Рабочая программа по башкирскому государственному языку 5-9 классы
рабочая программа

                                                                   Планируемые результаты изучения учебного предмета

Личностные результаты (усвоение учащимися школы основной программы по башкирскому языку);

-        осознание  того, что башкирский язык в Республике Башкортостан является государственным языком: понимание того, что изучение башкирского языка необходимо для работы и профессиональной деятельности;  

-        подготовка к практическому применению башкирского языка:  толерантность во взаимном общении;

-        осознание того, что башкирский язык является средством знакомства с башкирской культурой и средством общения.

-        Метапредметные результаты  (изучение башкирского языка в русскоязычных школах):

-        адекватное восприятие устной и письменной информации;

-        восприятие разных стилей и жанров в разных видах обучения;

-        умение пересказывать прослушанные и прочитанные тексты с выполнением заданий (план, пересказ содержания, конспект);

-        умение с учетом сферы и условий общения строить устную и письменную речь, беседу, обмен мнениями и участие в дискуссии;

-        умение самостоятельно получать знания, работать с различными источниками, интернет-ресурсами, периодической печатью, умение применять справочную литературу;

-        усвоение методов выбора материала на конкретную  тему и его систематизация; умение анализировать, сравнивать, показывать, делать заключения, аргументировать свои взгляды;    

-        развивать способность к выбору информации из башкироязычных источников;

-        усвоение навыков оценки своей речи;

-        умение анализировать явления языка на межпредметном (родной язык, иностранный язык, литература) уровне.

-        Предметные результаты (усвоение учащимися выпускных классов основной школьной программы):

-        усвоение основных определений: язык и речь, устная и письменная речь,  диалог и монолог, речевая ситуация, функциональные  стили речи и их типы, текст; система языка: фонетика, орфоэпия, лексика и  фразеология, состав слова и словообразование, морфология, синтаксис, орфография и пунктуация;

-        знание единиц речи башкирского языка, их признаки, слово, словосочетание, предложение, их признаки;

-        правильное применение в соответствие со сферой и стилем в речевой практике  языковых единиц;  

-        знание основных особенностей фонетической и  лексической  систем и изучение грамматики башкирского языка  в сопоставлении с русским языком;

-        знание литературных норм башкирского языка и речевого этикета, их применение при подготовке высказывания своей идеи, или применение в устной или письменной практике;

-        умение пользоваться разными типами лингвистических словарей, двуязычными словарями;

-        чтение и понимание содержания текстов различных жанров и стилей: литературный (стихи, песня, рассказы, повесть и фрагменты  из романов),  научный и популярный (статьи из научных и популярных журналов), публицистический (хроника, информационые вести, комментарии), деловой (анкета, объявление, доверенность һ.б.);

-        восприятие (понимание)  представленной информации (речь учителя, речь диктора радио и телевидения);

-        составление текста с учетом сферы общения и ситуации, составление текстов в разных жанрах и стилях; составление диалога по собственной инициативе путем учета норм речевого этикета на бытовые, учебные, социальные, культурные темы;

-        умение работать с текстом как с источником информации, усвоение различных информационных видов по многоаспектному анализу текста, составлению плана, тезисов, конспектов;

-        перевод фрагментов текста с русского языка на башкирский язык.

                                                                                          Основное содержание предмета

1-й раздел. День знаний

        1 сентября - «День знаний». Эта тема (1 сентября – День знаний. Школа, учеба, получение знаний, изучение языка) соприкасается с темой “Осень.” Одновременно учитель организует беседу на мини-тему о проведении учащимися летних каникул, проводит дискуссию в виде обмена мнениями. В соответствии с заданной темой восстанавливается специальная тематическая лексика в виде слов, словосочетаний, так же с целью обогащения лексики усваиваются новые слова. На основе изученных в начальных классах и  усвоенных на уроке новых слов составляются маленькие рассказы, диалоги. Во время изучения темы учащиеся получают информацию о жизни и творчестве писателя, начинают знакомиться с соответствующими теме его произведениями. В первых разделах учебника начинается повторение тем по грамматике

2-й раздел. Моя родина – Башкортостан

        Основная цель заключается в ознакомлении учащихся с историей, сегодняшним днем и будушим их родной республики. Они должны обладать полной информацией о своей республике. Для этого следует обратить внимание на достоверность исторических материалов при изложении темы “Башкортостан”.  При раскрытии названной темы надо будет опереться на фактические материалы, для этого следует запланировать применение большого количестве наглядности, исторических книг, таблиц, карт. Учащиеся должны научиться  рассказывать об успехах, славном прошлом, сегодняшнем дне, будущем, о ее богатствах, выдающихся личностях, народах Башкортостана.

3-й раздел. О себе

        Учащиеся в ходе усвоения темы “О себе“ должны будут научиться рассказывать о себе. Надо помнить, что учащиеся должны проинформировать одноклассников о членах своей семьи, близких родственниках.  Учащихся  надо будет научить не только приемам рассказа об их сегодняшнем дне, но и уметь делиться с планами на будущее. При ознакомлении учащихся с названиями частей туловища, внутренних органов, следует параллельно вести беседу о правилах личной гигиены, распорядка дня, здоровье. Учитель обязан вести мини-беседу о здоровом образе жизни, должен организовать чтение литературы на эту тему. Работа по теме связана с нашей повседневной жизнью, необходимыми для этого вещами. Это напрямую касается продуктов питания, покупки одежды в магазине, с походами на рынок. Поэтому совмещение этих тем следует считать выигрышным. По теме запланировано не только изучение названия чего-либо, имен родителей, но и ознакомление их с этикетом покупателя, в итоге ставится цель научить их общению.

   В ходе усвоения темы следует искать информацию в словаре, справочнике и смс-ках на основе башкирского алфавита.  

4- й раздел. Времена года

        Времена года, ознакомление учащихся с особенностями каждого времени года. Умение наблюдать за явлениями природы и рассказывать о полученных впечатлениях. Правильно произносить названия времен года, месяцев каждого времени года и применение их в речи.

Учащиеся при изучении темы “Весна пришла”, в первую очередь, должны научиться отмечать изменения в природе и называть признаки этого времени года. На эту тему предложено очень много произведений. В произведениях пишется о весенней природе, птицах, зверях, деревьях, цветах. Так же для беседы с целью развития речи предлагается тема о праздниках труда, дружбы и Победы – 1 мая и 9 мая.

Установление учащимися признаков Зимы как времени года. Наблюдение за природой, организация экскурсий. Разговор о полученных впечатлениях. Цель урока – научить учащихся умению рассказывать об увиденном в простой и свободной форме. Для этого следует использовать все приемы: умение слушать читаемый текст, рассказ по картине, составление диалога,  чтение предложенных произведений, стихов, дальнейший их анализ, работа со словарем и т.д..

        Установление учащимися признаков лета  как времени года. Обогащение их словарного состава, развитие устной и письменной речи. Наблюдение за природой, дискуссия по поводу полученных впечатлений. Ознакомление учащихся с национальными праздниками, проходящими традиционно летом. Рассказы учащихся об этих праздниках. Чтение литературы и проведение бесед о летнем отдыхе детей, труде, помощи взрослым.  

        Учащимся предлагаются пословицы и поговорки об осеннем изобилии. Обмен мнениями о роли труда в жизни взрослых и детей как форма развития речи.

5-й раздел. Веселые праздники

Тема “Новый год” раскрывается параллельно с темой “Зима”. Развитие полученных ранее знаний по теме зимнего времени года продолжает оставаться одной из главных целей. Выявление признаков зимнего времени года, обучение учащихся процессу поздравления родственников и близких с Новым годом как форма развития речи, обучение пересказу о каждом отдельно взятом празднике.

Усвоение тем, посвященных празднику 8 марта, сопровождается параллельным чтением стихов, рассказов, посвященных мамам. Разъяснение учащимся того факта, что мама является самым дорогим человеком на свете и достойна самого высокого уважения. Так же следует помнить, что тема мамы объясняется параллельно с темой “Семья”. Для этого надо будет вспомнить то, что было пройдено по данной теме и вести в обязательном плане работу по обогащению словарного запаса учащихся. В связи с тем, что тема имеет отношение к понятию “праздник”, то является обязательным обучение учащихся написанию поздравительных открыток, смс-вестей и т.д.

При изучении темы “Обрядовые праздники”, следует обратить особое внимание на весенние праздники башкирского народа, народов Башкортостана  и традиционные обряды. Информирование учащихся об их месте и значении  в жизни человека и важности их возрождения.

По предложенным темам надо запланировать изучение творчества писателей и поэтов, чтение их произведений, обозначение их идейно-тематического содержания, развитие устной и письменной речи учащихся, развитие их связной речи, обогащение словарного запаса. Это и есть главная цель на данном этапе.

6-ый раздел. Знай цену дружбе

        Чтение текстов, организация бесед о дружбе многонационального народа Республики Башкортостан. О сохранении дружеских отношений между людьми, о большом значении настоящей дружбы. Объяснение этой темы надо связать с приведением фактов  из жизни выдающихся личностей, примерами  из повседневной жизни.   По этой теме планируется обращение к жанрам башкирского народного творчества, произведениям башкирского и других народов.

7-ый раздел. Реки, озера Башкортостана. Проблема экологии.

        В объяснении этой темы главной задачей является усиление внимания учащихся на красотах природы Республики Башкортостан, ее природных богатствах. Дать информацию о реках и озерах республики. Особо подчеркнуть их роль в жизни человека. На уроке следует раскрыть тему богатства природы, объяснить специфику мира растений Башкортостана как важную тему. Здесь следует обратить особое внимание на названия растений, охарактеризовать специфические особенности некоторых из них. Редко встречающиеся растения, занесенные в Красную книгу. Лекарственные растения и т.д. Изучение растений и их охрана.

        При объяснении этой темы необходимо рассказать о названиях рек, их значении, их происхождении (этимологии), усилить внимание на проблемах экологии, воспитать у учащихся патриотические чувства – чувство гордости за свою родину.

8-ый раздел. В именах – история народа

        В жизни человека роль названий (имена людей, их фамилии, отчества, названия сел и деревень, городов, гор, рек) велика. Без них невозможно представить жизнь. Видов названий очень много. В языкознании есть специальная наука, которая изучает их. Это - ономастика. Ономастика как наука состоит из нескольких ветвей: антропонимика – названия личностей, топонимика – географические названия,  этнонимика  -  имена наций, народов, племен, зоонимика – клички птиц, животных, космонимика – названия небесных светил, теонимика – имена божественных сил, прагматонимика – названия разных вещей, товара и т.д.

9-ый раздел. Мастера искусств

Продолжаем знакомить учащихся с известными и выдающимися личностями республики. Ознакомление учащихся с их жизнью  и творчеством. Просмотр и прослушивание телерадиопередач, видеозаписей. Знать их произведения, уметь рассказывать о наших известных людях. Учить учащихся пению, вместе исполнять песни, работать отдельно с одаренными детьми.

10-ый раздел.  Спорт и здоровый образ жизни

Объясняем, чтобы  быть здоровым, нужно обязательно заниматься спортом. Провести на эту тему беседу с учащимися. Научить их рассказам о своем любимом виде спорта, выдающихся спортсменах.  Подготовить рассказы о спорте на основе теле-радиопередач, газетных материалов. Виды спорта в Башкортостане. Выдающиеся люди в области спорта.

11 –ый раздел. Башкирское народное творчество

        Общее понятие о народном творчестве (сказка, загадка, пословица). Фольклор как вид коллективного творчества. Фольклор и письменная литература. Ознакомление учащихся с передаваемыми от поколения к поколению традициями, обычаями и правилами поведения башкирского народа и народов Башкортостана. Усвоение основных понятий синтаксиса.

12-ый раздел. Основа труда - уважение

        Чтение стихов и рассказов о трудовых делах людей Башкортостана, их профессиях, помощи детей взрослым и положительных качествах человека. Беседа о роли труда в жизни человека, о труде взрослых и детей, о большом количестве профессий, о выборе каждым человеком профессии.

13-ый раздел.  Народные традиции, обычаи, правила поведения

        Ознакомление учащихся с передаваемыми от поколения к поколению традициями, обычаями и правилами поведения башкирского народа и народов Башкортостана.

      Ознакомление с национальными блюдами башкирского народа. Об особенностях их приготовления.

      Ознакомление учащихся с происхождением башкирской лошади, ее истории. Объяснить учащимся названия лошадей по половозрастному признаку, привить им любовь к лошади. Рассказать о лечении кумысом в Башкортостане выдающихся личностей.         

                                           Программа йөкмәткеһен үҙләштереүҙең планлаштырылған һөҙөмтәләре

Шәхсән һөҙөмтәләр (мәктәп уҡыусыларының башҡорт теленән төп программаны үҙләштереүе);

• Башҡортостан республикаһында башҡорт теленең дәүләт теле булыуын аңлау; башҡорт телен өйрәнеүҙең эшмәкәрлек һәм профессиональ эшмәкәрлектә кәрәкле булыуын аңлау;
• башҡорт телен ғәмәлдә ҡулланыуға әҙерлек: үҙ-ара аралашыуҙа толерантлыҡ;
• башҡорт теленең башҡорт мәҙәниәте  менән танышыу сараһы булыуын аңлау.

Метапредмет һөҙөмтәләр (рус телле мәктәптәрҙа башҡор телен өйрәнеү):

• телдән һәм яҙма хәбәр ителгән мәғлүмәтте адекват ҡабул итеү;
• төрлө стилдәге һәм жанрҙағы тексты төрлө уҡыу төрҙәрендә ҡабул итеү;
• тыңлаған һәм уҡылған тексты бирелгән эш төрҙәре ( план, йөкмәткеһен һөйләү, конспект) менән яңынан һөйләй белеү;
• аралашыу сфераһы һәм шартына ҡарап, телмәреңде һәм яҙма телмәреңде  төҙөй белеү, әңгәмә, фекер алышыу, дискуссияла ҡатнаша алыу;
• үҙ аллы белем ала белеү, төрлө мәғлүмәт сығанаҡтары, интернет ресурстары, ваҡытлы матбуғат баҫмалары менән эшләй белеү, белешмә әҙәбиәт менән ҡуллана алыу;
• тәғәйен темаға материалды һайлап ала һәм системаға килтереү ысулдарын үҙләштереү; үҙ ҡарашыңды анализлай, сағыштыра, күрһәтә, һығымта яһай, йомғаҡлай, нигеҙләй белеү;
• башҡорт телен башҡа сығанаҡтарҙан мәғлүмәт алыу сараһы булараҡ ҡуллана алыу һәләтен үҫтереү;
• үҙ телмәреңде баһалау күнекмәләрен үҙләштереү;
• предмет-ара кимәлдә (туған тел, сит тел, әҙәбиәт) тел күренештәрен анализлай белеү.

Предмет һөҙөмтәләре (сығарылыш класс уҡыусыларының төп мәктәп программаһын үҙләштереүе):

• төп аңлатмаларҙы үҙләштереү: тел һәм телмәр, телдән һәм яҙма телмәр, диалог һәм монолог, телмәр ситуацияһы, телмәрҙең функциональ  стелдәре һәм типтары, текст; ителдең системаһы:фонетика, орфоэпия, лексика һәм фразеология, һүҙ составы һәм һүҙъяһалыш, морфология, синтаксис, орфография һәм пунктуация;
• башҡорт теленең телмәр берәмектәрен белеү, уларҙың билдәләре, һүҙ, һүҙбәйләнеш , һөйләм, уларҙың үҙенсәлектәре;
• телмәр практикаһында ситуация һәм аралашыу стилендә тел берәмеген урынлы ҡулланыу;
• фонетик һәм лексик системаның төп үҙенсәлектәрен һәм рус теле менән сағыштырмаса башҡорт теленең грамматик төҙөлөшөн белеү;
• башҡорт әҙәби тел номаларын һәм телмәр этикетын белеү, уларҙы әйтергә теләгән фекереңде төҙөгәндә, йәғни телдән  һәм яҙма телмәр практикаһында ҡулланыу;
• төрлө төрҙәге лингвистик, ике телле һүҙлектәр менән ҡуллана белеү;
• төрлө функциональ һәм жанрҙағы текстар йөкмәткеһен  уҡыу һәм аңлау: әҙәби (шиғыр, йыр, хикәйә, повесть һәм романдарҙан өҙөктәр), ғилми һәм популяр (ғилми һәм популяр журналдарҙан  мәҡәлдәр), публицистик (хроника, информацион хәбәрҙәр, комментарий), эшлекле (анкета, белдереү, ышыныс ҡағыҙы һ.б);
• ғәҙәти темпта тәҡдим ителгән мәғлүмәтте (уҡытыусы телмәре, радио һәм телевидение телмәре һ.б) аңлау;
• аралашыу сфераһын һәм ситуацияны иҫкә алып, төрлө жанрҙа һәм стилдә текст төҙөү; көнкүреш, уҡыу, социаль мәҙәни темаға телмәр этикет нормаларын һаҡлап, үҙ инициативаһы менән диалог ҡороу;
• текст менән мәғлүмәт сығанағы булараҡ эш итә белеү, текстҡа төрлө аспектта анализ, тексты планғатезисҡа, конспектҡа әйләндереүҙең төрлө информацион төрҙәрен үҙләштереү;
•  текст фрагменттарын рус теленән башҡорт теленә тәржемә итеү.

                                                        Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе

1-се бүлек. Белем көнө

Текст

Грамматика буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау

        1-се сентябрь -“Белем көнө” Был тема (1 сентябрь – Белем көнө. Мәктәп, уҡыу, белем алыу, тел өйрәнеү) башлыса “Көҙ” темаһы менән бергә үрелеп бара. Бер үк ваҡытта, уҡыусыларҙың йәйге каникулды нисек үткәреүе тураһында әңгәмә үткәреү, фекер алышыуҙар ойошторола. Был темаларға ҡағылышлы һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, һөйләмдәр иҫкә төшөрөлә, һүҙлек запасын байытыу йәһәтенән яңылары үҙләштерелә. Башланғыс кластарҙа өйрәнелгән һәм яңы үҙләштерелгән һүҙҙәр ярҙамында бәләкәй хикәйәләр, диалогтар төҙөргә тәҡдим ителә. Теманы үҙләштереү барышында уҡыусылар яҙыусының тормош юлы һәм темаға тап килгән әҫәрҙәре менән ҡыҫҡаса таныша башлайҙар. Дәреслектең тәүге темаларында грамматиканан үтелгәндәрҙе ҡабатлау ойошторола.

        Телмәр әҫәре булараҡ текст. Текстың атамаһы, текстың төп билдәләре (өлөштәргә айырылыуы, мәғәнәүи берҙәмлек, бәйләнешлек). Тема, коммуникатив күрһәтмә, текстың төп мәғәнәһе. Текстың микротемаһы.

        Текст өлөштәрене һәм һөйләмдәренең бәйләнеш саралары. Текстың коммуникатив-стилистик сараһы булараҡ абзац.

        Текстың функциональ-мәғәнәүи төрө:һүрәтләү, хәбәрләү, фекер йөрөтөү. Текст структураһы. Текст планы. Текста теманы үҫтереү ысулдары.

        Тексты мәғлүмәти эшкәртеүҙең төп төрҙәре: план, конспект, аннотация.

        Тема, төп мәғәнә, телмәрҙең функциональ-мәғәнәүи төрөнә ҡарау күҙлегенән тексты анализлау. Текстың планын төҙөү. Текстың мәғәнәүи бүлектәрен, һөйләмдәрҙең  бәйләнеү ысулдары һәм сараларын билдәләү. Текста тел үҙенсәлектәрен анализлау. Тема, маҡсат, төп мәғәнә, адресат, ситуация һәм аралашыу шартынан тел сараларын һайлау. Төрлө типтағы, стилдәге, жанрҙағы текстарҙы төҙөү. Тексты төҙөү нормаһын һаҡлау (логик яҡтан төҙөк, эҙмә-эҙлекле, бәйләнешле, темаға ярашлы һ.б.). Телдән һәм яҙма телмәрҙе баһалау һәм мөхәррирләү. Тексты мәғлүмәти эшкәртеү.

2-се бүлек. Тыуған илем-Башҡортостаным

Телмәр һәм аралашыу телмәре

        Уҡыусыларҙы үҙҙәре йәшәгән республиканың үткәне, бөгөнгөһө, киләсәге менән таныштырыу төп маҡсат булып тора. Республика тураһында улар тулы мәғлүмәткә эйә булырға  тейеш. Бының өсөн “Башҡортостан” темаһы буйынса тәҡдим ителгән материалдың тулы һәм тарихи яҡтан дөрөҫ сағылдырылыуына иғтибар итергә кәрәк. Башҡортостан тураһында һөйләгәндә фактик материалдарға таяныу мөһим, бының өсөн дәрестә бик күп күргәҙмәлелек, тарихи мәғлүмәтле китаптар, таблицалар, карталар ҡулланыу кәрәк. Уҡыусыларҙың үҙ тыуған республика тураһында, уның уңыштары, үткәне, бөгөнгөһө, киләсәге, уның байлыҡтары, күренеклк шәхестәре, матурлығы, төҙөклөгө хаҡында дөрөҫ, тулы, аныҡ итеп һөйләй белеүҙәренә өлгәшеү.

        Айырым темаларҙың береһе булып телмәр һәм аралашыу телмәре тора. Икенсе темаларҙы үтеү барышында башҡа грамматик темаларҙы ла үҙләштереү күҙ уңында тотола.

3-сө бүлек. Үҙем тураһында

Фонетика һәм орфоэпия

        “Үҙем тураһында” темаһын үҙләштереү барышында уҡыусы үҙе тураһында һөйләргә өйрәнергә тейеш. Уҡыусыға үҙенең ғаилә ағзалары, яҡын туғандары тураһында мәғлүмәт бирә алыуын да күҙ уңында тоторға кәрәк. Уны үҙенең бөгөнгөһө, киләсәккә пландары, уй-хыялдары менән уртаҡлаша белергә өйрәтеү. Кешенең тән ағзалары, эске органдарының атамаларын белеү шәхси гигиена, көн тәртибе, һаулығы менән берлектә алып барыла. Кешегә һау-сәләмәт булыу өсөн нимә эшләргә кәрәклеге тураһында әңгәмәләр үткәреү, әҫәрҙәр уҡыуҙы ла ойошторорға кәрәк. Тема буйынса эш көндәлек тормошобоҙ, беҙгә кәрәк-яраҡ әйберҙәр менән бәйләнгән. Аҙыҡ-түлек, кейем-һалымды һатып алыу магазин, баҙар менән бәйләнеп килә. Шуға ла был темаларҙы берлектә өйрәнеүҙе отошло тип таптыҡ. Тема буйынса һәр нәмәнең исемен, атамаһын ғына белеү генә ҡаралмай, ә уҡыусыларҙы һатып алыу этикеты менән таныштырыу, һөйләшеүгә, аралашырға өйрәтеү маҡсаты ҡуйыла.

        Теманы үҙләштереү барышында һүҙлек, белешмә һәм смс-хәбәрҙәрҙән мәғлүмәт эҙләүҙә алфавитты ҡулланыу.

        Телдең берәмеге булараҡ өн. Һуҙынҡы, тартынҡы өндәрҙең системаһы. Телмәр ағымында өндәрҙең үҙгәреше. Ижек. Баҫым. Норматив әйтелеш һәм баҫымдың төп ҡағиҙәләре. Нәҙек һәм ҡалын һуҙынҡыларҙы айырыу. Әҙәби тел нормаларына ярашлы һүҙҙәрҙең дөрөҫ әйтелеше. Фонетик-орфоэпик белем һәм күнекмәләрҙе уҡыусының үҙ телмәрендә ҡулланыуы

4- се бүлек. Йыл миҙгелдәре

Морфемика һәм һүҙьяһалыш

Лексикология һәм фразеология

        Йыл миҙгелдәре, һәр йыл миҙгеленә хас үҙенсәлектәр менән таныштырыу. Тәбиғәт күренештәрен күҙәтә һәм алған тәьҫораттарҙан сығып һөйләй белеү. Йыл миҙгелдәрен, һәр миҙгелгә ҡараған ай исемдәрен дөрөҫ әйтә һәм телмәрҙә ҡуллана белеү.

        “Яҙ етте” темаһын үтеү барышында уҡыусылар, иң беренсе сиратта, яҙ билдәләрен күрә һәм яҙ миҙгеленең үҙенсәлектәрен әйтә белергә тейеш. Был тема буйынса күп кенә әҫәрҙәр тәҡдим ителгән. Әҫәрҙә яҙғы тәбиғәт, ҡоштар, йәнлектәр, ағастар, сәскәләр тураһында яҙыла. Шулай уҡ 1 май һәм 9 май байрамдары, дуҫлыҡ тураһында ла һөйләшеү тәҡдим ителә.

        Ҡыш миҙгеленең үҙенсәлектәрен билдәләү. Тәбиғәтте күҙәтеү, экскурсиялар ойоштороу. Алған тәьҫораттар менән уртаҡлашыу. Уҡыусының күргәндәре тураһында ябай формала иркен һөйләй белеүенә өлгәшеү. Бының өсөн төрлө ысулдарҙы файҙаланырға кәрәк: уҡығанды тыңлау, һүрәт-картина буйынса һөйләү, диалог төҙөү, тәҡдим ителгән әҫәрҙәр, шиғырҙар уҡыу, уларҙы анализлау, һүҙлек буйынса эш һ.б.

        Йәй миҙгеленең үҙенсәлектәрен билдәләү. Уларҙың һүҙ байлығын арттырыу, һөйләү һәм яҙма телмәрен үҫтереү. Тәбиғәтте күҙәтеү, алған тәьҫораттар буйынса фекер алышыу. Был айҙарҙа уҙғарылған милли байрамдар менән таныштырыу, улар тураһында белгәндәрен һөйләтеү. Балаларҙың йәйге ялы,хеҙмәте, ололарға ярҙамы тураһында әҫәрҙәр уҡыу һәм әңгәмәләр үткәреү.

        Көҙгө муллыҡ тураһында мәҡәл, әйтемдәргә күберәк урын бирелә. Кеше тормошонда хеҙмәттең роле, ололарҙың һәм балаларҙың хеҙмәте тураһында фекер алышыу.

        Ялғауҙар һәм уларҙың дөрөҫ яҙылышын ғәмәлдә дөрөҫ ҡулланыу. Ҡушма һәм парлы һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышын үҙләштереү.

        Лексикологияның төп атамаларын үҙләштереү. Фекерҙе, хисте, эмоцияны сағылдырыуҙа һәм формалаштырыуҙа һүҙҙең ролен аңлау. Һүҙҙең лексик, грамматик мәғәнә айырмалыҡтарын аңлатыу. Күп мәғәнәле һүҙҙҙәрҙе айырыу: омоним, синоним, антонимдарҙы таба белеү.

        Башҡорт теленең синоним һәм антоним һүҙлектәре.

        Фразеологизмдар, уларҙың билдәһе һәм мәғәнәһе. Мәҡәлдәр, әйтемдәр, афоризмдар, ҡанатлы һүҙҙәр. Фразеологик һүҙлектәр.

        Фекерҙе, хисте, эмоцияны белдереүҙә һүҙҙең мәғәнәһен аңлау; үҙ лексиконыңды тәрәнәйтеү кәрәклегенә төшөнөү.

        Төрлө типтағы (аңлатмалы, синоним, антоним, фразеологик һ.б.) лексик һүҙлектәрҙән кәрәкле мәғлүмәтте алыу һәм уларҙы кәрәкле урында ҡулланыу.

5-се бүлек. Күңелле байрамдар

Морфология

        “Яңы йыл” темаһы “Ҡыш”темаһы менән берлектә алып барыла. Уҡыусыларҙың ҡыш миҙгеле буйынса белемдәрен артабан да үҫтереү төп маҡсаттарҙың береһе булып тора. Ҡыш миҙгеленең үҙенсәлектәрен билдәләү, Яңы йыл, байрамдар менән туғандарҙы, яҡын кешеләрҙе ҡотларға өйрәтеү, һәр байрамдың үҙенә генә хас күренештәре, үҙенсәлектәре тураһында һөйләтеү.

        8 байрамына ҡағылышлы темаларҙы үҙләштереү әсәйҙәр тураһында шиғыр, хикәйәләр уҡыу менән берлектә алып барыла. Әсәйҙең донъяла иң ҡәҙерле кеше икәнен, уны ихтирам итергә, яратырға, ҡәҙерләргә кәрәклекте аңлатыу. Шулай уҡ әсәй темаһы, һис шикһеҙ, ғаилә темаһы менән берлектә бара, шуның өсөн башланғыс кластарҙа үтелгән ғаилә темаһы ҡабатлана һәм уҡыусыларҙың һүҙлек запасын үҫтереү өҫтөндә даими эш алып барыла. Тема байрам төшөнсәһен үҙ эсенә алғанлыҡтан, ҡотлау открыткалары, смс-хәбәрҙәр, электрон почтаға ҡотлауҙар яҙырға, ҡотлау һүҙҙәрен әйтә белергә өйрәтеү ҙә ҡарала.

        Йола байрамдарын үткәндә, һүҙҙе башҡорт халҡының, Башҡортостанда йәшәүсе башҡа халыҡтарҙың яҙғы тәбиғәт менән бәйле ғөрөф-ғәҙәттәре һәм матур йолалары тураһында алып барырға тәҡдим ителә. Уҡыусыларға уларҙың кеше тормошондағы әһәмиәтен, мәғәнәһен, тергеҙеү кәрәклеген еткереү.

        Тәҡдим ителгән темалар буйынса, яҙыусы, шағирҙарҙың ижадын өйрәнеү, уларҙың әҫәрҙәрен уҡыу, идея-тематик йөкмәткеләрен билдәләү; уҡыусыларҙың һөйләй, яҙма телмәрен, бәйләнешле телмәрен үҫтереү, һүҙлек запасын арттырыу төп маҡсаттарҙың береһе булып тора.

        Морфологияның төп аңлатмаларын үҙләштереү. Һүҙҙең лексик мәғәнәһенән айырмалы рәүештә, грамматик үҙенсәлектәрен аңлау. Үҙ аллы һүҙ төркөмдәрен һәм уның формаларын таныу; ярҙамсы һүҙ төркөмдәренең телмәрҙәге әһәмиәте һәм уның функцияһы менән таныштырыу.

6-сы бүлек. Дуҫлыҡ ҡәҙерен бел

Морфология

        Башҡортостан Республикаһындағы күп милләтттәрҙең дуҫ йәшәүе, халыҡтар дуҫлығы тураһында текстар уҡыу, әңгәмә ойойштороу. Кешеләр араһында мөнәсәбәт, ысын дуҫлыҡтың ҙур мәғәнәғә эйә булыуы, уны һаҡлай белеү. Бөйөк шәхестәр тормошонан, көндәлек тормоштан алынған күренештәр менән бәйләп алып барыу. Был тема буйынса башҡорт халыҡ ижады жанрҙарын, башҡорт һәм башҡа милләт әҫәрҙәрен ҡулланыу ҡарала.

        Исемдең дөйөм категориаль мәғәнәһен, морфологик билдәләрен һәм синтаксик ролен анализлау.

        Уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәр. Башҡорт телендә енес төшөнсәһе, һан, килештәрҙе таныу. Исемдәрҙең ниндәй килештә килеүен билдәләү. Бирелгән морфологик билдәләр буйынса исемдәрҙе төркөмләү. Исемдәрҙе лексик һәм грамматик нормаларға ярашлы ҡулланыу.

        Сифаттың дөйөм категориаль мәғәнәһен, морфологик билдәләре һәм синтаксик ролен анализлау. Сифат дәрәжәләрен таныу; сифаттарҙың яһалышы, уларҙың дөрөҫ яҙылышын төшөнөү, миҫалдар килтереү.

        Телмәрҙә синонимик сифаттарҙы, эпитет ролендә булған сифаттарҙы ҡулланыу матурлығы

7-се бүлек. Башҡортостан йылғалары, күлдәре. Экология мәсьәләһе

Морфология

        Был темала иң беренсе нәүбәттә Башҡортостан Республикаһы  тәбиғәтенең матурлығы , байлығы тураһында уҡыусыларға  еткереү. Респуликалағы  йылға , күлдәр тураһында мәғлүмәт биреү. Уларҙың кеше тормошондағы роле, әһәмиәте. Дәрестә бына ошо тәбиғәт байлығы, Башҡортостанда үҫкән үҫемлектәр донъяһы темаһын асырға кәрәк. Бында үҫемлектәр исемдәре, уларҙың ҡайһы береһенә үҙенсәлектәре буйынса характеристика бирелә. Һирәк осраған, Ҡыҙыл китапҡа ингән үҫемлектәр. Дарыу үҫемлектәре һ.б. Үҫемлектәрҙе өйрәнеү һәм һаҡлау һ.б.

        Был теманы үҙләштергәндә, йылғаларҙың атамалары, уларҙың аңлатҡан мәғәнәһе, килеп сығышы (этимологияһы) хаҡында һөйләү, экология мәсьәләһен күтәреү, уҡыусыла патриотик планда ғорурлыҡ хисе тәрбиәләүҙе күҙ уңында тоторға кәрәк.

        Һандың дөйөм категориаль мәғәнәһе, морфологик билдәләре һәм синтаксик ролен анализлау. Төп, рәт, бүлем, сама, йыйыу, кәсер, үлсәү һандарын айыра белеү. Нумератив һүҙҙәр тураһында белеү. Һандарҙың дөрөҫ яҙылышын үҙләштереү. Морфологик билдәләренә ҡарап, һандарҙы төркөмләү. Һандарҙы телмәрҙә дөрөҫ ҡулланыу.

        Алмаштарҙы башҡа һүҙ төркөмдәре менән сағыштырыу. Төрлө алмаш төркөмсәләрен килеш менән дөрөҫ үҙгәртеү. Морфологик билдәләренә ҡарап алмаштарҙы төркөмләү. Алмаштарҙы һөйләмдәрҙе, текст өлөштәрен бәйләүҙә һәм телдәге этик нормаларға ярашлы телмәрҙә ҡулланыу.

        Ҡылымдың дөйөм категориаль мәғәнәһен, морфологик билдәләрен һәм синтаксик ролен анализлау.

8-се бүлек. Исемдәрҙә-ил тарихы

Морфология

        Кеше тормошонда атамаларҙың да (кеше исеме, фамилияһы, атаһының исеме: ауыл, ҡала, тау, йылға һ.б.) роле ҙур. Унһыҙ тормошто күҙ алдына килтереп булмай. Атамаларҙың төрҙәре күп. Тел ғилемендә уларҙы өйрәнеүсе фән бар. Ул-ономастика. Ономастика фәне үҙе бер нисә тармаҡтан тора: антропонимика - шәхес атамаларын, топонимика - географик атамаларҙы, этнонимика-милләт, халыҡ, ҡәбилә исемдәрен, зоонимика - ҡош-ҡорт, хайуан ҡушаматтарын, космонимика - күк есемдәре исемдәрен, теонимика - илаһи көс исемдәрен, прагматонимика төрлө әйбер, тауар исемдәрен, маркаларын өйрәнеүсе фән.

        Рәүештең дөйөм категориаль мәғәнәһен, морфологик билдәләрен анализлау, уның синтаксик функцияһын билдәләү.

9-сы бүлек. Сәнғәт оҫталары

Морфология

       Республиканың данлыҡлы һәм арҙаҡлы шәхестәре менән танышыуҙы дауам итеү. Сәнғәт оҫталарының тормош юлы һәм ижады менән таныштырыу. Теле-радио тапшырыуҙар, яҙмалар ҡарау. Уларҙың әҫәрҙәрен таныу, данлыҡлы кешеләребеҙ тураһында һөйләй белеү. Йырҙар өйрәтеү, бергәләп йырлау, һәләтле балалар менән айырым эшләү.

      Ярҙамсы һүҙ төркөмдәрен бер-береһенән айырыу. Телмәрҙә урынлы  ҡулланыу.

10-сы бүлек. Спорт һәм сәләмәт тормош

Синтаксис

        Сәләмәт  булыу өсөн, спорт менән шөғөлләнергә кәрәк икәнлеген аңлатыу һәм был турала уҡыусылар менән һөйләшеү, әңгәмә ойоштороу. Уларҙы ниндәй спорт төрө менән ҡыҙыҡһыныуҙары, күренекле спортсмендар тураһында һөйләргә өйрәтеү. Спорт тураһында теле-радио тапшырыуҙары, газета материалдары буйынса һөйләү.

Башҡортостанда спорт төрҙәре. Спорт өлкәһендә данлыҡлы кешеләр.

        Грамматиканың бүлеге булараҡ синтаксис. Синтаксистың берәмеге булараҡ һөйләм һәм һүҙбәйләнеш. Синтаксик бәйләнештең төрҙәре һәм саралары.

11 –се бүлек. Башҡорт халыҡ ижады

Синтаксис

        Халыҡ ижады (әкиәт, йомаҡ, мәҡәл) тураһында дөйөм төшөнсә. Фольклорҙың коллектив ижад булыуы. Фольклор һәм яҙма әҙәбиәт. Башҡорт халҡының һәм республикала йәшәгән башҡа халыҡтар ижадының һаҡланып, быуындан-быуынға тапшырылып килгән йолалары, ғөрөф-ғәҙәттәре, әҙәп ҡағиҙәләре менән таныштырыу.

Синтаксистың төп аңлатмаларын үҙләштереү.

        Фекерҙе формалаштырыуҙа һәм сағылдырыуҙа синтаксистың ролен, һүҙ менән һүҙбәйләнештең айырмалыҡтарын аңлау. Башҡорт телендә һөйләм, уның төҙөлөшөн рус телендәге һөйләм менән сағыштырыу.

12-се бүлек. Хеҙмәт төбө-хөрмәт

Дөрөҫ яҙыу: орфография һәм пунктуация

        Республикабыҙ кешеләренең хеҙмәте, һөнәрҙәре, балалрҙың ололарға ярҙамы һәм кешеләрҙең һәйбәт сифаттары сағылған шиғырҙар, хикәйәләр уҡыу. Кеше тормошонда хеҙмәттең роле, ололарҙың һәм балаларҙың хеҙмәте, һөнәр, кәсептәрҙең күплеге, һәр кешенең үҙенә һөнәр һайлай белеүе тураһында.

        Тыныш билдәләре һәм уларҙың функцияһы. Тыныш билдәләренең төрҙәре. Һөйләм аҙағында тыныш билдәләре.

        Тура телмәр һәм цитата, диалогтарҙа тыныш билдәләре. Яҙма телмәрҙә орфографик һәм пунктуацион нормаларҙы күҙәтеү.

        Дөрөҫ яҙыу өсөн, орфографик һүҙлектәр һәм белешмәләр ҡулланыу.

13-сө бүлек. Халыҡ йолалары, ғөрөф-ғәҙҙәттәре, әҙәп ҡағиҙәләре

Тел һәм мәҙәниәт

        Башҡорт халҡының һәм башҡа милләт халыҡтарының һаҡланып, быуындан-быуынға тапшырылып килгән йолалары, ғөрөф-ғөҙәттәре, әҙәп ҡағиҙәләре менән таныштырыу.

        Башҡорт халҡының милли аштары менән танышыу. Уларҙы әҙерләү үҙенсәлектәре менән таныштырыу.

        Уҡыусыларҙы башҡорт атының килеп сығыуы, тарихи үткәне менән таныштырыу. Уларҙы йәш үҙенсәлектәре буйынса бүленеүен аңлатыу, йылҡы малына һөйөү тойғоһо тәрбиәләү.

        Күренекле шәхестәрҙең Башҡортостанда ҡымыҙ менән дауаланыуы тураһында һөйләү.

        Телдә мәҙәниәт һәм халыҡ тарихының сағылышы. Башҡорт телмәр этикеты.

        Башҡорт халыҡ ижады әҫәрҙәрендә, матур әҙәбиәттә һәм тарихи текстарҙа милли-мәҙәни компонент мәғәнәһе менән тел берәмеген асыу. Лингвистик һүҙлектәрҙең (аңлатмалы, этимологик һ.б.) мәғәнәһен аңлатыу. Уҡыу эшмәкәрлегендә һәм көндәлек тормошта башҡорт телмәр этикет ҡағиҙәләрен урынлы ҡулланыу.

Уҡытыу предметының  сәғәттәр һаны

5 –се класс

Һаумы мәктәп (5 сәғәт)

        Был темаларға ҡағылышлы һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, һөйләмдәр иҫкә төшөрөлә, һүҙлек запасын байытыу йәһәтенән яңылары үҙләштерелә. 1-4-се кластарҙа өйрәнелгән һәм яңы үҙләштерелгән һүҙҙәр ярҙамында бәләкәй хикәйәләр, диалогтар төҙөргә тәҡдим ителә. Грамматика буйынса темалар: башҡорт теленең өн һәм хәрефтәре; исем, исемдең күплек ялғауы, исемдәрҙең һан менән үҙгәреше, һөйләмдә һүҙҙәр тәртибе, ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар; сифат.

Үҙем тураһында (7 сәғәт)

        Был темаларға ҡағылышлы һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, һөйләмдәр иҫкә төшөрөлә, һүҙлек запасын байытыу йәһәтенән яңыларын үҙләштереү. 1-4-се кластарҙа өйрәнелгән һәм яңы үҙләштерелгән һүҙҙәр ярҙамында бәләкәй хикәйәләр, диалогтар төҙөү. Грамматика буйынса темалар: исемдәрҙең килеш менән үҙгәреше, алмаш, зат алмаштары, зат алмаштарының килеш менән үҙәгреше, к-г, ҡ-ғ, п-б тартынҡыларының сиратлашыуы.

Йыл миҙгелдәре (5 сәғәт)

        Тәбиғәт күренештәрен күҙәтеүҙән алған тәьҫораттарҙан сығып һөйләй белеү. Йыл миҙгелдәрен, һәр миҙгелгә ҡараған ай исемдәрен дөрөҫ әйтә һәм телмәрҙә ҡуллана белеү. Грамматика буйынса темалар: һорау алмаштары, күрһәтеү алмаштары, билдәһеҙлек һәм билдәдәү алмаштары.

Яңы йыл ҡотло булһын! (3сәғәт)

        Ҡыш миҙгеле тураһында һөйләй белеү. Яңы йыл менән ата-әсәне, класташтарҙы, туғандарҙы ҡотларға өйрәнеү. Грамматика буйынса темалар: ҡылымдарҙың зат һәм һан менән үҙгәреше.

Башҡортостаныңды беләһеңме?  (3 сәғәт)

        Уҡыусы аңына үҙе йәшәгән ерҙең – Башҡортостандың – тарихы, уның байлығы, күренекле шәхестәре һ.б. хаҡында бер бөтөн фекр  тыуҙырыу һәм ул турала һөйләй белеү. Яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәрҙе дөрөҫ яҙыу, ҡулланыу.

8 март – ҡатын-ҡыҙҙар көнө (5 сәғәт)

        Алдағы кластарҙа үтелгән ғаилә темаһын ҡабатлау һәм был төшөнсәләрҙе аңлау өсөн һүҙлек запасын үҫтереү. Тема байрам төшөнсәһендә үҙ эсенә алғанлыҡтан ҡотлау открыткалар яҙыу, ҡотлау һүҙҙәрен әйтә белеү. Антоним, омоним, синонимдарҙы телмәрҙә дөрөҫ ҡулланыу.

Яҙғы эштәр (4 сәғәт)

        Яҙғы эштәр, яҙғы баҡса эштәре, баҫыу эштәре тураһында һөйләү, әңгәмәлә ҡатнашыу. “Яҙғы көн йылды туйҙыра” тигән мәҡәлдең асылын аңлау, экскурсияларға йөрөү. Башҡорт халҡының, Башҡортостанда йәшәүсе башҡа халыҡтарҙың яҙғы тәбиғәт менән бәйле ғөрөф-ғәҙәттәре һәм матур йолалары тураһында белеү. Һан һүҙ төркөмө тураһында төшөнсә биреү.

Йәйҙе ҡаршылайбыҙ (3 сәғәт)

Йәйге байрамдар, йәйге ялға пландары тураһында һөйләй белеү, диалогтар ҡороу, һүҙ байлығын арттырыу.

6 –сы класс

 Беҙҙең мәктәп. (3 сәғәт)

        Башҡорт теленең үҙенсәлекле өн-хәрефтәрен ҡабатлау, уларҙы дөрөҫ әйтеү өҫтөндә эшләү, һүҙ тураһында төшөнсә алыу. Исем һүҙ төркөмө. Текстағы исемдәрҙе табыу. Уларҙың һөйләмдәге роле. Һүҙ байлығын арттырыу. Мәктәп тураһында текст төҙөү.

Көҙгө тәбиғәт (3 сәғәт)

Башҡортостан ере буйлап…(5 сәғәт)

Дуҫлыҡ ҡәҙерен бел (4 сәғәт)

        Бер-берең менән мөнәсәбәт тураһында әңгәмә. Был бүлектә уҡыусылар ысын дуҫлыҡ, дуҫ тураһында төшөнсә ала, һүҙ байлығын арттыра. Ҡылымдың заман формаларын телмәрҙә дөрөҫ ҡулланырға өйрәнеүҙе дауам итәләр. Дуҫтары тураһында текст төҙөү өҫтөндә эшләйҙәр.

Ҡыш дауам итә (5 сәғәт)

        Уҡыусыны йыл миҙгелдәре, күргәндәре тураһында ябай формала иркен һөйләй белеүенә өлгәштереү. Ҡылымдың хәбәр һөйкәлеше ҡылымдарын телмәрҙә дөрөҫ файҙаланыуға өлгәшеү.

Этикет ҡағиҙәләре (3 сәғәт)

        Иҫәнләшә белеү, әҙәплелек ҡағиҙәләре тураһында һөйләшеү. Сәләмләү һүҙҙәрен ҡулланып диалогтар төҙөү.

Яҙ килә, яҙ! (3 сәғәт)

        Үҫемлектәрҙең атамаларын өйрәнеүҙе  яҙ айы, яҙғы тәбиғәт тураһында һөйләшеү менән бергә алып барырға.

Яҙғы эштәр һәм  йола байрамдары (8 сәғәт)

        Кешеләрҙең баҡса һәм ҡырҙағы эштәре тураһында һөйләшеү. Һүҙ байлығын арттырыу. 1 Май, 9 Май байрамдары тураһында, Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы кешеләрҙең үткән юлы менән танышыу.

Йәмле йәй килә! (2 сәғәт)

7 –се класс

                                                                                    VI класта үтелгәндәрҙе ҡабатлау (3 дәрес)

        Сифат дәрәжәләре, исемдәрҙең килеш менән үҙгәреше, һүҙҙәрҙең һөйләмдәге тәртибе темаларын ҡабатлау, алған белемде телмәрҙә ҡулланыу. М. Кәрим, К. Кинйәбулатова, З. Биишева ижады һәм тормошо менән тәрәнерәк танышыу. Улар тураһында ҡыҫҡаса һөйләргә өйрәнеү. Диалог һәм монолог ярҙамында бәйләнешле һөйләм төҙөүҙе дауам итеү. Мәҡәл, әйтемдәр менән танышыу. Үтелгән грамматик темаларҙы ҡабатлау.

Ауыл тормошо (3 сәғәт)

Ауыл тормошо, ауыл кешеләренең көнкүреше, хеҙмәт, игенсе хеҙмәте тураһындағы әңгәмәләрҙә ҡатнашыу. Икмәк үҫтереү, икмәктең өҫтәлгә килгәнгә тиклем үткән юлы, уны үҫтереүҙә ҡатнашҡан һөнәрҙәр тураһында мәғлүмәтле булыу. Ауыл халҡына, эшенә хөрмәт менән ҡарау. Улар тураһында ҡыҫҡаса һөйләргә өйрәнеү, һөйләм, текст төҙөү. Ауыл еренән сыҡҡан күренекле шәхестәрҙең тормош юлы менән танышыу. Сифат ҡылым тураһында мәғлүмәт биреү.

Башҡортостан буйлап сәйәхәт (5 сәғәт)

        Башҡортостан тураһында 1-6 кластарҙа үтелгәндәрҙе ҡабатлап, белгән материалды эҙмә-эҙлекле итеп һөйләргә өйрәнеү, яңы мәғлүмәт алыу. Башҡортостан тураһында рус яҙыусылары, “Урал батыр” эпосы һ.б. танышыу.Башҡортостан йылғалары, ҡалалары, байлыҡтары тураһында белгән белемдәрҙе байытыу. Һөйләм, текст төҙөү, һөйләмдә һүҙҙәр тәртибен дөрөҫ ҡулланыу.   Уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәргә күнегеүҙәр.Башҡортостандың боронғо ҡалаһы Арҡайым тураһында мәғлүмәт алыу. Башҡортостан темаһына шиғырҙар ятлау.

Спорт. Спорт кәрәк-яраҡтары (5сәғәт)

Кешегә сәләмәт булыу өсөн спорт менән шөғөлләнергә кәрәк икәнлеген аңлау, һәм был турала һөйләшеүҙә ҡатнашыу.Башҡортостандағы спорт төрҙәре тураһында һөйләү.Ҡылым төркөмсәләрен ҡабатлау. Спорт өлкәһендә данлыҡлы кешеләр тураһында ҡылым төркөмсәләрен ҡулланып текст төҙөү. Милли уйындар тураһында мәғлүмәт алыу. Спорт кәрәк-яраҡтары тураһында текст төҙөү. (Ирек Зарипов, Максим Чудов).. Һөйләмдә һүҙҙәр тәртибен боҙмау. Киләсәк заман сифат ҡылым тураһында мәғлүмәт биреү.

Мин һәм беҙҙең ғаилә (4 сәғәт)

      Үҙеңдең ғаиләң тураһында тулы һәм иркен һөйләй белеү. Ғаилә ағзаларын дөрөҫ атау, уларға ихтирамлы, иғтибарлы булыу. Ғаилә ағзалары тураһында яҙылған әҫәрҙәр уҡыу, уларҙы аңлы ҡабул итергә өйрәнеү, һөйләү күнекмәләрен үҫтереү. Уҡылған әҫәрҙәр буйынса план төҙөү, план буйынса һөйләү. Телмәр үҫтереүгә айырым иғтибар биреү. Билдәле рәссамдарҙың картинаһын ҡарау, аңлау һәм уның йөкмәткеһен һөйләргә өйрәнеү. Хәл ҡылым тураһында төшөнсә биреү.

Әсәй, әсәкәйем (3 сәғәт)

        Әсәй, өләсәйҙәрҙең изгелеге, ҡәҙере хаҡында әҫәрҙәр уҡыу, йөкмәткеһе өҫтөндә эш төрҙәре башҡарыу, һүҙлек байлыҡтарын арттырыу. Ҡатын-ҡыҙҙар байрамы тураһында әңгәмәләрҙә, иртәлектәр үткәреүҙә, данлыҡлы ҡатын-ҡыҙҙар менән осрашыуҙарҙа ҡатнашыу. Теркәүес тураһында төшөнсә алыу. Теҙеү теркәүестәрен телмәрҙә ҡулланыу.

Сәнғәт оҫталары (3 сәғәт)

        Республиканың данлыҡлы һәм арҙаҡлы шәхестәре менән танышыуҙы дауам итеү. Сәнғәт оҫталарының тормош юлы һәм ижады менән танышыу. Теле-радио тапшырыуҙар, яҙмалар ҡарау. Уларҙың әҫәрҙәрен таныу, данлыҡлы кешеләребеҙ тураһында һөйләй белеү. Йырҙар өйрәнеү, бергәләп йырлау. Мәктәп сәхнәһе өсөн концерт номерҙарын әҙерләүҙә ҡатнашыу. Эйәртеү теркәүестәре. Теркәүестәрҙең дөрөҫ яҙылышы темаһын үҙләштереү, нығытыу.

Исемең матур – кемдәр ҡушҡан? Исемдәрҙә - ил тарихы (2 сәғәт)

        Исемдәрҙең мәғәнәһе, уның кеше холоҡ-фигеленә тәьҫир итеүе тураһында мәғлүмәтте үҙләштереү.Үҙ исемеңдең мәғәнәһен өйрәнеү Данлыҡлы кешеләрҙең исемдәренә бәйләп, төрлө тарихи ваҡиғалар һөйләү, әҫәрҙәр уҡыу. Атамалар буйынса легендалар, риүәйәттәр уҡыу. Бәйләүестәр. Яңғыҙлыҡ исемдәрҙе дөрөҫ яҙыу ҡағиҙәһен ҡабатлау.

Борон-борон заманда (2 сәғәт)

        Башҡорт халыҡ ижады темаһын киңәйтеү, уҡыусыларҙың белгәндәрен тулыландырыу, һүҙ байлығын, һөйләү телмәрен үҫтереү өҫтөндә эшләү. Башҡорт халыҡ әкиәттәре, Ф. Туғыҙбаеваның “Тайыштабан ниңә уйнарға сыҡманы?” әкиәтен уҡыу. Уларҙың айырмаһын билдәләү. Киҫәксә тураһында төшөнсә алыу. Киҫәксәләрҙең дөрөҫ яҙылышын үҙләштереү.

Берҙәмлек, дуҫлыҡ, тыныслыҡ (2 сәғәт)

        Халыҡ-ара булған мөнәсәбәттәр тураһында мәғлүмәтле булыу,әңгәмәлә ҡатнашыу. Фекер йөрөтөргә һәм һөйләй белергә өйрәнеү. Уҡылған әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһе буйынса фекер алышыу. Мөнәсәбәт һүҙҙәр, ымлыҡтар, уларҙың яҙылышын үҙләштереү.

Йәмле йәй етә (3 сәғәт)

        Йәй миҙгеленең үҙенсәлектәрен билдәләү. Һүҙ байлығын арттырыу, һөйләү һәм яҙыу телмәрен үҫтереү. Тәбиғәтте күҙәтеү, алған тәьҫораттар буйынса фекер алышыу. Был айҙарҙа уҙғарылған милли байрамдар менән таныштырыу, улар тураһында белгәндәрҙе һөйләү. Йәйге ял, хеҙмәт, ололарға ярҙам тураһында әҫәрҙәр уҡыу һәм әңгәмәләр үткәреү. 7-се класта үткәндәрҙе ҡабатлау, дөйөмләштереү.

8-се класс

Мәктәпкә барабыҙ - 3 сәғәт

Тема буйынса эҙмә-эҙлекле һөйләмдәр төҙөү, ҡыҫҡа ғына хикәйә төҙөргә өйрәнеү. Текст өҫтөндә эшләү,план төҙөү, план буйынса һөйләү. Мәктәп, класс торошо һ.б. хаҡында әңгәмәләр ойоштороу. Белем, китап тураһында мәҡәлдәр ҡойоу. 5-6 класта үтелгәндәрҙе иҫкә төшөрөү. Һөйләмдә һүҙҙәр тәртибен дөрөҫ урынлаштырыу. Өндәрҙе дөрөҫ әйтеү

Көҙгө эштәр һәм көҙгө тәбиғәт - 5 сәғәт

Кешеләрҙең көҙгө хеҙмәтен күҙәтеү. Темаға ҡағылышлы текстар уҡыу. Муллыҡ, хеҙмәт тураһында мәҡәл, әйтемдәр менән танышыу. Һынамыштар уҡыу. Маҡсаты буйынса һөйләм төрҙәрен, логик баҫымды өйрәнеү. Исем менән ҡылымды ҡабатлау.

Өфө менән танышыу - 5 сәғәт

 Өфө ҡалаһы, уның үткәне, бөгөнгөһө тураһында әңгәмә үткәреү. Уның иҫтәлекле урындары тураһында һөйләшеү, һүрәттәр ҡарау. Һөйләм телмәрен үҫтереү. Рефераттар яҙыу. Класс алдында ҡыҫҡаса һөйләү. Башҡорт ҡылымдарының төҙөлөшө. Барлыҡ төшөнсәһе һәм уның бирелешен өйрәнеү.

Хеҙмәт төбө – хөрмәт - 3 сәғәт

Темаға ҡағылышлы текстар уҡыу. Муллыҡ, хеҙмәт тураһында мәҡәл, әйтемдәр менән танышыуҙы дауам итеү. Данлыҡлы хеҙмәт ветерандары менән осрашыу ойоштороу. Уҡыусыларға ниндәй һөнәр оҡшауы тураһында һөйләтеү, яңы мәғлүмәттәр биреү. Һөнәрҙәр тураһында шиғырҙар, хикәйәләр уҡыу. Ябай һөйләм төрҙәрен өйрәнеү.

Ҡыш - 3 сәғәт

Ҡыш тураһында текстар, шиғырҙар, мәҡәлдәр, һынамыштар уҡыу. Яңы йылға бағышланған йырҙар, мәҡәл һәм әйтемдәр менән танышыу. Яңы йыл менән ҡотлау открыткаһы яҙырға өйрәнеү. Уҡытыусы һайлаған текст буйынса изложение яҙыу. Үтелгәндәрҙе ҡабатлау. Эйә менән хәбәр араһында һыҙыҡ ҡуйыу осраҡтарын өйрәнеү.

Салауат Юлаев – халҡыбыҙҙың милли батыры - 5 сәғәт

С.Юлаевтың биографияһы, ижады менән танышыу. Уның шиғырҙарын ятлау, шиғырҙарының һаҡланыу тарихы тураһында әңгәмәлә ҡатнашыу. С.Юлаевтың тормошо, батырлығы, ижады тураһында төрлө ижади эштәр эшләү. ( һүрәттәр төшөрөү, инша яҙыу, стенгәзит сығарыу)һ.б. Һөйләмдең эйәрсән киҫәктәре тураһында төшөнсә. Аныҡлаусының һөйләмдәге ролен өйрәнеү.

Йәмле яҙ, һағындыҡ һине! - 3 сәғәт

Яҙ миҙгеле тураһында белемдәрҙе системалаштырыу. Яҙғы байрамдар- 1 Май һәм Еңеү байрамы тураһында һөйләшеү. Яҙғы тәбиғәт күренештәре, ҡоштарҙы ҡаршылау, баҡса эштәре тураһында әңгәмәләрҙә ҡатнашыу. Тултырыусының һөйләмдәге роле.

Беҙ йондоҙҙар булып ҡайтырбыҙ - 4 сәғәт

Башҡорт халҡының Бөйөк Ватан һуғышындағы ҡаһарманлығы, ветерандарға, батырҙарға ҡарата ихтирамлы булыу, ғорурланыу. Данлыҡлы кешеләр менән кисәләр, осрашыуҙарҙа ҡатнашыу. Хәлдәр тураһында төшөнсә алыу. Һүҙлек менән эш күнекмәләре эшләү.

Ай, Уралым, Уралым! - 4 сәғәт

Башҡортостан, уның үткәне, бөгөнгөһө хаҡында әңгәмә үткәреү. Республикабыҙҙың күренекле урындары менән таныштырыу. Йәйге тәбиғәтте күҙәтеү, ололарҙың һәм балаларҙың йәйге эштәре тураһында диалог һәм монологтар төҙөү.

9-сы класс

Һаумы, мәктәп (2)

        «Көҙ» һәм «Мәктәп» темаһына шиғырҙар, әҫәрҙәр уҡыу; мәҡәл, әйтемдәр, йомаҡтар, һынамыштарҙы иҫкә төшөрөү. Алдағы кластарҙа үтелгәндәрҙе системалаштырыу, яңы мәғлүмәт менән таныштырыу. Һөйләү һәм яҙыу телмәрен үҫтереү өҫтөндә эшләү. Грамматика буйынса 8-се класта үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

Ергә мәрхәмәт – илгә бәрәкәт (4)

        Тыуған Республикаға ҡарата мөхәббәт, ғорурлыҡ тойғоһо, тәбиғәткә һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү. Башҡортостандың ер аҫты, ер өҫтө байлыҡтары тураһында әңгәмәләр үткәреү. Хәл төрҙәре тураһында мәғлүмәт биреү.

Атамалар ни һөйләй?(7)

        Кеше тормошонда атамаларҙың да (кеше исеме, фамилияһы, атаһының исеме; ауыл, ҡала, тау, йылға һ.б.) роле ҙур. Ҡалалағы атамаларҙың мәғәнәләрен өйрәнеү. Атамаларҙа ил тарихы, ер һәм ошо ерҙә йәшәгән халыҡтың тел үҙенсәлектәрен, халыҡ тормошон, ғөрөф-ғәҙәтен, йолаларын һ.б. сағылдырыуын аңлау. Яңғәҙләҡ исемдәрҙең дөрөҫ яҙылышын ҡабатлау.

Беҙ ҡышты ла яратабыҙ (4)

Ҡыш миҙгеле, уның үҙенсәлектәре тураһында һөйләү. Өндәш һүҙҙәр тураһында мәғлүмәт биреү, телмәрҙә ҡулланырға

Башҡорт театры (3)

        Башҡортостанда театр сәнғәте. Республикалағы театрҙар һәм уларҙың эшмәкәрлеге хаҡында дөйөм мәғлүмәт биреү. М.Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театрына сәйәхәт. Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры менән танышыу.

Башҡорт халыҡ ижады (5)

        Халыҡ ижады тураһында дөйөм төшөнсә алыу. Фольклорҙың коллектив ижад булыуын аңлау. Фольклор һәм яҙма әҙәбиәттең айырмаһын билдәләй алыу, улар тураһында һөйләргә өйрәтеү. Ике һәм бер составлы һөйләмдәр тураһында мәғлүмәт биреү.

Яҙ башланды (3)

        Башҡортостандағы яҙғы тәбиғәт күренештәрен күҙәтеү. Ҡала һәм ауылда яҙғы эштәр: ҡоштар, хайуандар һәм үҫемлектәр тормошо, яҙғы байрамдар тураһында әңгәмәләрҙә ҡатнашыу. Тәбиғәткә экскурсияларға сығыу. Дарыу үләндәренән гербарийҙар төҙөү, Еңеү көнөнә арналған концерттарҙа, һуғыш ветерандары менән осрашыуҙарҙа ҡатнашыу, иҫтәлектәр яҙып алыу. Һөйләү, яҙыу телмәрен үҫтереү өҫтөндә эшләү.

Башҡорт халыҡ милли аштары (2)

        Башҡорт халҡының милли аштары менән танышыу. Уларҙы әҙерләү үҙенсәлектәрен өйрәнеү. Башҡорт милли аштары тураһында текстар менән танышыу. Һөйләү, яҙыу телмәрен үҫтереү өҫтөндә эшләү.

Башҡорт аты (4)

        Башҡорт атының килеп сығыуы, тарихи үткәне менән танышыу. Аттарҙың кеше тормошондағы мөһим ролен билдәләү. Йәш үҙенсәлектәре буйынса бүленеүен билдәләү, дөрөҫ итеп әйтеү. Аттар тураһында күберәк белеү                                                                       

                                                                                                       Тематик планлаштырыу