Грамматиктиг оюннар
занимательные факты по русскому языку (4 класс)

Грамматиктиг оюннарны кичээлге

«Уругларның иштики делегейинче долгандыр турар делегей дугайында билиишкиннер, кѳрүүшкүннер агып кирер кончуг улуг чырык соңга – оюн. Сонуургак, кызымак чоруктуң одун кыпсыр чаштанчы – оюн.» - деп, В. А. Сухомлинский демдеглээн. Ол шынап-ла ындыг, оюн чаш кижиниң амыдыралында онзагай черни ээлевишаан, дараазында хүлээлгелерни күүседип турар:4

1. Бир-ле дугаарында чалгаа чазар, чардыктырар азы оюндан сеткил ханар, сонуургалы оттур, сонуургак, эскериичел, тывынгыр болурунга идиг бээр;
2. Харылзажырының аргаларын шиңгээдир, уругларның дыл-домаа сайзыраар;
3. Боду киржир, бергелерге таваржыр болза, оон канчап чооп уштунарырының аргазын дилээр, бодун боду билип алыр;
4. Могап турупкан, шыланчыг байдалын чидирер, боданырынче чүткүлүн күштелдирер.

Оюн С. А. Шмаковтуң санап турары-биле дараазында онзагайларыг:7

- Хостуг оюннар. Ыяап-ла тиилээри албан эвес, бодун хостуг алдынып, сеткил хандыр сагыжынга чедир ойнап алыры;

- Чогаадыкчы оюннар. Кандыг-бир рольга ойнаары. Амыдыралчы, ажыл-херекчи оюннар. Чижээ: «Мегени судтааны», «Тѳгерик стол».

- Маргылдаалыг оюннар. Сагыш-сеткил хайныышкынныг, тиилеп алыр дээш кызар, удурлныкчыларның аразында чижилге.

- Грамматиктиг оюннар. Уругларның логиктиг боданыышкынын сайзырадыр, сѳстерни оларның шын бижилгезин сактып алырынга, грамматиктиг билиглерни шиңгээдип алырынга ѳѳредип, шынчы, эш-ѳѳрү дээш сагыш човаачал чорукка, ажылгыр болурунга кижизидип, башкы биле ѳѳреникчини чоокшулаштырар. Шын шилип алдынган оюннар ѳѳренген чүүлдерин катаптап түңнээринге, ѳѳреникчилерниң аас болгаш бижимел чугаазын, боданыр аргазын сайзырадырынга, сѳс курлавырын байыдарынга дузалаар, кичээлди диргизип, аңаа сонуургалын кѳдүрер, чаа теманы чииги-биле шиңгээдип алырынга улуг рольду ойнаар.

Ынчангаш амгы үеде мурнакчы арга-дуржулгалыг новатор башкыларның, мерген сүмелекчилерниң чижээн эдерип бодумнуң практикамда ажыглап турарым оюннарны силерге сонуургадып кѳрейн.

Оюн «Кым хѳйнү билирил?» Дараазында грамматиктиг уткаларга кым эң сѳѳлгү сѳс каттыжыышкыны тывар болдур, ол кижи тиилекчи болур.

- Чүве болгаш ооң ылгавыр демдээ. (кызыл чечек…)

- кылдыныг болгаш ооң ылгавыр демдээ (чараштыр бижиир…)

- Чүве болгаш ооң аймааа (чем - манчы…)

- Чүве болгаш ооң бүткен матери алы (хѳм идик…)

- Кылдыныг болгаш ооң угланган чүүлү (хемни кежер…)

- Кылдыныг болгаш ооң үнер дѳзү (эжинден алыр…)

Чуруктар-биле ажыл 1. Чуруттунуп турар оол. 2. Номчуттуннуп орар кижи. 3. Чыдар теве. 4. Ужуп чоруур самолет. Чуруктарны кѳргүзерге причастие+чуве ады деп модельге сѳс каттыжыышкыннары тургузар.

Сигналдыг карточкалар-биле ажыл. Ѳѳреникчилерге «+» болгаш «-« деп демдектерлиг карточкаларны баш бурунгаар үлеп бээр. Башкы азы ѳѳреникчи кандыг бир дүрүм, тодарадыг чугаалаарга, бир эвес ук тодарадыглар шын деп башкы-биле каттыжып чѳпшээрежир апарза, ѳпшээрежир апарза, «+» демдээн, шын эвес болза үрер, шын эвес болза «-« демдээн кѳдүрер. Шын болгаш шын эвес харыыларны дораан түңнеп сайгарары чугула.

- Дылдың чугаа үннерин ѳѳренир кезээн лексика дээр (-)

- Кол сѳс кым? чүү? деп айтырыгларга харыылаттынар. (+)…

Темалыг бѳлүктерге чүгле 10-10 айтырыглардан белеткеп алыр болза эки, чижээ: чүгле фонетикага.

Оюн «Бодан» 2 ѳѳреникчи самбыраже үнүп келгеш, карточкалар-биле ажылдаар, ында айтырыгларга харыылаар.

Карточка №1.

Фонетика дээрге…

Ийи ѳѳреникчи ээлчеглежип харыылаар, арткан ѳѳреникчилер хынаар.

Карточкаларны ѳѳренген темазынга хамаарыштыр тарыштыр тургузуп ап болур.

«Айтырыг-маргылдаа» Кандыг-бир теманы ѳѳренип доозупкаш, кижи бүрүзүнге 3 айтырыг белеткеп алгаш келир деп даалга бээр. Класс 3 бѳлукке чарлып алгаш, удур-дедир айтырыгларын салыр. 1-ги бѳлүк – 2-гизинге, 3-күзүнче; 2-ги бѳлүк – 1-ги, 3-күзүнче, 3-кү бѳлүк – 1-ги, 2-гизинче. Шын харыы дээш 1 баллды алыр.

«Хѳглүг» даалга. Чаңгыс составтыг домактарга хамаарыштыр башкы азы ѳѳреникчи номчуурга, баштай арын чок домактарны номчуурга адыштарын часкаар. Оон тодаргай арынныг, тодаргай эвес арынныг, ат домактарынга дээш «хѳг» уламчылаар.

Сигналдыг карточкалар-биле ажыл.

Ѳѳреникчилерге 1, 2, 3, 4 деп саннар бижип каан карточкалар үлеп бээр, башкы домактарны номчуурга тааржыр саны кѳдүрер. Чижээ: 1 деп санга тодаргай арынныг домактар; 2 деп санга тодаргай эвес арынныгдомактар; 3 деп санга арын чок домактар; 4 деп санга ат домактары деп уруглар-биле дугуржуп алыр. Домктарны 15 чедир адаар.

«Кым сагынгырыл?» Башкының адап бергени домактардан чүгле кол сѳзүн ушта бижиир, кандыг чугаа кезээ-биле илереттингенин тодарадыр. Таакпылаары - кадыкка хоралыг. Үш ийиден биче. Дүрген – чиг, оожум – быжыг. 15 хире домактан адап бээр.

Санныг диктант

Бѳдүүн, нарын, составтыг кылыг сѳстеринге хѳй үе-шак чидирбези-биле мындыг хевирлиг ажылды чорудуп болур. Уруглар бѳдүүн кылыг сѳстерин адаарга, 1 деп санны салып алыр, нарын кылыг сѳстерин адаарга 2 деп санны, а составтыг кылыг сѳстерин адаарга 3 деп санны. Сѳѳлүнде кодту уругларга кѳргүскеш, хынаар. Чижээ: Чугаалаан, ѳѳрүп турган, ыыттаваан, дарс дээн, кел чыткан, ойнаар-хѳглээр, маңнап олур, ырлавышаан. Код: 1, 3, 1, 2, 3, 2, 3, 1.

Пунттуастыг диктант.

Диалог, дорт чугаалыг домктарны башкы номчуурга,ѳѳреникчилер чүгле бижик демдектерин салыр. 1. Кырган-ачазы Санчаага: «Эр кижи эки соругдаанынга чедер, бак үзелин базар» - деп чагаан. 2. Надя Рушеваның авазы - балет артизи, ачазы Николай Рушев – чурукчу. 3. Бак келзе, туттунма.

Ѳѳреникчилерниң харыызы:

1. - : « , » - .
2. - , - .
3. ( ), [ ].

Оюн «Болчукчулар»

Ѳѳреникчилер 2-2 болуп алыр, оларның кайы-бирээзи болчукчу болур. Башкының салган айтырыынга ѳѳреникчи харыы берип шыдавас болза, болчукчу бээр, болчукчу шыдавас болза, аштырганы ол. Айтырыгларга харыылапкан болчукчулар жетоннарны алыр, рольдарны кезек болгаш солчуп болур.

«Дүлейлер болгаш үнү чоктар» Класс 2 бѳлүкке үстүп алыр. Бир бѳлүк «дүлейлер» болур, ѳскези «үнү чоктар». Башкының салган айтырыынга үнү чоктар - имнээр, дүлейлер – шуут сора баар, ѳскээр утка чок харыылаар. Чижээ:

- Адың кымыл?

- Меңээ солун-дур.

- Кичээл солун-дур бе?

- Даарта чанар мен.

Бо оюнга дүлей кижи шын харыы бериптер болза база үн чок кижи чугааланы бээр болза аштырар.

«Шупту айтырыгларга чаңгыс сѳс-биле»

Ѳѳреникчилер карточкаларда бижип каан (орфограммалар) сѳстерни алыр. Алган сѳзү-биле башкарыкчының шупту айтырыгларынга харыылаар. Башкарыкчының сорулгазы: солун, улустарны каттыртыптар айтырыглар салыр. Ойнакчылар кончг кичээнгейлиг болур каттырбас. Чижээ: - Кым сен? –Тук. Каяа чордуң? – Тукка. – Чүнү чидиң? – Тукту…

«Шупту айтырыгларга бүдүн домак-биле харыылаар»

Чижээ:

- Онза солун чүл?

- Эдектери орлуп калган шинель кеткен.

- Чем чиксеп тур силер бе?

- Ада-ием анаа чон дег бѳдүүн улус.

- Чүү болду?

- Шавыраачы лама чораан.

- Чүү чүвеге эң-не ынак силер?

- Ол оолдуң ырлап чоруурунуң магалыын.