Наши семейные праздники
методическая разработка по теме

Безнең   гаилә   бәйрәмнәре.                                                       (Башлангыч класслар өчен)                                                                  Никитина Татьяна  Петровна                                                                        Васильева Лидия Петровна                                                           Кукмара районы, Поршур башлангыч мәктәбе

    Максат: 1) халык күңелендә югалып баручы  гаилә бәйрәмнәрен яңарту    һәм  аларны укучылар күңеленә илтеп җиткерү;                                                                                                                  2)керәшен  халкының  җырларын,  уеннарын  искә  төшерү һәм укучылар  белән өйрәнү;                  3) балаларның тел байлыгын үстерү;

        Җиһазлау: 1 туп,4 бит ак кәгазь, 2 ручка, 2 савыт;  җәзалар язып салынган савыт; әтиләр өчен    2 биткә язылган биремнәр,  җырларның сүзләре язылган битләр, компьютер,  парта(өстәл), мозаика төзү өчен 2 киселгән өй рәсеме, татар һәм керәшен  халык  бию  көйләре , уеннар өчен  күңелле көйләр.                                                                                                                                                  

                                                    Бәйрәм  барышы.

             Бүлмә  бәйрәмчә бизәлә. Бәйрәмгә килгән кунаклар үзләренең уллары һәм кызлары белән  әйләнә ясап урындыкларда утыралар. Алып баручы бәйрәмне ачып җибәрә:

     -Хәерле көн  килгән кунаклар: әни- әтиләр, әби- бабайлар, кызлар, малайлар,укытучылар.    Бәйрәмсез күңелсез бит                                                                                                                          Бәйрәмнәр кирәк безгә .                                                                                                                          Бәйрәмнәр кирәк сезгә дә                                                                                                                           Кирәк  һәммәбезгә дә.                                                                                                                                                   -Бәйрәмнәр бик күп бит алар.  Бүгенге бәйрәмебезне гаилә бәйрәмнәренең кайберләренә багышларбыз.                                                                                                                                                     Җырлыйсы килеп кенә лә                                                                                                                                Тора бүген безнең дә.                                                                                                                                      Көтеп алган бәйрәмнәр                                                                                                                                    Бүген  һәммәбезнең дә.                                                                                                                                 Уйныйк  әле, көлик  әле,                                                                                                                              Җырламый тормыйк әле!                                                                                                                                 Чәчәк кебек гомерләрне                                                                                                                                    Бушка уздырмыйк  әле!                                                                                                                                             - Бәйрәмебезне үзебезнең керәшен халык җыры    “Кәүәл  ауылы  көе” белән  башлап җибәрик әле.                                                                                                                                                                 1) Суда балык җөзәдер лә,                                                                                                                         Су салкынын сизәдер шул, сизәдер;                                                                                                               Аулыгызда бер матур бар,                                                                                                                        Үзәгемне өзәдер шул, өзәдер.                                                                                                              Кушымта: Әкрен кирәк, ипләп кирәк,                                                                                          Ишетергә сандугач сайрауларын.                                                                                                                     2)Шомырт кара чәчләре лә                                                                                                                   Шомарадыр тараса, ай, тараса;                                                                                                                                 Күңелемә җал буладыр                                                                                                                                      Бер җылмаеп  караса, ай, караса.                                                                                                                 Кушымта:  шул  ук.                                                                                                                                       3)Башыңа җапкан җаулыгың                                                                                                                Җаңа җауган кар кебек, ай, кар  кебек;                                                                                                            Җөзләрең тулган ай кебек,                                                                                                                            Акылың сары май кебек, ай, май кебек.                                                                                               Кушымта:  шул ук.                                                                                                                                                       -Балалар, әйтегез әле. Һәр ел саен февраль  аенда безнең нинди яраткан бәйрәм була?                           -Әйе. 23 февраль – әтиләр, бабайлар, абыйлар,  энекәшләр, малайлар бәйрәме.                                             Бәйрәм булгач, әниләр, кызлар, әбиләр, апайлар, сеңелкәшләр өстәл һәм бүләк әзерли.                     -Ярышка 2 әни (яки әби), 2 кыз кирәк. Рәхим итегез.                                                                  Әниләргә  бирем:        “Оста пешекче” ярышында  әниләрне сынап карыйбыз.                              1нче әни бәлеш пешерү    тәртибен яза.                                                                                                    2нче әни торт(яки пирог)пешерү тәртибен яза.                                                                                   Кызларга бирем:      2 кыз бергә   әтиләрне, бабайларны, абыйларны, энекәшләрне , малайларны 23нче февраль бәйрәме белән тәбрик  итәр өчен котлау язалар.                                                          Командалар биремнәргә әзерләнгәндә  башкалар өчен сораулар:     Тапкырларга – табышмак 1)Беркемгә  дә күренми,                                                                                                                                             Сөйләмәсәң беленми. (сер )                                                                                                                                                                                       2)Күренүгә  ишектә,                                                                                                                                   Ишеткәнен биш итә. (гайбәтче)                                                                                                                     3)“Мә” дип әйтә белмәс ул,                                                                                                                           Кышын кар да бирмәс ул .                                                                                                                           4)Канаты юк, үзе шундый очына,                                                                                                        Авызыннан саесканнар очыра . (ялганчы)                                                                                                5)Ялкауга баш имәс ул,                                                                                                                            “Ашарга бир!” – димәс ул,                                                                                                                            Булсаң  әгәр түземле,                                                                                                                                 Туендырыр үзеңне. (һөнәр)                                                                                                                           6)Ул чибәр булса,                                                                                                                                                 Үзең  дә  чибәр,                                                                                                                                              Йөзең  дә  чибәр.                                                                                                                                             Нәрсә  булыр бу,                                                                                                                                                 Йә,  әйтеп  җибәр. (тел)                                                                                                                                 7)Кулыңнан ычкынса,                                                                                                                                      Кусаң  да тоттырмас.                                                                                                                                       Кадерен белгәннәр.                                                                                                                              Беркайчан оттырмас. (вакыт)                                                                                                                             8)Биклим дисәң – биге юк,                                                                                                                                   Чиклим дисәң – чиге юк,                                                                                                                            Тотып кара син аны !                                                                                                                                   Күзне ачып йомганчы                                                                                                                                     Биш  әйләнә  дөньяны. (хыял)                                                                                                                         9)Бәхет  тә  ул, көч тә ул,                                                                                                                                  Җиңел килми һич тә ул.                                                                                                                                    Үзең  җыйган байлык ул,                                                                                                                                                          Әгәр  өстәп тормасаң,                                                                                                                                             Тик бер генә  айлык ул. (байлык)                                                                                                           10)Кулдан – кулга йөри ул,                                                                                                                                    Бөтен телдә сөйли ул,                                                                                                                                    Белмәгәне юк аның ,                                                                                                                                        Көзгесе ул дөньяның. (китап)                                                                                                                                     -Әниләр  әзер. Ә  хәзер  сүзне аларга бирик. Рәхим итегез.                                                               (Әниләр  пешерү тәртибен укыйлар)                                                                                                                                -Рәхмәт  сезгә. Урыннарга рәхим итегез.                                                                                                       -Кызлар әзер. Ә хәзер сүзне аларга бирик. Рәхим итегез.                                                                                  (Кызлар котлауны укыйлар)                                                                                                                          -Рәхмәт. Урыннарга  рәхим итегез.                                                                                                                           -Әйдәгез, хәзер балалар, әтиләрне, бабайларны, абыйларны, энекәшләрне, малайларны бәйрәм белән котлап  “Солдатлар”  җырын  җырлап  алабыз.                                                                               1) Бабай  да  солдат  булган .                                                                                                                                      Әти  дә  солдат  булган .                                                                                                                                                    Зур абый да солдат  булып                                                                                                                                              Ил  чикләрендә торган.                                                                                                                                                  2) Кече  абый  солдат  булып                                                                                                                                            Китте  быел  яз  гына.                                                                                                                                                       Мин  үзем  дә солдат  булам                                                                                                                                           Үсим  генә  аз гына .                                                                                                                                                                                                                                                                                             -Рәхмәт. Урыннарга  рәхим итегез.                                                                                                                                  -Әйтегез әле, балалар. Ә мартта безнең нинди бик яраткан бәйрәм була?                                                                       -Әйе. 8март- әниләр, әбиләр, апалар, сеңелкәшләр, кызлар бәйрәме. Хәзер алар ял итә.                                -Ә бирегә 2 әти(яки бабай) чакырыла. Рәхим итегез.                                                                               Әтиләргә  бирем :      Әтиләрне “Оста тәртип белүче”  ярышында сынап карыйбыз.                     1нче әти  ботка пешерү тәртибен әйтеп барып  кәгазьләрне савытка сала бара.                                                       2 нче әти аш  пешерү тәртибен әйтеп барып кәгазьләрне савытка сала бара.                                                        -Рәхмәт  сезгә. Урыннарга рәхим итегез.                                                                                                                     -Ә хәзер 2малай кирәк .Рәхим итегез.                                                                                                          Малайларга  бирем :   2 малай бергә әниләрне, әбиләрне, апайларны, сеңелкәшләрне, кызларны   8 март бәйрәме белән тәбрик итәргә котлау язалар.                                                                                  -Малайлар биремнәргә әзерләнгәндә башкаларга сораулар:            Кызыклы  сораулар                             1)Бер гаиләдә  ике ата, ике ул бар. Болар барлыгы ничә кеше?  (өч кеше: бабасы, әтисе, улы)                                                  2)Нәрсәнең башы да, ахыры да юк?  (түгәрәк, боҗра)                                                               3)Биш таякның ничә очы бар?  (10)                                                                                                            4)Биш дус бер – берсенә фоторәсемнәрен бүләк иткән. Барысы ничә фоторәсем кирәк булган.  (20 фоторәсем)                                                                                                                                                 5)Шоколад тугыз бүлемнән тора. Һәр бүлемне аерыр өчен ничә тапкыр сындырырга кирәк?                        (8 тапкыр)                                                                                                                                                   6)Бүлмәдә өч шәм яндырдылар. Аннары бер шәмне сүндерделәр. Ничә шәм калган?   (1 шәм)  7)Кеше ни өчен артына борылып карый? (артында күзе булмаганга)                                                   8)Нинди ай елда иң кыскасы ? (май ае, 3 хәрефле)                                                                                      9)Ни өчен песи йөгерә? (оча алмаганга)                                                                                                              10)Ни өчен эшләпәне киеп йөртәләр? (чөнки эшләпә үзе йөри алмый)                                                   11) Нинди савыттан ашап булмый? (буш савыттан)                                                                                       12) Ике көн рәттән яңгыр ява аламы? (юк, чөнки көннәр арасында төн бар)                                      13) Машина барганда аның нинди тәгәрмәче әйләнми?  (запас тәгәрмәче)                                                                                                                  14) Ни өчен эт өрә? (чөнки сөйләшә алмый)                                                                                                  15) Өч кеше өч сәгать поезд көтәләр. Һәрберсе ничәшәр сәгать көткән? (3 сәг)                                                      -Малайлар  әзер. Хәзер сүзне аларга бирик.                                                                                                             (Малайлар котлауны укыйлар)                                                                                                                            -Рәхмәт .Урыннарга рәхим итегез.                                                                                                                                        -Ә хәзер, балалар, әниләрне, әбиләрне, апайларны, сеңелкәшләрне, кызларны  бәйрәм белән котлап  “ Әниләр бәйрәме”  җырын җырлап алабыз.                                                                                                     1)Кояш  көлә, мин  елмаям                                                                                                                                                       8 нче март бүген.                                                                                                                                                  Бүген әниләр  бәйрәме                                                                                                                                     Шуңа  күңелем  шат минем.                                                                                                                        Кушымта:    Бәйрәм  бүген,  бәйрәм  диеп                                                                                                                         Бар дөнья  көлеп торсын.                                                                                                                                             Әни   бәйрәме  икәнен                                                                                                                                                Әти   дә  белеп  торсын.                                                                                                                                           Әти  дә  көлеп  торсын.                                                                                                                                   2)Кайсын  юам, кайсын җыям                                                                                                                               Чиста  булсын, пакь  булсын.                                                                                                                       Әниләрнең   күңеледәй                                                                                                                                          Бөтен  нәрсә  пакь   булсын.                                                                                                                          Кушымта:     шул  ук.                                                                                                                                                    -Рәхмәт. Урыннарга рәхим итегез.                                                                                                                     -Гаиләдә туган  көн кичәләре гел булып тора.                                                                                                                   -Әйдәгез,бер генә минутка уйланып алыйк әле. Без барыбыз да үзебезнең туганнарыбызның , әти-әниләрнең, әби-бабайларның, кыз-улларыбызның, апа- абыйларыбызның, энем- сеңелләребезнең туган көннәрен беләбезме соң?                                                                                                                         -Туган көннәрен белү кирәк. Бүләк бирмәсәң дә сүз белән матур итеп котласаң да була.                          -Туган көн кичәләре уеннар белән үткәрелә.                                                                                                             -Әйдәгез, без дә уйнап алыйк әле бергәләп.                                                                                                                   Уен “Без эшли алабыз”.        Көйгә  тупны  уң якка  әйләнә буенча йөртү.  Көй туктагач, туп кемдә кала шул җәза үти.                                                                                                                                                 -Рәхмәт. Молодцы!                                                                                                                                                     -Ә хәзер кызлар,малайлар уртага чакырыла. Рәхим  итегез.                                                                                             Туган  көн кичәләрендә  яратылып  уйналына торган  уен  “Ак калач”.                                                                       Бер бала әйләнә эчендә. Әйләнәдә балалар ,кулга-кул тотынышып, җырның сүзләренә  карата хәрәкәтләр ясап җырлап йөриләр:                                                                                                                                                                   Костяның туган көненә                                                                                                                                    Без пешердек ак калач:                                                                                                                                            Менә шундый зурлыкта ул,                                                                                                                               Менә шундый тәбәнәк,                                                                                                                                    Менә шундый киңлектә ул,                                                                                                                                Менә шундый тарлыкта.                                                                                                                                               Ак калач, ак калач                                                                                                                                      Теләгәнеңне ал да кач!                                                                                                                                                   -Рәхмәт. Молодцы! Урыннарга рәхим итегез.                                                                                                             Уен  “Сез эшли аласыз”       Көйгә тупны әйләнә буенча сул якка йөртү. Көй туктагач, туп кемдә кала шул кешенең  каршысындагы кеше җәза үти.                                                                                                   -Барыгызга да рәхмәт.                                                                                                                                                 Уен  “Борылдырыш”                                                                                                                                                    -  Рәхим итегез.                                                                                                                                                                 Малайлар һәм кызлар кулга-кул тотынышып  кара-каршы басалар. Артык калган 1 бала кайсы да булса баланың артыннан килеп аны әкрен генә  этеп үзенә таба бора. Уен барышында шулай җырлыйлар:                                                                                                                                                             1)Җыен дуслар җыелганнар                                                                                                                           Уйныйлар борылдырыш .                                                                                                                            Борылдырыш уйнаганда                                                                                                                                   Булмасын ялындырыш .                                                                                                                                   2)Нигә кызлар уйнамыйсыз?                                                                                                                                                    Акча сорыйсыз мәллә?                                                                                                                              Ярларыгыз монда юкка                                                                                                                                           Ямансулыйсыз мәллә?                                                                                                                                       3)Акча да сорамыйбыз,                                                                                                                                              Яман да суламыйбыз.                                                                                                                                                    Сез ярлы дип, без ярсыз дип                                                                                                                                   Сездән яр сорамыйбыз.                                                                                                                                                     4)Су буенда ике тирәк,                                                                                                                                            Берсен кисәргә кирәк.                                                                                                                                     Берсен киссәң ялгыз кала,                                                                                                                                Ялгыз нишләргә кирәк?                                                                                                                                4)Стенада сәгать суга                                                                                                                                              Унга да, тугызга да .                                                                                                                                                   Җир шарында рәхәт тормыш                                                                                                                                 Телим  барыгызга да .                                                                                                                                                                          -Рәхмәт.Молодцы. Урыннарга рәхим итегез.                                                                                                  -Әйдәгез, ял итеп, татарча  биеп алыйк әле.                                                                                                        (Татарча бию)                                                                                                                                                                   -Рәхмәт барыгызга да.                                                                                                                                                    -Үзебезчә, керәшеннәрчә кем бии белә? Биеп күрсәтегез әле. Рәхим  итегез.                                                              (Керәшеннәрчә бию)                                                                                                                                                                            -Бик зур рәхмәт. Урыныгызга рәхим  итегез.                                                                                                                    -Алдагы бәйрәм “Бәби туе “ бәйрәме.                                                                                                         -Бирегә 1әни һәм 1 әти чакырыла. Рәхим  итегез.                                                                                             -Бәби тугач, барыгыз  да беләсез ,аңа исем кушалар.                                                                                                    -Хәзер сезне  “Иң күп белүче” ярышында сынап карыйбыз.                                                                             Әнигә бирем :      Билгеле бер вакытка әни малай исемнәрен әйтеп атлый.                                  Әтигә бирем :       Билгеле бер вакытка әти кыз исемнәрен әйтеп атлый.                                                              -Рәхмәт. Урыннарга рәхим итегез.                                                                                                                                           -Бәбиләрне бишек җырын көйләп йоклаталар. Әйдәгез, барыбыз бергә “Бишек җырын” искә төшерик әле.                                                                                                                                                                      Әлли-бәлли итәр бу,  
Мәдрәсәгә китәр бу;  
Тыршып сабак укыгач,  
Галим булып җитәр бу.
Йокла, угълым, йом күзең,  
Йом, йом күзең, йолдызым;  
Кичтән йокың кала да,  
Егълап үтә көндезең.
Әлли-бәлли көйләрем,  
Хикәятләр сөйләрем;  
Сиңа теләк теләрем,  
Бәхетле бул, диярем.
-Без сезнең белән  “Өй  туе” бәйрәмен искә төшереп үтик.                                                                                                                “Өй туе” үткәргәнче  башта өйне төзергә кирәк. Анысы әтиләр, бабайлар, абыйлар, энекәшләр, малайлар  эше. Ә әниләр, әбиләр, апайлар, сеңелкәшләр, кызлар   аларга булышалар.                                          -Бирегә 2 әти (яки бабай), 2 малай чакырыла. Рәхим итегез.                                                                              -Без аларны  “Иң яхшы төзүче” ярышында сынап карарбыз.  Бу мозаикалардан  йорт төзергә кирәк. ( Киселгән өй рәсемнәрен төзү)                                                                                                                              -Рәхмәт. Урыннарга рәхим итегез.                                                                                                                -Өе булгач , капкасы да була инде.                                                                                                                                -Хәзер бирегә 4 сыйныф укучылары чакырыла. Рәхим итегез.                                                                                   Уен  “Капкалы”         Укучылар парлап кулга-кул тотынышып басалар(3 пар). Ике пар кара-каршы почмакка ,ә өченче пар уртага баса. Көйгә беренче пар икенче парның куллары астыннан чыга, ә икенче пар өченче парның куллары астыннан чыга. Көй туктаганда кайсы пар уртада кала шул пар җәза үти.                                                                                                                                                          -Молодцы. Булдырдыгыз. Урыннарга рәхим итегез.                                                                                  -Безнең әниләр, әбиләр, апайлар, сеңелкәшләр, кызлар өйнең яме, матурлыгы өчен җаваплы.            -Бирегә 2 әни(яки әби), 2 кыз чакырыла. Рәхим итегез.                                                                                -Без аларны “Чәчәкләрне яхшы белүче” ярышында сынап карарбыз.                                                  - Һәр команда (әни, кыз) чират буенча чәчәк һәм гөл исемнәрен әйтәләр.                                                            -Рәхмәт. Урыннарга рәхим итегез.                                                                                                                    -Өй гөлләр белән бизәлде. Өй туе электән керәшен халкында шигырь- җыр белән үрелеп барган:                                                     Аллар күренәсез сез күзләргә                                                                                                                                  Гөлләр күренәсез лә күзләргә,                                                                                                                     Дөнҗаларга чыккан кояш кебек                                                                                                                   Күренәсез безнең лә күзләргә.                                                                                                                         Синең алҗапкычың и ал мәллә,                                                                                                                   Алларыңда алмаң на бар мәллә?                                                                                                             Сандугачлар кебек сайрыйсың                                                                                                                         Авызыңда кошлар бармы әллә?                                                                                                                   Әйдәгез, туганнар, җырлашыйк                                                                                                                         Безнең татулыкны белсеннәр.                                                                                                                Кешеләрдән сорап җөрмәсеннәр,                                                                                                                               Үз күзләре белән күрсеннәр,-  дип җырлаганнар.                                                                                   -Әйдәгез, без дә  “Кәтүк түти” җырын  җырлап җибәрик әле.                                                                         1)Кәтүк түти иртүк торып                                                                                                                                    Суга киткән .                                                                                                                                                                  Кайтып җиткәч                                                                                                                                                Җыгылган да , суын түккән.                                                                                                                          Кушымта:    Кәтүк  түти, ник җылыйсың,                                                                                            Авызың җәеп,                                                                                                                                                                 Синдә түгел, кызларда да                                                                                                                                          Була гаеп.                                                                                                                                                                      2)Кәтүк түти, тәҗел- тәҗел                                                                                                                                   Кая бардың?                                                                                                                                                       Марҗый тутаң туйга киткән,                                                                                                                                   Сыерын саудым.                                                                                                                                             Кушымта : шул ук.                                                                                                                                             3)Кәтүк түти судан кайтып                                                                                                                                     Пичкә җаккан.                                                                                                                                                Утыны чи булгангамы,                                                                                                                                   Җанмый җаткан.                                                                                                                                             Кушымта :шул ук.                                                                                                                                             4)Кәтүк түти җөри торгач,                                                                                                                                 Алҗып беткән.                                                                                                                                                        Әл алырга утырган да,                                                                                                                                        Җоклап киткән .                                                                                                                                            Кушымта :шул ук.                                                                                                                                                       -Рәхмәт.Барыгызга да.                                                                                                                                                      - Балалар, әйтегез әле,  31нче декабрьдә  нинди бәйрәмне каршы алабыз?                                                                                 -Әйе, Яңа ел бәйрәмен.Ул  бәйрәм дә гаиләдә яки дуслар  белән билгеләп  үтелә.  Яңа елны бәйрәм итү Нардуган  дип, ә кайсы авылларда нардуган  булып җөрү, нардуган  чабу, нардуган  бабайлары, бабайлар  нардуганы  дип тә атала.                                                                                                            -Быел 2012 ел нинди ел?

-Әйе, аҗдаһа(динозавр) елы. Сез беләсез, кешеләр бәйрәмнәрдә бер-берсенә бүләкләр бирәләр.Без дә укучылар белән һәр гаиләгә бүләк әзерләдек. Шушы кечкенә генә  бүләкне зур итеп кабул итеп алыгыз.

( Бүләкләр тапшыру)                                                                                                                                                 -Башланып киткән Яңа 2012 ел һәр гаиләгә дә сәламәтлек, тынычлык, бәхетләр алып килсен. Йөзләрегездән  беркайчан да елмаю китмәсен.  Еллар имин, илләр тыныч булсын. Күкләр гел аяз булсын. Һәрвакыт кояш  балкып торсын! Бәйрәмнәр белән барчагызны!

- Әйдәгез, хәзер барыбыз да “Һәрвакыт булсын кояш!” җырын җырлап алыйк.                                   1)Кояш нуры, саф күк йөзе –                                                                                                                              Бу бер малайның рәсеме.                                                                                                                      Ясаган ул ап-ак биткә                                                                                                                                              Һәм язып куйган читкә:                                                                                                                                Кушымта :  Һәрвакыт булсын кояш,                                                                                                  Һәрвакыт булсын һава,                                                                                                                     Һәрвакыт булсын әни,                                                                                                                   Һәрвакыт булыйм мин!                                                                                                                          2)Нәни дустым, тугры дустым,                                                                                                              Һәркем тели тынычлыкны !                                                                                                                 Безнең йөрәк һич туктамый                                                                                                                       Гел тибә армый – талмый.                                                                                                                   Кушымта: шул ук.  

-Ә хәзер   бәйрәмдә катнашучы гаиләләрне котлап китәбез.

(Котлау)

- Әйдәгез,  бәйрәм чәенә рәхим итегез.

(Бәйрәм чәен  эчү)                                                                                                                                                                                                                                                                            -Шуның  белән бәйрәм тәмам.  Вакыт табып безнең бәйрәмгә килүегез өчен бик зур рәхмәт!

Кулланылган   әдәбият:

1. З.П. Мөхлисова- Антонова “Керәшен җыру әйтә”
2. И.Г. Сәгъдиев “Хикмәтле математика”
3. М.А.Булатов “Тридцать три пирога”
4. Х.Халиков  “Бәхет чишмәсе”
5. Р.Газизов “Сез яраткан җырлар”