чоогунга эдерге, аалчы кээриниё демдээ.

Хараачыгай соёга соктаарга, медээ дыёнаарыныё демдээ.

Каарган эдерге, багай медээ.

Каарганнар узун уяранчыг эдерге, чаъс чаар.

Хараачыгайлар чавыс ужарга, чаъс чаарыныё демдээ.

Кыштаар куштар хенертен чурттап турар девискээрин каарга, ол чылын д\ж\т багай болур.

Соёга кастаанга бичии куштар кээп олурарга, бичии эт садып ап болур. Улуг куштар келзе, улуг эт садыпап болур.

Аал чанынга \г\ эдерге, бичии уруг т=р\тт\нер.

Силерже б=л\к куштар уткуштур ужуп келзе, аас-кежиктиг болурунуё демдээ.

Ала-сааскан крыша кырынга ужар болза, эки демдек. Аарыг-аржык турбас.

Кушкаштарныё чараш ырын дыёнаар болза, кончуг эки демдек.Ол кезээде чедиишкинге чедирер.

Б=л\к каарганнар чоок эдерге, соок кыш болур. А чайын болза чаашкын чаар.

Ала-сааскан уязын ыяштыё бедик бажынга тудар болза, аяс х\ннер х=й болур.

Дагаалар чаашкындан крыша адаанче чаштынмас болза, удавас чаъс чаары соксай бээр.

Зяблик (Агаар медээчизи) чидидир алгырар болза, соор.

Эрик кыдыынга х=й чайкалар чыглырга, шторм болур

К=ге-буганы тайбыёныё кужу дээр. Бо куш дугайында тоолчургу чугаа бар. Дайынныё бурганы Марстыё де мир б=ргунге к=ге-буга уя тудуп алган болган. Коргунчуг дайынчы куш уязынга дегбейн баргаш, дайынны соксаткан. Оон бээр-ле к=ге=буганы кижилер тайбыёныё кужу деп санаар. К=ге –бугалар тулган ужар. Олар дыка х=й хоралыг курттарны узуткаар. К=ге-бугаларны тараа, хлеб тогланчылары, \резиннер-биле чемгерер. Олар боттары каттар, ногаан побеги, рябинаныё кады-биле чемненир.

Сорока (ала-сааскан)

Ала-сааскан кижилер чоогунга чурттарынга ынак. Чугаакыр, х=гл\г, угааныг куш. Ынчалза-даа ол =ске куштарныё уязын чазарлаарынга ынак, \птекчи куш. Уязын бедик ыяштарга кылыр. 7-8 хире санныг чуургаларны т=р\\р. Бир эвес ==редир болза, ол чугааланыр салымныг.    

 

Кушкаштарныё медээзи деп с=з\глелден алган домактарда каапкан с=стерни тыпкаш, бижиёер.

1. Улуу кончуг калбак-калбак _____________________ агаарга дескинип, ээртинип бадып турган.

2. Ыяшка д\шкен _________  чоорту кылыннап эгелээн.

3. Ыяштарныё  _______________________ эглип, баштары халайып эгелээн.

4. Хенертен бир-ле  _______________ дарс дээн соонда, черде кээп д\шкени дыёналган.

5. Ол болза терек  _______________ кээп д\шкени ол ч\ве-дир.

6. Ооё дегген будуктарындан  _________________ т=кт\п бадып турган.

7. Ол аразында арга иштинде, бир-ле черде  ______________________  эде каапкан.

8. Аёаа  _____________________ база харыылаан.

9. Ам  _______________ -дыр. Ч\ге дээрге дээр кыдыында  булут чугалаан,  ____________________

база эде берген.

10. Дээрниё  ________________________ билип каанда,  ____________________________ бот- боттарын медээлежип,  этчи бээр.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Төрээн чугаа 2 класс

Пояснительная записка, тематическое планирование,...

4-ку класска Торээн чугаа эртеминге ажылчын пргограмма

Календар-тематиктиг план торээн чугаага...

Беседа: «Чугаа культуразы ог-булеге хевирлеттинер.»

Беседа: "Чугаа культуразы ог-булеге хевирлеттинер"...

Беседа: «Чугаа культуразы ог-булеге хевирлеттинер.»

Беседа: "Чугаа культуразы ог-булеге хевирлеттинер"....

КТП торээн чугаа

развернутый КТП по родной литературе 4 класс...

Шагаа 2010. Оюн – маргылдаа: «Дурген, дурген дурген чугаа, дургектелип турар болзун.

Сорулгазы: 1.     Шагаа байырлалы – Тыва чоннун ыдыктыг, хундулуг байырлалы дээрзин...