"Тыва борт" уругларга беседа
презентация к уроку (1 класс)

Тулуш Белекмаа Доржуевна

"Тыва борт" уругларга беседа

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл beseda_tyva_bort.pptx1.1 МБ

Предварительный просмотр:


Подписи к слайдам:

Слайд 1

Чимит-Доржу Байырович Ондар аттыг Кызыл-Тайга ортумак школазы

Слайд 2

Борт – кижинин хун буруде кедер хеви боордан ангыда , каастанылганын , албан езузунун , эрге – дужаал ылгавырын коргузеринин , хунду-чергенин болгаш сузуглелдин база хеви болур . Тываларнын идик-хевинге , эт-севинге хумагалыг чораанын «Боргу чокта – сузу чок , куру чокта – солгу чок », « Идик бакта – эжик ырак , эзер бакта – кодан ырак » дээн чечен болгаш улугер состер соглеп турар . Тывалар борттер кижинин сулде-чергези , хей-аъды синген , ынчангаш ону ору баштандыр салбас , чуге дизе хей-аъды « ужуга » бээр деп сузуглээр . Тыва борттун чергезин хамааты , шажынчы , албан-дужаалдын деп ылгап болур . Тыва кижинин сагылга-ужурларында бир онзагай чуул бар. Ол болза кандыг-даа эрге- дужаалдыг эргетен кижинин боргун уштуп езулал кылыр чанчылдан эртпези , албан сагыыры . Ынчангаш тыва борт – тыва чоннун шаг- тоогуден эдилеп чорааны национал хеви , оон бурунгу культуразынын бир кезии болур . Тыва борттернин дурзу-хевирлери болза Игорь Иргиттин чурааны болгаш тайылбырлааны -биле киирдивис .

Слайд 3

Малагай –эр кышкы борт. Моолдар ону « малагай » дээр . Дилги , дырбактыг , дора дизе куску хураган кежинден даараар . Маныыла кежи база ажырбас . Эрги шагда шериг , чанчын кижи кедер турган . Оон эрге- дужаалы « сырдардан » куду турбас . Орус шеригде болза «капитан» эрге- дир ийин . Бо шагда ог-булелиг эр кижи кедер . Чылгычылар , малчыннарга кончуг тааржыр … Ирбиш кежи малагайны «бег» кижт кедер . Орус шеригде – «генерал»

Слайд 4

Тумак – кышкы эр борт. Чамдыкта « тумат борт» - даа дээр . База – ла дилги , дырбактыг , ирбиш , чамдыкта бору кежинден даараар . Хой кежинден даарап болбас , чуге дээрге хой – дуюглуг , сояры база оске . Даараары тускай . Анны тулуптай сояр . Дорт даяан кудуруун кежинге хевээр арттырар . Оваадайнын додары торгу, хорагай , маннык , хырып каан ой алгы-даа болур . Шаанда база-ла анчылар , чылгычылар кедип чораан . Дайын-чаа болу бергенде , анаа солдат шериглер-даа кедер .

Слайд 5

Хаптыга – эр кышкы борт. Улуг хой азы куску дуккур хураган кежинден даараар . Ой чартыын оннеп каан болур . Колдуунда аныяк улустун хуннун-даннын ажылдап кедер боргу. Каастанып кетпес .

Слайд 6

Огуурза – эр куску , часкы борт. Дугун хырып каан ой алгы азы ойуп каан чуга кидис чок болза ишти , дашты додарлыг хырып каан хой , ошку дугу. Ургулчу кедер борт. Колдуу араттар кедер .

Слайд 7

Дошкалыг борт азы чайгы малагай - эр куску, часкы , чайгы борт. Торгу, савыяа , хилин , шекпен , манныктан каастап даараар . Улуг могелер , кижи ортузу ажа берген эр улус азы хаа эрге- дужаалдыг кижи кедер .

Слайд 8

Довурзак ( доорзак ) – чайгы борт. Эр- даа , кыс-даа улус кедер . Хар-назын дивес . Торгу, шекпен , ойген чуга кидис , аргаан чун-даа болур . Эрге- дужаалдыг улустун довурзак боргу чинзелиг , дошкалыг болур .

Слайд 9

Одагалыг чинзелиг борт – эргетен дужумет , феодал кижинин кедер боргу. Манчжур – кыдаттардан укталып келген . Ындыг борт –биле 40 градус соокта чылгы манап хонары берге , кулак донгаш , ужуп каан болур . Ынчангаш чылыг чурт Кыдаттан келген борт дээрзи илден . Одагазын алдын-доос (павлин) чуунден кылган . Ынчангаш ук борт тогус одагалыг , чанзан дужаалдыг дужуметтин боргу бооп турар

Слайд 10

Кышкы борт – эргетен феодалдын кышкы боргу. Кара киш кежи болур . Ону улуг чейзен кижи кедер . Оон шала куду дужаалдыглары – кырза , кузен, ас, диин кежи кедер . Эн унелиин – чус киштин кудуруундан даараан кара борт болур

Слайд 11

Кыс борт – кыс улустун даады кедер боргу. Ону торгу, савыяа , шекпен , чуга кидис , ой алгыдан даараан . Ук бортту кандыг-даа назылыг кижилер кедип болур .

Слайд 12

Дыннаанынар дээш четтирдим !